11
Halal we haram janiwarlar
1 Perwerdigar Musa bilen Harun’gha mundaq dédi: —
2 Israillargha mundaq dégin: — Yer yüzidiki barliq haywanlarning ichidin silerge yéyishke bolidighan janiwarlar shuki: — ■Qan. 14:4; Ros. 10:14
3 Haywanlar ichide hem tuyaqliri pütün achimaq (tuyaqliri pütünley yériq) hem köshigüchi haywanlarning herbirini yésenglar bolidu. □«köshigüchi» — mushu yerde ikki-üch ashqazini bar haywanlarnila emes, belki yene ozuqni yumshaq chaynaydighan barliq haywanlarni körsitidu. 4 Lékin köshigüchi yaki achimaq tuyaqliq haywanlardin töwendikilerni yémeslikinglar kérek: —
Töge: chünki u köshigini bilen tuyiqi achimaq emes. Shunga u silerge haram bolidu.
5 Sughur bolsa köshigini bilen tuyiqi achimaq emes — u silerge haram bolidu.□«sughur» — yaki «sichqan» — taghlarda yashaydighan kichik bir haywan.
6 Toshqan bolsa bumu köshigini bilen tuyiqi achimaq emes — u silerge haram bolidu.
7 Choshqa bolsa tuyaqliri achimaq (tuyaqliri pütünley yériq) bolghini bilen köshimigini üchün silerge haram bolidu.
8 Siler shu haywanlarning göshidin yémeslikinglar kérek we ularning ölükigimu tegmenglar. Ular bolsa silerge haram bolidu.
9 Suda yashaydighan janiwarlardin töwendikilerni yéyishke bolidu: — sudiki, yeni derya-déngizlardiki janiwarlardin qaniti we qasiraqliri bolghanlarni yéyishke bolidu; 10 lékin derya-déngizlarda yashaydighan, yeni sularda top-top üzidighan barliq janiwarlardin, qasiraqliri yaki qaniti bolmighanlirini yémeslikinglar kérek; ular silerge yirginchlik sanalsun.
11 Mezkur janiwarlar derweqe silerge yirginchlik sanalsun; siler ularning göshidin yémeslikinglar kérek; ularning ölükini yirginchlik dep qaranglar. 12 Sudiki janiwarlarning ichidin qaniti bilen qasiriqi bolmighan janiwarlarning hemmisi silerge yirginchlik sanalsun.
Halal we haram qushlar
13 Uchar-qanatlardin töwendikiler silerge yirginchliktur; ular yéyilmesliki kérek we silerge yirginchlik bolsun: — yeni bürküt, qorultaz-tapqushlar, déngiz bürküti, □«qorultaz-tapqushlar» — ibraniy tilida «ustixan chaqquchi qush». Yeni bir terjimisi «béliq’alghuch». 14 qarlighach quyruqluq sar, lachin we ularning xilliri, 15 hemme qagha-qozghunlar we ularning xilliri, 16 müshükyapilaq, tögiqush, chayka, sar we ularning xilliri, 17 huwqush, qarna, ibis, □«huwqush» — yaki «kichik huwqush». «qarna» — yaki «sugha sunggügüchi». Buning qandaq qush ikenlikini bilish tes. 18 aqqu, saqiyqush, béliq’alghuch, □«aqqu» — buning qandaq qush ikenlikini bilish tes. «béliq’alghuch» — yaki «doghdaq» 19 leylek, turna we uning xilliri, höpüp we shepereng qatarliqlar silerge haram sanalsun.□«turna» — yaki «qotan». «..., turna we uning xilliri, höpüp we shepereng qatarliqlar...» — bu tizimliktiki qushlarning köpinchisining ibraniy tilidiki nami Tewratta peqet bir-ikki qétim körün’gen bolghachqa, ularning qaysi qushlar ikenlikini toptoghra békitish bezide mumkin bolmaydu. Halbuki, ularning omumiy tipliri, shübhisizki, terjimimizdek bolidu.
Halal we haram hasharetler
20 Buningdin bashqa töt putlap mangidighan, uchidighan ushshaq janiwarlarning hemmisi silerge yirginchlik bolidu. 21 Halbuki, töt putlap mangidighan, uchidighan ushshaq janiwarlardin töwendikilerni yésenglar bolidu: — puti bilen ügilik pachiqi bolup, yer yüzide sekriyeleydighanlarni yésenglar bolidu; □«töt putlap mangidighan» — ibraniylarning közqarishiche hasharetler töt puti bilen mangidu, ularning aldinqi ikkisi «qol» hésablinidu. 22 bularning ichidin silerge yéyishke bolidighanliri: — chéketke we uning xilliri, qara chéketke we uning xilliri, tomuzgha we uning xilliri, chaqchiqiz we uning xilliri. 23 Lékin töt putluq bolghan ömiligüchi hem uchidighan hemme bashqa janiwarlar silerge yirginchlik sanalsun.□«silerge yéyishke bolidighanliri: — chéketke we uning xilliri, ... chaqchiqiz we uning xilliri... hemme bashqa janiwarlar silerge yirginchlik sanalsun» — «chéketke»din bashqa, ibraniy tilidin bu harashetlerning namlirini jezmleshtürüsh tes. Biz «qoshumche söz»imizde halal-haram haywanlar üstide toxtilimiz.
Ölükler toghruluq
24 Bu janiwarlardinmu mundaq yol bilen napak bolisiler; birkim ularning ölük ténige tegse kech kirgüche napak hésablinidu. 25 Kimdekim bularning ölükining bir qismini kötürse öz kiyimlirini yuyushi kérek, u kishi kech kirgüche napak hésablinidu.
26 Tuyaqliri achimaq, biraq pütünley bölünmigen yaki köshimeydighan haywanlarning hemmisi silerge haramdur; herkim ularning ölükige tegse napak sanalsun. □«herkim ularning ölükige tegse...» — ibraniy tilida «herkim ulargha tegse...» — shübhisizki, bu ularning ölüklirini körsitidu (24-ayetni körüng). Chünki alayli, éshekni minish ademni napak qilmaydu. 27 Töt puti bilen mangidighan haywanlarning ichidin tapini bilen mangidighanlarning hemmisi silerge napak bolup, herkim ularning ölük tenlirige tegse kech kirgüche napak sanilidu. 28 Kimki ularning ölükini kötürse öz kiyimlirini yuyushi kérek, u kishi kech kirgüche napak turidu. Bu haywanlar bolsa silerge haram bolidu.
29 Yer yüzide ömiligüchi ushshaq janiwarlarning ichidin silerge haram bolghanlar munular: — qarighu zokor, chashqan, keslenchük we ularning türliri, □«chashqan» — yaki «sésiq küzen». 30 salma, qizil keslenchük, tam keslenchüki, tügürük keslenchük we xaméléon qatarliqlar haram bolidu. □«... tügürük keslenchük we xaméléon qatarliqlar» — «xaméléon»din bashqa janiwarlarning namlirini ibraniy tilidin jezmleshtürüsh tes. 31 Bularning hemmisi yer yüzide ömüligüchi hemme ushshaq janiwarlarning ichide silerge haram bolidu; ularning ölükige tegse, kech kirgüche napak sanilidu.
32 Bu janiwarlarning ölüki herqandaq némige chüshüp qalsa shu néme napak hésablinidu — herqandaq yaghach qacha-qucha bolsun, kiyim bolsun, tére bolsun, taghar bolsun, herqandaq ishqa ishlitilidighan eswab bolsun, sugha chilinishi kérek; ular kech kirgüche napak sanilip, kéyin pak bolidu.■Law. 15:12
33 Bularning biri sapaldin yasalghan herqandaq qacha ichige chüshüp qalsa, shu qacha ichidiki hemme nerse napak sanalsun we qacha özi sundurulsun. 34 Eger qachidiki sudin ash-taam üstige chachrap ketse, ash-taam napak sanalsun we shundaqla qachidiki herqandaq ichimlikmu napak sanalsun. 35 Hernémige undaq ölükning birer qismi chüshüp qalsimu, napak sanalsun. Eger tonur we ochaq bolsa, napak boldi dep chéqiwétilsun; ular silerge haram bolsun. 36 Lékin shundaq ehwalda bulaq yaki su yighilidighan kölchek yenila pak sanilidu; emma birkim ularning ölük ténige tegse napak bolidu. 37 Eger undaq ölükning birer qismi térishqa teyyarlan’ghan danlargha chüshüp qalsa, bumu yenila pak sanilidu. 38 Lékin eger danning üstige su quyulghandin kéyin shundaq bir ölükning birer qismi chüshüp qalsa, undaqta bu danlar silerge napak sanalsun.
39 Eger silerge yéyishke bolidighan haywanlardin biri ölüp qalsa, uning ölükige tegken kishi kech kirgüche napak sanalsun. 40 Kimki undaq ölükning göshidin yése, öz kiyimlirini yuyushi kérek we kech kirgüche napak sanalsun; shundaqla undaq bir ölükni kötürgen kishimu kiyimlirini yuyushi kérek we u kishi kech kirgüche napak sanalsun.
41 Yer yüzide ömüligüchi hemme ushshaq janiwarlar yirginchlik sanilip, hergiz yéyilmisun. 42 Qorsiqi bilen béghirlap mangidighan janiwar bolsun, yer yüzide yürüp töt puti bilen yaki köp putliri bilen mangidighan ömiligüchi janiwarlarning hertürlükini bolsa, ularni hergiz yémenglar; chünki ular yirginchlikdur.
43 Siler bolsanglar mundaq ömiligüchi janiwarning sewebidin özünglarni yirginchlik qilmasliqinglar kérek. Özünglarni ular tüpeylidin napak qilmanglar, bolmisa ularning sewebidin bulghinip qalisiler; 44 chünki Men Xudayinglardurmen. Siler özünglarni Özümge atap muqeddes qilishinglar kérek; Men Özüm muqeddes bolghach silermu özünglarni muqeddes tutushunglar kérek. Siler özünglarni yer yüzide ömiligüchi ushshaq herqandaq janiwarlarning sewebidin napak qilmanglar. ■Law. 19:2; 20:7; 1Pét. 1:16 45 Chünki Men öz Xudayinglar bolushqa silerni Misir zéminidin chiqirip kelgen Perwerdigardurmen; siler muqeddes bolunglar, chünki Men muqeddesturmen.
46 Shular bolsa charpay bilen uchar-qanatlar, suda yüridighan herbir janiwar bilen yer yüzide ömiligüchi herbir ushshaq janiwarlar toghrisidiki qanun-belgilimidur. 47 Bular bilen haram-halalni uqup, yéyishke bolidighan haywan bilen yéyishke bolmaydighan haywanlarni perq ételeysiler.
□11:3 «köshigüchi» — mushu yerde ikki-üch ashqazini bar haywanlarnila emes, belki yene ozuqni yumshaq chaynaydighan barliq haywanlarni körsitidu.
□11:5 «sughur» — yaki «sichqan» — taghlarda yashaydighan kichik bir haywan.
□11:13 «qorultaz-tapqushlar» — ibraniy tilida «ustixan chaqquchi qush». Yeni bir terjimisi «béliq’alghuch».
□11:17 «huwqush» — yaki «kichik huwqush». «qarna» — yaki «sugha sunggügüchi». Buning qandaq qush ikenlikini bilish tes.
□11:18 «aqqu» — buning qandaq qush ikenlikini bilish tes. «béliq’alghuch» — yaki «doghdaq»
□11:19 «turna» — yaki «qotan». «..., turna we uning xilliri, höpüp we shepereng qatarliqlar...» — bu tizimliktiki qushlarning köpinchisining ibraniy tilidiki nami Tewratta peqet bir-ikki qétim körün’gen bolghachqa, ularning qaysi qushlar ikenlikini toptoghra békitish bezide mumkin bolmaydu. Halbuki, ularning omumiy tipliri, shübhisizki, terjimimizdek bolidu.
□11:21 «töt putlap mangidighan» — ibraniylarning közqarishiche hasharetler töt puti bilen mangidu, ularning aldinqi ikkisi «qol» hésablinidu.
□11:23 «silerge yéyishke bolidighanliri: — chéketke we uning xilliri, ... chaqchiqiz we uning xilliri... hemme bashqa janiwarlar silerge yirginchlik sanalsun» — «chéketke»din bashqa, ibraniy tilidin bu harashetlerning namlirini jezmleshtürüsh tes. Biz «qoshumche söz»imizde halal-haram haywanlar üstide toxtilimiz.
□11:26 «herkim ularning ölükige tegse...» — ibraniy tilida «herkim ulargha tegse...» — shübhisizki, bu ularning ölüklirini körsitidu (24-ayetni körüng). Chünki alayli, éshekni minish ademni napak qilmaydu.
□11:29 «chashqan» — yaki «sésiq küzen».
□11:30 «... tügürük keslenchük we xaméléon qatarliqlar» — «xaméléon»din bashqa janiwarlarning namlirini ibraniy tilidin jezmleshtürüsh tes.
■11:44 Law. 19:2; 20:7; 1Pét. 1:16