USENGA UNOGILE WA YESU KILISTO KAMBA VIWANDIKIGWE NA
LUKA
ULONGOZI
Usenga Unogile wa Yesu Kilisto Kamba Viwandikigwe na Luka uwo usenga umwe kulawa m'vitabu vine va Lagano da Isambi usimulila ugima wa Yesu Kilisto. Vitabu vose vino vine vokemigwa, “Injili,” nhegulo yake, “Usenga Unogile.” Vitabu vino vandikigwa na Matayo, Maluko, Luka, na Yohana kipigiti Yesu viyeshile kudanganhika. Luka handike vitabu va mbuli za Yesu ziiyeka, ila vivija kandika mbuli zawatendile wanahina wa Yesu kipigiti viyeshile kudanganhika na kuzuka, kitabu kikemigwa Sang'hano za Watumigwa. Haduhu munhu yakitangile kipigiti chenyego hasa Usenga Unogile wa Yesu Kilisto Kamba Viwandikigwe na Luka viwandikigwe ama hanhu hawandikigwe, ila wasomi bwando wotogola kamba siku wandikigwa muna imilao ya 70 songela kuvumbuka kwa Yesu Kilisto.
Luka iyo yandike, yakalile mganga wa usipitali, vija vayandike na vija vayawikile goya uulonzi volagusa kamba kakala munhu yasomile. Luka kalonda kwandika mbuli za Yesu zili kweli, yosimulila vinhu kamba vivija vuvilawilile, giladi wanhu wavitange goya (1:1-3). Heyo hakalile Muyahudi (Kol 4:10-14), na vija viyandike, kandika mnzila ya kuwatenda wanhu hawali Wayahudi wadahe kuvimanya. Ino yolagusa vinogile kabisa vija viyasimulile mbuli za Wayahudi ziwatendaga (1:8).
Usenga Unogile wa Yesu Kilisto Kamba Viwandikigwe na Luka uilinga ng'hani na vitabu va Matayo na Maluko, kwavija vosimulila kinhu kimwe mnzila imwe. M'vitabu vino vidatu, Luka kasambula ng'hani mvumbuka ya Yohana M'batiza. Vivija Luka kagong'ondeza kugela kumgongo mbuli muisula ya 3:3, 11:4, 23:34, 24:47, na nhambiko muisula ya 3:21, 5:16, 6:12, 11:1-12, na 22:32.
Gali Mgati ya Ikitabu
1. Muisula ya 1:1-4, Luka koutambuza usenga wake na kulonga kilamso cha kwandika ikitabu.
2. Muisula ya 1:5—4:13, Luka kosimulila mvumbuka ya Yesu na vija viyasasaligwe sama ya sang'hano.
3. Hanhu hakulu hasigale mkitabu cha Usenga Unogile wandikigwe na Luka muisula ya 4:14—21:38, kolonga sang'hano yaasang'hane Yesu, hasa mizonza yaatendile na mbuli zayafundize.
4. Muna zisula ndatu za ikimambukizo, 22—24, kosimulila vija Yesu viyadanganhike, viyazikigwe, na kuzuka kulawa mkudanganhika.
1
1 Mkulu Teofilo, wanhu bwando waiyoha kwandika mumnhongo mbuli zija zivikizwe mmwetu.
2 Wandika kamba vija vuzikalile zisimulilwa na waja wazonile na meso gao songela haichanduso, awo wakalile wozipeta.
3 Avo na nie, Mkulu, avija vunizilolile goya mbuli zino zose songela ichanduso chake, nivigesa vinoga nikwandikile vinogile.
4 Notenda vino giladi na gweye uitange ikweli ya mbuli zija zuufundizigwe.
Mvumbuka ya Yohana M'batiza Yohokoligwa
5 Kipigiti Helode Mkulu vayakalile mndewa wa Yudea, kukala na mkulu wa nhambiko imwe twaga jake Zakalia, yakalile wa dale da watambika dikemigwa Abiya. Mtwanzi wake kakala yokemigwa Elizabeti, na heyo kakala wa lukolo lwa mtambika Haloni.
6 Wose wabili wakala womnogela Mulungu na wawinza ndagizi zose za Mndewa bila kusigaza.
7 Zakalia na Elizabeti wakala wabule wana, kwavija Elizabeti kakala bule sambo, na hewo wose wabili wakala wavyele ng'hani.
8 Zua dimwe Zakalia kakala yosang'hana sang'hano za watambika Mng'anda ya Mulungu, kwavija dale jake da watambika dikala mzamu.
9 Kamba viwazoele kutenda watambika, kula imgwila Zakalia yachole kufusha ubane kuna ikilingo cha kulavila nhosa. Avo kengila Mng'anda ya Mndewa,
10 wanhu wose wakala wakiilundize hanze wotambika kipigiti hicho cha kufusha ubane.
11 Msenga wa Mndewa wa kuulanga kamulawilila, kema ng'ambu ya ukulume ya ikilingo cha kufushila ubane.
12 Zakalia viyamuwene, kasinhuka, bwembwe dimwingila.
13 Msenga wa Mulungu wa kuulanga kamulongela, “Zakalia, sambiudumbe kwavija Mulungu kazihulika nhambiko zako, avo Elizabeti mtwanzi wako kokulelela mwana mbigalo, na gweye umgwelele twaga dikemigwa Yohana.
14 Kosekelela na kudeng'ha ng'hani, na wanhu bwando woitoela ng'henze mvumbuka yake!
15 Kowa mkulu hameso ga Mndewa. Hang'wa ugimbi ama kinhu chochose cha kukola. Komemezigwa Loho wa Mulungu songela mmunda mwa mamaake.
16 Kowabweza wanhu bwando wa Islaeli kuli Mndewa Mulungu wao.
17 Kochola haulongozi wa Mndewa na mhiko na loho ya Eliya, kowaduganyiza tena watata na wana zao, kowatenda wanhu wadulu wawe wende avo yamtandile Mndewa wanhu zake.”
18 Zakalia kamuuza msenga wa Mulungu wa kuulanga, “Novitangaze kamba mbuli zino zowa avo? Kwavija nie na mtwanzi wangu tose twa wavyele.”
19 Msenga wa Mulungu wa kuulanga kamwidika, “Nie iyo Gabulieli, mtumigwa nimaga haulongozi wa Mulungu, nitumigwa nikugalile usenga uno unogile.
20 Ila kwavija huzitogole mbuli zangu zondazivikile mumsimu wake, kowa bubui, hudaha kulonga mbaka zua dija gano gose ganikulongele vondagalawilile.”
21 Kipigiti hicho wanhu wakala wom'beta Zakalia kuno wokanganya habali kokawa muja Mng'anda ya Mulungu.
22 Viyalawile hanze, kakala hadaha kulonga nao, avo wavitanga kamba kakala yonile nzozi Mng'anda ya Mulungu. Kakala hadaha kulonga, kakala yolonga mkulagusa na makono.
23 Kipigiti chake cha kusang'hanika Muing'anda ya Mulungu vukimalile, kabwela ukae.
24 Mkipigiti kiguhi mtwanzi wake kapata inda, avo kakala hakae yake milenge mitano.
25 Kalonga, “Hakimambukizo, Mndewa kanyonela bazi, kanisegezela kinyala changu mwa wanhu.”
Mvumbuka ya Yesu Yohokoligwa
26 Muna umulenge wa sita wa inda ya Elizabeti, Mulungu kamulagiza msenga wake wa kuulanga, yokemigwa Gabulieli, hakiwambo cha Galilaya, kikemigwa Nazaleti.
27 Kakala na usenga wa mndele imwe mhambe, mkasano wa munhu imwe twaga jake Usufu kulawa mulukolo lwa Mndewa Daudi. Twaga jake Maliamu.
28 Msenga wa Mulungu wa kuulanga kamcholela kamulongela, “Nokulamsa! Mndewa ka hamoja nagwe na kakumoteza ng'hani!”
29 Maliamu kazanywa ng'hani sama ya mbuli zija za msenga wa Mulungu wa kuulanga na kugelegeza choni nhegulo ya mbuli zija.
30 Msenga wa Mulungu wa kuulanga kamulongela, “Sambiudumbe, Maliamu, kwavija Mulungu kanogelwa nagwe.
31 Kopata inda, komulela mwana mbigalo, na gweye kolondigwa umgwelele twaga dikemigwa Yesu.
32 Heyo kowa mkulu na kokemigwa Mwana wa Mulungu Mkulu Ng'hani. Mndewa Mulungu komgwelela kigoda cha undewa kamba tataake Daudi.
33 Avo kowa Mndewa wa lukolo lwa Yakobo milongo yose, Undewa wake hauziga!”
34 Maliamu kedika kalonga, “Nie na mhambe. Yodahikaze mbuli ino?”
35 Msenga wa Mulungu wa kuulanga kedika kalonga, “Loho wa Mulungu kokuhumulukila, na mhiko za Mulungu Mkulu Ng'hani zokugubika. Avo mwana yondayavumbuke kowa mwana yang'alile, kokemigwa Mwana wa Mulungu.
36 Mgelegeze lumbu jako Elizabeti wamulongile kabule sambo, ila sambi kana inda ya milenge sita hamoja na uvyele wake.
37 Kwavija haduhu mbuli haidahika ha Mulungu.”
38 Maliamu kedika kalonga, “Nie na mtumigwa wa Mndewa, na nhendelwe kamba vuulongile.” Abaho, ija msenga wa Mulungu wa kuulanga kahalawa.
Maliamu Komtembelela Elizabeti
39 Kipigiti kidodo hamwande Maliamu kaisasala, hima kachola kuna ikiwambo kili muisi ya vigongovigongo ya Yudea.
40 Kengila muna ing'anda ya Zakalia, kamulamsa Elizabeti.
41 Elizabeti viyahulike ndamsa ya Maliamu, chana king'hele kizumha mkudeng'ha muinda ya Elizabeti. Na Elizabeti kamemezigwa Loho wa Mulungu,
42 na kenula dizwi kalonga, “Kumota gweye kubanza watwanzi wose, na imwana yondaumulele kamota!
43 Vilihi mbuli zino ng'hulu zindawilile nie, hata mama wa Mndewa wangu yeze kumwangu?
44 Mhunde vinihulike ndamsa yako, chana king'hele muinda yangu kizumha mkudeng'ha.
45 Kumota gweye utogole kamba gaja gayalongile Mndewa kumwako golawilila!”
Maliamu Komtogola Mulungu
46 Na Maliamu kalonga,
“Moyo wangu womuyenzi Mulungu.
47 Loho yangu yomdeng'helela Mulungu Mkombola wangu.
48 Kwavija kamgelegeza nyakadala wake imwende!
Avo kusongela lelo wanhu wa milelo yose wong'hema yamotile,
49 mmbuli zija ng'hulu Mulungu Mkulu zayanitendele.
Twaga jake ding'ala.
50 Kulawa wanhu wa mulelo umwe mbaka mulelo uyagwe
kowonela bazi awo womdumba heyo.
51 Kaugolosa mkono wake mkulu
na kawapwililisa awo woitopela ngelegeza zao.
52 Kawahumulusa wandewa wali na mhiko walawe muna ivigoda vao va undewa,
na kawenula iwakumbulu.
53 Wali nzala kawegutiza vinhu vinogile,
na wagoli kawaleka wachole bila kinhu.
54 Kakigoga kilagano chayailagane na wahenga zetu,
avo keza kumtaza mtumigwa wake Islaeli.
55 Kakumbukila kumonela bazi Ablaham
na lukolo lake lose milongo yose kamba viwailagane na wahenga zetu!”
56 Maliamu kakala na Elizabeti kamba milenge midatu vino, abaho, kabwela ukae yake.
Mvumbuka ya Yohana M'batiza
57 Kipigiti cha Elizabeti kulela kivika, kamulela mwana mbigalo.
58 Wanhu wa mmambwegambwega na walawile mulukolo lwake viwahulike mbuli zija zinogile za mkanganyo Mndewa ziyamtendele, wose wadeng'helela hamoja na heyo.
59 Zua da nane weza kumwingiza kumbi imwana, walonda kumgwaa twaga da tataake, Zakalia.
60 Mamaake kalonga, “Ndema! Twaga jake dokemigwa Yohana.”
61 Wanhu wamulongela, “Ila mulukolo lwenu haduhu munhu yali na twaga hijo.”
62 Abaho, wamuuza tataake mkumulagusila na makono, womuuza kamba twaga dilihi doyolonda yagweleligwe mwanage.
63 Kawapula kibanzi cha kwandikila, kandika vino, “Twaga jake Yohana.” Wanhu wose wakanganya.
64 Baho mulomo na lulimi lwake Zakalia vifunguligwa, kasonga kulonga, kamuyenzi Mulungu.
65 Bwembwe diwengila wanhu wose wa mmambwegambwega na mbuli hizo zisimulilwa ng'ambu zose za isi ya vigongovigongo ya Yudea.
66 Wose wahulike mbuli hizo wagelegeza mmioyo yao, wolonga, “Mwana ino kowa munhu wa vilihi? Kwavija mhiko za Mndewa za hamoja na heyo.”
Zakalia Kohokola
67 Zakalia tataake imwana kamemezwa Loho wa Mulungu, na kulonga usenga uno wa Mulungu,
68 “Yayenzigwe Mndewa, Mulungu wa Islaeli!
Kwavija keza kuwataza wanhu zake na kuwakombola.
69 Katugwelela Mkombola mkulu,
wa lukolo lwa mtumigwa wake Daudi,
70 kamba vija vayailagane na wahokozi zake wang'alile umwaka,
71 kamba kotukombola tulawe mmakono ga wadumuka,
na kulawa mmakono ga wose watwihile.
72 Kalonga kowonela bazi wahenga zetu
na kudikumbukila lagano jake ding'alile.
73 Kamduilila Ablaham tata wetu,
74 kailagana na heyo kamba kotukombola kulawa mmakono ga wadumuka,
na kututenda tweye tumsang'hanikile heyo bila bwembwe,
75 giladi tuwe wanhu wang'alile na tulibule uzenzeleganye haulongozi wake,
mazua gose ga ugima wetu.
76 “Na gweye, mwanangu, kokwiza kukemigwa muhokozi wa Mulungu Mkulu Ng'hani.
Kolongola haulongozi wa Mndewa
kumtandila nzila yake,
77 kowalongela wanhu zake avija vondawakomboligwe
mkusegezelwa vilozo vao.
78 Mulungu wetu kogatenda higo sama ya bazi jake kulu,
na ukombola wake kulawa kuulanga wotuhumulukila kamba zua da imitondo
79 na kuwamulikila wose wokala mdiziza na awo wakala mdisisila da kudanganhika,
na kugalongoza magulu getu muna inzila ya tindiwalo.”
80 Mwana ija kakula na kuwa na mhiko muloho. Kakala muluwala mbaka zua dija viyalawilile mwa wanhu wose wa Islaeli.