Kitabo
Kyabilaghilo
Kwanjula
Kitabo Kyabilaghilo kilimu ebi Musa aabu̱ghi̱ye na bantu baa I̱saaleeli̱ batakalu̱ghi̱ye mu kyalo kya kiigbete kya Mowaabu kubhasuka maasi Yolodaani̱ kandi kutaaha mu nsi ya Kanaani̱.
Kitabo Kyabilaghilo ki̱ku̱u̱su̱ki̱yagha bantu haa bighendeleluwa bya ndaghaano eghi Luhanga aakoli̱ye na I̱saaleeli̱. Mu ndaghaano eghi, Mukama Luhanga aakilagha munu ku̱bu̱gha na bantu baa I̱saaleeli̱ na baasukulu baabo nga oghu oti niibuwo aabu̱gha na muntu omui. Ndaghaano ni kihandiiko kyamaani̱ hagaati ya bantu babili, neelaghi̱i̱sani̱ya mu̱gi̱sa kaakuba baghikwata kandi ku̱twi̱lu̱wa musango kaakuba baghi̱tu̱wa.
Kusighikila haa ndaghaano eghi, kaakuba bantu baa I̱saaleeli̱ bakwata bilaghilo bya Mukama, bakutunga mu̱gi̱sa mu nsi bakutwala nga bugwetuwa bwabo, bhaatu mbaabaaye ntaaghu̱wa, baku̱twi̱lu̱wa musango kandi babhinguwe mu nsi eghi (nsuula 4:1, 40; nsuula 8:1 na nsuula 28:63-64). Musa eekambi̱i̱si̱yagha bantu baa I̱saaleeli̱ kwesigha kandi ku̱hu̱ti̱ya Mukama Luhanga wabo, kukola ebi abbali̱ye, kumukunda kandi ku̱mu̱heeleli̱ya na mitima yabo yoona (nsuula 10:12-13).
Kitabo kini kilimu bilaghilo bi̱hi̱ki̱li̱i̱ye ebi bantu baa I̱saaleeli̱ bali na kukwata niikuwo baakale bwile bukani̱ye mu nsi eghi Luhanga aalaghi̱i̱sani̱i̱ye kuha baataata baabo. Musa aagu̱mi̱yagha bantu kwesigha kandi ku̱hu̱ti̱ya Luhanga na kutodha kwehaayo kukunda Luhanga. Eki Yesu aaghi̱li̱yemu “Kilaghilo ekisaaye byona.” Kilaghilo ekili mu nsuula 6:5: “Okundaghe Mukama Luhanga waawe na mutima ghwawe ghwona, mwoyo ghwawe ghwona, na maani̱ ghaawe ghoona.”
Kitabo kini ni kimui haa bitabo bitaano ebi Musa aahandi̱i̱ki̱ye.
1
Ebu̱gha lya Musa
1 Bini niibiyo bighambo Musa aaghambiiye I̱saaleeli̱ yoona obu baabaagha mu elungu mu kighona kya Alaba*1:1 Alabani li̱i̱na lya kighona kyamaani̱ kyomi̱ye eki̱lu̱ghi̱ye haa Nanja ya Galilaaya ku̱hi̱ka haa Nanja Mutuku. bu̱lu̱gha ejooba bwa maasi Yolodaani̱. Baghooni̱ye mu kighona kyaghʼo haai na tau̱ni̱ ya Sufu, haagati ya Palaani̱, Tofeeli̱, Labbaani̱, Hajelooti̱ na Dijahaabbu. 2 Hakaba haliyo lughendo lwa bilo eku̱mi̱ na kimui ku̱lu̱gha haa mwena Holebbu ku̱ki̱dha Kadesi̱-bbaluneya, okwamiiye kihanda kyʼomu mwena ghwa Seyi̱li̱.
3 Mu mwaka ghwa maku̱mi̱ anaa, haa kilo kyʼoku̱du̱bha kya kweli̱ kwa eku̱mi̱ na kumui, Musa aaghambila Banai̱saaleeli̱ byona ebi Mukama aamulaghiiye kubaghambila. 4 Eki kikabʼo obu aamali̱ye ku̱si̱ngu̱la Si̱hooni̱ mukama wa Bamooli̱, oghu akaba alemi̱ye tau̱ni̱ ya Hesi̱bbooni̱, na Ogi̱ mukama wa Bbasaani oghu akaba alemi̱ye maatau̱ni̱ Asi̱talooti̱ na Edeleeyi̱. 5 Musa aatandika kubasoboolola ebi Mukama aamulaghikiliiye, obu baabaagha bu̱lu̱gha ejooba bwa maasi Yolodaani̱, mu ehanga lya Mowaabu.
6 Aaghila ati, “Obu twanabaagha haa mwena Holebbu, Mukama Luhanga waatu akatughila ati, ‘Mwakaaye bwile bukani̱ye haa nti̱na ya mwena ghuni. 7 Mu̱lu̱ghe mu ki̱i̱kalo kini kandi mughende mu kyalo kya bwena kya Bamooli̱ na bi̱i̱kalo binji ebilabhaane nakiyo mu kighona kya Alaba. Mughende Negeebbu, nimukwamila haa ki̱si̱yo kya nanja, mu̱ki̱dhe mu nsi ya Banakanaani̱ na kyalo kya Lebbanooni̱. Mughende mu̱ki̱dhe haa maasi ghaanamu̱li̱to Efulaati̱.†1:7 Lukaala luni lu̱bu̱ghi̱yʼo bi̱i̱kalo bya mitaano ya kyalo kya Banai̱saaleeli̱. Olole Ntandiko 15:18-22. 8 Nsi eghi yoona, niiyo si̱ye Mukama naalahiiye kuha baataata baanu, Ebbulahi̱mu̱, I̱saka, Yakobbo, na baasukulu baabo. Mughende kandi mughitwale.’ ”
Kukoma beebembeli̱
(Ku̱lu̱gha 18:13-27)
9 Musa aaghila ati, “Obu twabaagha haa mwena Holebbu nkabaghila nti, ‘Tankugubha kubeebembela nenkaha. 10 Mukama Luhanga waanu aaleki̱ye mwakana, endindi mukani̱ye nga nsooli̱ya syʼomu mwanya. 11 Mukama Luhanga wa baataata baanu, aleke mukanile kimui milundi lu̱ku̱mi̱ kusaali̱ya ngoku muli endindi kandi abahe mu̱gi̱sa ngoku aalaghi̱i̱sani̱i̱ye! 12 Bhaatu si̱ye nenkaha tankugubha kumala bijibu byanu byona. 13 Mukome basaasa aba bahu̱ti̱i̱ye ku̱lu̱gha mu bu̱li̱ ntu̱la, abali na magheji kandi abeetegheleei̱ye, nkubaha mulimo ghwa kuba beebembeli̱ baanu.’
14 “Mwankuukamu muti, ‘Waabu̱ghi̱ye kintu kisemeeye kya kukola.’
15 “Nahabweki basaasa baa magheji kandi abeetegheleei̱ye aba mwakomi̱ye ku̱lu̱gha mu ntu̱la syanu, bamui mu ebo naabaha mulimo ghwa kuba beebembeli̱ baa bantu lu̱ku̱mi̱-lu̱ku̱mi̱, banji baa bantu ki̱ku̱mi̱-ki̱ku̱mi̱, banji baa bantu maku̱mi̱ ataano-ataano na banji baa bantu eku̱mi̱-eku̱mi̱.
16 “Bwile obu naalaghila beebembeli̱ aba nti, ‘Mu̱tegheeleli̱yaghe misango ya Banai̱saaleeli̱ baanakyanu, mu̱ghi̱tu̱waghe mu bwengani̱ja, mumalaghe nsonga ya muntu na muunakiye, kedha munamahanga oghu aakaaye naanu. 17 Mutaba na kusoloola mu ntu̱wamu syanu. Mu̱tegheeleli̱yaghe aba bahu̱ti̱i̱ye nʼaba batahu̱ti̱i̱ye. Muntu weena ataboobahi̱i̱li̱li̱ya, nanga ntu̱wamu mukukola si̱lu̱ghi̱ye ewaa Luhanga. Musango ngwabasaghi̱ye ku̱tu̱wa, mughundeetele, nku̱ghu̱tegheeleli̱ya.’
18 “Bwile obu nkabalaghila byona ebi mubhonganuuwe kukola.
Mbatuma bambega
(Kubala 13:1-33)
19 “Niibuwo twalu̱ghi̱ye mu nti̱na ya mwena Holebbu, twakwamila mu elungu liinamu̱li̱to kandi eli bantu boobaagha, eli mwaboone. Twaghenda mu kyalo kya bwena kya Bamooli̱, ngoku Mukama Luhanga waatu aatulaghiiye, twaki̱dha Kadesi̱-bbaluneya. 20 Naabaghila nti, ‘Mwaki̱dhi̱ye endindi mu kyalo kya bwena kya Bamooli̱, eki Mukama Luhanga waatu akutuha. 21 Olole, Mukama Luhanga waawe aakuhaaye nsi eghi. Oghende kandi oghitwale ngoku Mukama Luhanga wa baataata baawe aakughambiiye. Otoobaha kandi otahuwa maani̱.’
22 “Enu̱we boona mwasa hambali ndi kandi mwaghila muti, ‘Oleke tutume basaasa baghende batubegele nsi eghi kandi batughambile kihanda tukukwama na bibugha tu̱ku̱ki̱dhamu.’
23 “Naabona eki kisemeeye, naakoma basaasa eku̱mi̱ na babili, mu bu̱li̱ ntu̱la naayamu musaasa omui. 24 Baamu̱ki̱ya kughenda mu ehanga lya keena, baaki̱dha mu kighona kya Esi̱kooli̱ kandi baakibega. 25 Baakobha bimui haa bi̱ghu̱ma byʼomu nsi eghi, baatuleetela biyo. Baatughila bati, ‘Nsi eghi Mukama Luhanga waatu akutuha esemeeye.’
Kujeemela Mukama
26 “Bhaatu mwajeema kughendayo kandi mwabhenga eki Mukama Luhanga waanu aabalaghiiye. 27 Mwamu̱bu̱ghʼo mu weema syanu muti, ‘Mukama kutwoha kyaleki̱ye aatuuya mu ehanga lya Mi̱si̱li̱ kutuhaayʼo mu mikono ya Bamooli̱ ku̱tu̱hwelekeeleli̱ya. 28 Buuye tukughenda haa? Baghenji̱ baatu baatumali̱ye maani̱, abaatu̱ghi̱li̱ye bati, “Bibugha ebi bi̱li̱ndu̱u̱we kwonini kandi bisiika ebi̱byeli̱ghi̱li̱i̱ye bikangamiiye ku̱hi̱ka mu mwanya. Bantu abaakaayemu bakangami̱ye kandi bali na maani̱ kutusaali̱ya. Bamui mu bantu aba ni baasukulu baa musaasa wamaani̱ Anaki̱.” ’
29 “Bhaatu naaghila enu̱we nti, ‘Mutatukumila kandi mutoobaha bantu aba. 30 Mukama Luhanga waanu oghu akughendagha abahikiiye, akubalwanilila ngoku aakoli̱ye mu Mi̱si̱li̱ munaloli̱ye 31 kandi nʼomu elungu. Mukabona ngoku mu lughendo olu lwona ngoku Mukama Luhanga waawe aku̱heeki̱ye, ngoku muntu akuheekagha mwana wee, ku̱hi̱ki̱ya mu̱ki̱dhi̱ye mu ki̱i̱kalo kini.’
32 “Bhaatu nankabha naabakoleeye ebi byona, mwabhenga kwesigha Mukama Luhanga waanu, 33 oghu aaghendagha abahikiiye kubatwala mu bi̱i̱kalo bya kughoonamu. Aaboolekagha kihanda mukukwama ali mu mpaghi ya mulilo mukilo kandi mu mpaghi ya kicu ntangaali̱.
Mukama naafubila Banai̱saaleeli̱
(Kubala 14:20-45)
34 “Obu Mukama aaghu̱u̱ye ebi mukwete ku̱bu̱gha, aasaaliluwa kandi aalahila naaghila ati, 35 ‘Taaliyo nʼomui mu mujo ghubhi ghuni oghu aku̱ki̱dha mu nsi esemeeye eghi naalahiiye kuha baataata baanu, 36 kuuyʼo Kelebbu mutabani̱ waa Yefune. Niiye aku̱ghi̱ki̱dhamu, nanga niiye akukolagha byona ebi Mukama aalaghiiye, nahabweki nkumuha nsi eghi hamui na baasukulu be.’
37 “Mukama aasaaliluwa dhee nanje haabwanu. Angila ati, ‘Nankabha uwe Musa, tooku̱ki̱dha mu nsi eghi. 38 Bhaatu ogu̱mi̱ye Yosuwa mutabani̱ wa Nu̱u̱ni̱, oghu akwete kukukoonela haa mulimo oghu, nanga niiye akuhikila Banai̱saaleeli̱ kubaki̱dhi̱ya mu nsi eghi. 39 Baana baanu, aba mwaghi̱li̱ye muti ngi̱ghu̱ syanu si̱ku̱hu̱nga, abatamani̱ye kibhi na kilungi, niibo baku̱ki̱dha mu nsi eghi kandi baghitwale. 40 Bhaatu enu̱we mukuuke mu elungu, mukwame mu kihanda eki̱ghendi̱ye haa Nanja Mutuku.’
41 “Enu̱we mwakuukamu muti, ‘Twasi̱i̱si̱ye ewaa Mukama. Tukughenda kulwana, ngoku Mukama Luhanga waatu aatulaghiiye.’ Niibuwo bu̱li̱ omui mu enu̱we aakwete kyakulwani̱i̱si̱ya kiye, ni̱mweli̱li̱kana muti ki̱dhooti̱ye ku̱lu̱mba kyalo kya bwena.
42 “Bhaatu Mukama angila ati mbaghile nti, ‘Mutaghendayo kulwana, nanga tankuba ndi naanu kandi ngi̱ghu̱ syanu sikubasi̱ngu̱la.’
43 “Naabaghambila, bhaatu mwabhenga ku̱u̱ghu̱wa. Mwabhenga eki Mukama aabalaghiiye kandi haabwa myepanko yaanu, mwaghenda mu kyalo kya bwena. 44 Bamooli̱ abaakalagha mu kyalo kya bwena, baasa baabalu̱mba, baabaseesekela nga njoki sikani̱ye, baabahuma ku̱lu̱gha Seyi̱li̱ baabahi̱ki̱ya Holu̱ma. 45 Mwakuuka kandi mwasa mwaliliilila Mukama, bhaatu aataafuwʼo kulila kwanu kandi aabhenga kubaaghu̱wa. 46 Eki niikiyo kyaleki̱ye mwakala Kadesi̱ haabwa bwile bukani̱ye.”