☰ Yǝxaya 43
43
Dawami
1 Biraⱪ ⱨazir i Yaⱪup, seni Yaratⱪuqi Pǝrwǝrdigar,
I Israil, seni Xǝkillǝndürgüqi mundaⱪ dǝydu: —
«Ⱪorⱪma; qünki Mǝn sanga ⱨǝmjǝmǝt bolup seni ⱪutⱪuzƣan;
Seni Ɵz namim bilǝn atiƣanmǝn;
Sǝn Meningkidursǝn!
2 Sǝn sulardin ɵtkiningdǝ, Mǝn sǝn bilǝn billǝ bolimǝn;
Dǝryalardin ɵtkiningdǝ, ular seni ƣǝrⱪ ⱪilmaydu;
Sǝn otta mengip yürginingdǝ, sǝn kɵymǝysǝn;
Yalⱪunlar üstüngdǝ ot almaydu. □  ■
3 Qünki Mǝn bolsam Hudaying Pǝrwǝrdigar, Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqi, Ⱪutⱪuzƣuqingdurmǝn;
Seni ⱪutuldurux üqün Misirni bǝdǝl ⱪilip bǝrdim,
Ornungƣa Efiopiyǝ ⱨǝm Sebani almaxturdum.□
4 Sǝn nǝzirimdǝ ⱪimmǝtlik bolƣaqⱪa,
Mǝn sanga izzǝt-ⱨɵrmǝt kǝltürgǝn ⱨǝm seni sɵygǝn;
Xunga Mǝn yǝnǝ ornungƣa adǝmlǝrni,
Jeningƣa hǝlⱪlǝrni tutup berimǝn;
5 Ⱪorⱪma, qünki Mǝn sǝn bilǝn billǝdurmǝn;
Mǝn nǝslingni xǝrⱪtin,
Seni ƣǝrbtin yiƣip ǝpkelimǝn;■
6 Mǝn ximalƣa: — «Tapxur ularni!»
Wǝ jǝnubⱪa: — «Ularni tutup ⱪalma!
Oƣullirimni yiraⱪtin, ⱪizlirimni jaⱨanning qǝt-qǝtliridin ǝpkelip bǝr;
7 Mening namim bilǝn atalƣan ⱨǝrbirsini,
Mǝn Ɵz xan-xǝripim üqün yaratⱪan ⱨǝrbirsini ǝpkelip bǝr!» — dǝymǝn,
«Mǝn uni xǝkillǝndürdüm, Mǝn uni apiridǝ ⱪildim!»».
 
«Sotta» — Huda wǝ butlar otturisida ⱨɵküm qiⱪiringlar!
8 U «kɵzi bar» ⱪariƣu hǝlⱪni,
Yǝni «ⱪuliⱪi bar» gaslarni aldiƣa elip kǝldi.□
9 — «Barliⱪ ǝllǝr yiƣilsun,
Hǝlⱪlǝr jǝm bolsun!
Ulardin kimmu mundaⱪ ixlarni jakarliyalisun?
Yǝni kim muxundaⱪ «ilgiriki ixlar»ni aldin’ala bizgǝ anglitip baⱪⱪan?
Bar bolsa, ɵzlirini ispatlaxⱪa guwaⱨqilirini aldiƣa kǝltürsun;
Bolmisa, ular bu ixlarni angliƣandin keyin: — «Bu bolsa ⱨǝⱪiⱪǝt!» dǝp etirap ⱪilsun!□
10 Silǝr hǝlⱪim Mening guwaⱨqilirim,
Ⱨǝm Mǝn talliƣan ⱪulum mǝn üqün guwaⱨqidur,
Xundaⱪ ikǝn, silǝr Meni tonup,
Manga ixinip,
Ⱨǝm qüxinip yǝtkǝysilǝrki: —
«Mǝn degǝn «U»durmǝn,
Mǝndin ilgiri ⱨeq ilaⱨ xǝkillǝnmigǝn,
Ⱨǝm Mǝndin keyinmu ⱨeq xǝkillǝnmǝydu;□  ■
11 Mǝn, Mǝn Pǝrwǝrdigardurmǝn;
Mǝndin baxⱪa Ⱪutⱪuzƣuqi yoⱪtur».
12 — Aranglarda «yat ilaⱨ» bolmiƣan waⱪitta,
Mǝn mǝⱪsitimni jakarliƣan,
Mǝn ⱪutⱪuzƣan ⱨǝm xu ixlarning dangⱪini qiⱪarƣanmǝn;
Xunga silǝr Mening Tǝngri ikǝnlikimgǝ guwaⱨqisilǝr, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.□
13 «Bǝrⱨǝⱪ, ǝzǝldin buyan Mǝn degǝn «U»durmǝn,
Mening ⱪolumdin ⱨeqkim ⱨeqkimni ⱪutⱪuzalmaydu;
Mǝn ix ⱪilsam, kim tosalisun?■
 
Huda Israilni Babildin ⱪutⱪuzidu
14 Ⱨǝmjǝmǝt-Ⱪutⱪuzƣuqinglar bolƣan Pǝrwǝrdigar, Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqi mundaⱪ dǝydu: —
Silǝrni dǝp Mǝn Babilni jazalatⱪuzup,
Ularning ⱨǝmmisini, jümlidin kaldiylǝrni,
Ⱪaqⱪun süpitidǝ ɵzliri huxalliⱪ bilǝn pǝhirlǝngǝn kemilǝrgǝ olturuxⱪa qüxüriwetimǝn.□
15 Mǝn bolsam Pǝrwǝrdigar, silǝrgǝ Muⱪǝddǝs Bolƣuqi, Israilni Yaratⱪuqi, silǝrning Padixaⱨinglardurmǝn.
16 Dengizdin yolni qiⱪarƣuqi,
Dawalƣuƣan sulardin yol aqⱪuqi Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —
17 (U jǝng ⱨarwisini wǝ atni, ⱪoxun-küqlǝrni qiⱪarƣuqidur: —
Ular biraⱪla yiⱪilidu, turalmaydu;
Ular ɵqüp ⱪalƣan, qiraƣ pilikidǝk ɵqürülgǝn)□
18 — Muxu ɵtkǝn ixlarni ǝslimǝnglar,
Ⱪǝdimki ixlar toƣruluⱪmu oylanmanglar;
19 Qünki mana Mǝn yengi bir ixni ⱪilimǝn;
U ⱨazirla barliⱪⱪa kelidu;
Silǝr uni kɵrmǝy ⱪalamsilǝr?!
Mǝn ⱨǝtta dalalardimu yol aqimǝn,
Qɵl-bayawanda dǝryalarni barliⱪⱪa kǝltürimǝn!■
20 Daladiki ⱨaywanlar, qilbɵrilǝr ⱨǝm ⱨuwⱪuxlar Meni uluƣlaydu;
Qünki Mǝn Ɵz hǝlⱪim, yǝni Ɵz talliƣinimƣa iqimlik tǝminlǝxkǝ,
Dalalarda sularni,
Qɵl-bayawanlarda dǝryalarni qiⱪirip berimǝn.
21 Mǝn muxu hǝlⱪni Ɵzüm üqün xǝkillǝndürgǝnmǝn;
Ular Manga bolƣan mǝdⱨiyilǝrni eytip ayan ⱪilidu. □
  ■
 
Israilning mǝnisiz ⱪurbanliⱪliri •••• Hudaning Israilƣa kɵrsǝtmǝkqi bolƣan meⱨir-xǝpⱪiti
22 Biraⱪ, i Yaⱪup, sǝn namimni qaⱪirƣining bilǝn Ɵzümni izdimiding,
I Israil, ǝksiqǝ sǝn Mǝndin kɵnglüng yenip ⱨarsinding;□
23 Sǝn elip kǝlgǝn «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ» ⱪoyliringni Manga ⱪilƣan ǝmǝs,
«Inaⱪ ⱪurbanliⱪ»liring bilǝn Meni ⱨɵrmǝtligǝn ǝmǝssǝn;
Mǝn «axliⱪ ⱨǝdiyǝ»ni ⱪilix bilǝn seni «ⱪulluⱪ»ⱪa ⱪoymaⱪqi ǝmǝsmǝn,
Huxbuy yeⱪip seni ⱨarsindurmaⱪqi bolƣan ǝmǝsmǝn!□
24 Sǝn pulni hǝjlǝp Manga ⱨeq egir elip kǝlmigǝnsǝn,
Sǝn «Inaⱪ ⱪurbanliⱪ»liringning yeƣi bilǝn Meni razi ⱪilip ⱪanaǝtlǝndürgǝn ǝmǝssǝn;
Əksiqǝ sǝn gunaⱨliring bilǝn Meni ⱪulluⱪⱪa ⱪoymaⱪqi bolƣansǝn,
Itaǝtsizliking bilǝn Meni ⱨarsindurdung.□
25 Mǝn, Mǝn Ɵzüm üqünla sening asiyliⱪliringni ɵqüriwǝtküqimǝn,
Mǝn sening gunaⱨliringni esimgǝ kǝltürmǝymǝn.■
26 Əmdi ɵtmüxüng toƣruluⱪ Meni ǝslitip ⱪoyƣin,
Munazirǝ ⱪilixayli,
Ɵzüngni aⱪliƣudǝk geping bolsa dǝwǝrgin!□  ■
27 Birinqi atang gunaⱨ ⱪilƣan;
Sening xǝrⱨqiliring bolsa Manga asiyliⱪ ⱪildi.□
28 Xunga Mǝn ibadǝthanamdiki yetǝkligüqilǝrni napak ⱪilimǝn,
Ⱨǝmdǝ Yaⱪupni ⱨalak lǝnitigǝ uqraxⱪa,
Israilni rǝswaqiliⱪta ⱪalduruxⱪa bekittim.□
 
 
□ 43:2 «sulardin... dǝryalardin.. otta mengip yürginingdǝ...» — yuⱪiriⱪi 42-bab, 25-ayǝttǝ Israilƣa tǝrbiyǝ berilgǝn ot tilƣa elindi. Biraⱪ muxu sɵzlǝrgǝ ⱪariƣanda, Huda ularƣa ǝxǝddiy ⱪattiⱪ tǝrbiyǝ (mǝsilǝn, ularni sulardin wǝ otlardin ɵtküzüp) bǝrgini bilǝn, U ⱨaman ularni ⱪutⱪuzidu. ■ 43:2 Zǝb. 66:12 □ 43:3 «Seni ⱪutuldurux üqün Misirni bǝdǝl ⱪilip bǝrdim, ornungƣa Efiopiyǝ ⱨǝm Sebani almaxturdum» — muxu sɵzlǝr bǝlkim Hudaning Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ Israilni Misirdin ⱪutⱪuzƣanliⱪini kɵrsitidu. Misir padixaⱨi Pirǝwn ⱪattiⱪ ⱪarxi qiⱪixi bilǝn uning pütkül yurti (jümlidin Misirning jǝnubiy tǝripidiki yurtlar Efiopiyǝ, Sebamu) zor ziyan tartⱪan. ■ 43:5 Yǝx. 44:2; Yǝr. 30:10; 46:27 □ 43:8 «... «kɵzi bar» ⱪariƣu... «ⱪuliⱪi bar» gaslar» — xübⱨisizki Israilni kɵrsitidu. Ⱨǝyran ⱪalarliⱪ ix xuki, Huda ularni Ɵzigǝ guwaⱨliⱪ ⱪilixⱪa aldiƣa kǝltürgǝn. □ 43:9 «Barliⱪ ǝllǝr yiƣilsun, hǝlⱪlǝr jǝm bolsun! Ulardin kimmu mundaⱪ ixlarni jakarliyalisun?...» — muxu ayǝttiki «(yat) ǝllǝr» ⱨǝm «hǝlⱪlǝr» bolsa, xübⱨisizki, Israildin sirt barliⱪ hǝlⱪlǝrni, yǝni «Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr»ni kɵrsitidu. «Yǝxaya» degǝn kitabta «ǝllǝr» yaki «hǝlⱪ-millǝtlǝr» deyilsǝ, ⱨǝrdaim muxu mǝnisini bildüridu. Muxu yǝrdǝ barliⱪ ǝl-yurtlar (Israildin sirt) butpǝrǝslikkǝ qɵküp kǝtti. Huda ulardin: «Aranglardin: — «Bizning qoⱪunƣan butimiz Sening «Israilni Misirdin ⱪutⱪuzup qiⱪirix»ingƣa ohxax uluƣ bir ixni ⱪilƣan?» degüqilǝr barmidu? — bar bolsa guwaⱨqiliⱪ ⱪilsun» — degǝndǝk soraydu. Əlwǝttǝ, Hudaning soaliƣa jawab bǝrgüqi yoⱪ. □ 43:10 «Silǝr hǝlⱪim Mening guwaⱨqilirim, ⱨǝm mǝn talliƣan ⱪulum Mǝn üqün guwaⱨqidur,...» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Silǝr hǝlⱪim Mening guwaⱨqilirim, xundaⱪla Mening talliƣan ⱪulumsilǝrki,...». ■ 43:10 Yǝx. 41:4; 44:8; 45:21; Ⱨox. 13:4 □ 43:12 «Xunga silǝr Mening Tǝngri ikǝnlikimgǝ guwaⱨqisilǝr...» — demǝk, Huda: «Silǝrni Misirdin ⱪutⱪuzimǝn» — degǝn; U xundaⱪ ⱪilƣan; andin muxu ixlarni dunyaƣa ayan ⱪilƣan. Huda Israilni muxu ixlirida Ɵzigǝ guwahqi boluxⱪa qaⱪirƣan bolsimu, bu ayǝtkǝ ⱪariƣanda, ular Uningƣa ⱨeq guwaⱨliⱪ bǝrmigǝn. ■ 43:13 Yǝx. 14:27 □ 43:14 «Ularning ⱨǝmmisini, jümlidin kaldiylǝrni, ⱪaqⱪun süpitidǝ ɵzliri huxalliⱪ bilǝn pǝhirlǝngǝn kemilǝrgǝ olturuxⱪa qüxüriwetimǝn» — miladiyǝdin ilgiriki 539-yili Babil xǝⱨiri Parsliⱪlar tǝripidin ixƣal ⱪilinƣan. Xu qaƣda ularning ⱪaqⱪunliri kemiliri bilǝn Əfrat dǝryasi yoli arⱪiliⱪ ⱪaqmaⱪqi bolƣan boluxi mumkin. □ 43:17 «Dengizdin yolni qiⱪarƣuqi ... Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — (u jǝng ⱨarwisini wǝ atni, ⱪoxun-küqlǝrni qiⱪarƣuqidur: — ular biraⱪla yiⱪilidu, turalmaydu...)» — (16-17-ayǝtlǝr) Musa pǝyƣǝmbǝr yaxiƣan dǝwridǝ, Misirning ⱪoxunliri Israillarni «dengizda eqilƣan yol»da ⱪoƣlap, dengizdin ɵtmǝkqi bolup, 16-17-ayǝtlǝrdǝ tilƣa elinƣan wǝⱪǝlǝr bilǝn wǝyran ⱪilinƣan. Xu yol bilǝn Huda Israilni ⱪutⱪuzƣan. Tǝwrat, «Misirdin qiⱪix», 14-babni kɵrüng. ■ 43:19 Wǝⱨ. 21:5 □ 43:21 «...Mǝn muxu hǝlⱪni Ɵzüm üqün xǝkillǝndürgǝnmǝn; ular Manga bolƣan mǝdⱨiyilǝrni eytip ayan ⱪilidu» — muxu 14-21-ayǝtlǝrgǝ ⱪariƣanda, Israil Babil imperiyǝsigǝ ǝsir bolup sürgün bolƣandin keyin ⱪaytidin azad ⱪilinidu. Xu qaƣda Huda ularning yolini ajayib tǝyyarlap beridu wǝ ⱨǝm yolda moⱨtaj bolƣanlirining ⱨǝmmisini (Misirdin qiⱪip azad bolƣan waⱪitⱪa ohxax) mɵjizilǝr arⱪiliⱪ tǝminlǝp beridu. Israil Babildin (miladiyǝdin ilgiriki 539-yili) azad bolƣan. Xu qaƣda Babilning ⱪaqⱪunliri (14-ayǝt) kemiliri bilǝn Əfrat dǝryasi bilǝn ⱪaqmaⱪqi bolƣan boluxi mumkin. Biraⱪ biliximizqǝ bu ixtin baxⱪa, xu qaƣda bexarǝt ⱪilinƣan muxu karamǝt ixlar yüz bǝrmidi. Xuning üqün kɵzⱪariximiz xuki, ahirⱪi zamanda Israilning ikkinqi ⱪetim Babildin (xundaⱪla jaⱨanning barliⱪ qǝt-yaⱪiliridin) ⱪeqixi muⱪǝrrǝr bolidu; xu qaƣda Huda ular üqün 14-21-ayǝtlǝrdǝ bexarǝt ⱪilinƣan karamǝt ixlarni ⱪilidu. ■ 43:21 Luⱪa 1:74,75 □ 43:22 «Biraⱪ, i Yaⱪup, sǝn namimni qaⱪirƣining bilǝn Ɵzümni izdimiding» — degǝn ibraniy tilida ikki bisliⱪ sɵz. Birinqi mǝnisi tǝrjimǝ ⱪilƣinimizdǝk «Namimni qaⱪirƣining bilǝn Ɵzümni izdimiding» («Ɵzümni» degǝn sɵz naⱨayiti tǝkitlǝngǝn). Ikkinqi mǝnisi, «Sǝn Mening namimni ⱨeq qaⱪirmiding» — demǝk, ⱨeq dua ⱪilmiding. Bizningqǝ birinqisi toƣra, ular kɵp dua ⱪilƣini bilǝn qin dildin ǝmǝs idi. 23-24-ayǝtlǝrnimu kɵrüng. □ 43:23 «Sǝn elip kǝlgǝn «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ» ⱪoyliringni Manga ⱪilƣan ǝmǝs...» — yuⱪiriⱪi izaⱨitimizdǝk, ikkinqi birhil tǝrjimisi bar: — «Manga ⱨeqⱪandaⱪ ⱪurbanliⱪlar elip kǝlmiding» degǝndǝk asasiy mǝnidǝ bolidu. Biraⱪ «Yǝxaya» 1-babⱪa asasǝn, ular kɵptin-kɵp ⱪurbanliⱪlar ⱪilip turatti. Ular xundaⱪ ⱪilƣini bilǝn ⱨǝmmisi bikar. □ 43:24 «Sǝn pulni hǝjlǝp Manga ⱨeq egir elip kǝlmigǝnsǝn...» — xǝrⱨimizqǝ, muxu intayin kinayilik gǝp. «Pul hǝjlǝp Manga ⱨeq egir elip kǝlmigǝnsǝn» — demǝk, elip kǝlgǝn nǝrsiliring (kɵp bolsimu) Manga huddi ⱨeqnemǝ elip kǝlmigǝndǝk bilinidu; Mǝn ulardin intayin bizarmǝn, degǝnliktur. «Meni ⱪulluⱪⱪa ⱪoymaⱪqi bolƣansǝn» — ǝgǝrdǝ birsi ⱨeq towa ⱪilmay, qin dilidin dua ⱪilmay turup (ɵtkǝn zamanlarda) ⱪurbanliⱪ ⱪilsa, muxundaⱪ ix Hudaning aldida «jadugǝrlik»kǝ barawǝr. Demǝk, «Mǝn pǝⱪǝt birǝr «diniy paaliyǝt»lik ix ⱪilsamla, Huda qoⱪum mǝndin razi bolidu, dualirimni anglaydu» degǝnlik Hudani ɵzigǝ ⱪul ⱪilix bilǝn barawǝrdur. ■ 43:25 Əz. 36:22-38 □ 43:26 «Munazirǝ ⱪilixayli, ɵzüngni aⱪliƣudǝk geping bolsa dǝwǝrgin» — demǝk, ǝgǝr sǝn «Ɵzüm pak, sening rǝⱨimdilliⱪliringƣa kerǝk ǝmǝsmǝn» dǝp ⱪarisang, undaⱪta ɵzüngni aⱪlaxⱪa gǝp ⱪil! ■ 43:26 Yǝx. 1:18 □ 43:27 «Birinqi atang... » — bǝlkim Israilning ǝjdadi Yaⱪuptur. «sening xǝrⱨqiliring...» — Ularning «xǝrⱨqiliri» bolsa bǝlkim tɵwǝndiki «muⱪǝddǝs ibadǝthanidiki yetǝkqilǝr», yǝni kaⱨinlar idi. Demǝk, ular baxtin-ahirƣiqǝ, ⱨǝtta ɵzliri tǝripidin «aliyjanab» dǝp ⱨesablanƣan roⱨaniylarmu gunaⱨⱪa petip kǝtkǝnidi. □ 43:28 «Mǝn ibadǝthanidiki yetǝkqilǝrni napak ⱪilimǝn» — hǝlⱪ üqün ⱪurbanliⱪ ⱪilƣuqi bolƣan bu kaⱨinlar ɵlükkǝ tǝgsila bir ⱨǝptǝ «napak» dǝp ⱨesablinip, ⱪurbanliⱪ ⱪilixⱪa salaⱨiyǝtsiz bolatti. Xunga, muxu gǝpning mǝnisi bǝlkim: «Silǝr kɵp ɵlüklǝrgǝ uqraysilǝr (demǝk, bir balayi’apǝt qüxidu), xuning bilǝn Israil Meni bizar ⱪilidiƣan muxu ⱪurbanliⱪlarni ⱪilalmaydiƣan bolidu». «... Yaⱪupni ⱨalak lǝnitigǝ uqraxⱪa, Israilni rǝswaqiliⱪta ⱪalduruxⱪa bekittim» — ⱪariƣanda, Israil üqün ⱨeqⱪandaⱪ ümid ⱪalmidi. Biraⱪ 44-bab, 1-ayǝtni kɵrüng!
☰