BABYOR NI
1 KINGS
Murung’ageRe Ke Babyor Ney
Kaen ni m’on e babyor ko Kings e baley u ta’ab ke babyor ni kan ki’eg ke l’agruw kaen, 1 Kings nge 2 Kings, ni bochan e kay gi n’uw ni dabi taw ngalan ta’ab bang i babyor ni yima bachiy ni aram rogon e babyor ni kakrom. Gal ke babyor ney e ul ul u chepin yu Israel.
Re ke babyor ney ni 1 Kings e dalip guruy. Guruy ni som’on (1–2) e be weliy riy e tin tomur e duw ko yafos rok David nge rogon Solomon ni fak ni mang pilung u Israel. Guruy ni l’agruw (chap. 3–11) e bay riy rogon e gagiyeg rok Solomon nge rogon feni gilbugwan nge feni fel’ rogon. Re guruy ni l’agruw ney e ba ga’ murung’agen Solomon riy, rogon ni toy fare Tempel nge rogon ni ognag ngak Somol u lan yu Jerusalem. Guruy ni tomur ko re ke babyor ney (12–22) e bay riy murung’agen e n’en ni un rin u tomuren ni yim’ Solomon — pi ganong ko ley ni lel’och nra togopluwgad ngak Rehoboam nib mo’on ni fak Solomon, me ki’ e nam nu Israel nge l’agruw ley, ni nam nu Judah e ley ni yimuch, ma yu Israel e ley ni lel’och. Gin’ey ko ke babyor ney ni 1 Kings e bay riy yatan bogi pilung ko gal nam ney. Yani mus e re ke babyor ney ko gagiyeg ni i tay Jehoshafat ni Pilung nu Judah nge Ahaziah ni Pilung nu Israel.
Ra reb e pilung, ko re ke babyor ney ma kani judge nag ni be yan u rogon feni yul’yul’ ngak Somol. Fa’anra fare pilung e i yul’yul’ ngi i fol ko motochiyel rok Got, ma un pining e sorok ngak ni bochan e bfel’; machane fa’an da i fol mi i rin’ e kireb, ma ni gechignag ni bochan e ba kireb. Gubin e pilung nu Israel e u ni judge nagrad ni yad ba kireb, ya ra n’aged Somol ngu’ur ted fan e pi liyos. Machane ba yo’or e pilung nu Judah e u ni judge nagrad ni yad bfel’, ni bochane e u ra folwokgad rok e ga’ rorad i David ni Pilung ngu’ur liyorgad ngak Somol.
Kaen ni M’on e Babyor ko Kings e ku ba’ riy murung’agen fare profet i Elijah ni togopluw ngak fare pilung ni kireb i Ahab nge Queen Jezebel ko ler ni lel’och fare nam. Elijah e i ginaeng e girdi’ nu Israel ni ngar folgad ku Somol ma dab ku ra ted fan e liyos. U lan e guruy ni 18 e murung’agen Elijah ni micheg ni Somol e ta’are Got nib riyul’.
Gathon e Re Ke Babyor Ney
Solomon ni mang Pilung 1:1–53
Tomuren e thin ni yog David nge yam’ ni tay 2:1–12
Solomon ni gagiyegnag e nam 2:13–46
Gonop rok Solomon nge pi tayugang’ rok 3:1—4:34
Fare Tempel ntoy min ognag ku Got 5:1—8:66
Ku boch e gagiyeg rok Solomon 9:1—10:29
Solomon ni daki yul’yul’, pi to’ogor, nge yam’ 11:1–43
Pi ganong ko ley ni lel’och nra togopluwgad ngak Rehoboam ni Pilung 12:1–24
Jeroboam ni Pilung ni ngongol liyos 12:25–33
Pi Profet ni rogned e kireb ngak Jeroboam 13:1—14:20
Pi Pilung nu Judah nge Israel 14:21—16:34
Elijah ni profet 17:1—19:21
Ahab ni Pilung nge Queen Jezebel 20:1—22:40
Jehoshafat ni Pilung nu Judah nge Ahaziah ni Pilung nu Israel 22:41–53
1
Ngiyal’ ni kari pilibthir David ni Pilung
1 David ni Pilung e yan i par ni kari pilibthir, ni yira guluguluy, ma der chuw e ulum rok.
2 Me ga’ar e pi tolang ni yad bay u tan pa’ ngak, “Pilung, bfel’ ni nggu warod gu gayed be’ ni kab rugod nge yib i par ngom ngi i ayuwegnem. Ma be mol nga charem ngu’um par ni gab mogowel.”
3 Mi ni yan u gubin yang e nam nu Israel ni yibe gay ba rugod nib pidorang, miyad pir’eg Abishag u Shunem mi ni fek i yib ngak David ni Pilung.
4 Re pin nem e rib podorang. I par ngi i pigpig ko fare pilung ma be ayweg, machane dar pirew David.
Adonijah ni finey ni ir e nge mang Pilung
5-6 Adonijah nib mo’on ni fak David nge Haggith e be’ nrib pichoay ma ri be finey ni ir e nge mang pilung. Ir e th’abi ilal ko tin ni kabay e pumo’on ni fak David, ma dawori puwan’ David ngak u bochi ban’en. Me yagnag Adonijah e chariot nge os ni fan ngak, nge wugem e pumo’on ni ngi i un ngak.
7 Me non ngak Joab, ni Zeruyah e chitiningin, nge ngak Abiathar ni prist, miyow yog ngak ni bay ra unew ngak ko tin be leamnag.
8 Machane Zadok ni prist nge Benayah nib mo’on ni fak Jehoyada, nge Nathan ni profet, nge Shimei, nge Rei, nge pi salthaw ni matanagen David e dar folgad ngak Adonijah.
9 Me reb e rran me fek Adonijah e saf, nge garbaw, nge pifak e garbaw nib sugsug nge pi’ ni maligach ko fare War ni Porchoyog fithingan, nib chugur ko fare alublub nu Enrogel, me pi’ e thin nge yan ngak e tin kabay e pumo’on ni fak David ni Pilung, nge ngak e pi tolang ni yad bay u tan pa’ David ni yad e girdi’ nu Judah ni ngarbad ko re madnom nem.
10 Machane de pi’ e thin nge yan ngak Solomon ni ta’reb e chitamangirow ma ba thil e chitiningirow, ma ku de pi’ e thin nge yan ngak Nathan ni profet, nge Benayah, nge pi matanagen e pilung.
Solomon nni pilungnag
11 Me yan Nathan ngak Bathsheba ni chitiningin Solomon, me fith ngak ni ga’ar, “Mog, kam rung’ag ni fa’anem i Adonijah ni chitiningin e Haggith e ke pilungnag ir? Ma dawori nang David ni Pilung!
12 Fa’anra ga ba’adag ni ngam ayuweg e pogofan rom nge pogofan rok Solomon ni fakam, ma ba’aray e fonow rog ngom:
13 Ka chiney e ngam man mu guy David ni Pilung nge lungum ngak, ‘Pilung rog, mog, gathi mmicheg ngog faram ni Solomon ni fakag e ir e nge yib nga luwam nge pilung? Ere ke di’in nike pilung Adonijah?’ ”
14 Me ul ul Nathan ngay nge ga’ar, “Ra ka ga be non ngak David ni Pilung, mu gub ngomew nggu weliy ngak nriyul’ e tin ga be yog.”
15 Me yan Bathsheba ni nge guy fare pilung ni bay u senggil rok. Ma kari pilibthir David, mi Abishag ni fare rugod nu Shunem e bay rok ni be ayuweg.
16 Me yan i paraw Bathsheba nga but’ u p’eowchen David ni Pilung, me fith David ngak ni ga’ar, “Mang e ga ba’adag?”
17 Me fulweg ni ga’ar, “Pilung rog mmicheg ngog u fithingan SOMOL ni Got rom ni Solomon ni fakag e ir e ra yib nga luwam nge mang pilung.
18 Machane ke pilung Adonijah nda mu nang.
19 Pire’ e garbaw nge saf nge pifak e garbaw nib sugsug nike pi’ ni maligach, ma ke pi’ e thin ke yan ngak e pi pumo’on ni fakam, nge ngak Abiathar ni prist, nge ngak Joab ni pilungen e salthaw rom ni ngarbad ko mur, machane de pi’ e thin nge yib ngak Solomon ni fakam.
20 Pilung rog, chiney e ke par urngin e girdi’ nu Israel yad be guyem ni ngamog ngorad e en ni nge yan nga luwam nge mang pilung.
21 Fa’anra dab mu rin’ ban’en ngay, ma yug nap’an e ga ra yim’ mi Solomon ni fakag nge gag e yira taymow ni gowa kug th’abew e motochiyel.”
22 Ka be welthin ngak fare pilung, me yib Nathan ni profet nga naun.
23 Minog ngak fare pilung nike yib Nathan ni fare profet. Ma nap’an e yib nga naun me yib i siro’ u p’eowchen fare pilung nge yan i math owchen nga but’.
24 Me ga’ar, “Pilung mog, kamog ni Adonijah e nge yan nga luwam nge pilung?
25 Daba’ e pire’ e garbaw nge saf nge pifak e garbaw nib sugsug nike pi’ ni maligach, ma ke pi’ e thin ke yan ngak urngin pifakam ni pumo’on, nge ngak Joab ni pilungen e salthaw rom nge ngak Abiathar ni prist ni ngarbad. Chiney e yad be madnom ma yad be tolul ni be lungurad, ‘Adonijah ni Pilung e nge par nib n’uw nap’an!’
26 Machane gag nge Zadok ni prist, nge Benayah, nge Solomon e de pi’ e thin nge yib ngomad ni nggu warod.
27 Pilung rog mog, i gur e kam pining e kefel’ ngay ni nge yan nga luwam nge pilung ma da mu weliy boch ngak e pi tolang ni yad bay u tan pa’am?”
28 Me ga’ar David ni Pilung, “Mu non ngak Bathsheba nge sul ngaray.” Me sul Bathsheba nge yib i sak’iy nga p’eowchen.
29 Me ga’ar David ngak, “Gu be micheg ngom u fithingan Somol ni be par nib fos, ni ir e ke chuwegneg u fithik’ urngin e gafgow ni yib ngog,
30 ni daba’ e nggu tay u gil’ fapi thin ni gu micheg ngom u fithingan SOMOL, ni fare Got nu Israel, ni Solomon ni fakam e nge yib nga luwag nge pilung.”
31 Me paraw Bathsheba nga but’ me ga’ar, “David ni gur e SOMOL rog nge pilung rog, e mang e yugum par ndariy n’umngin nap’an!”
32 Me yog David ni nga ni yan ni pining Zadok, nge Nathan, nge Benayah. Ma fa’anra bad ngak
33 me ga’ar ngorad, “Pi tolang ni yad be par u lan e yoror rog e ngam pininged yad ngar uned ngomed; me af Solomon ni fakag nga daken fare gamanman rog ni mule, mi gimed yan nga p’ening ko fare alublub nu Gihon,
34 mu rom e nge gapgepnag Zadok nge Nathan lolugen Solomon riy ni aram e ke mang pilung nu Israel. Mi gimed thoy e yabul ngam tolulgad ni nge lungumed, ‘Solomon ni Pilung e nge par nib n’uw nap’an!’
35 Mi gimed un ngak ngaray nge yib i par nga tagilig ni tagil’ e pilung nge yan nga luwag nge pilung, ya ir e kug turguy ni nge mang pilung u Israel ngu Judah.”
36 Me ga’ar Benayah, “Bay nrin’ ni bod ni kamog. Mang e yigi tay SOMOL ni Got rom nge par ni er rogon.
37 Pilung, rogon ni i par SOMOL rom e manga ki par rok Solomon nge ayuweg nge mon’og e gagiyeg ni nge tay ko gagiyeg ni um tay.”
38 Ma aram me tay Zadok, nge Nathan, Benayah nge pi salthaw ni matanagen e Pilung Solomon nga daken fare gamanman ni mule rok David ni Pilung, miyad un ngak ngranod ko fare alublub nu Gihon.
39 Me fek Zadok fare tafen e gapgep ko olive ni fek ko fare Tent u p’eowchen SOMOL me gapgepnag lolugen Solomon. Miyad thoy e yabul, me tolul urngin fapi girdi’ ni lungurad, “Nge n’uw nap’an ni par Solomon ni Pilung!”
40 Miyad lek keru’ ngar sulod, ni yad be tolulnag e felfelan’ ma yad be thoy e ngal, nike mada’ lamrad ngalang nra rur e but’ riy.
41 Ke yan ni nge mu’ Adonijah nge tirok e girdi’ ko madnom, miyad rung’ag lamey. Ma fa’ani rung’ag Joab laman e yabul me ga’ar, “Mangfan e binem nike yan lamey ngalang u lan binaw?”
42 Ka be non me taw Jonathan nib mo’on ni fak Abiathar ni prist. Me ga’ar Adonijah, “Moy, gur be’ ni gab manigil, dabisiy ni thin ni bfel’ e kam fek i yib.”
43 Me ga’ar Jonathan, “Danga’, gathi thin ni bfel’; David ni Pilung e ke pilungnag Solomon.
44 Ke l’oeg Zadok nge Nathan nge Benayah, nge fapi salthaw ni yad ma matanagiy kar uned ngak Solomon. Ra ted nga daken fare gamanman ni mule rok David ni Pilung,
45 ma ke gapgepnag Zadok nge Nathan lolugen ko fare alublub nu Gihon ni aram e ke mang pilung. Ma aram miyad sul ngalan binaw ni yad be tolulnag e felfelan’, ma chiney e ke un e girdi’ ko binaw ngay. Lamrad e ka fin mu rung’aged faram.
46 Solomon e ke mang pilung.
47 Mus ngak e pi tolang ni yad ma par u lan e yoror rok David ni Pilung ni karanod ra siro’gad ngak David ma ke lungurad, ‘Got rom e mang e yigi gagiyegnag Solomon nge ga’ buguwan ngom me mon’og e gagiyeg ni nge tay ko gagiyeg ni um tay.’ Me siro’ David u chob rok,
48 me meybil ni ga’ar, ‘Nga ni pining e sorok nge magaer ngak SOMOL ni Got nu Israel, ya daba’ e ke gagiyegnag reb i owcheg ke yan nga luwag ke mang pilung, ma ke ayuwegneg nda gum’ kug guy!’ ”
49 Me rus e tirok Adonijah e girdi’, miyad sak’iy ngar weargad.
50 Me yib e marus nib gel ngak Adonijah, ni kerus ngak Solomon, me yan ko fare Tent u p’eowchen SOMOL me yan i kol tabthungen fare altar nge par.
51 Minog ngak Solomon ni Pilung nike rus Adonijah ngak ke yan i kol e tabthung ko altar ke par, ma ke ga’ar, “Som’on e gu ba’adag ni nge micheg Solomon ni Pilung ngog ni dab kun thang e fan rog.”
52 Me fulweg Solomon ni ga’ar, “Fa’anra i par nib yul’yul’, ma mus nga ta’ab gaf i piyan lolugen ndab ni math ngay; ma fa’anra danga’, ma yira thang e fan rok.”
53 Me pi’ Solomon ni Pilung e thin nga ni yan ni fek Adonijah u altar. Me yib Adonijah i paraw nga but’ u p’eowchen Solomon, me ga’ar Solomon ni Pilung ngak, “Mman nga tabinaw rom.”