Empola Nzima za Yeézu Kristu
nko óokwo zayaandikilwe na
Luka
Obweébeembezi
Echitabu echi chikaandikwa na Luka. Luka akeenda omuuntu bunaanka, óogwo akaba naayétwa Teofiilo, ayizuke amazima habwo obulami bwa Yeézu, hamo ne emilimo yoómwe na amahano áago akaba akozile. Echo nicho chikakola ayaandike echitabu choómwe. Káandi, akaandika echitabu echíindi habwo obutaándikilo bwe ekelezia, ha bwéecho nicheétwa nka nikwo, Amakúlu ge Entumwa. Titwíina empola nyíinzi habwa Luka, náho nitusoomboókelwa nka nikwo, akaba ali omulaguzi, no buchilo obúundi akalibata hamo ne entumwa Paulo omu emilimo yo kwoólekeelela Empola Nzima habwa Yeézu Kristu (Abakolosai 4:14; 2 Timoteo 4:11; Filemoni 1:24).
Echitabu echi chiina amagaambo agáandi áago gatalasoombweelwe bwooli omu bitabu ebíindi bye Endagano Eénsha, nko kuzaalwa na kwoólekeelela kwa Yohana Omubatiza, kuzaalwa kwa Yeézu na amagaambo go omu buto bwoómwe. Káandi Luka naayoleka engoonzi za Múungu nko óokwo zili aha baantu be engaanda nyíinzi. Yeézu naayoleka engoonzi ezo habwo omuháanda gwo kuteékelela abaantu omu migani, nko omugani gwo Omusamaria omweésigwa (Luka 10) no omugani gwo omwaana ayaabuzile (Luka 15).
1
Obweébeembezi
1 Owi isima Teofiilo, abaantu béenzi beégumisiliize kwaandika aha buteéka amagaambo áago gakabaho omuli íichwe. 2 Amagaambo ago tukagaambilwa na abaantu áabo yaábeesuululukiize amagaambo ago nyini habwa améeso gáabo kuluga aha bubaandizo bwe emilimo ya Yeézu, na abaantu abo nibo bakaba nibasuúgaanisa empola za Yeézu. 3 Neenye káandi, nnyetegeeliíze amagaambo ago góona kulugiilila aha bubaandizo. Naábona kuzima nkwaandikile, kuba 4 íiwe neewe omanye mazima amagaambo áago okeégeswa.
Obubáasi bwo kuzaalwa Yohana Omubatiza
5 Herode obuchilo akaba ali omukáma we éensi ya Yudea, akaba aliho omugabe*1:5 Omugabe: Habwo obusoomboozi bwooli, osome echigaambo cha Abagabe omu Obusoomboozi habwa Amagaambo Agagumile. oómo, izíina lyoómwe Zakaria, we embága yo obugabe ya Abiya. Mukazíwe náwe akaba ali owo olugaanda lwo omugabe Haruni,†1:5 Haruni: Akaba ali mudugu wa Musa, akaba ali omugabe mukúlu owo kubaanza. Okuluga 28:1-3. izíina lyoómwe Elizabeti. 6 Bóona bábili bakaba bali abagololoke omu méeso go Omukáma Múungu. Bakaba beekomya ebilagilo byoómwe byóona, omu kubigomookela hatéena amabála goóna góona. 7 Bakaba batazeéle omwaana, habwo kuba Elizabeti akaba ali omuguumba, na bakaba baákokweele bwooli.
8 Chilo chimo, lukaba luli olubo lwe embága ya Zakaria kukola emilimo ya abagabe omu méeso ga Múungu. 9 Kwiingana no obuteéka bwo obugabe, Zakaria akatoozibwa kuza omu nzu yo Omukáma Múungu,‡1:9 Omu nzu yo Omukáma Múungu: Habwo obusoomboozi bwooli, osome echigaambo che Éenzu ya Múungu omu Obusoomboozi habwa Amagaambo Agagumile. amwoóteze omwo obubáani. 10 Zakaria obuchilo yaataahilemo kwoóteza obubáani, abaantu béenzi bakaba bakobile ahéelu, abalikusaba Múungu.
11 Entúlo eémo, Zakaria yaásuululukilwa na maléeka§1:11 Maléeka: Habwo obusoomboozi bwooli osome Obusoomboozi habwa Amagaambo Agagumile. wo Omukáma Múungu. Maléeka ogwo, yaáyemeelela olubazu lwo obúlyo lwi itaámbilo lyo kwoóteza obubáani. 12 Zakaria obuchilo káyaamubwéene, yeétimwa. Yaátíina bwooli.
13 Náho maléeka ogwo yaámugaambila aáti, “Íiwe Zakaria, otatiina! Aga áago waásaba Múungu, yaágahulila. Mukaawe Elizabeti alaakuzaalila omwaana wo obukwaáta, olyamwéeta Yohana. 14 Omwaana ogwo niwe alileetelela mube na amanulilwa bwooli. Abaantu béenzi balaánulilwa kuzaalwa kwoómwe. 15 Naába mukúlu omu méeso go Omukáma Múungu. Atanywa evíini*1:15 Evíini: Habwo obusoomboozi bwooli osome Obusoomboozi habwa Amagaambo Agagumile. nali choóna chóona éecho chilikutamiiza. Aleezuzwa no Omwooyo Mutakatíifu, nóobu achili omuunda ya nyina. 16 Alaasubya abaantu béenzi ba Iziraeli aha Mukáma Múungu wáabo. 17 Alaámweebeembelela Omukáma, aloónze abaantu kumunyegeza, ayina amagala no Omwooyo gwa Múungu nko óokwo akaba ayinágo Eliya.†1:17 Eliya: Abayahudi bakaba nibategeza kwíiza káandi omubáasi Eliya, kuloonza kwíiza kwa Masihi. Malaki 3:1; 4:5-6. Alyaábakwaátanisa abazéele na abáana báabo, na abazilwa alyaábakola babe na amasala go kumugomookela Múungu.”
18 Zakaria yaámubúuza aáti, “Íinye na mukaanze twaákokweele! Ndaachimanyaho iínta echigaambo echo?”
19 Maléeka yaágaamba aáti, “Níinye Gaburieli, óogwo ndikweémeelela omu méeso ga Múungu. Ansiindikile kunu, nnyize kukugaambila amagaambo ago amazima. 20 Náho tokakuunzile amagaambo gaanze, áago mazima galaákolwa. Mbwéenu, kubaandiza óobu noóba omutita. Tolihicha kugaamba kuhicha kuhika obuchilo óobwo amagaambo ago galikolwa.”
21 Mbwéenu, abaantu abaabeele nibamuliindilila Zakaria, baásobelwa habwo kubona óokwo yeéliilwe omwo omu nzu ya Múungu. 22 Káyaalugilémo, talahikize kuhooya nábo. Baámanya abweene ameezaho omu nzu ya Múungu. Akaba naabooleka ne ngalo, náwe yaázeendelela kuba omutita.
23 Ebilo byoómwe byo kuheéleza omu nzu ya Múungu obuchilo byaáhwéele, yaázeenda omúka. 24 Aheezile, mukazíwe Elizabeti yeemucha éenda. Yaámala améezi ataanu bweeseléke, yaágaamba nka nikwo, 25 “Omukáma Múungu niwe yaánkolela aátyo no kuúmpweela. Yaanyiháho ensóni omu baantu.”
Obubáasi bwo kuzaalwa Yeézu
26 Éenda ezo obuchilo yaáhikize améezi mukáaga, Múungu yaásiindika maléeka Gaburieli omu muzihwa gwi izíina lilikwéetwa Nazaréeti omu nsi ya Galiláaya, 27 ahíke aha muhalakazi oómo óogwo akaba atakamumanyile omuséeza, izíina lyoómwe Mariamu. Omuhalákazi ogwo akaba asuumbikilwe no omukwaáta oómo, izíina lyoómwe Yozéfu, wo olugaanda lwo omukáma Daudi.‡1:27 Daudi: Habwo obusoomboozi bwooli osome Obusoomboozi habwa Amagaambo Agagumile. 28 Maléeka ogwo yaázeenda ahali Mariamu, yaámugaambila aáti, “Niinkusúula, íiwe oyina omugisa bwooli! Omukáma Múungu ali hamo neewe.” 29 Náwe yaázululukilwa bwooli habwa amagaambo ago, yaáteekuza omu muganya, “Echi chisuulo chiina nsoonga chi?”
30 Náho maléeka ogwo yaámugaambila aáti, “Íiwe Mariamu, otatiina, Múungu yaákubonesa embabazi. 31 Léeba, olaatwáala éenda, olaazáala omwaana wo obukwaáta, olyamwéeta Yeézu. 32 Alyáaba mukúlu, alyaáyétwa Mutábani wa Múungu Óogwo Ali Olugulu ya Byóona. Omukáma Múungu alaamuha echitébe chi ikuzo lyo obutégeki bwo omukáma Daudi, iíse enkúlu. 33 Alyáaba mukúlu we enzáalwa za Yakobo ebilo byóona. Obukáma boómwe tibulihwa nakáti.”
34 Mariamu yaámubúuza maléeka aáti, “Aga galaákolwa gáta kunu íinye ntakumumanya omuséeza?” 35 Maléeka yaámugalulila “Omwooyo Mutakatíifu alyaákwiizáho, no obuhicha bwa Múungu Óogwo Ali Olugulu ya Byóona bulyaákusweeka. Bityo, omwaana óogwo olizaála aláaba omutakatíifu na alyaáyétwa Mutábani wa Múungu.§1:35 Mutábani wa Múungu: Habwo obusoomboozi bwooli osome Obusoomboozi habwa Amagaambo Agagumile. 36 Léeba! Mudugu waawe Elizabeti, óogwo bakaba bamweéta omuguumba, omu bukeékulu bwoómwe atweele éenda yo omwaana wo obukwaáta. Okwéezi oku no kwa mukáaga. 37 Ensoonga Múungu tichiliho éecho alikulemwa kukola.” 38 Mariamu yaámusubiza, “Íinye ndi omuzaánakazi wo Omukáma Múungu, bibe hali íinye nko óokwo waágaamba.” Ahonyini, maléeka ogwo yaázeenda.
Mariamu naazeénda kumwaángalucha Elizabeti
39 Omu nchilo ezo nyini, Mariamu yaáloonza oluzeendo, yaázeenda bwaangu omu muzihwa gúmo omu nsi ya amabaanga ga Yuda. 40 Yaátaaha omu nzu ya Zakaria, yaámwaángalucha Elizabeti. 41 Elizabeti obuchilo yaáhuliile echisuulo cha Mariamu, omwaana óogwo akaba ali omuunda yoómwe yaáguluka. Ahonyini, Elizabeti yeezuzwa no Omwooyo Mutakatíifu. 42 Niho yaágaamba ahi iláka liháango aáti, “Omu bakázi bóona, íiwe níiwe ófuuhilwe! No omwaana óogwo olaazáala, náwe ayina omugisa. 43 Íinye ndi oóha, nóobu nyina wo Omukáma wéetu yéeza kuunyaangalucha? 44 Obuchilo naáhulila echisuulo chaawe, ahonyini omwaana óogwo ali omuunda yaanze yaáguluka habwa amanulilwa. 45 Íiwe ófuuhilwe, habwo kuba weékiliza amagaambo áago Omukáma Múungu yaákugaambila galaákolwa!”
Oluzina lwa Mariamu
46 Mariamu yaágaamba aáti,
“Omuganya gwaanze nigumusíima Omukáma Múungu,
47 no omwooyo gwaanze nigumunulilwa Múungu, Omuchuúnguzi waanze.
48 Habwo kuba abubweéne obulemwa bwo omuzaánakazi woómwe.
Kuluga óobu abaantu be enzaalwa zóona balyaányéta owo omugisa.
49 Múungu owo obuhicha bwóona yaánkolela amahano,
ni izíina lyoómwe ne elitakatíifu.
50 Naazeendelela kubazilila echiganyizi abaantu be enzaalwa ne enzaalwa áabo abalikumukoondookela.
51 Akozile amagaambo mahaango habwa amagala goómwe,
abanagile abeene ihagi.
52 Abagwiisize abakúlu kuluga aha bitébe bi ikuzo lyáabo lyo obutégeki,
abafula abeenamwiile.
53 Abeena enzala abahaagisize kuzima,
abahíte ababiingile engalo zili busa.
54 Azunile Abaiziraeli abazáana boómwe,
habwo kwiizuka kubazilila echiganyizi.
55 Nko óokwo yaalagéene na Ibrahímu isíichwe enkúlu ne enzaalwa zoómwe zóona, ebilo byóona.”
56 Niho Mariamu yeékala owa Elizabeti améezi asatu, yaámala yaásuba owoómwe.
Kuzaalwa kwa Yohana Omubatiza
57 Echilo cho kweéchuungula kwa Elizabeti káchaahikile, yaázáala omwaana wo obukwaáta. 58 Abatúuzi boómwe na abanyalugaanda, obuchilo baáhuliile okwo Omukáma Múungu yaámuziliile echiganyizi, baánulilwa hamo náze.
59 Ogwo mwáana, káyaahikize echilo cha munáana, beeza kumusála ikóba,*1:59 Kumusála ikóba: Habwo obusoomboozi bwooli osome Obusoomboozi habwa Amagaambo Agagumile. baáyeenda bamuluke izíina lya Zakaria, nke iíse. 60 Náho, nyina yaáyaanga, yaágaamba, “Mmahi! Naalukwa izíina Yohana.” 61 Baásubya, “Kási! Tihaliho mudugu wéenyu óogwo alikwéetwa izíina elyo!”
62 Baámubúuza iíse habwo kumwoóleka ne ngalo, kuba abagaambile izíina éelyo alikweenda kumwéeta omutábani. 63 Yaábasaba echibaáho, yaáchaandika aáti, “Izíina lyoómwe nilyo Yohana.” Bóona baásobelwa.
64 Ahonyini akanwa kaákomoololwa, olulími lwaágololoka, yaábaanza kuhooya káandi, yaámukúza Múungu. 65 Abatúuzi bóona baátíina bwooli. Echigaambo echo chaakumuuka bwooli omu nsi yóona ya mabaanga ga Yudea. 66 Bóona áabo bahuliile, baaba nibeebuúza báti, “Omwaana ogwo naába omuuntu wa kazeendele chi?” Bakagaamba bátyo habwo kuba mazima, Omukáma Múungu akaba ali hamo náze.
Oluzina lwa Zakaria
67 Zakaria iíse wo omwaana ogwo, yeezuzwa Omwooyo Mutakatíifu. Yaásohoza obubáasi nka nikwo,
68 “Omukáma Múungu wéetu wa Iziraeli akuzibwe,
habwo kuba ayizile no kubachuúngula abaantu boómwe.
69 Atuheéle Omuchuúnguzi owo obuhicha
kuluga omu lugaanda lwo omuzáana woómwe Daudi,
70 nko óokwo yaabeele agaambile aho kala
habwo omuháanda gwa ababáasi boómwe abatakatíifu.
71 Akatugaambila nka nikwo, alaátuchuúngula kuluga aha babisa béetu,
no kuluga omu ngalo za abo abalikututamwa.
72 Yaágaamba nka nikwo alaábazilila echiganyizi besiichwe enkúlu,
no kwiizuka endagano†1:72 Endagano: Habwo obusoomboozi bwooli osome Obusoomboozi habwa Amagaambo Agagumile. yoómwe entakatíifu éezo yaalagéene nábo.
73 Endagano ezo niyo akamulahilila isíimwe enkúlu Ibrahímu,
74 nkokwo atubonesa íichwe,
atuchuúngule kuluga omu ngalo za ababisa béetu,
tube nitumugomookela obutazila butíini,
75 tuli omu kukola amazima omu méeso goómwe
omu butakatíifu ebilo byéetu byóona.
76 Íiwe mwáana waanze, olyáaba nooyétwa omubáasi wa Múungu Óogwo Ali Olugulu ya Byóona,
olyaámwiibeembelela Omukáma, kumuloongeza omuháanda.
77 Mala olyaábamanyisa abaantu boómwe nka nikwo balichuúngulwa,
habwo kuganyilwa ebiheno byáabo,
78 kwiingana ne chiganyizi chiháango cha Múungu wéetu.
Obuchuúnguzi obwo bulyaátwiizila nko omwaanga gwi izóoba lilikusohola,
79 na gulyaábamulikila abali omu nsiimbaazi,‡1:79 Abali omu nsiimbaazi: Ensoonga yaáho ne eéti áabo abatakumumanya Múungu.
abali omu lwaágalalo no obutíini bwo olufu.
Alaátweebeembelela, tuzeénde omu muháanda gwo obuhóolo.”
80 Bityo omwaana ogwo Yohana yaákula, yaábonesa amagala aha Mwooyo Mutakatíifu. Yaázeenda kwíikala omu nsi yo obwoóma, kuhicha obuchilo óobwo yeéyolekile aha Baiziraeli.
*1:5 1:5 Omugabe: Habwo obusoomboozi bwooli, osome echigaambo cha Abagabe omu Obusoomboozi habwa Amagaambo Agagumile.
†1:5 1:5 Haruni: Akaba ali mudugu wa Musa, akaba ali omugabe mukúlu owo kubaanza. Okuluga 28:1-3.
‡1:9 1:9 Omu nzu yo Omukáma Múungu: Habwo obusoomboozi bwooli, osome echigaambo che Éenzu ya Múungu omu Obusoomboozi habwa Amagaambo Agagumile.
§1:11 1:11 Maléeka: Habwo obusoomboozi bwooli osome Obusoomboozi habwa Amagaambo Agagumile.
*1:15 1:15 Evíini: Habwo obusoomboozi bwooli osome Obusoomboozi habwa Amagaambo Agagumile.
†1:17 1:17 Eliya: Abayahudi bakaba nibategeza kwíiza káandi omubáasi Eliya, kuloonza kwíiza kwa Masihi. Malaki 3:1; 4:5-6.
‡1:27 1:27 Daudi: Habwo obusoomboozi bwooli osome Obusoomboozi habwa Amagaambo Agagumile.
§1:35 1:35 Mutábani wa Múungu: Habwo obusoomboozi bwooli osome Obusoomboozi habwa Amagaambo Agagumile.
*1:59 1:59 Kumusála ikóba: Habwo obusoomboozi bwooli osome Obusoomboozi habwa Amagaambo Agagumile.
†1:72 1:72 Endagano: Habwo obusoomboozi bwooli osome Obusoomboozi habwa Amagaambo Agagumile.
‡1:79 1:79 Abali omu nsiimbaazi: Ensoonga yaáho ne eéti áabo abatakumumanya Múungu.