12
Wine* Taupaꞌinihi Ampariruvaruvana
(Matthew 21:33-46; Luke 20:9-19)
Anima Yesu ampariruveruvei auwarihi i vibabani ipa, “Rava emosi, wine a epaꞌepana* i vaghoi ma i gari kwaviviroi. Ma anibuyona i dewai ma oyagha numana i vowai. Anima tauvipaꞌipaꞌi i vainihi po vaovaona hita vobagibagiyei, ma tauna i neꞌaharehi au dobu gheha. Maranai raupupu ana mara i gheꞌeta yana taniwagana a hewari i himiri, a tauvipaꞌipaꞌi auwarihi po ana ghuta ita vaini. Ma a tauvipaꞌipaꞌi hi vomahiri yana hi vojijini po hi kwapui ma a nima kwakwavina hi himirameei. Wate taniwagana a hewari ghehauna i himirameei auwarihi, yana wate hi vomahirime po unuꞌununa hi ravi, ma dewa waitepahinihinimayana auwarina hi dewai. Wate taniwagana a hewari ghehauna i himiri, ma we tauna yana hi vihiragheni, ma maghamaghauhi ghehauhi, yana dewana emosina auwarihi hi dewai, hi kwapuhi ma ghehauhi hi vihiraghenihi.
Ma marina yana rava emosiꞌava yagana, naꞌi yana tauna natu ohohina a rauhoghara, i himiri a tauvipaꞌipaꞌi auwarihi. Ma ipa, ‘A vimoina da apo natuꞌu hina viꞌateꞌatei.’
Ma a tauvipaꞌipaꞌi hi viꞌogatara vivira hipa, ‘Weꞌi yana taniwaga natuna, ona neꞌi po ta vihiragheni ma a buderi ina vigharitaiyei!’ Yamna aubaina hi vunui po hi vihiragheni ma hi ahare hopunei, epaꞌepana auꞌupuna.
Ma apo aiwa epaꞌepana taniwagana ina dewai? Apo ina neꞌi yana a tauvipaꞌipaꞌihi ina vihiraghenihi, ma epaꞌepana a tauvipaꞌipaꞌi ghehauhi ina verehi. 10 Egha Maimaituwa riwana girugirumana ota hiyavi: ‘Oghorana tauraunuma hi gedugeduꞌaiyeiya i vitovira po i viꞌoghora hoghona. 11 Bada we i dewadewaiya, yana au matata i ahi vavahagha!’ ” §
12 Anima mai Judea* ahi babada tayaha hi baibaiha po Yesu hita pani, babana hi haramanei da we ampariruvaruvana yana tauhi i babaniyehi, ma patara hi rovowehi, aubaina hi voterei ma hi nae.
Caesar Auwarina apo Takisi ta Vimaihei?
(Matthew 22:15-22; Luke 20:20-26)
13 Ma muriyai mai Judea ahi babada, Pharisee* ma Herodian ghehauhi hi himirihi po vitaravirevirei Yesu hita ꞌwaroi. 14 Yana hi neꞌi Yesu auwarina ma hi riwa hipa, “Tauvihanahanapu, a haramanem tam ririwa vaimahim. Rava wavahi ghaeghaehi egha uta genowehi ma rava atapuhi emosina e rauwarowarorohi, ma Maimaituwa ana dewa moinana ei hanahanapuwei. Anina da takisi ta vimaihei mai Rome ahi guyau Caesar* auwarina? Ta vimaiha bo havena?”
15 Ma Yesu ahi moru i inana tuhaghai po i paribeehi ipa, “Aiwa aubaina o raudadana po ona ꞌwaroꞌu, manena ona neiyaꞌi po a inanai.” 16 Anima manena hi neiyaꞌi ma i raubayadehi ipa, “Ma we aiya tepana ma wavana?”
Ma hi riwehi hipa, “Caesar.”
17 Anima Yesu i riwehi ipa, “Caesar gharinei yana Caesar ona verei ma Maimaituwa gharinei yana Maimaituwa ona verei.” Ma hi amhunei.
Sadducees Ghehauhi Hiraghe Aumurina Vomahirina Aubaina Yesu hi Vitaravirevirei
(Matthew 22:23-33; Luke 20:27-40)
18 Sadducees§ hi riwa da hiraghe aumurina egha vomahirime, yana tauhi hi neꞌi po Yesu hi vitaravirevirei hipa, 19 “Tauvihanahanapu, Moses raugagayo* i girumi ma i riwa, da rava ina hiraghe ma awana egha natuna, yana varehina hiwapena ina ravaghi po varehinana hirahiraghena aubaina rowarowa ina ghunihi. 20 Aubaina po mara emosi rava varevarehina maitehi maghauhi 7, tutuwogana i ravaghi po egha natunatuna ma i hiraghe. 21 Ma viruwaina hiwapena i ravaghi, po nanaꞌarena egha natuna ma i hiraghe. Wate varehina vitonuina auwarina dewana emosina i wawara. 22 Anima atapuhina maghauhi 7 wavinena hi ravaghi, ma egha hita vinatuna ma hi hiraghe, ma aumurina yana wavinena i hiraghe. 23 Maranai hiraghe aumurina atapuhi hina vomahirime, yana we wavinena apo aiya ina viꞌawanei?”
24 Yesu i riwehi ipa, “O verauboꞌa duma! Ma o haramanei aiwa aubaina? Babana aiwa Moses i girugirumiya ma Maimaituwa a kajijira egha ota haramanei. 25 Maranai rava hirahiraghehi hina vomahirime, yana tauhi apo me aneya* au mara ma apegha hina tavine. 26 Ma hirahiraghehi ahi vomahirime aubaina: ma egha meyanai Moses a au buka ota hiyavi, eyagi haburuna i araꞌarahi ma egha ita araigavuꞌarei riwana? Nahidana giruma i riwa da Maimaituwa Moses i riwei ipa, ‘Taꞌu yana Abraham a Maimaituwa, Isaac a Maimaituwa ma Jacob a Maimaituwa.’ 27 We babanihi auwarihiyei ta haramanei da Maimaituwa rava hirahiraghehi ma yawayawahanihi atapuhi e inainanahi yana yawayawahanihi. Taumi yana o verauboꞌa duma!”
Metauna Raugagayona* i Gheduma
(Matthew 22:34-40; Luke 10:25-28)
28 Raugagayo tauvihanahanapuweina i neꞌi ma hi pariꞌwayaꞌwaya i nonori. Ma i inana tuhaghai da Sadducees ahi raubayada Yesu i vimaihana vaimahiꞌeni, aubaina i ne po i raubayadei ipa, “Metauna raugagayona i gheduma ma apoma we maghamaghauhina?”
29 Ma Yesu i paribeehi ipa, “ ‘Mai Israel ona nonori! Me raugagayona i gheduma yana wetaauna. Bada ata Maimaituwa yana tauꞌavana Bada. 30 Bada am Maimaituwa ma rauhogharei nuwanuwam taputapunei ma aruwamei am nuwatuhuwei ma am kajijira taputapunei.’ 31 Ma viruwaina gheghedumana yana wetaauna. ‘Turam ma rauhogharei me tam u rauhogharanamem nanaꞌarena.’ Egha raugagayo* ghehauhi hita gheduma ma apoma we ruwaghahina.”
32 Tauvihanahanapuna Yesu i riwei, “Moina! Tauvihanahanapu, i ahi duma, riwa moinana maranai u riwa da Bada tauꞌavana yana Maimaituwa ma egha maimaituwa ghehauna tauna nanaꞌarena. 33 Ma Maimaituwa ta rauhogharei nuwanuwata taputapunei ma aruwataiyei ma ata nuwatuhuwei ma ata kajijira taputapunei, ma turata tana rauhogharei me ta rauhogharanameta nanaꞌarena. We raugagayohi ruwaghahi viponavowanahi i gheduma, ma apoma ghamoghamo au gahana apuꞌapunana, ma puyo* ghehauhi he amverenehi Maimaituwa auwarina.”
34 Maranai Yesu i inanai da nuwahuyehuyei i paribeei yana i riwei ipa, “Maimaituwa a vitaniwaga vouna ana rava auwarihi,* ruinana tam auwarim yana egha ita davo.” Ma yamna aumurina egha aiya tepana ita tora po ita raubayadei.
Yesu, Rava i Raubayadehi David Natuna aubaina
(Matthew 22:41–23:36; Luke 20:41-47)
35 Maranai Yesu, Maimaituwa ana Numa* au ganahobena i hanahanapu yana i riwehi ipa, “Raugagayo tauvihanahanapuweina hi riwa da Maimaituwa a Vinevine Waiyawahanana* yana David natuna. Naꞌi moina ma we ona vinuwanuwatuhuwei: 36 David Aruwa Vivireina a raitayatayahei i riwa ipa, ‘Maimaituwa aꞌu Bada auwarina ipa, ‘Au ahoꞌohohiꞌu* ma tughutughura ma i nanapo am ghaviya a tereghaꞌirei po aem aurabena a terei.” 37 Ma we a au babanihi David tauꞌavana Maimaituwa a Vinevine i ghorei da ana ‘Bada.’ Ma apo menanaꞌarena ma Maimaituwa a Vinevine hina ghorei da David a umavou?” Ma patara ghaeghaena yana a kaohahi Yesu hi rautanighanei.
38 Maranai Yesu i hanahanapu ipa, “Raugagayo tauvihanahanapuweina ona inana vaimahiꞌeni. Hi ghohe po gara davodavohi hina oteni ma rava naohiyei hina naenae, ma hinai ateꞌatehi ma hina vokaokaohei maranai he mahimahiri nae au maketi, 39 ma hi ghohe po anitughura ahiꞌahina aniviꞌemosi au numahi ma au toreha he vinevinemeehi po rava ghaeghaehi ahi anitughura auwarina he tughutughura. 40 Ma moruwei hiwahiwape ahi numa he haroharohi, anima he raupari davodavoei po rava hina hunehi. Ma ahi bigo yana apo ina raꞌata duma!”
Hiwape ana Puyo*
(Luke 21:1-4)
41 Yesu puyo* aniterenana auririvana i tughura Maimaituwa ana au Numa ma i iyaꞌiyau ma rava mane hi ampohei. Rava mahumahurahi maghamaghauhi mane maghamaghauhi hi ampohei, 42 ma hiwape waiyamoyamonana i ne po mane muhomuhona ruwagha i raupohai.
43 Aubaina a tauvotagho i ghorehi po hi neꞌi auwarina ma i riwa ipa, “Moina a ririwemi, we hiwapena waiyamoyamonana ana puyo i raupohaiya yana i raꞌata duma, ma apoma rava ghehauhi. 44 Babana ghehauhi yana ahi mahura auwarina hi teretereriyeiya hi amverenei, ma we hiwapena a viyamoyamonei gharinei atapuna, ma a yawahana atapuna i amverenei.”
* 12:1 Wine a epaꞌepana yana Israel ampariruvaruvana. Ona inana Isaiah 5:1-7. 12:1 Wine a epaꞌepana yana dowa tupona auwarina ghoroghorova ghehauna me moduwei ana wava ‘wine’ ma anona wavana yana ‘greipi’. Anibuyona (wine press) yana ghaꞌima ghaeghaena wai nibona auwarina greipi he pohai ma aehiyei he haumutui po mahina au huma he tereterei. Ma i vitovira po ani uma ma wavana yana wine. Mai Judea* maratom maghamaghauna he umaumai. 12:9 Luke 13:34-35 12:10 Ma mai Judea hauga davodavona ghaꞌima he bori po numa anivowana. Ghaꞌima ghaeghaehi he borihi po au awahuhu hei mahirini numa aniraidumaruna ma hoghona. Yesu yana oghora hoghona au numa taparoro, ta hiyavi Ephesians 2:19-21 auwarina. § 12:11 We babanina ta hiyavi Psalm 118:22-23 auwarina. * 12:14 Caesar yana rava mai Rome ahi guyau. 12:14 Rome babadahi Judea hi paꞌipaꞌini Caesar aurabena. Yesu itapa anina yana mai Judea egha hita kaoha, wate itapa havena yana Rome babadahi apo egha hita kaoha. 12:15 Denarius yana mai Rome ahi mane. § 12:18 Sadducees yana hi magha mahumahurahi ma babada ghaeghaehi. Tauhi yana hiraghe aumurina a vomahirime egha hitai vitumaghanei. Tauhi aruwa bo aneya* egha hitai vitumaghanehi. Tauhi yana Moses buka maghauna 5 i girugirumiya hi rauhogharei (Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers, Deuteronomy) ma egha buka ghehauhi. 12:19 Deuteronomy 25:5-6 12:26 Exodus 3:6 12:30 Deuteronomy 6:4-5 12:31 Leviticus 19:18 12:32 Deuteronomy 4:35 * 12:36 “Auꞌavaraꞌohohiꞌu” anona yana ‘Animaꞌae gheghetehaharana.’ 12:36 Psalm 110:1