Tulatulana Manga Rasulu
Pogau bhaa-bhaana
Tulatulana Manga Rasulu satotuuna o kaompuna boku Lele Malape ipakawaakana Lukas. Neati bhaa-bhaana Tulatulana manga Rasulu sii apogauaka tuaapa manga mia moosena Isa tee akapalaia Rohina Aulataʼala apakawaaka Lele Malape minaaka i Isa "i Yerusalem, tee i saangua Yudea tee Samaria, tee sakawana i tapana alamu" (1:8). Boku incia sii satotuuna o tulatulana kaadharina Karasiteni motopepuuna minaaka i tanga-tangana miana Yahudi kasiimpo atoresa amembali saangu agama i saangua dunia. Moburina boku incia sii gauna uka apayaakini manga mobacana ande manga miana Karasiteni mencuana saangu giu motomaeka i nuncana politiki to apekandawu pamarintana Roma, maka o agama Karasiteni satotuuna amembali kapamondona agama Yahudi.
Tulatulana manga Rasulu amembali atobage i nuncana talu bage. I nuncana talu bage sumai atokamata tuaapa o kabharina lipu motopakoleleakana Lele Malape to Isa tee o kabharina gareja motopakarona: (1) bhaa-bhaana o kaadharina Karasiteni i Yerusalem sapadhana Isa atoangka i sorogaa; (2) Lele Malape atoresa akawa i lipu mosagaanana i Palestina; tee (3) Lele Malape ahanda atoresa i manga lipu i saripina Tawo Tanga (Laut Tengah) sakawana i Roma.
Saangu hali mohususu tee motolabhiakana i nuncana boku Tulatulana manga Rasulu sii, siitumo karajaana Rohina Aulataʼala moumbana tee kuasana to manga mia moparacaeana i Yerusalem i eona Pentakosta. I nuncana bhari-bharia manga kajadia motoburina i nuncana boku incia sii asusuaka ande Rohina Aulataʼala sumai torotorosu akapalai tee apekatangka gareja tee manga kapalana. Lele Malape iadhariakana manga murina Isa i wakutuuna bhaa-bhaana sii apekampodhoa i nuncana hotubaa. Manga kajadia motoburina i nuncana boku incia sii apatiumbaaka uka tapanamo akokuasa o lele incia sumai i nuncana dhadhina manga miana Karasiteni tee i nuncana posaanguna gareja.
Antona
Pasiapuana to apakawaaka lele 1:1-26
a. Parinta kapadhaa tee janji minaaka i Isa 1:1-14
b. Kabholosina Yudas 1:15-26
Pakawaakana lele i Yerusalem 2:1--8:3
Pakawaakana lele i Yudea tee i Samaria 8:4--12:25
Kalaianina Paulus 13:1--28:31
a. Lingkaana bhaa-bhaana to pakawaakana Lele Malape 13:1--14:28
b. Pomambotua i Yerusalem 15:1-35
c. Lingkaana to rua mpearona to pakawaakana Lele Malape 15:36--18:22
d. Lingkaana to talu mpearona to pakawaakana Lele Malape 18:23--21:16
e. Paulus atotorongku i Yerusalem, i Kaisarea, tee i Roma 21:17--28:31
1
Rohina Aulataʼala Ijanjiakana
1:1-5
1:1 Luk. 1:1-4. E Teofilus, i nuncana kitabiku mobhaa-bhaana*1:1 kitabiku mobhaa-bhaana: Lukas moburina kitabi mobhaa-bhaana isarongiakana "Lele Malape ipaumbaakana Lukas." (Luk. 1:1.) iaku padhamo kuburia bhari-bharia motopewauna tee iadhariakana Isa sakawana i eona Incia atoangka i sorogaa. Wakutuu incia sumai Incia padhamo adhawu parinta alaloi Rohina Aulataʼala Momangkilo to manga rasulu mopadhana ipilina. I manga rasulumo sumai o Isa sadia apatiumba karona sadhadhina minaaka i mate tee apogauaka Pamarintana Aulataʼala i manga incia. Tee kangengena pata pulu eo sumai Isa apatokamata karona tee abhari apewau giu to abukutiiaka ande Incia atotuu-totuu adhadhi pendua. 1:4 Luk. 24:49. Wakutuuna o Isa apobhawa tee manga rasulu sumai, Incia aposamea mamudhaakana manga incia inda abholi Yerusalem. Pogauna Isa, "Mbooremo iwe sumai antagia opea ijanjiakana Amaku tee mopadhana irangomiu minaaka i Iaku. 1:5 Mat. 3:11; Mrk. 1:8; Luk. 3:16; Yah. 1:33. Roonamo Nabii Yahya1:5Yahya: Yahya iwe sii satotuuna o mia mopapebhahona manga mia motoba. Dhaangia o kananea mosarongia samia nabii. Tee o Isa uka asarongia alabhi minaaka i nabii (kamata Mat. 11:9). apapebhaho tee uwe, maka ingkomiu indamo amangenge uka bheutopapebhaho tee Rohina Aulataʼala."
Isa Atoangka i Sorogaa
1:6-11
Wakutuuna bhari-bharia manga rasulu sumai aporomusaka tee Isa, manga incia aabha, "Opu, buaka sii-siimo wakutuuna bheupakaro pendua Pamarintana Israel?"1:6 bheupakaro pendua Pamarintana Israel?: Manga rasulu aharapuaka mamudhaakana o Isa amasimba apadhencu Pamarintana Roma minaaka i Tana Israel tee aparinta mboomo raja mosagaanana maka Isa gauna apakaro Pamarintana Aulataʼala i saangua dunia sii. Isa alawani, "Ingkomiu inda ufaraluu umataua naepia o henggana tee naepia o wakutuuna manga hali incia sumai bheamembali, roonamo sakaro-karona o Amaku bhemotantuakea tee kuasana. 1:8 Mat. 28:19; Mrk. 16:15; Luk. 24:47-48.Maka ingkomiu bheutarima kuasa wakutuuna o Rohina Aulataʼala aumbatikomiu tee ingkomiu bheumembali sakusiiku i Yerusalem, i saangua Yudea tee Samaria, tee sakawana i tapana alamu."
1:9 Mrk. 16:19; Luk. 24:50-51. Sapadhana apogau mboo sumai, Isa atoangkamo i sorogaa wakutuuna manga rasulu asakusiiakea, kasiimpo Incia atutubhia taʼina ngalu sabutuna ailamo minaaka i pokamatana manga incia. 10 Wakutuuna manga rasulu sumai dhaangiapo apotonto i laiana akamata lingkaana Isa, sanampuu akabhale-bhalemo rua mia o mia mopakena bhaju maputi i saripina manga incia, 11 tee apogau, "E, manga miana Galilea! Pokia ingkomiu soo ukabhale-bhale tee upotonto i laiana? Isa motoangkana i sorogaa ikamatamiu sumai, bheambuli pendua tee cara mopokana mboomo ikamatamiu i saao."
Manga Rasulu Aantagi i Yerusalem
1:12-14
12 Kasiimpo manga rasulu sumai ambuli i Yerusalem minaaka i Gunu Zaitun. Karidhona gunu sumai kera-kera sakilo minaaka i Yerusalem. 13 1:13 Mat. 10:2-4; Mrk. 3:16-19; Luk. 6:14-16. Sakawana i Yerusalem, manga incia alingkamo i bhanua butungana tee akompa i kamara i bhawo. Siimo manga rasulu sumai: Petrus, Yahya, Yakub, Andreas, Filipus, Tomas, Bartolomeus, Matius, Yakub bin Alfeus, Simon miana Zelot,§1:13 Zelot: Zelot dhaangia sarona to manga miana Israel moewaakana Tana Israel mamudhaakana abebasi minaaka i Pamarintana Roma. tee Yuda bin Yakub. 14 Manga rasulu sumai bhari-bharia asaangu fikiri to sadia aporomusaka to adoʼa, iwe sumai dhaangia tee pia-pia mia bhawine, tee uka manga witinaina Isa; sala samia minaaka i manga bhawine sumai dhaangia tee Mariam o inana Isa.
Matias Atopili Abholosi Yudas
1:15-26
15 Saangu wakutuu, Petrus akakaro i tanga-tangana kera-kera 120 manga mia moparacaeana tee Isa moporomusakana iwe sumai. Incia apogau, 16 "E manga witinai, opea mopadhana ipakawaakana Rohina Aulataʼala i piamo itu to Nabii Daud i nuncana Kitabi Momangkilo to Yudas tabeana bheapamondoa. Yudas satotuuna mokapalaina manga mia morakona Isa. 17 I piamo itu incia satotuuna o mia mopadhana ipilina to akarajaa tugasina Kawasana Opu sii apobhawa-bhawa tee ingkami. 18 1:18-19 Mat. 27:3-8. Yudas sii padhamo apotibhaaka satidha tana minaaka i hasilina kadhakina; incia akotibu apaubho tee amate, kompona apoweta sabutuna bhari-bharia antona kompona alimba. 19 Bhari-bharia miana Yerusalem amataua o giu incia sumai. Siitumo sababuna, i nuncana pogauna manga incia asarongiakea o tana incia sumai 'Hakal Dama,' maʼanana 'Tanana Raa.' " 20 1:20 Zab. 69:26; 109:8."Roonamo padhamo atoburi i nuncana Kitabi Zaburu,
'Taroakamo o tampana mbooresana amembali amalino,
inda atombooresi.'
Tee atoburi mboo sii uka,
'Taroakamo o kauncuramakana aalea mia mosagaanana.'
21-22 1:21-22 Mat. 3:16; Mrk. 1:9; 16:19; Luk. 3:21; 24:51.Sababuna sumai, tabeana dhaangia samia mangaosena to amembali sakusiita ande o Isa Oputa Momalanga padhamo adhadhi pendua minaaka i mate. Mia incia sumai tabeana sala samia minaaka manga mia mosadiana mopobhawa-bhawana tee ingkita i piamo itu i wakutuuna taosea iapaipo uka o lingkaana o Isa Al Masi, apepuu minaaka i Yahya apapebhaho Isa sakawana wakutuuna Isa mangabholi tee atoangka i sorogaa."
23 Sapadhana Petrus apogau, manga mia modhaangiana iwe sumai aundapia tee asarongimo rua saro, siitumo Yusuf tee Matias. (Yusuf sii dhaangia tee sarona mosagaanana, siitumo o Barsabas o saro kagoraakana tee dhaangia uka mosarongiakea Yustus). 24 Kasiimpo manga incia adoʼa, "E Kawasana Opu, Ingkoo momatauna antona ngangarandana bhari-bharia mia. Rampaakanamo sumai mangasusuakamo incema minaaka i mia rua miana sii ipilimu 25 to motarimana tugasi incia sii amembali rasulu abholosiaka kauncuramaka ibholina Yudas mokotibuna i tampa molaengana ipotibhaakana." 26 Manga incia uka aʼundia to amatauaka incema mopadhana ipilina Kawasana Opu to mia rua miana sumai. Garaaka o sarona Matias molimbana i nuncana undi sumai. Jadi, incia atoangkamo amembali rasulu to apobhawa tee sapulu samia rasulu mosagaanana.

1:1 1:1 Luk. 1:1-4.

*1:1 1:1 kitabiku mobhaa-bhaana: Lukas moburina kitabi mobhaa-bhaana isarongiakana "Lele Malape ipaumbaakana Lukas." (Luk. 1:1.)

1:4 1:4 Luk. 24:49.

1:5 1:5 Mat. 3:11; Mrk. 1:8; Luk. 3:16; Yah. 1:33.

1:5 1:5Yahya: Yahya iwe sii satotuuna o mia mopapebhahona manga mia motoba. Dhaangia o kananea mosarongia samia nabii. Tee o Isa uka asarongia alabhi minaaka i nabii (kamata Mat. 11:9).

1:6 1:6 bheupakaro pendua Pamarintana Israel?: Manga rasulu aharapuaka mamudhaakana o Isa amasimba apadhencu Pamarintana Roma minaaka i Tana Israel tee aparinta mboomo raja mosagaanana maka Isa gauna apakaro Pamarintana Aulataʼala i saangua dunia sii.

1:8 1:8 Mat. 28:19; Mrk. 16:15; Luk. 24:47-48.

1:9 1:9 Mrk. 16:19; Luk. 24:50-51.

1:13 1:13 Mat. 10:2-4; Mrk. 3:16-19; Luk. 6:14-16.

§1:13 1:13 Zelot: Zelot dhaangia sarona to manga miana Israel moewaakana Tana Israel mamudhaakana abebasi minaaka i Pamarintana Roma.

1:18 1:18-19 Mat. 27:3-8.

1:20 1:20 Zab. 69:26; 109:8.

1:21-22 1:21-22 Mat. 3:16; Mrk. 1:9; 16:19; Luk. 3:21; 24:51.