☰ Mikaⱨ 1
Mikaⱨ
1
Bexarǝtlǝr 1-ⱪatar •••• Barliⱪ ǝllǝr, anglanglar! Samariyǝ wǝ Yǝⱨudaning ⱨaliƣa way!
1 Pǝrwǝrdigarning sɵzi — Yotam, Aⱨaz wǝ Ⱨǝzǝkiya Yǝⱨudaƣa padixaⱨ bolƣan künlǝrdǝ Morǝxǝtlik Mikaⱨƣa kǝlgǝn: —
— U bularni Samariyǝ wǝ Yerusalem toƣrisida kɵrgǝn.
2 Anglanglar, i hǝlⱪlǝr, ⱨǝmminglar!
Ⱪulaⱪ sal, i yǝr yüzi wǝ uningda bolƣan ⱨǝmminglar: —
Rǝb Pǝrwǝrdigar silǝrni ǝyiblǝp guwaⱨliⱪ bǝrsun,
Rǝb muⱪǝddǝs ibadǝthanisidin silǝrni ǝyiblǝp guwaⱨliⱪ bǝrsun!■
3 Qünki mana, Pǝrwǝrdigar Ɵz jayidin qiⱪidu;
U qüxüp, yǝr yüzidiki yuⱪiri jaylarni qǝylǝydu;□  ■
4 Uning astida taƣlar erip ketidu,
Jilƣilar yerilidu,
Huddi mom otning aldida erigǝndǝk,
Sular tik yardin tɵkülgǝndǝk bolidu.□  ■
5 Buning ⱨǝmmisi Yaⱪupning itaǝtsizliki,
Israil jǝmǝtidiki gunaⱨlar tüpǝylidin bolidu;
Yaⱪupning itaǝtsizliki nǝdin baxlanƣan? U Samariyǝdin baxlanƣan ǝmǝsmu?
Yǝⱨudadiki «yuⱪiri jaylar»ni yasax nǝdin baxlanƣan? Ular Yerusalemdin baxlanƣan ǝmǝsmu?□
6 Xunga Mǝn Samariyǝni etizdiki tax dɵwisidǝk,
Üzüm talliri tikixkǝ layiⱪ jay ⱪiliwetimǝn;
Mǝn uning taxlirini jilƣiƣa domilitip taxlaymǝn,
Uning ullirini yalingaqlaymǝn;□
7 Uning barliⱪ oyma mǝbudliri para-para qeⱪiwetilidu;
Uning paⱨixiliktin erixkǝn barliⱪ ⱨǝdiyǝliri ot bilǝn kɵydürülidu;
Barliⱪ butlirini wǝyranǝ ⱪilimǝn;
Qünki u paⱨixǝ ayalning ⱨǝⱪⱪi bilǝn bularni yiƣip toplidi;
Ular yǝnǝ paⱨixǝ ayalning ⱨǝⱪⱪi bolup ⱪaytip ketidu.□
8 Bular üqün mǝn aⱨ-zar kɵtürimǝn,
Mǝn ⱨuwlaymǝn;
Yalingayaⱪ, yalingaq degüdǝk yürimǝn;
Mǝn qilbɵrilǝrdǝk ⱨuwlaymǝn;
Ⱨuwⱪuxlardǝk matǝm tutup yürimǝn.□  ■
9 Qünki uning yariliri dawaliƣusizdur,
U ⱨǝtta Yǝⱨudaƣiqimu yetip,
Hǝlⱪimning dǝrwazisiƣa, yǝni Yerusalemƣiqǝ yamridi.□
10 Bu apǝtni Gat xǝⱨiridǝ sɵzlimǝnglar,
Ⱪǝt’iy yiƣlimanglar;
Bǝyt-lǝ-Afraⱨ xǝⱨiridǝ topa-qangda eƣinanglar!□  ■
11 I Xafirda turuwatⱪan ⱪiz, yalingaqliⱪ wǝ xǝrmǝndilik iqidǝ ǝsirlikkǝ ɵt;
Zaananda turuwatⱪan ⱪizlar talaƣa ⱨeq qiⱪⱪan ǝmǝs;
Bǝyt-Ezǝl aⱨ-zarlar kɵtürmǝktǝ;
«Huda sǝndin muⱪim jayingni elip ketidu!»□
  ■
12 Marotta turuwatⱪan ⱪiz yahxiliⱪⱪa tǝlmürüp tit-tit boluwatidu;
Biraⱪ yamanliⱪ Pǝrwǝrdigardin Yerusalem dǝrwazisiƣa qüxti.□  ■
13 Tulparni jǝng ⱨarwisiƣa ⱪat, i Laⱪixta turuwatⱪan ⱪiz;
(Laⱪix bolsa, Zion ⱪiziƣa gunaⱨning baxlanƣan yeri idi!)
Qünki sǝndǝ Israilning itaǝtsizliki tepilidu.□
14 Xunga sǝn huxlixix ⱨǝdiyilirini Morǝxǝt-Gat xǝⱨirigǝ berisǝn;
Aⱪzibning dukandarliri Israil padixaⱨliriƣa yalƣanqiliⱪ yǝtküzidu;□
15 Mǝn tehi sanga bir «mirashor» ǝpkelimǝn, i Marǝxaⱨ xǝⱨiridǝ turuwatⱪan ⱪiz;
Israilning xan-xǝripi Adullamƣimu qüxüp kelidu.□
16 Ɵzüngni taⱪirbax ⱪil,
Zoⱪung bolƣan balilar üqün qeqingni qüxürüwǝt;
Ⱪorultazdǝk aydingbaxliⱪingni kengǝyt,
Qünki ular sǝndin ayrilip sürgün boluxⱪa kǝtti. □
 
 
■ 1:2 Ⱪan. 32:1; Yǝx. 1:2 □ 1:3 «... U (Pǝrwǝrdigar) qüxüp, yǝr yüzidiki yuⱪiri jaylarni qǝylǝydu» — «kirix sɵz»dǝ eytⱪinimizdǝk, «Israil (wǝ baxⱪa ǝllǝr) üqün «yuⱪiri jaylar» butlarƣa, jin-xǝytanlarƣa atalƣan jaylar idi. ■ 1:3 Ⱪan. 32:13; 33:29; Zǝb. 115:3; Yǝx. 26:21; Am. 4:13 □ 1:4 «Qünki mana, Pǝrwǝrdigar ɵz jayidin qiⱪidu... (3-ayǝt) U qüxüp, yǝr yüzidiki yuⱪiri jaylarni qǝylǝydu; Uning astida taƣlar erip ketidu...» — demisǝkmu, bu ahirⱪi zamandiki «Pǝrwǝrdigarning küni»ni kɵrsitidu. ■ 1:4 Ⱨak. 5:4; Zǝb. 18:7-9; Zǝb. 68:2, 8; Zǝb. 97:5; Am. 9:5 □ 1:5 «Yaⱪupning itaǝtsizliki nǝdin baxlanƣan? U Samariyǝdin baxlanƣan ǝmǝsmu? Yǝⱨudadiki «yuⱪiri jaylar»ni yasax nǝdin baxlanƣan? Ular Yerusalemdin baxlanƣan ǝmǝsmu?» — Israil wǝ Yǝⱨudada «yuⱪiri jaylar» butpǝrǝslikkǝ ait, yirginqlik jaylarƣa aylandurulƣanidi. «yuⱪiri jaylar» yasax «Yerusalemdin baxlanƣan» — Sulayman padixaⱨning bu ixlarda ǝyibi bar idi («2Pad.» 11:7ni kɵrüng). □ 1:6 «Xunga Mǝn Samariyǝni etizdiki tax dɵwisidǝk, üzüm talliri tikixkǝ layiⱪ jay ⱪiliwetimǝn» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Xunga Mǝn Samariyǝni etizdiki tax dɵwisidǝk, yengila tikilgǝn uzumzarliⱪtǝk ⱪiliwetimǝn». «Mǝn uning taxlirini jilƣiƣa domilitip taxlaymǝn» — Samariyǝdiki ⱨǝxǝmǝtlik imarǝtlǝr ajayib ⱨǝywǝtlik qong taxlardin yasalƣanidi (Omri degǝn padixaⱨning dǝwridin baxlap). «... domilitip taxlaymǝn» — ibraniy tilida «... tɵküp taxlaymǝn». □ 1:7 «Qünki u (Samariyǝ) paⱨixǝ ayalning ⱨǝⱪⱪi bilǝn bularni yiƣip toplidi; ular yǝnǝ paⱨixǝ ayalning ⱨǝⱪⱪi bolup ⱪaytip ketidu» — «paⱨixǝ ayalning ⱨǝⱪⱪi» toƣruluⱪ: — «kirix sɵz»imizdǝ eytilƣandǝk, Israil wǝ Yǝⱨudaning butpǝrǝsliki ⱨǝrhil xǝⱨwaniylik bilǝn arilaxⱪan. Buthanilarƣa mǝhsus «atap beƣixliƣan» paⱨixǝ ayallar bilǝn billǝ yetix butⱪa qoⱪunuxning bir paaliyiti idi, xuning bilǝn buthanilar wǝ ularni baxⱪurƣuqilar bu arⱪiliⱪ beyip kǝtkǝnidi. «Paⱨixǝ ayalning ⱨǝⱪⱪi bolup ⱪaytip ketidu» — Israilni ixƣal ⱪilƣuqi Asuriyǝ imperiyǝsi wǝ keyin Babil imperiyǝsi bǝlkim muxu butpǝrǝsliktin erixkǝn mal-dunyalirini ohxax yolda (ɵzlirining buthanilirini selip, butprǝrǝslik-paⱨixiwazliⱪ arⱪiliⱪ beyixⱪa) ixlǝtkǝn boluxi mumkin! Baxⱪa birhil qüxǝnqisi: — paⱨixiwazliⱪ arⱪiliⱪ erixǝlgǝn xu kümüx butlarƣa ⱨǝl berixkǝ ixlǝtkǝn; tajawuzqilar kümüxni ⱪaytidin eritip, uni tǝnggilǝrgǝ aylanduridu; andin u ⱪaytidin «paⱨixǝ ayalning ⱨǝⱪⱪi»gǝ ixlitilixi mumkin. □ 1:8 «Bular üqün mǝn aⱨ-zar kɵtürimǝn, mǝn ⱨuwlaymǝn ... mǝn qilbɵrilǝrdǝk ⱨuwlaymǝn; ⱨuwⱪuxlardǝk matǝm tutup yürimǝn» — Mikaⱨ pǝyƣǝmbǝr Samariyǝdikilǝrgǝ intayin kɵyüngini üqün ⱪattiⱪ azablanƣan. Xuning bilǝn u ularƣa kǝlgüsi apǝtni kɵrsitidƣan «rǝsim bolux» üqün, hǝlⱪning bu ixlarning tezla realliⱪⱪa aylinidiƣanliⱪini bilip yetixi üqün, ular aldida yalingaq (bǝlkim «yerim yalingaq») yüridu. ■ 1:8 Ayup 30:29 □ 1:9 «U ⱨǝtta Yǝⱨudaƣiqimu yetip,...» — muxu yǝrdǝ «u» apǝt yaki «Samariyǝning yariliri»ni kɵrsitidu. «U (apǝt) ⱨǝtta Yǝⱨudaƣiqimu yetip, ... Yerusalemƣiqǝ yamridi» — 10-16-ayǝtlǝrdǝ Mikaⱨ Asuriyǝ imperiyǝsining Yǝⱨudani ixƣal ⱪilidiƣanliⱪini aldin’ala eytidu. Muxu ayǝtlǝrdiki 11 xǝⱨǝrning ⱨǝrbiri pǝyƣǝmbǝrning yurti «Morǝxǝt»tin kɵp degǝndǝ 9 kilometr yiraⱪliⱪta bolup, «Morǝxǝt»tǝ turup kɵrgili bolatti. Mikaⱨ ⱨǝrbir xǝⱨǝrning namlirining mǝnisi ⱨǝⱪⱪidǝ uningƣa maslaxⱪan sɵzlǝrni ⱪilip, ularning ǝⱨwalini süpǝtligǝn. Dǝrwǝⱪǝ ⱨǝrbir xǝⱨǝr ahirida Asuriyǝ tǝripidin ixƣal ⱪilindi. □ 1:10 «Bu apǝtni Gat xǝⱨiridǝ sɵzlimǝnglar, ⱪǝt’iy yiƣlimanglar» — «Gat» degǝn isimning mǝnisi «yiƣa»ƣa yeⱪin. «Bǝyt-lǝ-Afraⱨ xǝⱨiridǝ topa-qangda eƣinanglar!» — «Bǝyt-lǝ-Afraⱨ» «topa-qangliⱪ yurt» degǝn mǝnidǝ. ■ 1:10 2Sam. 1:20; Yǝr. 6:26 □ 1:11 «I Xafirda turuwatⱪan ⱪiz, yalingaqliⱪ wǝ xǝrmǝndilik iqidǝ ǝsirlikkǝ ɵt» — «Safir»ning mǝnisi «güzǝllik», «yeⱪimliⱪ». «Huda sǝndin muⱪim jayingni elip ketidu!» — ibraniy tilida «U sǝndin muⱪim jayingni elip ketidu!». «Zaananda turuwatⱪan ⱪizlar talaƣa ⱨeq qiⱪⱪan ǝmǝs» — «Zaanan»ning tǝlǝppuzi «qiⱪix» degǝn sɵzgǝ yeⱪin. «Bǝyt-Ezǝl aⱨ-zarlar kɵtürmǝktǝ; Huda sǝndin muⱪim jayingni elip ketidu!» — «Bǝyt-Ezǝl» degǝn «elip ketix»kǝ yiⱪin aⱨangda. Ayǝttiki ikkinqi ⱪisimning baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Zaananda turuwatⱪan ⱪizlar Bǝyt-Ezǝlning aⱨ-zarliriƣa qiⱪⱪan ǝmǝs; sǝndin muⱪim jayingni elip ketidu». ■ 1:11 Yǝx. 47:3 □ 1:12 «Marotta turuwatⱪan ⱪiz yahxiliⱪⱪa tǝlmürüp tit-tit boluwatidu» — «Marot» degǝnning mǝnisi «aqqiⱪ» — ular «yamanliⱪ»ning aqqiⱪliⱪini tetiydu. «...yamanliⱪ Pǝrwǝrdigardin Yerusalem dǝrwazisiƣa qüxti» — Sǝnnaherib Yǝⱨudadiki nurƣun xǝⱨǝrlirini muⱨasirigǝ alƣandin keyin Yerusalemni ixƣal ⱪilalmay dǝrwazisi aldiƣa tohtap ⱪaldi. Ahirida mǝƣlup boldi. ■ 1:12 Am. 3:6 □ 1:13 «Tulparni jǝng ⱨarwisiƣa ⱪat, i Laⱪixta turuwatⱪan ⱪiz» — ibraniy tilida «Laⱪix»ning tǝlǝppuzi «at»ⱪa yeⱪin. Laⱪix xu rayondiki ǝng küqlük xǝⱨǝr; atⱪa tayinixning ɵzi bir gunaⱨ. Huda Israilƣa «atⱪa tayinix»ni ⱪǝt’iy mǝn’i ⱪilƣanidi («Ⱪan.» 17-bab). Ularning atlarƣa tayinixi bǝlkim Yǝⱨudaƣa sǝlbiy ülgǝ boluxi mumkin idi. «Laⱪix bolsa, Zion ⱪiziƣa gunaⱨning baxlanƣan yeri idi!» — Laⱪix xǝⱨiri Yǝⱨudada bolƣini bilǝn birinqi bolup ximaliy padixaⱨliⱪning tunji butpǝrǝs padixaⱨi Yǝroboam (I)ning rǝzillikining tǝsirni ⱪobul ⱪilƣan bolsa kerǝk. Hǝritilǝrni kɵrüng. □ 1:14 «Sǝn huxlixix ⱨǝdiyilirini Morǝxǝt-Gat xǝⱨirigǝ berisǝn» — «Morǝxǝt-Gat» degǝn sɵzning yiltizi «mirasni elix» yaki «mirastin mǝⱨrum bolux» (ibraniy tilida «morǝx», ǝrǝb tilida «miras»). Ular ɵz «miras»idin ayrilidi, mirasiƣa «ǝlwida» deyixi kerǝk. «Aⱪzibning dukandarliri Israil padixaⱨliriƣa yalƣanqiliⱪ yǝtküzidu» — «Aⱪzib»ning mǝnisi «aldamqiliⱪ», Yǝⱨuda padixaⱨliⱪiƣa jaylaxⱪan. Yǝⱨuda padixaⱨliri (xundaⱪla Israil padixaⱨliri) Aⱪzib xǝⱨirining dukanliridin kɵp payda kɵrgǝnidi («1Tar.» 4:21-23). Düxmǝn ⱪoxuni Israil padixaⱨliⱪiƣa tajawuz ⱪilƣandin keyin, Samariyǝ padixaⱨliri jiddiy ⱨajǝtkǝ qüxkǝndǝ, Aⱪzibtikilǝr ularƣa burunⱪidǝk soda-setiⱪ ⱪilip kerǝklik tǝminatlarni ǝwǝtǝlmǝy, ularƣa «yalƣanqi» bolup ⱪalidu. □ 1:15 «Mǝn tehi sanga bir «mirashor» ǝpkelimǝn, i Marǝxaⱨ xǝⱨiridǝ turuwatⱪan ⱪiz» — ibraniy tilida «Marǝxaⱨ» wǝ «mirashor» yeⱪin sɵz. «mirashor» ǝlwǝttǝ kinayilik gǝp, u Asuriyǝ padixaⱨi Sǝnnaheribni kɵrsitidu. «Israilning xan-xǝripi Adullamƣimu qüxüp kelidu» — «Adullam» ǝslidǝ Dawut pǝyƣǝmbǝr (yigit waⱪtida) Saul padixaⱨtin ⱪeqip, kiriwalƣan ƣar idi. Demǝk, Israil, jümlidin uning padixaⱨi wǝ «xan-xǝripi» bolƣan butlar yǝnǝ ⱪeqixi kerǝk. Biraⱪ bu sɵzning iqidiki mǝnisidǝ yǝnǝ ümid bar. Dawut pǝyƣǝmbǝr «Adullam»da yoxurunƣandin keyin, japaliⱪ künlǝrni ɵtküzüp ahirda Israilning xǝrǝplik padixaⱨi bolup qiⱪⱪan. Israil bǝlkim uningƣa ohxax japaliⱪ künlǝrni ɵtküzgǝndin keyin xǝrǝplik künlǝrni yǝnǝ kɵridu. Mǝzkur bexarǝt yǝnǝ Mǝsiⱨ («Israilning xan-xǝripi»)ning kǝlgüsidǝ Israilning gunaⱨi tüpǝylidin azabⱪa qüxüxini kɵrsitiximu mumkin. □ 1:16 «Ɵzüngni taⱪirbax ⱪil, zoⱪung bolƣan balilar üqün qeqingni qüxürüwǝt; ⱪorultazdǝk aydingbaxliⱪingni kengǝyt,...» — qaqlarni qüxürüx matǝmning birhil ipadisi.
☰