Masagiti Ta-Zɛʋɛ Mɔungi
Sɛʋɛi lɔɔzeizuʋɛ ma woo mɔungiti
Tɔɔzeizu mɔunpa, Masagiti Ta-Zɛʋɛ Mɔungi ta Felesiɛi ti ɓɔni su, ti ɠɛ ga sɛʋɛ zuɠooza gila kpe nɔ. Sɛpetante zɛʋɛi zu ɠa gaaɠwɛɛni su ná mɔunpa. Sɛpetante zɛʋɛi naa ɠa é ga Minazeɠe Pɔlɔmai, nii tatigai Gɛlɛke wooi zu. Nu la kwɛɛ zɔi é Masagiti Ta-Zɛʋɛ Mɔungi ta Felesiɛi zɛʋɛai, ɓaa é ti ɠaalɛai ba. Masagiti Ta-Zɛʋɛi ɠɛɛ nui wɛlɛʋɛ ada mɔinmɔin, é ʋa sɛʋɛi niiti gaalɛba (1Ma 11:41; 14:19, 29). Nu la ɓalaa kɛɛ yeeɠɛɠalai ɓaa gaalɛba yeeɠɛɠala ɓɔɠɔɓɔɠɔgi ɠwɛɛ. Koleʋɛ ga sɛʋɛi niiti kɛɛ vai ɠaaɓelagɛ masagi Yeɠoyakin ɠula ʋoluma kasoi ɠa, kona undɔɔlugɔ puulɔzita maazu ɠilagi ma (561), aisa Yesu Kilista ʋa zɔlɔɔ. Tɔɔzei niima vaiti sɛʋɛʋɛ Masagiti Ta-Zɛʋɛi Velesiɛi zu (2Ma 25:27). Faaɠwɛ nu mɔinmɔin daaʋɛ da ga sɛʋɛi niiti ná bɔɔlɔzu ɠɛɛʋɛ kona mɔinmɔin su ná luɠɔ.
Masagiti Ta-Zɛʋɛ Mɔungi ta Felesiɛi ta Izilayɛle ta Zuda masagiti ti ɠilagilagiti pɛ ta-wɔlɔwɔlɔ vai zuɠulazu, é tɔɔzei masagi Salomɔn ná-yeeɠɛɠalai, názu masa zou felegɔiti kpɔga ɠɛni de dɛ su. Ta naa ɓalaa suɠulazu, ʋele masadai ɠaaɠwɛɛni la su fele, ti ɛsɛ gilagilagi ná-wɔlɔwɔlɔ vai zuɠula, eyɛsu yeeɠɛɠalai naa ma, siɛgi zu ti ti felegɔ pɛ soga la, ti li ga tiye duɔlai zu. Sɛʋɛi ɠɛɛ nui ɠa dɛɛzu ɓalaa, ʋelei masagi ɠilagilagiti ti yɔɠɔzuʋɛ ɠɛni la ta GALA, ni ma nu ɠɛni ziɛzu ga GALA ziimai, ɓaa ni é la ɠɛni ziɛzu ga GALA ziimai.
Masagi tanigaa «ti Ɠɔoɠɔ GALAGI yiima vai ɠɛɛni» (2Ma 18:3). Tanigaa ma «ti Ɠɔoɠɔ GALAGI wanama vai ɠɛɛni» (2Ma 21:2). Masagi niiti kpein ti ziɛni ga Ɠɔoɠɔ GALAGI yiima ʋelei, sɛʋɛi ɠɛɛ nui ɠa naati ta-wɔlɔwɔlɔ vaiti suɠulazu ga pagɔ, é dɛɛ ga zooi ɠilagilagi ná-dituɠɔmai ma ungi ɠɛni ɠulazu ta-masagiti ta-wooɠɛɠiladai zu Ɠɔoɠɔ GALAGI ʋɛ. Masagiti Ta-Zɛʋɛi Velesiɛi 17:7 zu toɠa ɠalasu miná ga Izilayɛle liini duɔlai zu, tɔɔzei Izilayɛle nuiti «ti kotoi ɠɛɛni Ɠɔoɠɔ GALAGI laalɔɠɔma,» ta «ti ɠɛni gala kiligiti dɛbizu.»
Unsosuʋɛ
1. Davide ná-doun zunui Salomɔn ɠɛɛ vai ga masagi, ta ʋelei é masa fai ɠɛɛni la Izilayɛle pɛ unda (1:1—11:43).
2. Masadai ɠaaɠwɛ vai su Izilayɛle ta Zuda, ta ta-masagi tanigaa ta-vaiti (12:1—16:34).
3. GALA goo wo nui Eli ná-botii é kɛɛni, ta ma un ge daa ma mɛɛ ga ti yɔɠɔzuʋɛ ta Izilayɛle masagi Akaɓe (17:1—19:21).
4. Izilayɛle ta Zuda masagi taɠiligaa (20:1—22:54).
Davide Ná-Masadai Ɓelagi
Ta Salomɔn Nɔnɔi Lɔɔzeigi
1
(1:1—11:43)
Masa kpɔkpɔgi wɔin ɠɛɛ vai Adoniya ma
1 Masagi Davide wɔlɔzaɠaga ɠɛni de niina, anɛɛ ɓalaa ta la seɠeiti felevele ma, naa la ɠɛni kɔɔlɛsu.
2 Ná-botiɠɛ nuiti ti ɠɛni ma: «Ɓɛ gi anzalopo ɓea ɠila gaiziɛ màliɠii masagi ʋɛ, é ɗa boti ɠɛ è ʋɛ, é ɗa è makɛ, ta é ɗa la è ɠoba, naa ɠa ɠɛɛna kɔɔlɛi ɠa zeɠe màliɠii masagi ma.»
3 Ti wɛlɛni Izilayɛle yooi zu ná pɛ ga anzalopo ʋagɔ. Ti Aɓisage ɠaani, Sunɛme nui, ti ʋaa la masagi ɠoba.
4 Anzalopoi naa wola ʋani, é ɠaaɓaani masagi ma, é ɗa boti ɠɛ bɛ. Kɛlɛ masagi la ɠɛni daani ʋolu pɛ ga anza.
5 Naama ziɛgi zu, Davide ta Ɠagite ti-loun zunui Adoniya ɓɔɠɔ lɛɛzu su, é ɗa ɠɛ ma: «Nà ɠa gè ɠɛɛzu ga masagi.» É wotolo vaaɠɛɛni ɓɔɠɔ ʋɛ, ta soo ɓizɛ zalaʋusuiti, naa ʋɛɛ zunu ʋuulɔɔlugɔ (50) ʋa, ti ɗa ɓizɛ tɔun tuɠɔ.
6 Kaipa, sii ma voloi pɛ su, kɛɛɠɛ la ɠɛni zeliloni ma, é ʋa ɠɛ ma: «Toɠa ɠale, è naa ɠɛɛzu?» É ɠula naa ʋolu, Adoniya ɠɛni ga lakpa doun ʋapa, Aɓasalɔme deɠe ɠɛni de.
7 Ti yɛpɛni ta Zoaɓe, Seluya ná-doun zunui, naa ʋɛɛ zalaɠa ɠula nui Aɓiataal ʋa, naati ti ʋilɛ Adoniya ʋolu.
8 Kɛlɛ zalaɠa ɠula nui Sadɔke ʋe, Yeɠoyada ná-doun zunui Ɓenaya ʋe, GALA goo wo nui Natan ʋe, Simeyi ʋe, ta Leyi, naa ʋɛɛ Davide ná-kɔɔɠuluɓaiti ba, ti tanɔpɛ ge la ɠɛni Adoniya ʋolu.
9 Yeeta Adoniya zalaɠai ɠulani Zɔyelɛte ɠɔtui ɠobaʋɛ, nii é En-Lɔgɛle ɠobaʋɛ, ga baalagiti, ta nikɛiti, ta nikɛ yiʋoiti ti wulɔai. É kɛɛɠɛlointi pɛ tolini, masagi ná-dointi, ta Zuda nu ɓiigi niiti kpein ti ɠɛni boti ɠɛɛzu masagi ʋɛ.
10 Kɛlɛ é la ɠɛni GALA goo wo nui Natan lolini, ta Ɓenaya, ta masagi ná-salaʋusu wolaiti, naa ʋɛɛ deɠei Salomɔn ʋa.
Natan ta Ɓate-Seɓa
ti Salomɔn nɔnɔ ma ʋepei ma
11 Natan liini Salomɔn dee Ɓate-Seɓa ʋɔ bɛ, é ɠɛ ma: «È suɠwɛɛ ɓaa ga Ɠagite ná-doun zunui Adoniya ɠana ɓɔɠɔ ɠɛ ga masagi ade-maliɠii Davide ɠi poluma?
12 Woilo, gè tɛnɛ fe è ya, nii a wo-yɛnvuiti kizo, wa è-loin Salomɔn.
13 Liina fala masagi ʋɔ bɛ, è gaazaɠa, è ɠɛ ma: ‹Ee, màliɠii masagi, ɗa lɛi è minazeɠeni bɛ̀, è ɠona, ga dòun zunui Salomɔn ɠa é masadai zeɠezu è ʋoluʋelei, é zei ɗa-masa kpɔkpɔgi ɠa? Toɠa ɠale mu Adoniya masadai ɠɛɛzu?›
14 Ɗa yɛsu nɔ ɓɔɛzu masagi ʋɔ, gè lɛ nà ɓɔɠɔi, gè è-wooi mɔta maaɓakpa.»
15 Ɓate-Seɓa liini masagi laa ʋɛlɛi wu. Naa wɔlɔzaɠaga ɠɛni de niina gola, Sunɛme nui Aɓisage ɗa ɠaaɓa ma.
16 Ɓate-Seɓa ʋilɛni ɲiibiɠa, é la masagi ɠɔɠɔwu. Naa zɛba é gaazaɠa, é ɠɛ ma: «Leeni ɠa è pɔ gè kɛ è ʋɛ?»
17 É gooɠaaʋoteni, é ɠɛ ma: «Màliɠii, è minazeɠeʋɛ bɛ̀, nɛ̀i gè ga ɗa-wotiɠɛ anzanui, è ɠona ɗa-ƓALAGI Ɠɔoɠɔ GALAGI laaseigi zu ga dòun zunui Salomɔn ɠa é masadai ɠɛɛzu è ʋoluʋelei, é zei ɗa-masa kpɔkpɔgi ɠa.
18 Kɛlɛ wɛlɛ niina, Adoniya ɓɔɠɔ ɠɛa ga masagi, màliɠii masagi è-ɠi ge la su.
19 É togani mɔinmɔin kulani ga zalaɠai: nikɛ zinɛ wolaiti, nikɛ yiʋoiti ti wulɔai, ta baalagiti, é masagi ná-doun zunuiti pɛ toli, ta zalaɠa ɠula nui Aɓiataal, naa ʋɛɛ kɔɔʋɛbɛi ma lotuɠɔi Zoaɓe ʋa, kɛlɛ é la è-loun zunui Salomɔn lolini.
20 Tama Izilayɛle pɛ gaazu ɠa ɗa nɔ ʋa, màliɠii masagi, ga è naama nui lɛ, nii é zeizu è-ʋoga màliɠii ɗa-masa kpɔkpɔgi ɠa.
21 Ni naa laade, siɛgi zu màliɠii masagi è liizu la è-mɛmɛwolani pɔ, ta ʋaazu gi zosu eɠɛ faa ɲɔu ɠɛ ʋea, gá dòun zunui Salomɔn.»
22 É yɛni nɔ ɓɔɛzu masagi ʋɔ, GALA goo wo nui Natan ʋaa.
23 Ti ʋa ti ɠɛ masagi ma: «Wɛlɛ GALA goo wo nui Natan ʋa.» Naa lɛɛni masagi ʋɔ bɛ, é la kɔɠɔwu, nɔungi ʋilɛgai zooi ma,
24 é ɠɛ ma: «Ee, màliɠii masagi, ɗa ɠa è bogai ɓaa ga Adoniya ɠa masadai ɠɛ è ʋoluʋelei, ta é zei ɗa-masa kpɔkpɔgi ɠa?
25 Mazɔlɔɔ diiʋɛ za, é nikɛiti ta nikɛ yiʋoiti ti wulɔai, ta baala mɔinmɔin ga ɠula ga zalaɠai, é masagi ná-doun zunuiti pɛ toligɛ, ta kɔɔʋɛbɛi ma lotuɠɔiti, naa ʋɛɛ zalaɠa ɠula nui Aɓiataal ʋa. Tiya ɠanu, ti daamii ta kpɔɔlei wosu ta tiye, ti ɗa ɠɛ ma: ‹Masagi Adoniya lɛbi ɠeke faan!›
26 Kɛlɛ é la nɔ̀un tolini, nɛ̀i gè ga ɗa-wotiɠɛ nui, é la zalaɠa ɠula nui Sadɔke lolini, ta Yeɠoyada ná-doun zunui Ɓenaya, ta ɗa-wotiɠɛ nui Salomɔn.
27 Nii ɠɛɠala vai ɠa zoo ɠɛɛzu ɓaa màliɠii masagi ná-devei wu, ga è la zooga è ʋa naa lɛ ga ɗa-wotiɠɛ nuiti, zɔi é màliɠii masagi maavalibosu masa kpɔkpɔgi ɠa?»
Davide yeelo fai ʋotogi ʋa
28 Masagi Davide gooɠaaʋoteni, é ɠɛ ma: «À Ɓate-Seɓa loli dɛɛ bɛ̀.» Naa lɛɛni masagi ʋɔ bɛ, é lo kakala.
29 Masagi ɓɔɛni pɔ konai zu, é ɠɛ ma: «Gè ɠonaa Ɠɔoɠɔ GALAGI ma, nii é vulua, nii é kùlaai ziiɓɔlɔiti pɛ su,
30 gè bo è ma ga za nɔ, nà minazeɠegi naa laazeelizu, nii gè kɛɛni è ʋɛ, gè ɠona Ɠɔoɠɔ GALAGI, Izilayɛle ná-GALAGI laaseigi zu, siɛgi zu gè ɠɛa è ma la è-loun zunui Salomɔn ɠa é masadai ɠɛɛzu pòluʋele, é zei nà-masa kpɔkpɔgi ɠa pòtogi zu.»
31 Ɓate-Seɓa ʋilɛni ɲiibiɠa, é la masagi ɠɔɠɔwu, é ɠɛ ma: «Màliɠii masagi Davide lɛbi ɠeke faan!»
32 Masagi ɠɛni ma: «À zalaɠa ɠula nui Sadɔke loli, ta GALA goo wo nui Natan, naa ʋɛɛ Yeɠoyada ná-doun zunui Ɓenaya.» Ti lɛɛni masagi ʋɔ bɛ.
33 Masagi ɠɛni ti ma: «À nà-botiɠɛ nuiti pɛ toli, ti ʋilɛ wo ʋolu, wo dòun zunui Salomɔn lɛ nà-soovale fuului ɠɔma, wo yei la Giyon.
34 Miná ɠa zalaɠa ɠula nui Sadɔke ta GALA goo wo nui Natan ti gulɔi ziɛzu ma ná, é ɠɛ ga Izilayɛle masagi. Wa puʋugi vɛɛzu, wo ɗa ɠɛ ma: ‹Masagi Salomɔn lɛbi ɠeke faan!›
35 Wa yɛsu polu, wo lɛ, é ʋa é zei nà-masa kpɔkpɔgi ɠa. Tɔ ɠa é masadai ɠɛɛzu pòtogi zu. Gè yeeloga ba ga Izilayɛle ta Zuda ta-lotuɠɔi.»
36 Yeɠoyada ná-doun zunui Ɓenaya masagi wooɠaaʋoteni, é ɠɛ ma: «É ɠɛ ɠana! Ɠɔoɠɔ GALAGI é ga màliɠii masagi ɗa-ƓALAGI, naa laawooi ɠana!
37 Eɠɛʋelei Ɠɔoɠɔ GALAGI yɛgai la màliɠii masagi è ʋa, é yɛ ɠana nɔ Salomɔn ʋa, é ná-masadai ma lɛbiyai zuwɔɔlɔ, é leʋe màliɠii masagi Davide nɔnɔi ʋa.»
38 Zalaɠa ɠula nui Sadɔke-o, GALA goo wo nui Natan-o, ta Yeɠoyada ná-doun zunui Ɓenaya, ta Kelɛte nuiti, naa ʋɛɛ Pelɛte geleiti ba, ti Salomɔn zeɠeni, ti tɛ masagi Davide ná-soovale fuului ɠɔma, ti lii la Giyon.
39 Zalaɠa ɠula nui Sadɔke minɛi zeɠeni, nii gulɔi ɠɛni su, seɠe ʋɛlɛi wu, é gulɔi ziɛ Salomɔn ma. Ti puʋugi vɛɛni, nuɓusɛiti pɛ ti ɠɛ ma: «Masagi Salomɔn lɛbi ɠeke faan!»
40 Nuɓusɛi pɛ ge loni ga poluʋelei, ti ɗa lɛ, nuiti ti ɗa kooleiti fɛ ti ɗa ɠoozunɛ ga gola, eyɛsu zooi ɓali ga ti-wooi lugi.
Salomɔn Adoniya maavaayɛ fai
41 Adoniya ta ná-nu loligaiti ti zɔngɔ wooi mɛnini, siɛgi zu ti ɠɛni ɓesu la ga ta-vɛti laamii wo. Zoaɓe puʋugi wooi mɛnigai ma, é gaazaɠagi woni, é ɠɛ ma: «Lee ma vaa wuulee ka, é taazuʋɛ?»
42 É yɛni nɔ ɓɔɛzu, zalaɠa ɠula nui Aɓiataal ná-doun zunui Zonatan ʋa. Adoniya ɠɛni ma: «Ʋa, mazɔlɔɔ ɗa ga sɔɓelama nu, tanisu woo niinɛ ʋagɔ ɠa è ʋaazu bosu.»
43 Zonatan Adoniya wooɠaaʋoteni, é ɠɛ ma: «Naa laade vɔlɔ pɛ, ade-maliɠii masagi Davide ɠa é Salomɔn zeiɗai ga masagi.
44 Masagi zalaɠa ɠula nui Sadɔke, ta GALA goo wo nui Natan, ta Yeɠoyada ná-doun zunui Ɓenaya, ta Kelɛte nuiti ta Pelɛte nuiti pilɛgɛ polu, ti tɛɛʋɛ masagi ná-soovale fuului ɠɔma.
45 Zalaɠa ɠula nui Sadɔke ta GALA goo wo nui Natan ti gulɔi ziaa ma Giyon ga é ɠɛ ga masagi. Miná ɠa ti zeɠeai ná, ti lɛ ga koozunɛɛi, taai zu ɠɛ wuulee, naama zɔngɔ wooi ɠa wo mɛnigai.
46 Salomɔn vɔlɔ zeiɗa masa kpɔkpɔgi ɠa.
47 Ade-maliɠii masagi Davide ná-nu wolaiti ti ʋaa ga ti tuya loo bɛ, ti ɠɛ ma: ‹Ɗa-ƓALAGI kɛ, é Salomɔn lɔɠɔi ɠula, é leʋe ɗɔnɔi ʋa, ta ná-masadai ma lɛbiyai wɔɔlɔ ɗɔnɔi ʋa!› Masagi yɛgɛ daa ʋetei zu, é nɔkɔ.
48 Naa pɛ poluma, masagi wooi ɠaa, nii é bogai: ‹Mamagi ɠa Ɠɔoɠɔ GALAGI ʋɛ, Izilayɛle ná-GALAGI, nii é nu zeiɗai za nà-masa kpɔkpɔgi ɠa, ta gè kaa ga ɠaazu.› »
49 Adoniya ná-nu loligaiti ti naama wooi mɛnigai ma, ti zuɓalini, ɛsɛ ge ɗa li liizu ʋele.
50 Adoniya lua ʋelei ma Salomɔn ʋa, é wuzeɠeni, é li, é zalaɠa ɠulazuʋɛ ma minɛiti so.
51 Ti liini, ti ɠɛ Salomɔn ma: «Pɛtɛ, duai maaʋele ma, Adoniya liiʋɛ, é zalaɠa ɠulazuʋɛ ma minɛiti so, é ɗa ɠɛ ma: ‹Masagi Salomɔn minazeɠe bɛ̀ za, é ɠona ga é la pàa ga boɠa zɔkpɔi!› »
52 Salomɔn ɠɛni ma: «Ni a ziɛna eɠɛ sɔɓelama nu, nɔundeɠai gila kpalaa ge la loɠa zooi ma. Kɛlɛ ni a ɠɛna ga sɔba nu, toɠa za.»
53 Masagi Salomɔn numaa leʋeni, ti li, ti Adoniya zeɠe zalaɠa ɠulazuʋɛ, ti ʋaa la. É laani masagi Salomɔn ɠɔɠɔwu, Salomɔn ɠɛ ma: «Li ɗa-ʋɛlɛi wu.»