Luka
Yesu wasana Luka ye kuli wa
Buka ta hededehemasalahana
Teina buka ta taukulina meta Luka. Iya nige Dius tamowaina, na nuwana magai Antiyokiya unai ye laoma, iya ede teha Siliya unai. Kana paisowa meta iya doketa, yo iya hinage apostolo Paulo tausaguina hesau (Kolose 4:14, Apostolo 16:10, Pilemona 24, 2 Timoti 4:11). Na Yesu wasana ta yo hinage Apostolo Yodi Paisowa bukana ye kulidi taubada lakilakina hesau hesana Teopilo yona (Luka 1:1, Apostolo 1:1). Hesa ta kaniyona ede Yaubada taugadosisiyeina.
Luka yona buka labui ta nige ye kuligaibuidi, na Yesu wasana ye wasenamwanamwaei. Yesu yona hekahekatao yo iya sinana Maliya yo Yesu maiyana taumiya hekadi ye henamaiyeidi yo hinage Yesu wasana pepwadi hekadi kabidi ye kata (Luka 1:1-4). Na Paulo yona kadau hekadiyo udiyedi Luka iya maiyana (Apostolo 16:10, 20:6—21:15, 27:1—28:16).
Yesu wasana bukana ta Luka ye kuli nuwana bolimai 60 ye lau 65 ad luwadiyena.
Luka yona buka helabuina Apostolo unai meta Yesu wasana bukana ta ye tubei. Teina buka ta unai Yesu wasana ye hasili, Yowane Babatiso yo Yesu yona huyalabasi unai ye hetubu na ye lau ee Yesu ye toloꞌuyo na ye seuyo galewa. Na Apostolo yodi Paisowa Bukadi unai meta Yesu yona seuyo galewa ne unai ye hetubu na dubu yodi kabahetubu wasana yo Paulo yona paisowa wasana ye kuli ye lau ee Paulo ye lage Loma magaina unai.
Yesu wasana yona hasihasilina unai Luka yona nuwatu saesaedi meta teina:
(1) Yaubada yona gadosisi meta tamowai maudoidi ye haihegehedi (Luka 2:30-32, 3:6).
(2) Yaluwa Tabuna yona paisowa tamowai udiyedi (Luka 1:15,35, 4:1,14,18, 10:21, 11:13).
(3) Idohagi Yesu ye tapwalolo (Luka 3:21, 6:12, 9:18, 23:34,46) yo yona tapwalolo lauhekatana (Luka 11:5-9, 18:1-8,9-14).
(4) Idohagi taudehadeha ye saguidi (Luka 4:18, 6:20, 7:33, 12:33, 14:13,21, 16:20,22).
Buka ta hedehededena lakilakidi
• Matawuwuna saha to Luka teina buka ta ye kuli 1:1-4
• Yowane Babatiso yo Yesu yodi huyalabasi wasadi 1:5—2:52
• Yowane Babatiso yona hedehedede 3:1-20
• Yesu babatiso ye hai na laukita ye hekalo 3:21—4:13
• Yesu yona paisowa teha Galili unai 4:14—9:50
• Yesu ye kadau ye lau Yelusalema 9:51—19:27
• Yesu yona mauli sabatina gehegehena, yona lauhetala yo yona boita 19:28—23:56
• Yesu ye toloꞌuyo 24:1-12
• Yesu ye tautaumasalaha na ye seuyo galewa 24:13-53
1
1 Taubada Teopilo!
Tamowai gwaudi se kaipate bena ginauli Yaubada ye ginaulidi luwadaena wa se kulidobiyeidi.
2 Saha se kuli wa meta iya ede huya bagubagunana unai ginauli maudoidi taukitadi wa se wasaduwaiyei na se hekawa ye dobima kalidaena.
3 Na yau ginauli maudoidi ta ya kitahekasadiko, kabahetubu unai ye lau gehena. Unai ya nuwatui ye namwa mo taba yau hinage wasa ta ya kulihekasa kowa yom, taubada saesaekalilina,
4 to bena kabina ku kata ginauli saha se hekatago wa meta se mamohoikalili.
Yowane Babatiso yona labasi hededenonohaina
5 Heloda yona huyawasawasa Yudeya tanona unai meta taukaitalasam hesau hesana Sakaliya. Iya meta taukaitalasam kadi boda gagilina hesana Abidiya tamowaina hesau. Sakaliya ma mwanena Elisabeta kadi mumuga ede Aloni.
6 Taudi labui wa yodi miyamiya se dudulai Yaubada matanaena, yo Guiyau yona laugagayo yo kabikabi maudoidi se miyawataninamwanamwaedi.
7 Na nige natudi, matawuwuna Elisabeta ye kobosi yo ye sinesinebadako, yo hinage Sakaliya ye tautaubadako.
8 Huya hesau Sakaliya kana boda yodi huyapaisowa Numa Tabuna unai, na iya kaitalasam paisowana ye ginauli Yaubada matanaena.
9 Taukaitalasam wa kadi kulutubu kabikabina unai yodi kaisunuwa se ginaginauli, ede Sakaliya ye hai bena kabo ye lusae Guiyau yona Numa Tabuna kalona ne unai na inisenisi ye gabu.
10 Na inisenisi huyagabuna unai bodalakilaki Numa Tabuna bakubakuna wa unai se tapwatapwalolo.
11 Na Guiyau yona anelu ye taumasalaha iya unai, na inisenisi kabagabuna tehakahatuna unai ye totolo.
12 Huyana Sakaliya anelu wa ye kita meta ye siliyata yo ye matausikalili.
13 Na anelu wa ye hededelau unai ye wane, “Sakaliya, tabu ku matausi! Yaubada yom tapwalolo ye lapuidiko. Unai mwanem Elisabeta kabo natumiu loheya ye labasi, na kabo hesana ku tole Yowane.
14 Iya kabo nuwam ye henamwakaliliyei, na yona huyalabasi ne debanaena kabo tamowai gwaudi se gwauyala,
15 matawuwuna iya meta ye saekalili Guiyau matanaena. Iya nige gonowana waina yo numanuma bayabayaodi ye numadi. Sola nige se labasi na Yaluwa Tabuna iya ye hemwayau.
16 Na Isalaela tamowaidi bodalakilaki kabo ye woyaidi se uyoma Guiyau yodi Yaubada unai.
17 Na Yaubada yaluwana yo yona gigibwali kabo Yowane unai gonogonowana doha Eliya, na unai kabo Guiyau yona keda ye bagunaei. Yona paisowa meta kabo tamadiyao ye henuwabuidi na se kitalau natudiyao udiyedi, yo kaiteyadi Yaubada taukawayagalaena kabo ye henuwatulobaidi na se lapulau tamowai dudulaidi yodi nuwatu sibasibadi udiyedi. Teina laulau ta ye ginaulidi bena tamowai gwaudi ye nonohaidi Guiyau yona laoma hesabana.”
18 Sakaliya ye hededelau anelu wa unai ye wane, “Idohagi na kabo kabina ya kata meta teina ta mamohoi? Yau meta ya tautaubadako, yo mwanegu meta ye sinesinebadako.”
19 Anelu wa ye hededebui ye wane, “Yau Gabileli, Yaubada matanaena ya totolo, na ye hetamaligau ya laoma bena wasa namwanamwana ta yom ya hedehedede.
20 Na kowa meta kalinagu nige ku kawamamohoiyeidi, unai kabo ku mwanou na nige gonowana ku hedehedede, kana siga yogu hedehedede ta se laoma se mamohoi yodi huya dudulaina unai.”
21 Mahanana ne unai boda wa Sakaliya se nayanayai yo se nuwapwanopwano idohagi to ye miya huyalohaloha Numa Tabuna wa unai.
22 Yona huyapesa ne unai meta nige gonowana ye hedehededelau udiyedi. Se nuwatulobai meta Yaubada tautau hesau ye hekitayako Numa Tabuna kalona ne unai. Hekihekinoi nimana udiyedi ye ginaulidi, na nige saha hesau ye hedede.
23 Sakaliya yona paisowa mayadaidi wa se gehe ede ye uyo yona magai.
24 Mulina ne unai kabo Elisabeta ye diyaka, na yona numa kalona ne unai ye miya nawalai haligigi,
25 na ye wane, “Teina ta Guiyau ye ginauli kaliguyena! Teina huya ta unai yona kabinamwa unai ye kitagau na kagu mwadine tamowai matadiyena ne ye haigabaei.”
Yesu yona labasi hededenonohaina
26 Elisabeta yona diyaka nawalaina haligigi-kesega (6), kabo Yaubada yona anelu hesana Gabileli wa ye hetamali ye lau teha Galili magaina hesau, hesana ede Nasaleta.
27 Temenai hasala hesau nuwanuwasupuna. Iya se hededehepatuyako bena kabo tamowai hesau hesana Yosepa ye tawasolai, iya Dawida kana isimulita hesau. Hasala nuwanuwasupuna wa hesana ede Maliya.
28 Anelu wa ye lau iya unai ye wane, “Yauwedo! Guiyau ede maiyam yo yona kabinamwa ye lakikalili kalimwai.”
29 Maliya nuwana ye dagugukalili yona hedehedede wa unai, yo ye nuwanuwatu lautoki ta kaniyona ede saha.
30 Na anelu wa ye hededelau unai ye wane, “Maliya, tabu ku matausi! Yaubada yona kabinamwa unai ye kaisunuwaigo.
31 Kabo ku diyaka na natum loheya ku labasi, na hesana ku tole Yesu.
32 Iya kabo ye saekalili yo se katai Yaubada Saesaekalilina Natuna. Na Guiyau Yaubada kabo iya kana kulutubu Dawida yona kabatuli saesaena ye mosei,
33 na kabo Yakobo kana isimulitao ye kitahetetedi ye lau ee nige kana siga, yo yona basileiya nige yona kabagehe.”
34 Maliya ye henamai anelu wa unai ye wane, “Teina ta kabo idohagi? Yau meta waihiu nuwanuwasupuna, sola nige loheya hesau maiyagu ka hailobai.”
35 Na anelu wa ye wane, “Yaluwa Tabuna kabo ye laowa kalimyena, yo Yaubada Saesaekalilina yona gigibwali kabo ye helogulogugo. Unai wawaya ku labasi ne meta iya Tabuna, yo iya kabo se katai Yaubada Natuna.
36 Keham Elisabeta ku kita! Iya ye sinesinebadako na iyamo ye diyaka na kabo natuna loheya ye labasi. Tamowai se hedede meta iya bena ye kobosi, na iyamo ye diyaka yona nawalai haligigi-kesega.
37 Matawuwuna nige saha hesau ye bayao Yaubada kalinawai.”
38 Kabo Maliya ye wane, “Yau Guiyau yona heyayai tauhaina. Saha ku hedede me bena ye tubu kaliguyena.” Na kabo anelu wa ye laugabaei.
Maliya Elisabeta ye kaitaumanai
39 Nige bayaona na Maliya ye kabinonoha na ye laumwamwayau ye lau teha Yudeya magaina hesau unai, iya ede teha kudukudulina unai.
40 Temenai ye mwalae Sakaliya yona numa unai na Elisabeta ye hailobai.
41 Huyana Elisabeta Maliya yona lautoki ye lapui meta wawaya wa bogana luwanaena ye teteli. Yaluwa Tabuna Elisabeta ye hemwayau,
42 na ma kalina lakilakina unai ye wane, “Sinesineo maudoidi luwadiyena kowa meta Yaubada ye hededehenamwakaliliyeigo, yo natum bogam luwanaena ne Yaubada ye hededehenamwa!
43 Na yau yogu namwa saha, na yogu Guiyau sinana ye laoma ye kaitaumanaigau!
44 Huyana yom lautoki wa ya lapui ede wawaya bogagu luwana unai ye teteli ma gwauyalana.
45 Kowa gonowana ku gwauyala, matawuwuna ku kawamamohoi meta Yaubada yona hedehedede kalimyena wa kabo ye hemamohoiyeidi.”
Maliya yona wanahedebasae
46 Na Maliya ye wane,
“Nuwagu ta unai Guiyau ya hedebasaei
47 na yaluwagu ta ye gwauyala Yaubada taugilihaigau debanaena,
48 matawuwuna Yaubada iya yona heyayai tauhaina ta ye kita meta ya dobikalili.
Huya ta yo huya matada ne unai tamowai maudoidi kabo se hedede meta yau gonowana ya gwauyala,
49 matawuwuna Yaubada Gigigigibwalina ginauli saesaedi ye ginaulidi yau kaliguyena.
Iya tabuna.
50 Isina to isina udiyedi yona katekamkamna ye hemasalaha tauhekasisiyeina udiyedi.
51 Iya yona gigibwaliyena ginauli saesaedi ye ginaulidi,
na kaiteyadi se nuwasaesae meta ye hetatagwaligwalidi.
52 Wasawasa saesaedi yodi kabatuli udiyedi ye toledobiyeidi,
na tamowai dobidobidi ye lausinidi.
53 Tauhasahasali nimadi ye hemwayaudi ginauli namwanamwadi udiyedi,
na taugogogogo ye hetamalidi se dalahai ma nimagaibudi.
54-55 Yona heyayai tauhaidi, siya ede Isalaela tamowaidi, ye saguidi,
na yona hededehesunuma kada kulutubu kalidiyena ye nuwatui meta
yona katekamkamna kabo ye hemasalaha kada mumuga Abelahama
yo kana isimulita maudoidi udiyedi ye lau ee nige kana siga.”
56 Maliya Elisabeta maiyana se bawa nawalai haiyona, na kabo ye uyo yona magai.
Yowane Babatiso yona huyalabasi
57 Na Elisabeta yona huyalabalaba mayadaina ye lage, ede natuna loheya ye labasi.
58 Dedekadiyena taumiya yo kehanao se lapui meta Guiyau yona katekamkamna lakilakina unai Elisabeta ye sagui, na maiyadi se gwauyalakalili.
59 Wawaya wa ye labasi sabati kesega ye lau kabo se laoma bena se hepelitome. Na se henuwa bena hesana se tole Sakaliya, tamana yona heliyam.
60 Na sinana ye wane, “Nige! Hesana ede Yowane.”
61 Se hededelau Elisabeta unai se wane, “Kehamwao udiyedi nige hesau hesana Yowane!”
62 Ede hekihekinoi se ginaulidi tamana wa unai na se henamaiyei kabo wawaya ne hesana saha ye henuwa bena ye tole.
63 Sakaliya ye kaibwada bena kabakulikuli se mosei na ye kuli, “Hesana ede Yowane.” Na maudoidi wa se siliyata.
64 Mahanana ne unai Yaubada Sakaliya kawana ye soke na ye hedehededeꞌuyo, na Yaubada ye hedehedebasaei.
65 Na dedekadiyena taumiya maudoidi se siliyatakalili, na Yudeya teha kudukudulina maudoina unai taumiya ginauli maudoidi ta se hetahetaladi.
66 Wasa wa taulapuina maudoidi nuwadi udiyedi se nuwanuwatuidi na se henahenamaiꞌuyoidi se wane, “Wawaya ne ye tubusae kabo iya tamowai sahasahana?” Matawuwuna se kita meta Yaubada yona gigibwali ede iya unai.
Sakaliya yona hededepeloweta
67 Yowane tamana Sakaliya Yaluwa Tabuna ye hemwayau na ye hededepeloweta, ye wane,
68 “Guiyau ta hedebasaei, iya Isalaela yoda Yaubada!
Matawuwuna ede ye laoma yona tamowai ye gilihaida.
69 Taugilihaida gigigigibwalina ye haiyama, iya ede yona heyayai tauhaina Dawida kana isimulita hesau.
70 Teina ta ye hededehemasalahayako yona peloweta tabudiyao udiyedi huya bagubagunana unai na se hededepelowetaiyako.
71 Kabo ye gilihaida kada waiunu udiyedi,
yo tauhewaiunu maudoidi nimadiyena ye saguhaida.
72 Laulau ta ye ginaulidi meta yona katekamkamna ye hemasalaha kada mumuga udiyedi
yo yona talam tabuna ye nuwatui,
73 iya ede yona kaigwala kada mumuga Abelahama unai.
74-75 Ye kaigwala kabo kada waiunu nimadiyena ye gilihaida,
yo ye hebayaoda bena ma nuwaꞌaꞌada yo miyamiya dudulaidi udiyedi iya ta tabaꞌohui yoda mauli mayadaidi maudoidi udiyedi, na nige gonowana ta matausi.
76 Na kowa, natugu, kabo se kataigo Yaubada Saesaekalilina yona peloweta,
matawuwuna kabo Guiyau ku kedabagunaei
bena yona kamwasa ku kabinonohai,
77 yo yona tamowai ku hekatadi meta Yaubada yona kabagilihaidi kedana ede yodi yababa nuwatugabaedi unai.
78 Yona katekamkamna nuwabigabigana debanawai Yaubada kabo ye saguida
na Mesaiya galewa ne unai ye hetamaliyama kalidawai
doha malatomtom unai mahana ye dalasae,
79 na mala ye hesina kaiteyadi masigili unai taumiya yo boita taumatausiyeina kalidiyena,
na ye woyaida nuwadaumwali unai.”
80 Wawaya wa ye tubusae yo yaluwa unai ye bayao, na balabalagaibuyena ye miya kana siga ye taumasalaha Isalaela udiyedi ye lauguguya.