Kulawa
Chilongole
Chitabu cha kulawa changulutiliza kusimila mbuli za katali kulawa kuli chitabu cha Mwaluko, mbuli ilinguwala lukolo lwa Abulahamu. Ulonzi Kulawa utang'huligwe, una mina ya kuka kunze, ulonzi ulingusimila chiwalo cha Waisilaeli kulawa kuli upogozi wa Misili na kuhiluka kuli isi iwele Nguluwi nayamlahile Abulahamu. Wasomile wangukunda kota honhu hakulu ha chitabu chino, chandichigwa na mloli Musa, na mbuli ayi kahi yangutawizwa na chitabu chichino. Kulawa 24:4, yangulajila ndaze Musa navyoyandiche honhu hamwe ha chitabu chino. Honhu hamwe kuli Yoshua 8:31, hangulajila ilajizo liwele kuli chitabu cha Kulawa 20:25, na kulonga, “Kota navyoyandichigwe kuli chitabu cha malajizo ga Musa.” Vitabu vya Ilagano Linyale vyangulajila vilivinji ndaze Musa navyoyandiche chitabu cha Kulawa. Kota hala holingusimila mbuli ya chisosolo chisomigwe na chiluli ne kulakala, lyangulajila kota mbuli ayi nayandichigwa mgati mwa “chitabu cha Musa” (Malichi 12:26). Yangoneka kota Waisilaeli nawalawa kuli isi ya Misili kulawila hagati ha miyaka 1,300 ama 1,400 Yesu loyang'hali kupondigwa. Kuli chitabu cha 1 Wandewa 6:1, nachilajila kota Kulawa nakulawila kuli miyaka 480 kung'hali mwaka wa kane wa kulongoza kwa Solomoni kota mndewa wa Misili.
Chitabu cha Kulawa changutawiza ndaze Nguluwi navyoyebatilile ilagano nalyoyelagane na Abulahamu na Isaka na Yakobo. Chitabu changusimila madito makulu ga ulohozi wa Nguluwi kwa walelwa wa Abulahamu, wawele ndo Waisilaeli, lowawele wolawa kuli isi ya Misili (Kulawa 1-12). Kulawa ako Nguluwi nakawalongoza wanhu wa heye mbaka kuli honhu ha hasi ha chidunda cha Sinai, honhu hawele Nguluwi nakamha Musa malajizo menji leka Waisilaeli wagawinze (Kulawa 12-19). Malajizo aga gangulajila ndaze vyowalinguganigwa kudita na ndaze vyowalinguganigwa kulavya nhambiko na ulonzi unojile ulinguwala ndaze vyowalinguganigwa kuzenga ihema lya Nguluwi (honhu ha kikala Nguluwi hagati ha hewo) na isanduku lya ilagano kahi na vinhu viyage kwa chiwalo cha kumfugamila Nguluwi mgati mwa ihema na nguwo zilivinji kwa chiwalo cha watambika (Kulawa 20-31). Hamba, hala lokulawile kubelenhuka kwihile, Waisilaeli lowegongomanyile limalukolo lya ilogota lya zahabu, Musa nakating'hana kahi na Nguluwi hala kuchidunda (Kulawa 32-33). Kuli honhu ha kuduma kuli chitabu achi, twangusoma ndaze vinhu vyovyandichigwe hamwande kuli sula ya 12-19, vyovigongomanyigwe (Kulawa 33-40).
Gali mgati
1. Sula ya 1 yangulajila ndaze Waisilaeli navyowekale kuli upogozi kuli isi ya Misili.
2. Sula ya 2-4 zangumzelesa Musa na kusimila kikala kwa heye kulawa kuli uwana mbaka hala nahoyachemigwe kuwagombola wanhu wa Nguluwi.
3. Hamba, yalingwandika kangusima ndaze Nguluwi navyoyaditile vinduzanduza na kuitowa isi ya Misili kwa magazo makulu kwa kuwagombola wanhu wa heye kulawa kuli isi yila na wamizi wa Falao (5:1-15:21).
4. Kulawa hano, Waisilaeli nawali mmajendo na kufika hali honhu ha Chidunda cha Sinai (15:22-19:25).
5. Kuli sula ya 20-21 twangusoma ndaze Nguluwi navyoyampele Musa malajizo, malajizo gawele na kutang'hula kwinji kulingulajila ndaze wanhu wa Nguluwi, mina ndo Waisilaeli, navyowalapigwe kikala na kufugamila.
6. Kuli sula ya 32 nakwandichigwa ndaze Wanhu wa Isilaeli navyowambelenhuche Nguluwi hala navyowamlonjele mng'holoze Musa nayachemigwe Aluni, yawagongomanyile limalukolo liwhanile na ilogota ilume lya zahabu.
7. Sula ya 33-40 zangulajila ndaze Musa navyoyauwene ukulu wa Nguluwi na kuwalangusa Waisilaeli malajizo ga Nguluwi na kuwalonjela ndaze vyowoweza kuzenga ihema lya Nguluwi na isanduku lya ilagano na vinhu vinji vya kufugamila kuli ihema lya Nguluwi na mbuli zilinguwala mivalo ja chiuyeng'ha ja watambika.
1
Waisilaeli wangugazigwa ako Misili
1 Ayi ndo mbuli ya matagwa ga wana wa Yakobo nayachemigwe Isilaeli nawalutile na heye, Misili chila yumwe na ivyazi lyake, 2 nawali Lubeni na Simeoni na Lawi na Yuda 3 na Isakali na Sebuluni na Benjamini 4 na Dani na Nafutali na Gadi na Asheli. 5 Lulelo lweng'ha lwa Yakobo lwali na wanhu makumi saba. Mhela awo Yusufu nayali mina yalongole kikala ako Misili. 6 Hamba Yusufu nakabagama, hihyo du na wang'holoze na lulelo lula lweng'ha. 7 Ila lulelo lwa Yakobo na lwonjezeka lukami, Waisilaeli nawawa wenji wawele na mong'ho heko, nawenela chila honhu muisi ya Misili.
8 Lelo nakalawila mndewa*Mndewa Kwa isi ya Misili kanguchemigwa Falao. yunji ako Misili nahamzelele Yusufu. 9 Na heye nakawalonjela wanhu wa heye, “Mlole Waisilaeli vyowawele wenji na vyowawele na mong'ho kusinda hetwe. 10 Lelo twangulapigwa kupala nzila ya kuwadita waleche konjezeka, wone haiwele ahyo, wone ilawile ngondo wochilumba na wang'honyo wa hetwe na kuka muisi ino ne kuhiluka kahi.” 11 Wamisili nawawahagula walolezi wawemilile Waisilaeli na kuwadita vibi kwa kuwakoleza mijito kwa lupichi ne kwesela. Waisilaeli nawakola mijito ja kumzenjela Mndewa Falao miji ja kuwichila ng'hano, Pisomu na Lamesesi. 12 Ila navyowalutilile kuwatunya, ndo vyowalutilile konjezeka na kwenela muisi. Ahyo Wamisili nawawadumba ng'hatu wanhu wa Isilaeli. 13 Lelo Wamisili nawawatumajiza Waisilaeli kwa lupichi aku wang'ang'ale. 14 Wawadita wekale kwa kugaya na mijito jing'ang'ale kwa kugongomanya chokaa na mitufali, na mbuli zeng'ha za kumgunda. Mli mijito jeng'ha, Wamisili nawawatumajiza Waisilaeli kwa lupichi aku wang'ang'ale.
15 Hamba mndewa wa Misili nakawalonjela wahunga, Shifula na Pua, nawawele wowakolela mijito wadala Waebulaniya, 16 “Homuwakolela mijito wadala wa Chiebulaniya mhela wa kuponda, wone mwana hoyopondigwa yawe mlume, mumkopole. Ila wone yawe mdala, mlecheni yekale.” 17 Ila kwa vila wahunga awo nawali womdumba Nguluwi, hawaditile kota vyowalajizwe na mndewa wa Misili, ila hewo nawawaleka wana walume wa Waisilaeli wekale. 18 Mndewa wa Misili nakawachema wahunga awo, na kuwauza, “Lekachoni namdita ahyo? Lekachoni muwalechile wakomu wana walume?” 19 Hewo nawamwidichila Falao, “Wadala wa Chiebulaniya hawawele kota wadala wa Misili. Hewo ndo nawali na mong'ho, mhunga hanafika, hewo wawaga mina wapondile.” 20 Nguluwi nakawatambichiza wahunga awo, nawo Waisilaeli nawalutilila konjezeka na kuwa na mong'ho ng'hatu. 21 Kwa vila wahunga awo nawali womdumba Nguluwi, Nguluwi nakawatambichiza leka waponde wana wawo. 22 Hamba Falao nakawalajiza wanhu weng'ha wa heye, yolonga, “Chila mwana mlume yoleleka kwa Waebulaniya mumtaje mlwanda lwa Naili, ila chila mwana mdala mlecheni yawe mkomu.”