☰ Matta 5
5
Heqiqiy bext-beriket
Luqa 6:20-23
1 Mushu top-top ademlerni körüp u bir taghqa chiqti; u u yerde olturghinida, muxlisliri uning yénigha keldi. 2 U aghzini échip ulargha telim bérishke bashlidi: —
 
3 Mubarek, rohta namrat bolghanlar!
Chünki ersh padishahliqi ulargha tewedur.□
  ■
4 Mubarek, pighan chekkenler!
Chünki ular teselli tapidu.□  ■
5 Mubarek, yawash-möminler!
Chünki ular yer yüzige mirasxordur.■
6 Mubarek, heqqaniyliqqa ach we teshnalar!
Chünki ular toluq toyunidu.■
7 Mubarek, rehimdillar!
Chünki ular rehim köridu.
8 Mubarek, qelbi pak bolghanlar!
Chünki ular Xudani köridu.■
9 Mubarek, tinchliq terepdarliri!
Chünki ular Xudaning perzentliri dep atilidu.□
10 Mubarek, heqqaniyliq yolida ziyankeshlikke uchrighanlar! Chünki ersh padishahliqi ulargha tewedur.■
11 Mubarek, men üchün bashqilarning haqaret, ziyankeshlik we hertürlük töhmitige uchrisanglar; ■ 12 shad-xuram bolup yayranglar! Chünki ershlerde katta in’am siler üchün saqlanmaqta; chünki silerdin ilgiriki peyghemberlergimu ular mushundaq ziyankeshliklerni qilghan. ■
 
Muxlislar «tuz»luq rolini yoqatmasliqi kérek
Mar. 9:50; Luqa 14:34-35
13 Siler yer yüzidiki tuzdursiler. Halbuki, eger tuz öz temini yoqatsa, uninggha qaytidin tuz temini qandaqmu kirgüzgili bolidu? U chaghda, u héchnémige yarimas bolup, tashlinip kishilerning ayighi astida dessilishtin bashqa héch ishqa yarimaydu.□  ■
14 Siler dunyaning nuridursiler. Tagh üstige sélin’ghan sheher yoshurunalmaydu. 15 Héchkim chiraghni yéqip qoyup, üstige séwetni kömtürüp qoymas, belki chiraghdanning üstige qoyidu; buning bilen, u öy ichidiki hemme ademlerge yoruqluq béridu. □  ■ 16 Shu teriqide, siler nurunglarni insanlar aldida shundaq chaqnitinglarki, ular yaxshi emelliringlarni körüp, ershtiki atanglarni ulughlisun.■
 
Tewrat qanuni heqqide
17 Méni Tewrat qanunini yaki peyghemberlerning yazghanlirini bikar qilghili keldi, dep oylap qalmanglar. Men ularni bikar qilghili emes, belki emelge ashurghili keldim. 18 Chünki men silerge shuni berheq éytip qoyayki, asman-zémin yoqimighuche, uningda pütülgenler emelge ashurulmighuche Tewrattiki «yod» bir herp, hetta birer chékitmu bikar qilinmaydu. □  ■ 19 Shu sewebtin, Tewrat qanunining eqidilirige, hetta uning eng kichikliridin birini bikar qilip, we bashqilargha shundaq qilishni ögitidighan herkim ersh padishahliqida eng kichik hésablinidu. Emma eksiche, Tewrat qanuni eqidilirige emel qilghanlar we bashqilargha shundaq qilishni ögetküchiler bolsa ersh padishahliqida ulugh hésablinidu. □  ■ 20 Chünki men silerge shuni éytip qoyayki, heqqaniyliqinglar Tewrat ustazliri we Perisiylerningkidin ashmisa, ersh padishahliqigha héchqachan kirelmeysiler.□
 
Ghezeplinish heqqide
21 Burunqilargha «Qatilliq qilma, qatilliq qilghan herqandaq adem soraqqa tartilidu» dep buyrulghanliqini anglighansiler. ■ 22 Biraq men özüm shuni silerge éytip qoyayki, öz qérindishigha bikardin-bikar achchiqlan’ghanlarning herbirimu soraqqa tartilidu. Öz qérindishini «exmeq» dep tillighan herkim aliy kéngeshmide soraqqa tartilidu; emma qérindashlirini «telwe» dep haqaretligen herkim dozaxning otigha layiq bolidu. □ 23 Shuning üchün, sen qurban’gah aldigha kélip Xudagha hediye atimaqchi bolghiningda, qérindishingning séningdin aghrin’ghan yéri barliqi yadinggha kelse, 24 hediyengni qurban’gah aldigha qoyup turup, awwal qérindishing bilen yarishiwal, andin kélip hediyengni ata.
25 Eger üstüngdin dewa qilmaqchi bolghan birsi bolsa, uning bilen birge yolda bolghiningda uning bilen tézdin yariship, dost bolghin. Bolmisa, u séni soraqchigha, soraqchi bolsa gundipaygha tapshuridu, sen zindan’gha solitiwétilisen. □  ■ 26 Men sanga shuni berheq éytip qoyayki, qerzingning eng axirqi bir tiyininimu qoymay tölimigüche, shu yerdin chiqalmaysen.□
 
Zinaxorluq heqqide
27 Siler «Zina qilmanglar» dep buyrulghanliqini anglighansiler. ■ 28 Biraq men özüm shuni silerge éytip qoyayki, birer ayalgha shehwaniy niyet bilen qarighan kishi könglide u ayal bilen alliqachan zina qilghan bolidu. ■ 29 Eger emdi ong közüng séni gunahqa azdursa, uni oyup tashliwet. Chünki pütün bediningning dozaxqa tashlan’ghinidin köre, bediningdiki bir ezaying yoq qilin’ghini köp ewzel. ■ 30 Eger ong qolung séni gunahqa azdursa, uni késip tashliwet. Chünki pütün bediningning dozaxqa tashlan’ghinidin köre, bediningdiki bir ezaying yoq qilin’ghini köp ewzel.
 
Talaq qilish heqqide
Mat. 19:9; Mar. 10:11-12; Luqa 16:18
31 Yene: — «Kimdikim ayalini talaq qilsa, uninggha talaq xétini bersun» depmu buyrulghan. □  ■ 32 Biraq men özüm shuni silerge éytip qoyayki, kimdikim öz ayalining buzuqluq qilmishidin bashqa herqandaq ishni bahane qilip uni talaq qilsa, emdi uni zinagha tutup bergen bolidu; talaq qilin’ghan ayalni emrige alghan kishimu zina qilghan bolidu. □  ■
 
Qesem qilish heqqide
33 Siler yene burunqilargha «Qesimingdin yanma, Perwerdigargha qilghan qesimingge emel qil» dep buyrulghanliqini anglighansiler. ■ 34 Biraq men özüm shuni silerge éytip qoyayki, qet’iy qesem qilmanglar; ershni tilgha élip qesem qilmanglar, chünki ersh Xudaning textidur; ■ 35 yaki yerni tilgha élip qesem qilmanglar, chünki yer yüzi Xudaning textiperidur. Yérusalémni tilgha élipmu qesem qilmanglar, chünki u yer ulugh padishahning shehiridur. ■ 36 Hetta öz béshinglarni tilgha élipmu qesem qilmanglar, chünki silerning chéchinglarning bir télinimu aq yaki qara rengge özgertish qolunglardin kelmeydu. 37 Peqet dégininglar «Bolidu», «bolidu», yaki «Yaq, yaq, bolmaydu» bolsun. Buningdin ziyadisi rezil bolghuchidin kélidu.□
 
Intiqam heqqide
Luqa 6:29-30
38 Siler «Közge köz, chishqa chish» dep buyrulghinini anglighansiler. □  ■ 39 Biraq men özüm shuni silerge éytip qoyayki, eski bilen teng bolmanglar. Kimdekim ong mengzingge ursa, sol mengzingnimu tutup ber; ■ 40 we birsi üstüngdin dewa qilip, könglikingni almaqchi bolsa, chapiningnimu ber. 41 Birsi sanga yük-taqini yüdküzüp ming qedem yol yürüshke zorlisa, uning bilen ikki ming qedem mang. □ 42 Birsi sendin tilise, uninggha ber. Birsi sendin ötne-yérim qilmaqchi bolsa, uninggha boynungni tolghima.□  ■
 
Düshmenlerge méhir-muhebbet körsitish heqqide
Luqa 6:27-28; 32-36
43 Siler «Qoshnangni söygin, düshminingge nepretlen» dep éytilghanni anglighan. □  ■ 44 Biraq men özüm shuni silerge éytip qoyayki, silerge düshmenlik bolghanlargha méhir-muhebbet körsitinglar, silerdin nepretlen’genlerge yaxshiliq qilinglar, silerge ziyankeshlik qilghanlargha dua qilinglar. □  ■ 45 Shundaq qilghanda, ershtiki Atanglarning perzentliridin bolisiler. Chünki U quyashining nurini yaxshilarghimu we yamanlarghimu chüshüridu, yamghurnimu heqqaniylarghimu, heqqaniyetsizlergimu yaghduridu. □ 46 Eger siler özünglargha muhebbet körsetkenlergila méhir-muhebbet körsetsenglar, buning qandaqmu in’amgha érishküchiliki bolsun? Hetta bajgirlarmu shundaq qiliwatmamdu? □  ■ 47 Eger siler peqet qérindashliringlar bilenla salam-sehet qilishsanglar, buning néme peziliti bar? Hetta yat elliklermu shundaq qilidighu! □ 48 Shunga, ershtiki Atanglar mukemmel bolghinidek, silermu mukemmel bolunglar.□  ■
 
 
□ 5:3 «rohta namrat bolghanlar» — belkim özining Xudagha qet’iy mohtajliqini tonup yetkenler. Bashqa birxil terjimisi: «Mubarek, rohta tilemchi bolghanlar!». Grék tilida «namrat» dégen söz «tilemchi» dégen menini öz ichige alidu (mesilen, «Luqa» 16:20, 22de). Bu ayetlerde «mubarek» dégen söz (Xuda teripidin) «bextlik, beriketlik qilin’ghan» dégen menide ishlitilidu. ■ 5:3 Yesh. 57:15; 66:2; Luqa 6:20. □ 5:4 «pighan chekkenler» — belkim öz gunahliri we Xudagha tayanmighanliqi üchün pighan chékishni körsitidu. ■ 5:4 Yesh. 61:2; 66:10,13; Luqa 6:21. ■ 5:5 Zeb. 37:11. ■ 5:6 Yesh. 55:1. ■ 5:8 Zeb. 15:1-2; 24:4; Ibr. 12:14. □ 5:9 «tinchliq terepdarliri» — grék tilida: «sulhi qilghuchilar». ■ 5:10 2Kor. 4:10; 2Tim. 2:12; 1Pét. 3:14. ■ 5:11 1Pét. 4:14. ■ 5:12 Luqa 6:23. □ 5:13 «siler yer yüzidiki tuzdursiler» — tuz — (1) tem béridu; (2) chirip kétishtin tosidu; (3) zexim-yarilarni saqaytidu. Muxlislarning bu dunyagha bolghan roli buninggha oxshap kétishi kérek. ■ 5:13 Mar. 9:50; Luqa 14:34. □ 5:15 «héchkim chiraghni yéqip qoyup, üstige séwetni kömtürüp qoymas...» — «séwet» grék tilida «ölchigüchi séwet». ■ 5:15 Mar. 4:21; Luqa 8:16; 11:33. ■ 5:16 1Pét. 2:12. □ 5:18 «uningda , yeni Tewrat qanunida pütülgenler emelge ashurulmighuche Tewrattiki «yod» bir herp... bikar qilinmaydu» — «yod» bolsa ibraniy tilida: «i» («yod», y) — eng kichik herp hésablinidu. ■ 5:18 Luqa 16:17. □ 5:19 «uning eng kichikliridin birini bikar qilip...» — yaki «uning eng kichikliridin birini xilapliq qilip...» — Grék tilidiki péil belkim «bikar qilip» we «xilapliq qilip» dégen ikki menini öz ichige alidu. ■ 5:19 Yaq. 2:10. □ 5:20 «Tewrat ustazliri we Perisiyler...» — «Perisiyler» Yehudiylarning diniy en’eniliride eng ching turidighan qattiq teleplik étiqad éqimi idi. ■ 5:21 Mis. 20:13; Qan. 5:17. □ 5:22 «Öz qérindishigha bikardin-bikar achchiqlan’ghanlar...» — bezi kona köchürmilerde: «bikardin-bikar» dégen sözler tépilmaydu. «... aliy kéngeshmide soraqqa tartilidu» — «aliy kéngeshme» Yehudiylarning eng yuqiri soti bolup, «sanhédrin» dep atilatti. Beziler bu söz ershtiki sotni körsitidu, dep qaraydu; bizmu bu pikirge mayilmiz. □ 5:25 «...üstüngdin dewa qilmaqchi bolghan birsi bolsa, uning bilen birge yolda bolghiningda uning bilen tézdin yariship, dost bolghin» — «uning bilen birge yolda bolghiningda» dégen söz belkim sotqa qarap mangghan yolda, yeni sotqa chüshüshtin burun bolghan «yarishish pursiti»ni körsitidu. «Luqa» 12:58ni körüng. ■ 5:25 Luqa 12:58; Ef. 4:26. □ 5:26 «qerzingning eng axirqi bir tiyini» — «bir tiyin» grék tilida «bir kodrans». Bu pulning eng kichik birliki, shu dewrdiki bir ishchining künlük heqqi bolghan «dinarius»ning 1/64 qismi idi. ■ 5:27 Mis. 20:14; Qan. 5:18. ■ 5:28 Ayup 31:1; Zeb. 119:37. ■ 5:29 Mat. 18:8; Mar. 9:43. □ 5:31 «Kimdikim ayalini talaq qilsa, uninggha talaq xétini bersun» — «Qan.» 24:1. ■ 5:31 Chöl. 30:2; Qan. 23:20-22; 24:1. □ 5:32 «Kimdikim öz ayalining buzuqluq qilmishidin bashqa herqandaq ishni bahane qilip uni talaq qilsa, emdi uni zinagha tutup bergen bolidu» — ayal kishi Mesih éytqan bu ehwalgha chüshse (démek, éri buzuqluq qilghan bolsa), undaqta u talaq qilin’ghan bolsa, bashqa bir erge tegse bolidu. Shu waqitlarda talaq qilin’ghan xotun ersiz qalsa, ehwali nahayiti qiyin bolidu, elwette. ■ 5:32 Mat. 19:7; Mar. 10:4,11; Luqa 16:18; 1Kor. 7:10. ■ 5:33 Mis. 20:7; Law. 19:12; Qan. 5:11; 23:22 ■ 5:34 Yesh. 66:1; Yaq. 5:12. ■ 5:35 Zeb. 48:2; Yesh. 66:1. □ 5:37 «Buningdin ziyadisi rezil bolghuchidin kélidu» — «rezil bolghuchi» Sheytanni közritidu. Bashqa birxil terjimisi: «rezilliktin kélidu». □ 5:38 «Közge köz, chishqa chish» — uyghur tilidiki maqal bolsa: «Qan’gha qan, jan’gha jan». Sottiki adaletlik hökümlerni körsitidighan bu sözler Tewrat, «Mis.» 21:24, «Law.» 24:20de tépilidu. ■ 5:38 Mis. 21:24; Law. 24:20; Qan. 19:21. ■ 5:39 Pend. 24:29; Luqa 6:29; Rim. 12:17; 1Kor. 6:7; 1Tés. 5:15; 1Pét. 3:9. □ 5:41 «Birsi sanga yük-taqini yüdküzüp ming qedem yol yürüshke zorlisa...» — «ming qedem» grék tilida: «bir miliyon», yeni texminen 1.5 kilométr. «birsi sanga yük-taqini yüdküzüp ming qedem yol yürüshke zorlisa, uning bilen ikki ming qedem mang» — shu waqitlarda Rim impériyesidiki eskerlerning addiy puqralarni öz yük-taqlirini kötürüp bérishke zorlash hoquqi bar idi. □ 5:42 «Birsi sendin tilise, uninggha ber» — Mesih tiligenlerge némini bérish, némini bermeslik toghrisida söz qilmighan; peqet könglimizde «bérish pozitsiyisi»ni saqlishimiz kérek. Del tiligen nersini bérishimiz natayin («Ros.» 3:6ni körüng). ■ 5:42 Qan. 15:8; Luqa 6:35. □ 5:43 «Qoshnangni söygin» — «Law.» 18:18. «düshminingge nepretlen» — ikkinchi söz Tewrattin emes, belki Yehudiy ustazlarning yazmiliridin élinip, ularning en’eniwi közqarishini eks ettüridu. ■ 5:43 Law. 19:18. □ 5:44 «silerge ziyankeshlik qilghanlargha dua qilinglar....» — bezi kona köchürmilerde toluq ayet: «...silerge düshmenlik bolghanlargha méhir-muhebbet körsitinglar, silerni qarghighanlargha bext tilenglar, silerdin nepretlen’genlerge yaxshiliq qilinglar, silerge haqaret we ziyankeshlik qilghanlargha dua qilinglar» déyilidu. «Luqa» 6:27-28nimu körüng. ■ 5:44 Luqa 6:27; 23:34; Ros. 7:60; Rim. 12:20; 1Kor. 4:13; 1Pét. 2:23. □ 5:45 «Shundaq qilghanda, ershtiki Atanglarning perzentliridin bolisiler» — tekitlen’gen ish belki Xudaning heqiqiy xaraktérini bashqilargha bildürüsh, Uninggha oxshash bolush. □ 5:46 «Hetta bajgirlarmu shundaq qiliwatmamdu?» — bajgirlar intayin insapsiz, peskesh ademler dep hésablinatti. ■ 5:46 Luqa 6:32. □ 5:47 «Hetta yat elliklermu shundaq qilidighu!» — «yat ellikler»ning köpinchisi shu waqitta butperesler, kapirlar idi, elwette. □ 5:48 «...Atanglar mukemmel bolghinidek, silermu mukemmel bolunglar» — yaki «... Atanglar mukemmel bolghinidek, siler mukemmel bolisiler». ■ 5:48 Yar. 17:1
☰