USENGA UNOGILE WA YESU KILISTO KAMBA VIWANDIKIGWE NA
MALUKO
ULONGOZI
Usenga Unogile wa Yesu Kilisto Kamba Viwandikigwe na Maluko uwo usenga umwe kulawa m'vitabu vine va Lagano da Isambi vija visimulila ugima wa Yesu songela viyavumbuke mbaka viyasoligwe uchana kuulanga. Vitabu vose vine vokemigwa, “Injili,” nhegulo yake, “Usenga Unogile” vandikigwe na Matayo, Maluko, Luka, na Yohana. Vitabu vino vandikigwa kipigiti Yesu viyeshile kudanganhika. Usenga Unogile wa Yesu Kilisto Kamba Viwandikigwe na Maluko uwo Usenga uli mguhi ng'hani kubanza senga zose. Na ilongigwa kamba uwo Usenga ulongole kwandikigwa kubanza senga zose. Wandikigwa mkipigiti cha milao ya 60 songela kuvumbuka kwa Yesu Kilisto. Wasomi bwando wotogola kamba Usenga uno wandikigwa mdiwambo da Loma sama ya kuwagangamiza wanhu wamtogole Kilisto wa Loma wakalile haja.
Maluko, vivija yakalile yokemigwa “Yohana Maluko,” heyo kakala mmwanza wa kina Paulo na Banaba, ila kapotela mngelegeza za wanhu haja viwailekile na kina Paulo mmwanza wao wa umishieni (Sang'h. 13:13). Abaho, Maluko kailumba na Banaba mmwanza wake wa umishieni (Sang'h. 15:37-39). Vivija Maluko kakala mbwiga wa habehi wa Petulo (1Pet. 5:13). Wasomi wotogola kamba Maluko kausola usindila kulawa ha Petulo, na uno uwo mwimilo wa Usenga Unogile kamba viwandikigwe na Maluko. Muusenga Unogile, Maluko kasimulila uwanahina na mafundo ga Yesu mkipigiti cha hakimambukizo.
Gali Mgati ya Ikitabu
1. Muna isula ya 1:1-13, Maluko kokitambuza ikitabu.
2. Muna isula ya 1:14—8:21, Maluko kosimulila sang'hano ya Yesu kipigiti viyakalile Galilaya.
3. Muna isula ya 8:22—10:52, Maluko kosimulila mwanza wa Yesu viyacholile Yelusalemu.
4. Muna isula ya 11:1—16:8, Maluko kamambukiza mkwandika kipigiti cha Yesu viyakalile Yelusalemu, vija viyadanganhike, na vija viyazukile.
1
Yohana M'batiza Kowapetela Wanhu
(Mat. 3:1-12; Luk. 3:1-18; Yoh. 1:19-28)
1 Uno uwo mwanduso wa Usenga Unogile wa Yesu Kilisto, Mwana wa Mulungu. 2 Kamba viwandikigwe na muhokozi Isaya,
“Mulungu kalonga, ‘Nomulagiza msenga wangu yakulongole,
Yondayaitande nzila yako.’
3 Munhu kenula dizwi muluwala, yolonga,
‘Itandeni nzila ya Mndewa,
Mgoloseleni nzila zake!’ ”
4 Yohana M'batiza kakala muluwala, youpeta ubatizo wa kuleka vilozo, giladi vilozo vao vigeligwe kumgongo. 5 Wanhu bwando kulawa muisi ya Yudea na mkiwambo cha Yelusalemu wachola kumtegeleza Yohana. Wavilonga vilozo vao haulongozi wa wanhu, na heyo kawabatiza muna Ulwanda lwa Yolodani.
6 Yohana kavala guo ditendigwe na mijusu ya ngamia na lukumbulu lwa kwembe mchuno chake, kakala yoja nzige na uki. 7 Yohana kawapetela wanhu, yolonga, “Munhu yokwiza hachugu changu kana mhiko kunibanza nie. Nie silondigwa hata kuinamila na kufungula nzabi za ng'hwabasa zake. 8 Nie niwabatiza mweye mmazi, ila heyo yeheza kowabatiza na Loho wa Mulungu.”
Yesu Kobatizigwa na Kugezigwa
(Mat. 3:13—4:11; Luk. 3:21-22; 4:1-13)
9 Mazua gaja, Yesu kalawa mkiwambo cha Nazaleti muisi ya Galilaya, keza kubatizigwa na Yohana M'batiza Mulwanda lwa Yolodani. 10 Kipigiti kikija Yesu viyalawile mmazi, kawona ulanga uvuguka na Loho wa Mulungu kamuhumulukila yalumbile kamba hua. 11 Dizwi dihulikwa kulawa kuulanga dilonga, “Gweye iyo Mwanangu unogele. Nogelwa nagwe.”
12 Baho Loho wa Mulungu kamsung'hiza yachole muluwala, 13 kakala hiko mazua malongo mane, yogezigwa na Mwenembago. Hiko kakala na wang'onyo wa kumuhulo, na wasenga wa Mulungu wa kuulanga wakala womsang'hanikila.
Yesu Kowakema Waloa Somba Wane
(Mat. 4:12-22; Luk. 4:14-15; 5:1-11)
14 Yohana M'batiza viyageligwe mkifungo, Yesu kachola Galilaya, kawapetela wanhu Usenga Unogile wa Mulungu. 15 Kalonga, “Kipigiti kivika, na Undewa wa Mulungu ukwenhuka! Muleke vilozo venu na muutogole Usenga Unogile.”
16 Yesu viyakalile yobita mumgwazo wa Idilamba da Galilaya, kawona Simoni na Endelea ndugu yake, wotanda nhando zao mdilamba, kwavija wakala waloa somba. 17 Yesu kawalongela, “Ng'hwelelezeni, na nie nowatenda muwe waloa wanhu.” 18 Baho wazileka nhando zao wamkweleleza.
19 Kachola haulongozi kidogo, kawona Yakobo na Yohana, wanage Zebedayo. Wakala mngalawa zao wozigongomanya goya nhando zao. 20 Yesu viyawawene, bahaja kawakema, wamuleka tataao Zebedayo muingalawa na wasang'hana, wamkweleleza Yesu.
Munhu Yali na Kinyamkela
(Luk. 4:31-37)
21 Yesu na wanahina zake wengila mkiwambo cha Kapenaumu. Vidivikile Zua da Mhumulo, Yesu kengila muna ing'anda ya nhambiko, kasonga kufundiza. 22 Wanhu wamuhulike wakanganya vija voyokala yofundiza, kwavija hafundize kamba wafundiza Malagizo ga Musa, ila kafundiza kamba munhu yali na udaho.
23 Kipigiti kikija munhu yali na kinyamkela kengila mng'anda yao ya nhambiko, kaguta lwangi, yolonga, 24 “Kotulonda choni, Yesu wa Nazaleti? Kwiza kutubananga? Nokutanga gweye iyo mtumigwa wa Mulungu ung'alile!”
25 Yesu kamkomhokela ikinyamkela yolonga, “Nyamala! Mulawe munhu ino!”
26 Kinyamkela kamtigisatigisa ng'hani ija imunhu, kaguta lwangi na kumulawa. 27 Wanhu wose wakanganya, wasonga kuilongela, “Mbuli yaki ino? Dino fundo da sambi? Munhu ino kana udaho wa kuwakomhokela vinyamkela, na hewo womuhulika!”
28 Avo mbuli za Yesu zenela himahima kila hanhu muiisi ya Galilaya.
Yesu Kowahonya Wanhu Bwando
(Mat. 8:14-17; Luk. 4:38-41)
29 Yesu na wanahina zake hamoja na Yakobo na Yohana walawa mng'anda ya nhambiko wachola hakae ya Simoni na Endelea. 30 Mama mkwe yake Simoni kakala mtamu wa homa, kipigiti kikija Yesu viyavikile wamulongela. 31 Yesu kamcholela, kamgoga mkono kamwinula. Homa imulawa, na heyo kasonga kuwasang'hanikila.
32 Ichungulo zua vidiswile, wanhu wamgalila Yesu watamu wose na awo wakalile na vinyamkela. 33 Wanhu wose wa mkiwambo waiting'hana haulongozi wa ing'anda. 34 Yesu kawahonya wanhu bwando wakalile na vitamu va namna zose na kuwinga vinyamkela bwando. Hawalekile vinyamkela walonge kinu chochose, kwavija wamtanga heyo iyo yalihi.
Yesu Kowapetela Wanhu Muisi ya Galilaya
(Luk. 4:42-44)
35 Imitondo iyagwe ulukwili, zua hadinalawa, Yesu kenuka, kalawa mng'anda. Kachola kutali na ikiwambo hanhu halibule wanhu kutambika. 36 Simoni na wayage wachola kumzahila. 37 Viwamuwene wamulongela, “Wanhu wose wokuzahila gweye.”
38 Ila Yesu kawalongela, “Tucholeni hana iviwambo viyagwe vituzunguluke. Nolondigwa nikaupete Usenga Unogile hiko nako, kwavija ino iyo sang'hano iminzile.” 39 Avo kachola kila hanhu muisi ya Galilaya yowapetela wanhu muna zing'anda za nhambiko na kuwinga vinyamkela.
Yesu Komuhonya Munhu Yali na Dikulu
(Mat. 8:1-4; Luk. 5:12-16)
40 Munhu imwe yakalile na dikulu keza ha Yesu, kafugama mavindi kaiyalala yolonga, “Uhalonda, kodaha kunihonya.”
41 Yesu kamwonela bazi, kagolosa mkono wake kamkwasa, kalonga, “Nolonda, hona!” 42 Baho utamu umulawa, kahona. 43 Abaho, Yesu kamulongela yachole na zake kuno yomzuma yolonga, 44 “Tegeleza, sambiumulongele munhu yoyose mbuli ino, ila genda dimwe kwa dimwe ha mkulu wa nhambiko yakulole goya. Abaho, ukalave nhosa kamba viyalagize Musa, giladi wanhu wose watogole kamba kuhona.”
45 Ila munhu ija kachola na kasonga kubwililisa mbuli ija kila hanhu. Kweli kailonga ng'hani mbuli ija mbaka Yesu hadahile kwingila mkiwambo kimwagaia. Avo kakala hanhu halibule wanhu, na wanhu wamwizila kulawa kila hanhu.