WƖƖSƖ WƖWELIYE HƲ
LUKA
AA SABA
1
1-2 Ŋ nɩhɩyawʋ Tiyofilɔsɩ, mɩyaŋ Luka rɛ sabɩ teŋ no a kɩ tɩya ɩ. Nala yʋga rɛ a yaa sɩfɩyaŋ, a sabɩ wɩya hʋ buloŋ aa yaa á sɩɩ tɩyaŋ a biŋ tenni tɩyaŋ. Wɩya hʋ buloŋ nala aa basɩ tɩya ma rɛ ba sabɩ biŋ. Ba kɛ naa wɩya no lipiilii buloŋ nɛ, aŋ mɛ ha pɛ basɩ Wɩɩsɩ wɩya kɩ tɩya nala.
Ŋ nɩhɩyawʋ, ŋ gyegile nɩɩ wɩya no buloŋ weliŋ nɛ, a gʋnnɩ ba buloŋ mɛ weliŋ a lɩɩ ba piilii tɩyaŋ buloŋ. Ɛɛwɩya, ŋ naa anɩɩ ʋ yaa wɩwelii rɛ dɩ ŋ sabɩ wɩya no buloŋ aa vala gɛɛ a tɩya ɩ. Ŋ sabɩ kɩ tɩya ɩ rɛ dɩ ɩ gyɩma anɩɩ wɩya hʋ buloŋ ba aa daga ɩ hʋ kɔnɩ yaa wɩtɩɩ rɛ.
Ba basɩ Gyɔɔŋ Wɩɩsɩnɩɩfool hʋ lʋlɩɩ wɩya
Baal kɩdɩgɩ rɛ gyɩ we doŋ, ba kɩ yɩrɩ Zakarɩya. Ʋ gyɩ yaa Gyuuma wɩɩkyʋwal sɩlaala kɩdɩgɩ rɛ. Saŋa hʋ tɩyaŋ dɩ ba kaŋ Gyuuma wɩɩkyʋwal sɩlaala buloŋ kpaa kpaa rɛ. Nala hʋ tɩyaŋ ba gyɩ aa kpaa Zakarɩya we, Abigya rɛ gyɩ yaa ba nɩhɩyawʋ. Zakarɩya haaŋ mɛ feŋ nɛ gyɩ yaa Ɛlizabɛtɩ. Ʋ mɛ gyɩ lɩɩ Gyuuma wɩɩkyʋwal sɩlaala doho tɩyaŋ nɛ. Aarɔŋ yaa ʋ naabatuugo rɛ. Saŋa hʋ tɩyaŋ dɩ Hɛrɔtɩ rɛ gyɩ yaa Gyudɩya paalʋʋ buloŋ kuwori. Zakarɩya bee ʋ haaŋ buloŋ gyɩ yaa tɩpʋlʋŋ tɩmma rɛ Wɩɩsɩ sɩya tɩyaŋ. Ba buloŋ balɩya gyɩ aa tɩŋ Wɩɩsɩ nyʋwa rɛ weliŋ. Ɛlizabɛtɩ gyɩ yaa hapɩrɩ rɛ, a bɩ lʋl biye buloŋ, aŋka ʋ bee ʋ bala Zakarɩya buloŋ gyɩ hɩyasɩ.
8-9 Ɛɛ rɛ Zakarɩya bee ʋ nala kyɛɛ ko baŋ pele dɩ ba tʋŋ tʋma hʋ Gyuuma wɩɩkyʋwal sɩlaala aa kɩ tʋma saŋa buloŋ. Ɛɛ rɛ ba yuwo gbaŋŋa a lɩɩ Zakarɩya anɩɩ ba aa kɩ yaa gɛɛ saŋa buloŋ, ʋ gyʋʋ Wɩɩkyʋwaldɩɩbal hʋ. Doŋ nɛ ʋ we diŋ a nyɔgɔ wɩsɩnaaŋ a tɩya Wɩɩsɩ, wɩɩsʋllɩ-kɩna kogu hʋ nyuu tɩyaŋ. 10 Ʋ aa gyʋwa hʋ tɩyaŋ nɛ, ka nɩgyamaa hʋ buloŋ aa ko dɩ ba lɩɩ wɩɩsʋlɩɩ hʋ mɛ sɩŋ gyaŋwuwo hʋ tɩyaŋ, a kɩ kyʋwalɩ Wɩɩsɩ.
11 Saŋa hʋ Zakarɩya gyɩ aa nyɔgɔ wɩsɩnaaŋ hʋ tɩyaŋ nɛ dɩ malɩka ko sɩŋ kogu hʋ noduu logiŋ tɩyaŋ. 12 Ʋ aa naa malɩka hʋ kambɩŋ kana ʋ, ʋ kɩ kyele. 13 Ɛɛ rɛ malɩka hʋ basɩ tɩya ʋ a baa, “Zakarɩya, ta leŋ dɩ kambɩŋ kana ɩ. Wɩɩ hʋ ɩ aa sʋla Wɩɩsɩ kɩ kyɛ, Wɩɩsɩ laa ɩ sʋlɩɩ rɛ. Ɩ haaŋ Ɛlizabɛtɩ sɩ lʋl boyoŋbiye. Ɩ sɩ we ʋ feŋ Gyɔɔŋ. 14 Ɩ teŋ sɩ fɩyɛlɩ rɛ kɩŋkaŋ, dɩ nɩgyamaa tenni mɛ fɩyɛlɩ, ʋ lʋlɩɩ wɩya. 15 Ʋ sɩ yaa nɩbal Wɩɩsɩ sɩya tɩyaŋ. Ʋ bɩ sɩ kɩ nyʋwa sɩduwo koo sɩŋ buloŋ aa wiye. Dɩ ba ko lʋla ʋ, Wɩɩsɩ Wiyesi Welii hʋ sɩ we ʋ tɩyaŋ nɛ weliŋ a kaŋ kɩ mʋ deŋdeŋ. 16 Ʋ sɩ leŋ dɩ Iziral tɩmma yʋga bɩl mɩɩgɩ ko kɩ tɩŋ ba Tɩɩna Wɩɩsɩ. 17 Biye no sɩ laa á Tɩɩna Wɩɩsɩ sɩya ko, dɩ Wɩɩsɩ tɩya ʋ dee anɩɩ ʋ gyɩ aa tɩya ʋ tɩŋdaal Ɛlaagya dee gɛɛ. Ʋ sɩ leŋ dɩ biisi abee ba kuwoma mɩɩgɩ sʋma. Ʋ mɛ sɩ leŋ dɩ nala hʋ aa bee tɩŋ Wɩɩsɩ nyʋwa bɩrɩmɩ ba hakɩllɩ a kaŋ tɩpʋlʋŋ, a leŋ dɩ Wɩɩsɩ nala marɩ ba tɩsɩ a yaa siri pɔ ba Tɩɩna koyi.”
18 Ɛɛ rɛ Zakarɩya pɩyɛsɩ malɩka hʋ a baa, “Ɛɛ rɛ ŋ sɩ yaa a gyɩma anɩɩ wɩya hʋ ɩ aa basɩ kɔnɩ yaa wɩtɩɩ rɛ? Beewɩya ŋ hɩyasa rɛ, ŋ haaŋ mɛ hɩyasɩ.”
19 Ɛɛ rɛ malɩka hʋ bɩl basɩ tɩya ʋ a baa, “Ŋ feŋ nɛ yaa Geebiral. Ŋ yaa Wɩɩsɩ tɩŋdaal lɛ. Ʋ rɛ tɩma ŋ dɩ ŋ ko basɩ wɩweliye no a tɩya ɩ. 20 Wɩya no ŋ aa basɩ kɩ tɩya ɩ kɔnɩ sɩ ko yaa, amɛ ɩ aa bɩ laa di nyɛ, ɩ bɩl bɩ sɩ wuwo basɩ wɩya a lɩɩ gyɩnaŋ a kaŋ kɩ mʋ kyɛɛ hʋ wɩya no aa sɩ yaa.”
21 Saŋa hʋ malɩka hʋ gyɩ aa basɩ wɩya kɩ tɩya Zakarɩya Wɩɩkyʋwaldɩɩbal hʋ tɩyaŋ gɛɛ, ʋ gyɩ yaa nala hʋ aa gyegili Zakarɩya gyaŋwuwo hʋ tɩyaŋ wɩkperii rɛ, beewɩya, ba gyɩ bɩ gyɩŋ wɩɩ hʋ aa tɩŋ ʋ kɩ pɩɩsɩ gɛɛ Wɩɩkyʋwaldɩya hʋ tɩyaŋ. 22 Ɛɛ rɛ malɩka hʋ kpa mʋ, aŋka Zakarɩya ko lɩɩ gyaŋwuwo nala hʋ lee. Ʋ gyɩ aa ko lɩɩ, ʋ bɩl bɩ wuwo kɩ basɩ wɩya. Nosi rɛ ʋ gyɩ kaŋ kɩ basɩ wɩya ba lee. Doŋ nɛ ba gyɩ gyɩma anɩɩ ʋ aa bɩ wuwo kɩ basɩ nyɛ, ʋ naa wɩɩ rɛ Wɩɩkyʋwaldɩɩbal hʋ tɩyaŋ ʋ Wɩɩsɩ kyʋwalɩɩ tɩyaŋ. 23 Ɛɛ rɛ Zakarɩya tʋma ko teŋ Wɩɩkyʋwaldɩɩbal hʋ tɩyaŋ, ʋ mɩɩgɩ mʋ dɩya.
24 Ʋ gyɩ bɩ pɩɩsa, ka ʋ haaŋ Ɛlizabɛtɩ kaŋ luwol. Ʋ gyɩ aa kaŋ luwol hʋ gɛɛ, ʋ gyɩ kaŋ ʋ tɩɩ faŋa dɩya tɩyaŋ nɛ peŋsi bɔnɔŋ dɩ ʋ bɩ lɩɩ bee. 25 Ɛɛ rɛ ʋ baa, “Wɩɩsɩ pɩɩsa, ka lagɩlagɩ no ʋ kyiyeli ŋ nyɛ. Ʋ tɔɔ ŋ hɩɩsɩ rɛ dʋnɩya tɩyaŋ.”
Ba basɩ Yesu lʋlɩɩ wɩya
26 Ɛlizabɛtɩ aa kaŋ luwol hʋ, ʋ peŋsi badʋ tɩyaŋ nɛ Wɩɩsɩ tɩŋ ʋ malɩka Geebiral dɩ ʋ mʋ Nazarɛti aa we Galili paalʋʋ tɩyaŋ, 27 a kaŋ duwoso mʋ tɩya hatoluu kɩdɩgɩ ha aa bɩ gyɩŋ baal, ba kɩ yɩrɩ Mɛɛrɩ. Gyosɛfʋ aa yaa kuwori Deviti doho nal lɛ gyɩ kpa Mɛɛrɩ, amɛ ʋ beel-ʋ ha gyɩ bɩ gyɩŋ dɔmɔŋ anɩɩ haaŋ bee baal.
28 Ɛɛ rɛ malɩka hʋ ko ʋ lee a kyʋwalɩ ʋ, a baa, “Wɩɩsɩ fɩyɛlʋʋ we ɩ lee! Wɩɩsɩ we ɩ lee rɛ, aŋ pɛ ɩ tɩyaŋ mɛ weliŋ.” 29 Mɛɛrɩ aa nɩɩ wɩɩ no malɩka hʋ aa basa tɩya ʋ, wɩɩ hʋ kegimi ʋ. Ʋ kɩ bɩɩnɩ wɩɩ hʋ memii. 30 Ɛɛ rɛ malɩka hʋ basɩ tɩya ʋ a baa, “Mɛɛrɩ, Wɩɩsɩ kyo ɩ wɩya rɛ, ta leŋ dɩ kambɩŋ kana ɩ. 31 Ɩ sɩ kaŋ luwol a lʋl boyoŋbiye, a we ʋ feŋ Yesu. 32 Ʋ sɩ sii yaa nɩbal, dɩ ba kana ʋ kɩ yɩrɩ Wɩɩbal hʋ Biye. Á Tɩɩna Wɩɩsɩ sɩ leŋ dɩ ʋ di koro anɩɩ ʋ naabaa Deviti gyɩ aa dii koro gɛɛ. 33 Ʋ sɩ di koro Gyeekɔbɩ doho nala tɩyaŋ a kaŋ kɩ mʋ deŋdeŋ. Ʋ koro hʋ bɩ sɩ teŋ maakyiye kɩdɩgɩ buloŋ.” 34 Ɛɛ rɛ Mɛɛrɩ basɩ tɩya malɩka hʋ a baa, “Ŋ ha bɩ gyɩŋ baal, ɛɛ rɛ wɩɩ no sɩ yaa, a wuwo yaa?” 35 Ɛɛ rɛ malɩka hʋ basɩ tɩya ʋ a baa, “Wɩɩsɩ Wiyesi Welii hʋ rɛ sɩ ko gyʋʋ ɩ tɩyaŋ, dɩ ɩ kaŋ luwol Wɩɩsɩ dee tɩyaŋ. Ɛɛwɩya, biye hʋ ɩ aa sɩ lʋla, ʋ sɩ yaa Tɩpʋlʋŋ Tɩɩna dɩ ba kana ʋ kɩ yɩrɩ Wɩɩsɩ Biye. 36 Na ɩ lʋllɩ Ɛlizabɛtɩ aa hɩyasa gɛɛ. Ba kɩ basɩ anɩɩ ʋ yaa hapɩrɩ rɛ, amɛ ʋ yaŋ aa kaŋ luwol, ʋ peŋsi badʋ rɛ nyɛ. 37 Beewɩya wɩɩ buloŋ tuwo Wɩɩsɩ aa bɩ sɩ wuwo yaa.” 38 Ɛɛ rɛ Mɛɛrɩ basɩ tɩya ʋ a baa, “Ŋ yaa Wɩɩsɩ tʋŋtʋnnɩ rɛ. Wɩya hʋ buloŋ ɩ aa basɩ tɩya ŋ, Wɩɩsɩ sɩ leŋ dɩ ba yaa wɩtɩɩ.” Ɛɛ rɛ malɩka hʋ leme ʋ, aŋ mʋ.
Mɛɛrɩ mʋʋ dɩ ʋ na Ɛlizabɛtɩ
39 Ɛɛ rɛ Mɛɛrɩ sii lagɩ lagɩ, a kpa mʋ Ɛlizabɛtɩ bee aa we Gyudɩya paalʋʋ dogiŋsi hʋ nyuu tɩyaŋ dɩ ʋ na ʋ. 40 Mɛɛrɩ aa mʋʋ pele doŋ, ʋ mʋ gyʋʋ Zakarɩya dɩya a mʋ kyʋwalɩ ʋ haaŋ Ɛlizabɛtɩ. 41 Ɛlizabɛtɩ aa nɩɩ Mɛɛrɩ kyʋwala hʋ, biye hʋ aa we ʋ luwol tɩyaŋ sii lugisi. Ɛɛ rɛ Wɩɩsɩ Wiyesi Welii hʋ ko gyʋʋ Ɛlizabɛtɩ tɩyaŋ. 42 Ʋ heeli basɩ tɩya Mɛɛrɩ a baa, “Wɩɩsɩ kyiyeli ɩ rɛ a te haana buloŋ, a kyiyeli biye hʋ mɛ ɩ aa sɩ lʋla. 43 Bee rɛ tɩŋ wɩbal no yaa ŋ tɩyaŋ, a mʋ kɩ maga dɩ ŋ Tɩɩna nɩɩna ko dɩ ʋ na ŋ mɛ nyɛ? 44 Ŋ aa laa ɩ kyʋwala hʋ gɛɛ, biye hʋ aa we ŋ luwol tɩyaŋ teŋ mɛ fɩyɛla rɛ, ʋ sii lugusi. 45 Ɩ yaa nyusʋŋtɩɩna rɛ ɩ aa laa di anɩɩ wɩɩ hʋ Wɩɩsɩ aa basɩ tɩya ɩ sɩ kɔnɩ yaa.”
Mɛɛrɩ yɩɩ yɩɩl a dannɩ Wɩɩsɩ
46 Ɛɛ rɛ Mɛɛrɩ yɩɩ yɩɩl a baa,
“Ŋ teŋ fɩyɛla rɛ yʋga, ŋ kɩ dannɩ Wɩɩsɩ.
47 Wɩɩsɩ rɛ yaa ŋ Laataal. Ɛɛ rɛ tɩŋ ŋ kɩ gyʋwɔsɩ.
48 Ŋ yaa ʋ tʋŋtʋnnɩbiye rɛ, ka ʋ liisi ŋ wɩya.
A lɩɩ gyɩnaŋ a kaŋ kɩ mʋ, nal buloŋ sɩ kana ŋ kɩ yɩrɩ nyusʋŋtɩɩna.
49 Akuu wɩbal no Wɩɩbal hʋ aa yaa tɩya ŋ wɩya.
Ʋ yaa Tɩpʋlʋŋ Tɩɩna rɛ.
50 Nala hʋ buloŋ aa fá Wɩɩsɩ, ʋ mɛ aa fá ba sikii rɛ,
nihuwobiŋ doho kɛ buloŋ tɩyaŋ.
51 Ʋ gaŋdaa-noŋ hʋ rɛ ʋ kaŋ tannɩ,
a ŋmaa babiibala abee ba tɩbɩɩna buloŋ pɩsa.
52 Ʋ kile kuworibala rɛ ba kuworikpasɩnɩ nyuni tɩyaŋ,
aŋ mɩɩgɩ leŋ nɩbiisi laa doŋma hɔŋ.
53 Ʋ kpa kɩweliye rɛ a tɩya nyaaba
aŋ kile kɩna tɩmma ta abee nohɩllɩ.
54 Ʋ fa biŋ nyʋwa rɛ a tɩya á naabaala
dɩ ʋ sɩ pɛ ʋ tʋŋtʋnna Iziral tɩmma tɩyaŋ.
Wɩɩ hʋ ʋ fa aa basa ko yaa wɩtɩɩ rɛ, beewɩya ʋ pɛ ba tɩyaŋ nɛ.
55 Ʋ gyɩ fá Abɩraham sikii rɛ.
Ʋ yaŋ sɩ fá ʋ doho nala buloŋ mɛ sikii a kaŋ kɩ mʋ maakyiye buloŋ.”
56 Mɛɛrɩ gyɩ hɔŋ Ɛlizabɛtɩ lee rɛ peŋsi boto, aŋ na mɩɩgɩ mʋ bee.
Ba lʋl Gyɔɔŋ Wɩɩsɩnɩɩfool hʋ
57 Ɛɛ rɛ Ɛlizabɛtɩ lʋl ko pele. Ʋ lʋla boyoŋbiye. 58 Ʋ aa lʋla gɛɛ, ʋ dɔŋtɩŋsɩ abee ʋ lʋlla buloŋ nɩɩ gɛɛ Wɩɩsɩ aa fáá ʋ sikii. Ba tenni buloŋ gyɩ fɩyɛlɩ, ba beel-ʋ buloŋ kɩ dɩyɛsɩ.
59 Biye hʋ gyɩ aa ko pele kyɛyɛ kyori, ba ko dɩ ba keri ʋ peŋ aŋ we ʋ feŋ. Ba gyɩ aa kyɛ dɩ ba kpa ʋ kuwo Zakarɩya feŋ nɛ a tɩya ʋ. 60 Ɛɛ rɛ ʋ naa bɩ laa nyʋwa aŋ baa dɩ ba we ʋ feŋ Gyɔɔŋ.
61 Ɛɛ rɛ ba basɩ tɩya ʋ anɩɩ ba doho nal buloŋ ha bɩ maakyiye di Gyɔɔŋ. 62 Nyɛ rɛ ba kaŋ nosi pɩyɛsɩ ʋ kuwo dɩ feŋbee rɛ ʋ kɩ kyɛ dɩ ʋ we biye hʋ.
63 Doŋ nɛ Zakarɩya leŋ ba kpa daaparɩ ko tɩya ʋ, ʋ sabɩ biye hʋ feŋ we a baa dɩ ʋ feŋ nɛ yaa Gyɔɔŋ. Ba na feŋ hʋ, ʋ yaa ba wɩkperii. 64 Haŋ lagɩlagɩbiye hʋ, Zakarɩya bɩl piili a kɩ basɩ wɩya a kɩ dannɩ Wɩɩsɩ.
65 Nala hʋ fa aa we doŋ a naa wɩɩ hʋ aa yaa, ʋ yaa ba kambɩŋ. Ba kaŋ wɩɩ hʋ lɩɩ a basɩ taalɩ Gyudɩya paalʋʋ logiŋ hʋ aa kaŋ dogiŋsi hʋ buloŋ. 66 Nala hʋ buloŋ aa nɩɩ gɛɛ, ba kaŋ wɩɩ hʋ kɩ bɩɩnɩ ba tɩsɩ tɩyaŋ a kɩ basɩ, “Biye no yaŋ sɩ yaa nɩgɛɛ doho rɛ nyɛ?” Ba naa anɩɩ á Tɩɩna Wɩɩsɩ dee we ʋ tɩyaŋ nɛ, ɛɛ rɛ tɩŋ ba kɩ basɩ gɛɛ.
Zakarɩya dannɩ Wɩɩsɩ
67 Ɛɛ rɛ Wɩɩsɩ Wiyesi Welii hʋ ko gyʋʋ Gyɔɔŋ kuwo Zakarɩya tɩyaŋ, ʋ basɩ Wɩɩsɩ wɩya Wiyese Welii hʋ dee tɩyaŋ a baa,
68 “Ma leŋ dɩ á dannɩ Wɩɩsɩ, Wɩɩsɩ hʋ Iziral tɩmma aa tɩŋ.
Beewɩya, ʋ ko dɩ ʋ pɛ ʋ nala tɩyaŋ nɛ a laa ba ta.
69 Ʋ lɩɩ niduwo rɛ ʋ ko, dɩ ʋ laa ma ta.
Nal no lɩɩ Wɩɩsɩ tʋŋtʋnnɩ Deviti doho nala tɩyaŋ nɛ.
70 Faafaa buloŋ nɛ Wɩɩsɩ tɩŋ ʋ tɩŋdaala tɩyaŋ, a basɩ tɩya ma
71 anɩɩ ʋ sɩ laa ma ta á dɔmɔ
abee nala hʋ buloŋ aa haasɩ ma nosi tɩyaŋ.
72 Ʋ mɛ fa basa anɩɩ ʋ sɩ fá á naabaala sikii, ka dɩ wɩya hʋ buloŋ mɛ ʋ aa wee nyʋwa a baa dɩ ʋ sɩ yaa hʋ, dɩ ʋ kɔnɩ yaa ba mɛ.
73-74 Ʋ fa wee nyʋwa tɩya á naabaa Abɩraham nɛ abee sɩfɩyasɩ buloŋ
anɩɩ ʋ sɩ laa ma ta á dɔmɔ nosi tɩyaŋ,
a leŋ dɩ á kɩ tɩŋa ʋ, aŋ ta kɩ fá kambɩŋ.
75 Ɛɛ rɛ á sɩ wuwo yaa nɩtɩɩma, a kaŋ tɩpʋlʋŋ ʋ sɩya tɩyaŋ
á mɩɩbol buloŋ tɩyaŋ.”
76 Zakarɩya gyɩ aa basɩ wɩya no ko teŋ, ʋ mɩɩgɩ basɩ tɩya ʋ biye hʋ mɛ a baa,
“Ŋ biye, ɩ sɩ yaa Wɩɩbal hʋ tɩŋdaal
Ɩ sɩ laa á Tɩɩna sɩya mʋ,
a marɩ ʋ ŋmanɩɩ bin-ʋ.
77 Ɩ sɩ basɩ tɩya Wɩɩsɩ nala anɩɩ Wɩɩsɩ sɩ kpa ba wɩbɔmɔ kyɛ ba aŋ laa ba ta.
78 Wɩɩsɩ kaŋ bɔnyɛ rɛ, a kɩ fá nala sikii mɛ.
Ʋ sɩ laa ma ta, a leŋ dɩ á hɔŋ pʋlʋŋ tɩyaŋ.
79 Pʋlʋŋ no sɩ lɩɩ wɩɩsɩbee, a kyaanɩ we nala hʋ buloŋ aa we bilhuu tɩyaŋ, ka sʋʋ wɩya yaa ba beŋkyekpa.
Ʋ sɩ daga ma ŋmanɩɩ hʋ aa kaŋ fɩyɛlʋʋ dɩ á kɩ tɩŋa.”
80 Ɛɛ rɛ biye hʋ sii waa abee dee, a kaŋ wɩgyʋŋ mɛ. Biye no gyɩ sii mʋ we pogo tɩyaŋ nɛ, a mʋ pele kyɛɛ hʋ ʋ aa piile kɩ basɩ Wɩɩsɩ wɩya Iziral nala buloŋ na ʋ.