DEUTERONOMY
Murung’agen e Re Ke Babyor Ney
Aram e ke chugur ko ngiyal’ ni nge th’ab e girdi’ nu Israel e Lul’ ni Jordan nga barba’ ngar koled fare nam nu Kanaan. Machane Got e de pag Moses nge pow’iyrad nga lan e re nam nem. Ya kem’ay i yog rok ngak Moses ni ir e ra yim’ u ba’ ni ngek e Jordan. Ma aram e bay boch e welthin ni fangich rok Moses ni weliy ngak e girdi’ nu Israel, ni sul u daken oren fapi motochiyel rok Got.
Bochan e sul Moses u daken oren fapi motochiyel ko yay ni l’agruw nge pi’ ngak yu Israel, aramfan ni kanog fithingan e re ke babyor ney ni “Deuteronomy,” ni bbugithin ni Greek ni fan e “motochiyel ni l’agruw.”
Moses e i puguran ngak yu Israel murung’agen fare aningeg i ragag e duw nike yan. Ni Got e yan i chowegrad u Egypt me Ir e i aywegrad i yib u lane ted ni desert, machane gathi gubin ngiyal’ ni ur yul’yul’gad fa ur folgad rok.
Moses e yog ngak piyu Israel nni fa’an yad ra tay u gil’ e m’ag nike ta’reban’rad ngay ni gam’ingin e liyor miyad be fol rok Somol, mra i fel’ rograd me i par e nam rorad nib gel. Ma fa’an yad ra kirebnag e re m’ag rorad nem ni gam’ingin e liyor, ngar chelgad ngu’ur tedfan yugu boch e got, me Somol e ri micheg nra tay e buch wa’athan nib gel feni ubchiya’ nga daken e girdi’. Ya yad ra me’waer ngak e pi to’ogor rorad, mra thay u pa’rad e nam rorad nge yofos rorad.
Tomur riy ko fa ngiyal’ nni fith ngak Jesus ko bin ngan ko pi motochiyel rok Got e rib th’abi ga’fan, ma fulweg ni pi’, e fek u reb fapi motochiyel ni bay ko Deuteronomy: “Gimed e girdi’ nu Israel, mmotoyilgad! Fare SOMOL ni Got rodad e kemus e ta’are Got nib riyul’! Ngari’ t’uf SOMOL ni Got rom u polo’ i leam rom, ngu polo’ i lanin’um, ngu polo’ i gelngim” (6:4, 5).
Gathon e Re Ke Babyor Ney
Bin m’on e welthin, Moses ni sul u daken nge weliy murung’agrad aram ko som’on i yib 1:1—4:43
Bin l’agruw e welthin, Moses ni welliy e tin ba’adag Somol ni ngan rin’ 4:44—29:1
Bin dalip e welthin, Israel e thangri tay u gil’ fare m’ag u thilrow Somol 29:2—30:20
Joshua nni duwgiliy ni ir e nge pow’iy yu Israel 31:1–13
Yu Israel ni bay ra n’aged Somol 31:14–29
Fare tang rok Moses 31:30—32:47
Moses ni changar nge guy fare nam, me meybilnag e fel’wa’athan nga daken fapi genong nu Israel 32:48—33:29
Yam’ ni tay Moses 34:1–12
1
Tin tomur e welthin rok Moses ngak yu Israel
1 Irera’ fapi thin ni yog Moses ngak urngin e girdi’ nu Israel u ba’ ni ngek e lul’ ni Jordan u daken e ted u Arabah ni bay u charen yu Suf, ma bay yu Paran nga baraba’, ma bay yu Tofel, nge yu Laban, nge yu Hazeroth, nge yu Dizahab nga baraba’.
2 Ra ngan milekag ko Burey ni Sinai nga Kadesh Barnea ni nga ni yan u Edom ni go’ burey, ma ragag nge ta’reb e rran.
3 Rofen ni som’on ko pul ni ragag nge ta’reb ko duw ni gaman aningeg i ragag nga tomuren ni kar chuwgad u Egypt, me weliy Moses ngak piyu Israel urngin ban’en nike yog SOMOL ngak ni nge weliy ngorad.
4 Weliy ngorad u tomuren nike mael SOMOL ke gel ngak Sihon ni Pilung ko Amorite. Mi Sihon e ma par u lan e binaw nu Heshbon ngi i gagiyeg. Ma ku er rogon Og ni Pilung nu Bashan, ni i gagiyeg u lan e binaw nu Ashtaroth ngu Edrei.
5 Nap’an ni bay e girdi’ nu Israel u lan e nam nu Moab ni bay ko ngek ko lul’ ni Jordan, me tabab Moses i weliy fan ngorad fapi motochiyel rok Got.
I ga’ar,
6 “Fa ngiyal’nem ni gadad bay ko Burey ni Sinai me ga’ar SOMOL ni Got rodad ngodad, ‘Ke gaman n’umngin nap’an ni kam pired ko re burey ney;
7 mu puged e pi tent romed ngam marod. Marod ko binaw ko pi Amorite ni go’ burey, nge yungi nug nib chugur ngaram, ni aram e loway nu Jordan, nge binaw ni go’ burey nge binaw nib sobut’ nga but’, nge gi nug ni bay ko yimuch, nge yan i mada’ nga dep’eday ko Mediterranean. Marod ko nam nu Kanaan mi gimed yan nga ba’nem e burey ni Lebanon ngam mada’gad ko fare lul’ ni ba ga’ ni Eufrates fithingan.
8 Irera’ fare nam ni gag SOMOL e gu micheg ngak pi chitamangimed kakrom, ni aram Abraham, nge Isak nge Jakob, nge ngak e pi’in owcherad. Marod ngam pired ngay.’ ”
Moses ni mel’eg e pi tapuf oloboch
(Exodus 18:13–27)
9 Me ga’ar Moses ngak fapi girdi’, “Nap’an ni kagdad bay ko Burey ni Sinai, me lungug ngomed, ‘Re maruwel ney ni nggu gafaliymed e kay gi tomal ngog. Dabiyag ni nggu rin’ ni go’ gag.
10 I SOMOL ni Got romed e ke yo’or nagmed kam boded urngin e t’uf u lanelang.
11 Mang e yigi yo’or nagmed SOMOL ni Got rok e pi ga’ romed ni kakrom ngki mun bokun e biyu’ ngomed, me fal’eg wa’athmed, ni bod nike micheg nra rin’!
12 Machane bu uw rogon ni go’ gag e nggu puf oloboch u thilmed nib gaf i maruwel nib tomal?
13 Mu mel’eged boch e pumo’on ni yad ba gonop, ma ba tamilangan’rad, ni pumo’on ko pi ganong romed, nike yo’or ban’en ni karanod u fithik’ u lan e yafos rorad. Bay gu tayrad nge mang yad e ur guyed gimed.’
14 Me m’aguwan’med ngay ni aray e n’en ni bfel’ ni ngan rin’.
15 Are kug fek e pi tayugang’ ni kam mel’eged ko pi genong romed. Pi cha’ ney e yad ba gonop ma ke yo’or ban’en ni karanod u fithik’ u lan e yafos rorad. Kug tayrad ngu’ur gafaliyed gimed. Boch i yad e ngu’ur gafaliyed yu biyu’ i girdi’, ma boch i yad e yu ra’ay, ma boch i yad e yu wugem, ma boch i yad e yu ragag. Mu kug mel’eg boch e mitethin u fithik’ e pi genong romed.
16 “Ngiyal’ nem e gu fonow nagrad ni lungug, ‘Mmotoyilgad ko yu pa’ i oloboch ni be yib u fithik’ e girdi’ romed. Mi gimed pithig gubin e yu pa’ i oloboch nir ni ta’reb rogon, ndemturug ko oloboch u thilin e girdi’ romed, fa milekag ni yad be par u fithik’med.
17 Dab um laniyan’gad ngak boch e girdi’ ko tin gimed be turguy; mu turguyed e kireb rok e girdi’ ni ta’reb rogon, ni demturug ko ir mini’. Dab mu rusgad ngak be’, ya rogon ni gimed ra turguy ban’en e ke yib rok Got. Ma fa’anra bay reb e yu pa’ i oloboch ney ni kay gi momaw’ ngomed mi gimed fek i yib ngog, mug turguy e n’en ni ngan rin’ ngay.’
18 Ma ka ngiyal’nem e kug pi’ e fanow u rogon urngin ban’en ni kabay ni ngu’um rin’ed.
Pi damit nni l’oegrad u Kadesh Barnea
(Numbers 13:1–33)
19 “U da rin’ed e tin ni yog SOMOL ni Got rodad ngodad. Da chuwgad u daken fare Burey ni Sinai ngdarod u daken fare gi ted ni desert nib ga’ yang mab kandugwen i yan nga Amor ni go’ burey. Ma nap’an nda tawgad nga Kadesh Barnea,
20-21 mug ga’ar ngomed, ‘Chiney e kam tawgad nga Amor ni go’ burey ni tafen e pi Amorites, I SOMOL ni Got rodad, gad ma dab mu rusgad.’
22 “Ma aram mi gimed yib ngog ni gimed gubin me lungmed, ‘Ngad l’oged boch e pumo’on ngar m’oned rodad ngar damit niged fare binaw. Ya nge yag nrogned ngodad e re kanawo’ nib manigil ni ngdarod riy, nge urogon lan e pi binaw ni bay riy.’
23 “I yan i m’ug ni gowa ban’en nib manigil ni ngan rin’, ma aram mug mel’eg ragag nge l’agruw e pumo’on nra reb e ganong mug fek be’ riy.
24 Mranod ngalan fare nam ni go’ burey mranod riy ko fare Loway ni Eshkol ngar lekeged.
25 Miyad fek i yib ngodad boch wom’ngin e woldug nra pir’eged u rom. Mar fulweged e thin ni re nam nem ni nge pi’ SOMOL ni Got rodad ngodad e rib yong’ol.
26 “Machane mi gimed togopluw ko tin ni yog SOMOL no Got romed ngomed ni ngam rin’ed, ma de yag ni mmarod ngalan fare binaw.
27 Um gun’gun’gad ngomed ni be lungumed: ‘Be fanenikaydad SOMOL. Ke fekdad nga wuru’ yu Egypt ni nge pi’ dad nga pa’ e pi’ Amorite, ya ngar li’ed gadad ngad m’ad.
28 Mangfan nthingar darod ngaram? Ni gadad be rus. Fapi pumo’on nda l’oegedyad e karogned ngodad ni pi girdi’ ni bay u rom e yad ba gel ma yad bn’uw ngodad. Ma pi binaw ni yad be par u langgin e go’ kan yororiy nrib tolang nga lanelang. Kar guyed e girdi’ u rom nib n’uw ma yad ba tagyet!’
29 “Machane me lungug ngomed, ‘Dab mu rusgad ngak e pi girdi’ nem.
30 I SOMOL ni Got romed e bayi pow’iymed, ma bayi cham ni pa’med, nri bod rogon nim guyed ni rin’ u Egypt
31 ngu lan fagi ted ni desert. Kam guyed rogon ni fekmed i yib ngam mada’gad ngaray ndariy ban’en ni buch romed, ri bod rogon ba matam ni be fek ba pagel ni fak.’
32 Machane yug aram rogon e tin kugog, ma ku de pagan’med ngak SOMOL,
33 ni aram rogon ni gubin ngiyal’ nma m’on romed ni be gay bang ni ngam n’ufed e pi tent romed riy. I m’on romed nib nifiy nib k’iy ngalang ni nep’ ma bang i manileng nib k’iy ngalang ni rran ni bochan e ngi i dag e kanawo’ ngomed.
I SOMOL ni gechignag yu Israel
(Numbers 14:20–45)
34 “Me rung’ag SOMOL e gun’gun’ ni um ted me yib e damumuw ngak, mri micheg ni ga’ar,
35 ‘Dariy ta’ab gimed ko re mfen ni kireb ney nra thap nga langgin fare nam nib yong’ol ni kug micheg ni nggu pi’ ngak e pi ga’ romed ni kakrom.
36 Kemus ni yi go’ Kaleb nib mo’on ni fak Jefunneh e ra thap ngaram. Ya ke par nib yul’yul’ ngog. Ere bay gu pi’ ngak Kaleb nge pi’in owchen fare nam nike lekag.’
37 Ki damumuw SOMOL ngog ni bochmed me ga’ar, ‘Mus ngom i gur Moses, ma kudab mu’un nga langgin fare binaw.
38 Machane ngam pi’ e athamgil nga laniyan’ e ta’ayuw rom i Joshua ni fare mo’on ni fak Nun, ya ir e ra yan ngalan fare binaw. Ma bayi pow’iy yu Israel ngar tafned fare nam.’
39 “Ma aram, me ga’ar SOMOL ngodad ni gadad gubin, ‘Pifakmed ni kayad bbitir ndawor ra nanged e tin bfel’ nge tin ba kireb e yad ra yan ngalan fare binaw, aram e pi bitir ni lungmed e ra laeg e pi to’ogor romed. Ma bay gu pi’ fare nam ngorad ngar pired riy ni kar tafned.
40 Ma gimed e pi girdi’ nir e ngam chealgad u luwmed ngam sulod bayay nga daken fare gi ted ni desert, ngam sulod ko fare kanawo’ ni yan ko fare gi day ni Red Sea.’
41 “Me lungumed ngog, ‘Moses, kug denengad nib togopluw ngak SOMOL. Machane chiney e nggu warod nggu chamgad, ni bod nike yog SOMOL ni Got rodad ngodad.’ Mra bigmed ma ke fal’eg rogon ko mael, ni be leamnag ni yigubmom ni ngan kol fare nam ni go’ burey.
42 “Machane me ga’ar SOMOL ngog, ‘Mog ngorad ndab ranod ko mael, ya dab gu un ngorad, mra li’rad e pi to’ogor rorad.’
43 Gog ngomed e n’en nike yog SOMOL. Machane da mmotoyilgad ngay. Mi gimed togopluw ngak, ngam marod u fithik’ e tolngan’ ko fare binaw ni go’ burey.
44 Ma piyu Amor ni yad ma par u daken e fapi burey e rabad ngomed ni bod ba ran’ i ngul. Mar tulufed gimed ngam mada’gad nga Hormah mar gelgad ngomed u rom ko fare nam nu Edom.
45 Ma aram mi gimed tolul ngalang ngak SOMOL ni nge ayuwegmed, ma daki motoyil ngomed.
Pi duw nra pired u daken e ted ni desert
46 “Ma aram, nga tomuren ni kad pired u Kadesh nike n’uw nap’an,