Əfǝsusluⱪlarƣa
1
Rosul Pawlus Əfǝsus xǝⱨiridiki jamaǝtkǝ yazƣan mǝktup
Hudaning iradisi bilǝn, Mǝsiⱨ Əysaning rosuli bolƣan mǝnki Pawlustin Əfǝsusta turuwatⱪan muⱪǝddǝs bǝndilǝrgǝ, yǝni Mǝsiⱨ Əysada ihlasmǝn bolƣanlarƣa salam!   Atimiz Huda ⱨǝm Rǝb Əysa Mǝsiⱨtin silǝrgǝ meⱨir-xǝpⱪǝt wǝ hatirjǝmlik bolƣay!
Bizni Mǝsiⱨtǝ, ǝrxlǝrdǝ barliⱪ roⱨiy bǝht-bǝrikǝtlǝr bilǝn bǝrikǝtligǝn, Rǝbbimiz Əysa Mǝsiⱨning Hudasi ⱨǝm Atisi mubarǝk bolƣay!

  
Qünki U bizni, muⱨǝbbǝt iqidǝ bolup Ɵzining aldida pak-muⱪǝddǝs, daƣsiz turuximiz üqün alǝm apiridǝ ⱪilinmay turupla talliwalƣanidi;   U Ɵz iradisigǝ yaⱪⱪini boyiqǝ bizni aldin’ala Əysa Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ Ɵzigǝ oƣulluⱪⱪa ⱪobul ⱪilixⱪa bekitkǝnidi; bu ixta Uning meⱨir-xǝpⱪitining uluƣluⱪiƣa mǝdⱨiyǝ oⱪulidu; qünki U meⱨir-xǝpⱪiti bilǝn bizni Ɵz sɵyginidǝ xapaǝtlǝndürgǝnidi.   Biz Uningda Atining meⱨir-xǝpⱪitining molluⱪi bilǝn Uning ⱪeni arⱪiliⱪ ⱪulluⱪtin ⱨɵr ⱪilinixⱪa, itaǝtsizliklirimizgǝ ⱪarita kǝqürümgǝ muyǝssǝr bolduⱪ;   U bu meⱨir-xǝpⱪǝtni barliⱪ danaliⱪ ⱨǝm pǝm-parasǝt bilǝn bizgǝ zor tartuⱪlidiki, 9-10  — U Ɵz kɵngligǝ pükkǝn güzǝl haⱨixi boyiqǝ iradisidiki sirni, yǝni waⱪit-zamanlarning pixip yetilixini idarǝ ⱪilixi bilǝn barliⱪ mǝwjudatlarƣa, yǝni ǝrxlǝrdǝ bolƣanning ⱨǝmmisigǝ, zeminda bolƣanning ⱨǝmmisigǝ Mǝsiⱨni bax ⱪilip ularni Mǝsiⱨtǝ jǝm ⱪilix mǝⱪsitini bizgǝ ayan ⱪildi;


  
11 Uningda bizmu Hudaƣa miras ⱪilinƣan; biz xu mǝⱪsǝttǝ barliⱪ ixlarni ǝⱪil-iradisi boyiqǝ idarǝ Ⱪilƣuqining nixani bilǝn xu ixⱪa aldin’ala bekitilgǝniduⱪ;    12 xuning bilǝn Mǝsiⱨni awwal tayanq ⱪilƣan bizlǝr Uning xan-xǝrpining uluƣluⱪini namayan ⱪilƣuqi bolduⱪ; 13 ⱨǝⱪiⱪǝtning kalam-sɵzini, yǝni nijatinglardiki hux hǝwǝrni anglap silǝrmu Uningƣa tayandinglar — wǝ Uningƣa ixǝngininglarda, silǝr wǝdǝ ⱪilinƣan Muⱪǝddǝs Roⱨ bilǝn mɵⱨürlǝndinglar.    14 Hudaning xan-xǝripining uluƣluⱪi namayan ⱪilinip, igiliki üzül-kesil ⱨɵr-nijat ⱪilinƣuqǝ, Muⱪǝddǝs Roⱨ mirasimizning «kapalǝt»i bolidu.





  
15 Xuning bilǝn, silǝrning Rǝb Əysaƣa baƣliƣan etiⱪadinglar wǝ barliⱪ muⱪǝddǝs bǝndilǝrgǝ bolƣan muⱨǝbbitinglar toƣruluⱪ angliƣandin tartip,    16 dualirimda silǝrni ǝslǝp, silǝr üqün rǝⱨmǝt eytixni tohtatmidim; 17 tilǝydiƣinim xuki, Rǝbbimiz Əysa Mǝsiⱨning Hudasi, xan-xǝrǝpning Igisi bolƣan Ata silǝrning Uni toluⱪ bilixinglarƣa danaliⱪ ⱨǝm wǝⱨiyni ɵzlǝxtürgüqi roⱨni ata ⱪilƣay, 18 xuning bilǝn silǝrning ⱪǝlbtiki kɵzliringlar roxǝnlixip, Uning qaⱪiriⱪiƣa baƣlanƣan ümidning nemilikini, Uning muⱪǝddǝs bǝndiliridǝ bolƣan xǝrǝplik mirasining ⱪimmǝtliklikini 19 wǝ Uning ixǝngüqi bizlǝrgǝ zor küqi bilǝn ⱪaratⱪan ⱪudritining ⱨesabsiz büyüklükini bilip yǝtkǝysilǝr; 20 dǝl xu ⱪudrǝtni U Mǝsiⱨni ɵlümdin tirildürüp, ǝrxlǝrdǝ Ɵzining ong yenida olturƣuzƣinida Uningda yürgüzgǝnidi;    21 pǝⱪǝt bu zamandila ǝmǝs, bǝlki kǝlgüsi zamandimu Uni barliⱪ ⱨɵkümranliⱪtin, ⱨoⱪuⱪtin, küq-ⱪudrǝttin, hojayinliⱪtin wǝ barliⱪ tilƣa elinidiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ nam-xǝrǝptin kɵp üstün ⱪoyƣan; 22 barliⱪ mǝwjudatlarni Uning putliri astiƣa ⱪoyup, jamaǝt üqün Uni ⱨǝmmigǝ bax boluxⱪa ata ⱪilƣan.    23 Jamaǝt bolsa Uning teni, yǝni ⱨǝmmini ⱨǝmmǝ jǝⱨǝttin Toldurƣuqining mukǝmmǝl jǝwⱨiridur.
 
 
1:1 «Əfǝsusta turuwatⱪan muⱪǝddǝs bǝndilǝrgǝ, yǝni Mǝsiⱨ Əysada ihlasmǝn bolƣanlar...» — «muⱪǝddǝs bǝndilǝr»: — oⱪurmǝnlǝrgǝ eniⱪ bolsunki, Muⱪǝddǝs Kitabta «muⱪǝddǝs» degǝn sɵz ⱨǝrdaim «Hudaƣa has», «Hudaƣa toluⱪ atalƣan», «pak-muⱪǝddǝs» degǝn mǝnidǝ ixlitilidu. 1:1 Rim. 1:7; 1Kor. 1:2; 2Kor. 1:1. 1:2 Gal. 1:3; 1Pet. 1:2. 1:3 «ǝrxlǝrdǝ barliⱪ roⱨiy bǝht-bǝrikǝtlǝr» — yaki «ǝrxtiki yǝrlǝrdǝ barliⱪ roⱨiy bǝht-bǝrikǝtlǝr». «bizni Mǝsiⱨtǝ, ǝrxlǝrdǝ barliⱪ roⱨiy bǝht-bǝrikǝtlǝr bilǝn bǝrikǝtligǝn, Rǝbbimiz Əysa Mǝsiⱨning Hudasi ⱨǝm Atisi...» — Hudaning nǝziridǝ, ixǝngüqilǝr roⱨiy jǝⱨǝttin alliⱪaqan «Mǝsiⱨ bilǝn ǝrxlǝrdǝ olturƣan»dur. 20-ayǝtni kɵrüng. «Mubarǝk bolƣay» muxu yǝrdǝ «mǝdⱨiyilǝnsun» yaki «ǝng bǝhtlik bolƣay» degǝn mǝnidǝ. Grek tilida 3-ayǝttin 14-ayǝtkiqǝ bolƣan ayǝtlǝr pǝⱪǝt uzun birla jümlǝ bilǝn ipadilǝngǝn. Qüxünixkǝ ⱪolayliⱪ bolsun üqün biz uni parqilap tǝrjimǝ ⱪilduⱪ. 1:3 2Kor. 1:3; 1Pet. 1:3. 1:4 «...U bizni, muⱨǝbbǝt iqidǝ bolup Ɵzining aldida pak-muⱪǝddǝs, daƣsiz turuximiz üqün alǝm apiridǝ ⱪilinmay turupla talliwalƣanidi...» — bǝzi tǝrjimiliridǝ «muⱨǝbbǝt iqidǝ» yaki «muⱨǝbbǝt bilǝn» 5-ayǝtkǝ baƣliⱪ. 5-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng. 1:4 Luⱪa 1:75; Yⱨ. 15:16; Əf. 5:27; Kol. 1:22; 2Tim. 1:9; Tit. 2:12. 1:5 «U Ɵz iradisigǝ yaⱪⱪini boyiqǝ bizni aldin’ala Əysa Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ Ɵzigǝ oƣulluⱪⱪa ⱪobul ⱪilixⱪa bekitkǝnidi..» — bǝzi tǝrjimiliridǝ 4-ayǝtttiki «muⱨǝbbǝt iqidǝ» yaki «muⱨǝbbǝt bilǝn» bu 5-ayǝtkǝ baƣlanƣan. Demǝk, 4-5-ayǝt: «Qünki U bizni Ɵzining aldida pak-muⱪǝddǝs, daƣsiz turuximiz üqün alǝm apiridǝ ⱪilinmay turupla talliwalƣanidi; U muⱨǝbbǝt bilǝn Ɵz iradisigǝ yaⱪⱪini boyiqǝ bizni aldin’ala Əysa Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ Ɵzigǝ oƣulluⱪⱪa ⱪobul ⱪilixⱪa bekitkǝnidi» deyilidu. 1:6 «U meⱨir-xǝpⱪiti bilǝn bizni Ɵz sɵyginidǝ xapaǝtlǝndürgǝnidi» — «Ɵz sɵygini» — Oƣli Əysa Mǝsiⱨtur. 1:6 Mat. 3:17. 1:7 «Biz Uningda Atining meⱨir-xǝpⱪitining molluⱪi bilǝn Uning ⱪeni arⱪiliⱪ ⱪulluⱪtin ⱨɵr ⱪilinixⱪa, itaǝtsizliklirimizgǝ ⱪarita kǝqürümgǝ muyǝssǝr bolduⱪ...» — «Uningda» — Mǝsiⱨtǝ. «ⱪulluⱪtin ⱨɵr ⱪilinix» — grek tilida bir sɵz bilǝn ipadilinidu, u adǝttǝ ⱪulni ⱨɵr ⱪilixni kɵrsitidu; xapaǝtqi pul berip uni ⱨɵrlükkǝ qiⱪirip ǝrkin ⱪilidu. Rosul eytⱪan bu ⱪulluⱪ, gunaⱨning wǝ jin-xǝytanlarning ilkigǝ ǝsir boluxni kɵrsitidu. Injildiki «ⱨɵr ⱪilix» («apolutrosis») Tǝwrattiki «ⱨǝmjǝmǝt bolup ⱪutⱪuzux» («goǝl») degǝn sɵzning mǝnisi bilǝn ohxaxtur. 1:7 Ros. 20:28; Kol. 1:14; Ibr. 9:12; 1Pet. 1:18. 1:9-10 «Ɵz kɵngligǝ pükkǝn güzǝl haⱨixi boyiqǝ» — yaki «Mǝsiⱨtǝ bekitkǝn U Ɵz kɵngligǝ pükkǝn güzǝl haⱨixi boyiqǝ...». Grek tilida pǝⱪǝt «Uningda pükkǝn...» yaki «Ɵzidǝ pükkǝn..» deyilidu. «... barliⱪ mǝwjudatlarƣa, yǝni ǝrxlǝrdǝ bolƣanning ⱨǝmmisigǝ, zeminda bolƣanning ⱨǝmmisigǝ Mǝsiⱨni bax ⱪilip ularni Mǝsiⱨtǝ jǝm ⱪilix mǝⱪsitini bizgǝ ayan ⱪildi» — «... barliⱪ mǝwjudatlarƣa ....Mǝsiⱨni bax ⱪilip ularni Mǝsiⱨtǝ jǝm ⱪilix» degǝn sɵz grek tilida pǝⱪǝt üq sɵz bilǝnla ipadilinidu. Mǝnisi: (1) pütkül kainatⱪa Mǝsiⱨ bax bolidu; (2) pütkül kainattiki ⱨǝmmǝ mǝwjudat Mǝsiⱨtǝ «yiƣip bir ⱪilinip», ⱨǝrbir nǝrsining ⱨǝⱪiⱪiy ǝⱨmiyiti kɵrsitilidu; (3) Mǝsiⱨning baxqiliⱪi astida kainattiki barliⱪ mǝwjudatlar bir-biri bilǝn inaⱪ bolup, bir-birigǝ toluⱪ maslixidiƣan bolidu. 1:9-10 Rim. 16:25; Əf. 3:9; Kol. 1:26; 2Tim. 1:9; Tit. 1:2; 1Pet. 1:20; Yar. 49:10; Dan. 9:24; Gal. 4:4. 1:11 «Uningda bizmu Hudaƣa miras ⱪilinƣan» — «Uningda» — «Mǝsiⱨtǝ». « bizmu (Hudaƣa) miras ⱪilinƣan» — yaki «biz bir mirasⱪa igǝ bolƣan». «barliⱪ ixlarni ǝⱪil-iradisi boyiqǝ idarǝ Ⱪilƣuqi» — Huda. 1:11 Rim. 8:17. 1:12 «xuning bilǝn Mǝsiⱨni awwal tayanq ⱪilƣan bizlǝr Uning xan-xǝrpining uluƣluⱪini namayan ⱪilƣuqi bolduⱪ» — «Mǝsiⱨni awwal tayanqi ⱪilƣan bizlǝr» bǝlkim Mǝsiⱨkǝ birinqi bolup ǝgǝxkǝn Yǝⱨudiylarni kɵrsitidu. Əfǝsustiki jamaǝtning kɵpinqisi bǝlkim Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr, ular keyin ixǝngǝn. 1:13 «... wǝ Uningƣa ixǝngininglarda, silǝr wǝdǝ ⱪilinƣan Muⱪǝddǝs Roⱨ bilǝn mɵⱨürlǝndinglar» — «Muⱪǝddǝs Roⱨ bilǝn mɵⱨürlinix» toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. 1:13 Rim. 8:15; 2Kor. 1:22; 5:5; Əf. 4:30. 1:14 «Hudaning xan-xǝripining uluƣluⱪi namayan ⱪilinip, igiliki üzül-kesil ⱨɵr-nijat ⱪilinƣuqǝ, Muⱪǝddǝs Roⱨ mirasimizning «kapalǝt»i bolidu» — «kapalǝt» toƣruluⱪ: bu ayǝt tɵwǝndiki ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrni kɵrsitidu: — (1) Hudaning nijatida, U adǝmni gunaⱨtin ⱪutⱪuzup «ⱨɵr ⱪilidu»; U ⱪutⱪuzƣan adǝm yaki jamaǝt Uning Ɵzining «igiliki»dur. «Igiliki» — Hudaning igiliki bolƣan bizlǝr — roⱨ, jan, tenimizning ⱨǝmmisidur. (2) bu «ⱨɵr ⱪilix» bu dunyada tehi «üzül-kesil» bolmaydu; nijatⱪa erixkǝn kixilǝrdǝ «yengi roⱨ», «yengi ⱪǝlb» bolƣini bilǝn «yengi tǝn» tehi bolmaydu; tirilix künidǝ «yengi tǝn» «toluⱪ ⱨɵr ⱪilinix» yaki «üzül-kesil ⱨɵr ⱪilinix» bolidu. Bu «toluⱪ ⱨɵr ⱪilinix» ixǝngǝnlǝrning «toluⱪ mirasi» bolidu. (3) xu künidǝ Hudaning xan-xǝripining uluƣluⱪi tolimu namayan ⱪilinidu; (4) xu küngiqǝ, yǝni ixǝngüqilǝrning «toluⱪ miras»ni igiliwelixiƣuqǝ, Muⱪǝddǝs Roⱨ ⱨǝrbir ixǝngǝn adǝmning ⱪǝlbidǝ turup uningƣa bu mirasini tetitip, wujudida mirasning ⱨǝⱪiⱪǝt ikǝnlikini ispatlap beridu. Yǝnǝ kelip Muⱪǝddǝs Roⱨning ixǝngüqining ⱪǝlbidǝ turƣanliⱪining ɵzi, uning kǝlgüsidǝ bu mirasⱪa qoⱪum igǝ bolidiƣanliⱪining kapalitidur. Grek tilida «kapalǝt»ning yǝnǝ bir mǝnisi «wǝdǝ üzüki» (yigitning ⱪizƣa bolƣan wǝdisigǝ kapalǝt süpitidǝ berilgǝn). 1:14 Mis. 19:5; Ⱪan. 7:6; 14:2; 26:18; Rim. 8:23; 1Pet. 2:9. 1:15 «xuning bilǝn, silǝrning Rǝb Əysaƣa baƣliƣan etiⱪadinglar wǝ barliⱪ muⱪǝddǝs bǝndilǝrgǝ bolƣan muⱨǝbbitinglar toƣruluⱪ angliƣandin tartip, ...» — grek tilida -15-ayǝttin 23-ayǝtkiqǝ bolƣan ayǝtlǝr pǝⱪǝt uzun birla jümlǝ bilǝn ipadilǝngǝn. Qüxünixkǝ ⱪolayliⱪ bolsun üqün biz uni parqilap tǝrjimǝ ⱪilduⱪ. 1:15 Fil. 1:3; Kol. 1:3; 1Tes. 1:2; 2Tes. 1:3. 1:17 «xan-xǝrǝpning Igisi bolƣan Ata» — grek tilida «xan-xǝrǝpning Atisi» — Pawlus xu sɵz bilǝn: «Mǝsiⱨ Əysaning Ɵzi «Hudaning xan-xǝripidur»» dǝp kɵrsǝtmǝkqi bolsa kerǝk. «silǝrning Uni toluⱪ bilixinglarƣa danaliⱪ ⱨǝm wǝⱨiyni ɵzlǝxtürgüqi roⱨni ata ⱪilƣay» — «danaliⱪ ⱨǝm wǝⱨiyni ɵzlǝxtürgüqi roⱨni ata ⱪilix»: ⱪaysi roⱨ kɵrsitilidu? Kɵzⱪariximizqǝ u «Muⱪǝddǝs Roⱨ» ǝmǝs; qünki Huda ularƣa Muⱪǝddǝs Roⱨni alliⱪaqan ata ⱪilƣan (13-14). Bizningqǝ, etiⱪaqilarning ɵz roⱨini kɵrsitidu. Rosul ularda «danaliⱪ ⱨǝm wǝⱨiyni ɵzlǝxtürgüqi roⱨ» bolsun, dǝp dua ⱪilidu. Alayluⱪ, mǝn birsi üqün «Huda sizgǝ salamǝt bir tǝn ata ⱪilƣay» dǝp tilisǝm, ǝmǝliyǝttǝ uning alliⱪaqan teni bar, ǝlwǝttǝ. Lekin telikim uningda saƣlam tǝn bolsun üqündur. Demǝk, Pawlusning bu duasining mǝnisi: «Huda ⱨǝrbirining roⱨini «danaliⱪ ⱨǝm wǝⱨiy ⱪobul ⱪilƣudǝk bir roⱨ» ⱪilsun, degǝnliktur. 1:18 «Uning muⱪǝddǝs bǝndiliridǝ bolƣan xǝrǝplik mirasining ⱪimmǝtlikliki..» — baxⱪa birjil tǝrjimisi: «Uning muⱪǝddǝs bǝndilirining xǝrǝplik mirasi..». Lekin bizningqǝ «Uning qaⱪiriⱪiƣa baƣlanƣan ümid», «mirasi» wǝ 19-ayǝttiki «ⱨesabsiz küqi»ning ⱨǝmmisining ǝng muⱨim tǝripi Hudaƣa tǝwǝdur, xunga «muⱪǝddǝs bǝndiliridǝ bolƣan mirasi»ni «Hudaning Ɵz mirasi» dǝp ⱪaraymiz. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. 1:19 Kol. 2:12. 1:20 «dǝl xu ⱪudrǝtni U Mǝsiⱨni ɵlümdin tirildürüp, ǝrxlǝrdǝ Ɵzining ong yenida olturƣuzƣinida Uningda yürgüzgǝnidi...» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Mǝsiⱨni ɵlümdin tirildürginidǝ dǝl xu ⱪudrǝtni Uningda yürgüzgǝnidi; wǝ Uni ǝrxlǝrdǝ Ɵzining ong ⱪolida olturƣuzup,...». 1:20 Zǝb. 110:1; Ros. 2:34; 1Kor. 15:25; Kol. 3:1; Ibr. 1:3; 10:12; 1Pet. 3:22. 1:21 «pǝⱪǝt bu zamandila ǝmǝs, bǝlki kǝlgüsi zamandimu ... barliⱪ ⱨɵkümranliⱪtin, ⱨoⱪuⱪtin, küq-ⱪudrǝttin, hojayinliⱪtin wǝ barliⱪ tilƣa elinidiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ nam-xǝrǝp...» — bu yǝrdǝ kɵrsitiwatⱪini mǝyli yahxining bolsun, ǝskining (jin-xǝytanlarning) bolsun, ⱨǝrⱪandaⱪ «ⱨɵkümranliⱪ, ⱨoⱪuⱪ, küq-ⱪudrǝt, hojayinliⱪ wǝ ... nam-xǝrǝplǝr»ni ɵz iqigǝ alidu. Mǝsiⱨning nami ularning ⱨǝmmisidin üstün turidu. 1:22 «barliⱪ mǝwjudatlarni Uning putliri astiƣa ⱪoyup, jamaǝt üqün Uni ⱨǝmmigǝ bax boluxⱪa ata ⱪilƣan» — adǝmni ⱨǝyran ⱪilarliⱪi xuki, muxu ayǝtlǝrdǝ Hudaning Mǝsiⱨni ⱨǝmmǝ mǝwjudatⱪa bax ⱪilƣanliⱪi jamaǝtning bǝht-bǝrikiti üqün bolƣan, deyilgǝn. 1:22 Zǝb. 8:6; Mat. 28:18; 1Kor. 15:27; Ibr. 2:8. 1:23 Rim. 12:5; 1Kor. 12:27; Əf. 4:16; 5:23.