Əstǝr
1
Padixaⱨ Aⱨaxweroxning wǝzir-wuzralarƣa katta ziyapǝt berixi
Aⱨaxwerox (Ⱨindistandin Ⱨǝbǝxistanƣiqǝ bir yüz yigirmǝ yǝttǝ ɵlkigǝ ⱨɵkümranliⱪ ⱪilƣan Aⱨaxwerox)ning tǝhttiki künliridǝ xundaⱪ bir wǝⱪǝ boldi: —«Aⱨaxwerox» — Pars imperatori bolƣan muxu «Aⱨaxwerox» «Ksǝrksis I»ning ɵzi xu (miladiyǝdin ilgiri 486-464-yillar). Ispat barki, «Aⱨaxwerox» (pars tilida «Aⱨaxwerox», grek tilida «Ksǝrksis» deyilidu) degǝn sɵz kixining ismi bolmastin, bǝlki Pars imperatorining omumiy bir unwani idi. «Ⱨǝbǝxstan» — ⱨazirⱪi Efiopiyǝ.
Xu künlǝrdǝ, u padixaⱨ Aⱨaxwerox Xuxan ⱪǝl’ǝsidiki xaⱨanǝ tǝhtidǝ olturƣinida, «Xuxan» — gaⱨi waⱪitlarda «Suza» dǝp atilidu. u sǝltǝnǝt sürüp üqinqi yili barliⱪ ǝmirliri wǝ bǝg-ⱨakimliriƣa ziyapǝt bǝrdi; Pars wǝ Medianing ⱪoxuni, xuningdǝk ⱨǝrⱪaysi ɵlkilǝrning esilzadiliri wǝ bǝglirining ⱨǝmmisi uning ⱨuzuriƣa ⱨazir boldi. «Medianing ⱪoxuni» — bǝzi alimlar bu sɵzni «Medianing ⱪoxun sǝrdarliri» dǝp qüxinidu. U sǝltǝnitining bayliⱪining xanu-xǝwkiti wǝ ⱨǝywitining katta julasini kɵp künlǝr, yǝni bir yüz sǝksǝn kün kɵrgǝzmǝ ⱪildi. «U ... ziyapǝt bǝrdi... ...sǝltǝnitining bayliⱪining xanu-xǝwkiti wǝ ⱨǝywitining katta julasini... kɵrgǝzmǝ ⱪildi» — bǝzi tarihxunaslar xu katta ziyapǝtning mǝⱪsiti Pars imperiyǝsining Jawan (Gretsiyǝ)gǝ tajawuz ⱪilixini pilanlax wǝ tǝyyarliⱪ kɵrüx üqün idi, dǝp ⱪaraydu. Bu künlǝr ɵtüp kǝtkǝndin keyin padixaⱨ yǝnǝ Xuxan ⱪǝl’ǝsidiki barliⱪ hǝlⱪⱪǝ qong-kiqik demǝy, ordining qarbeƣidiki ⱨoylida yǝttǝ kün ziyapǝt bǝrdi. U yǝr aⱪ wǝ kɵk kǝndir yiptin toⱪulƣan pǝrdilǝr bilǝn bezǝlgǝn bolup, bu pǝrdilǝr mǝrmǝr tax tüwrüklǝrgǝ bekitilgǝn kümüx ⱨalⱪilarƣa aⱪ rǝnglik kǝndir yip wǝ sɵsün yungluⱪ xoynilar bilǝn esilƣanidi; aⱪ ⱪaxtax wǝ aⱪ mǝrmǝr taxlar, sǝdǝp wǝ ⱪara mǝrmǝr taxlar yatⱪuzulƣan mǝydan üstigǝ altun-kümüxtin yasalƣan diwanlar ⱪoyulƣanidi. «aⱪ ⱪaxtax» — yaki «ⱪizil mǝrmǝr». Iqimliklǝr altun jamlarda tutup iqilǝtti; jamlar bir-birigǝ ohximaytti; xaⱨanǝ mǝy-xarablar padixaⱨning sǝltǝnitigǝ yarixa mol idi. Xarab iqix ⱪaidisi boyiqǝ, zorlaxⱪa ruhsǝt ⱪilinmaytti; qünki padixaⱨ ordidiki barliⱪ ƣojidarlarƣa, ⱨǝrkimning iqixi ɵz haⱨixi boyiqǝ bolsun, dǝp bekitip bǝrgǝnidi.
Hanix Waxtimu padixaⱨ Aⱨaxweroxning ordisida ayallar üqün ziyapǝt bǝrdi.
 
Hanix Waxtining yarliⱪⱪa ⱪarxiliⱪ kɵrsitixi
10 Yǝttinqi küni Aⱨaxwerox padixaⱨ xarabtin kǝypi qaƣ bolƣinida, aldida hizmitidǝ turƣan Mǝⱨuman, Bizta, Ⱨarbona, Bigta, Abagta, Zetar, Karkas degǝn yǝttǝ ⱨǝrǝm’aƣisini «yǝttǝ ⱨǝrǝm’aƣisi» — ⱨǝrǝm’aƣiliri ordidiki nurƣun ixlarda muⱨim orunda turidiƣan hizmǝtqilǝr bolup, kɵp ⱨallarda ular orda toⱪallirini baxⱪurux ixiƣa mǝs’ul bolatti. Ular piqiwetilgǝn ǝrlǝr bolup, ⱪizlarƣa qeⱪilmaytti wǝ pǝrzǝntmu ⱪalduralmaytti. 11 hanix Waxtining puⱪralar wǝ ǝmirlǝrning aldida güzǝllikini kɵrsǝtsun dǝp, uni hanixliⱪ tajini kiyip kelixkǝ qarⱪirƣili ǝwǝtti; qünki u tolimu qirayliⱪ idi. 12 Lekin ⱨǝrǝm’aƣiliri hanix Waxtiƣa padixaⱨning ǝmrini yǝtküzgǝndǝ, u kelixni rǝt ⱪildi; xuning bilǝn padixaⱨ intayin ƣǝzǝplinip, uning ⱪǝⱨri ɵrlidi.
 
Waxtining hanixliⱪtin ⱪalduruluxi
13 Xu waⱪitlarda padixaⱨning ixliri toƣruluⱪ ⱪanun-ǝⱨkamlarni pixxiⱪ bilgǝnlǝrdin mǝsliⱨǝt sorax aditi bar idi; xunga padixaⱨ wǝziyǝtni pixxiⱪ qüxinidiƣan danixmǝnlǝrdin soridi 14 (u qaƣda danixmǝnlǝrdin uning yenida Karxina, Xetar, Admata, Tarxix, Mǝrǝs, Marsena, Mǝmukan ⱪatarliⱪ yǝttǝ Pars bilǝn Medianing ǝmirliri bar idi; ular daim padixaⱨ bilǝn kɵrüxüp turatti, padixaⱨliⱪta ular aldinⱪi ⱪatarda turatti). «daim padixaⱨ bilǝn kɵrüxüp turatti» — ibraniy tilida «daim padixaⱨning yüzini kɵrüp turatti». 15 Padixaⱨ ulardin: — Hanix Waxti mǝnki padixaⱨ Aⱨaxweroxning ⱨǝrǝm’aƣilar arⱪiliⱪ yǝtküzgǝn ǝmrim boyiqǝ ix ⱪilmiƣini üqün uni ⱪanun boyiqǝ ⱪandaⱪ bir tǝrǝp ⱪilix kerǝk? — dǝp soridi.
16 Mǝmukan padixaⱨ wǝ ǝmirlǝrning aldida jawap berip: — Hanix Waxti aliylirining zitiƣa tegipla ⱪalmay, bǝlki padixaⱨimiz Aⱨaxweroxning ⱨǝrⱪaysi ɵlkiliridiki barliⱪ ǝmirlǝr wǝ barliⱪ puⱪralarningmu zitiƣa tǝgdi. 17 Qünki hanixning xu ⱪilƣini barliⱪ ayallarning ⱪuliⱪiƣa yǝtsǝ, ular «Padixaⱨ Aⱨaxwerox: «Hanixi Waxtini yenimƣa elip kelinglar» dǝp ǝmr ⱪilsa, u kǝlmǝptu!» dǝp ɵz ǝrlirini mǝnsitmǝydiƣan ⱪilip ⱪoyidu. 18 Pars wǝ Mediadiki mǝlikǝ-hanimlar hanixning bu ixini anglap, bügünla padixaⱨning barliⱪ bǝg-ǝmirlirigǝ xuningƣa ohxax dǝydiƣan bolidu, xuning bilǝn mǝnsitmǝslik wǝ hapiliⱪ üzülmǝydu. «...hapiliⱪ üzülmǝydu» — ibraniy tilida «....hapaliⱪ kupayǝ bolidu» yaki «...hapaliⱪ yetǝrlik bolidu!». 19 Padixaⱨimƣa muwapiⱪ kɵrünsǝ, aliyliridin mundaⱪ bir yarliⱪ qüxürülsun, xuningdǝk u Parslar wǝ Medialarning mǝnggü ɵzgǝrtilmǝydiƣan ⱪanun-bǝlgilimiliri iqigǝ pütülgǝyki, Waxti ikkinqi padixaⱨ Aⱨaxweroxning ⱨuzuriƣa kǝlmigǝy; uning hanixliⱪ mǝrtiwisi uningdin yahxi birsigǝ berilgǝy. «Parslar wǝ Medialarning mǝnggü ɵzgǝrtilmǝydiƣan ⱪanun-bǝlgilimiliri iqigǝ pütülgǝyki...» — oⱪurmǝnlǝrgǝ ayanki, Pars-Мedia imperiyǝsining barliⱪ ⱪanunliri qiⱪirilƣandin keyin ⱪǝt’iy ɵzgǝrtixkǝ, bikar ⱪilixⱪa bolmaydu, dǝp bekitilgǝn. 20 Aliylirining jakarliƣan yarliⱪi pütün sǝltǝnitigǝ yetip anglanƣan ⱨaman (uning sǝltǝnitining zemini bipayan bolsimu), ayallarning ⱨǝrbiri ɵz erigǝ, mǝyli qong bolsun kiqik bolsun ularƣa ⱨɵrmǝt ⱪilidiƣan bolidu, — dedi.
21 Mǝmukanning bu gepi padixaⱨ bilǝn ǝmirlirini hux ⱪildi; padixaⱨ uning gepi boyiqǝ ix kɵrdi. 22 U padixaⱨning barliⱪ ɵlkilirigǝ, ⱨǝrbir ɵlgigǝ ɵz yeziⱪi bilǝn, ⱨǝrⱪaysi ǝl-millǝtkǝ ɵz tili bilǝn hǝtlǝrni ǝwǝtip: «Ⱨǝrbir ǝr kixi ɵz ailisi iqidǝ hojayin bolsun, xundaⱪla ɵz ana tili bilǝn sɵzlisun» degǝn ǝmrni qüxürdi. «ɵz ana tili bilǝn sɵzlisun» — bu sɵzning mǝⱪsiti bǝlkim ǝr kixining ɵz ɵyidǝ ⱪaysi tilning ixlitilixigǝ ⱨoⱪuⱪi bar dǝp tǝkitlǝx üqün bolsa kerǝk.
 
 

1:1 «Aⱨaxwerox» — Pars imperatori bolƣan muxu «Aⱨaxwerox» «Ksǝrksis I»ning ɵzi xu (miladiyǝdin ilgiri 486-464-yillar). Ispat barki, «Aⱨaxwerox» (pars tilida «Aⱨaxwerox», grek tilida «Ksǝrksis» deyilidu) degǝn sɵz kixining ismi bolmastin, bǝlki Pars imperatorining omumiy bir unwani idi. «Ⱨǝbǝxstan» — ⱨazirⱪi Efiopiyǝ.

1:2 «Xuxan» — gaⱨi waⱪitlarda «Suza» dǝp atilidu.

1:3 «Medianing ⱪoxuni» — bǝzi alimlar bu sɵzni «Medianing ⱪoxun sǝrdarliri» dǝp qüxinidu.

1:4 «U ... ziyapǝt bǝrdi... ...sǝltǝnitining bayliⱪining xanu-xǝwkiti wǝ ⱨǝywitining katta julasini... kɵrgǝzmǝ ⱪildi» — bǝzi tarihxunaslar xu katta ziyapǝtning mǝⱪsiti Pars imperiyǝsining Jawan (Gretsiyǝ)gǝ tajawuz ⱪilixini pilanlax wǝ tǝyyarliⱪ kɵrüx üqün idi, dǝp ⱪaraydu.

1:6 «aⱪ ⱪaxtax» — yaki «ⱪizil mǝrmǝr».

1:10 «yǝttǝ ⱨǝrǝm’aƣisi» — ⱨǝrǝm’aƣiliri ordidiki nurƣun ixlarda muⱨim orunda turidiƣan hizmǝtqilǝr bolup, kɵp ⱨallarda ular orda toⱪallirini baxⱪurux ixiƣa mǝs’ul bolatti. Ular piqiwetilgǝn ǝrlǝr bolup, ⱪizlarƣa qeⱪilmaytti wǝ pǝrzǝntmu ⱪalduralmaytti.

1:14 «daim padixaⱨ bilǝn kɵrüxüp turatti» — ibraniy tilida «daim padixaⱨning yüzini kɵrüp turatti».

1:18 «...hapiliⱪ üzülmǝydu» — ibraniy tilida «....hapaliⱪ kupayǝ bolidu» yaki «...hapaliⱪ yetǝrlik bolidu!».

1:19 «Parslar wǝ Medialarning mǝnggü ɵzgǝrtilmǝydiƣan ⱪanun-bǝlgilimiliri iqigǝ pütülgǝyki...» — oⱪurmǝnlǝrgǝ ayanki, Pars-Мedia imperiyǝsining barliⱪ ⱪanunliri qiⱪirilƣandin keyin ⱪǝt’iy ɵzgǝrtixkǝ, bikar ⱪilixⱪa bolmaydu, dǝp bekitilgǝn.

1:22 «ɵz ana tili bilǝn sɵzlisun» — bu sɵzning mǝⱪsiti bǝlkim ǝr kixining ɵz ɵyidǝ ⱪaysi tilning ixlitilixigǝ ⱨoⱪuⱪi bar dǝp tǝkitlǝx üqün bolsa kerǝk.