5
Ng'erekweekaab manta
(Luuka 6:20-23)
Kimii ꞉yēē kimāchē ꞉Yēēsu kwoomchi biiko lōkōōy. Kiiruruukyi keey ꞉biiko chēē chaang'. Yu kakas kuu nyooto, kuwo ꞉inee āk rubiikyii yēē tōrōōr ānkutēbēē ng'wēny. Kōōnookyi ꞉rubiichoo Mat. 15:29 ānkutoow ꞉Yēēsu kōōnēētiis. Kimwooy kule,
“Ibēruurootiin sōō, kule nee ꞉biiko choo imoong'tēē keey Yēyiin,
kuuyu +mākōōwut bāytooyiisyēētaab Yēyiin. Isa. 57:15; 61:1
Ibēruurootiin sōō, kule nee ꞉biiko choo buntēē ng'woonin
kuuyu mākukārāmchi ꞉ng'ala. Tyēēn. 126:5-6; Isa. 61:2
Ibēruurootiin sōō, kule nee ꞉biiko choo yibē keey ng'wēny,
kuuyu mākuyēk nyeeng'waa ꞉kōōrēēt. Tyēēn. 37:11; Room. 4:13
Ibēruurootiin sōō, kule nee ꞉biiko choo chēēng'ē churtaayeet,
kuuyu mākunyōōr.
Ibēruurootiin sōō, kule nee ꞉biiko choo riirēē alak,
kuuyu +/makeeriiree nkicheek. Mat. 18:33; 25:35-46; Yāāk. 2:13
Ibēruurootiin sōō, kule nee ꞉biiko choo leelach ꞉moonik,
kuuyu makukas Yēyiin. Tyēēn. 24:3-5; Ibu. 12:14
Ibēruurootiin sōō, kule nee ꞉biiko choo wuulyēē ng'aleekaab kaalyeet,
kuuyu +/mākēēkuur kule lōkōkaab Yēyiin. Room. 14:19; 8:14
10 Ibēruurootiin sōō, kule nee ꞉biiko choo /kēēwusē yoo kayey kiyēē māchē ꞉Yēyiin,
kuuyu mākōōwut Kaab Yēyiin. Mat. 25:34; 1Bēt. 3:14
11 Ōbēruurootiin sōō, kule nee ꞉akweek choo ōyēnwoo anii, yoo /kākēēchubook /ānkēēwusook nto /kēēmōlōlchook ng'al chēē chaang'. Luuka 6:22; 1Bēt. 4:14 12 Yoo /kākēēyēwook kuu nyooto, ōtyēēn kubo ng'erekweek, kuuyu mii ꞉kiy nyēbo kwōng'uut nyēē mākutuwēnēēnook ꞉Yēyiin ām kibkōōnkōy. Ntēē /kiikēēwusoon mbo nkicheek *wōōrkooyikaab Yēyiin choo kibo taay kuu nyooto.” 2Tēt. 36:16; Luuka 11:47-51; 13:34; Yēyuut. 7:52; 1Tēēs. 2:14-16; Yāāk. 5:10
Yiisyēētaab biikaab Kiriistō
(Māārkō 9:50; 4:21; Luuka 14:34-35; 8:16)
13 Kimwooy ꞉Yēēsu kule, “Akweek ꞉muunyeetaab kōōrēēt.* Kiyēyiisyēē ꞉Yuutayeek muunyeet kōōtiliilēē kōrōsēēkwaa kutoombo kōōkoochinē Yēyiin. /Kikēēyēyiisyēē mbo subak kōōbooru wōlēē inēmchintooy keey ꞉chiito soboontaab Tāmirmiryēēt. Nteenee yoo kakuskusiit ꞉muunyeet, /kāmēētākiitōōysēē nteenee /kēēluluktooy kootartaar ꞉biiko. Chuy. 30:35; Laawi. 2:13; Kāāyiit. 18:19; 2Bāy. 2:20; Eesra 6:9; Ēsēk. 43:24; Māārkō 9:50
14 Akweek ku lēbkēēyyēētaab kōōrēēt. Māwunyāktōōs *꞉kiriinkēēt nyoo /kikēētēēkyi tulwo, Yoowa. 8:12; 9:5 15 āmāmii ꞉chii nyēē tābē taariit ānkōōkubuuyēē kērēbēēt, nteenee ikoochinē yēē itōrōōroot sukulēbkēchi biiko tukul ām kō. Māārkō 4:21 16 Kunyoo māchāktōōs ōlēbkēchi biiko kubuntēē yēyuutēkwook chēē kāroomēch, si yoo kakasaak kookaasta Kōōn nyoo miitē kibkōōnkōy.” Ēfēēs. 5:8-9; Filib. 2:15; 1Bēt. 2:12
Kichokootyiich ꞉Yēēsu kiyēē /kikēēkuurto
17 “‑Meesoot ꞉chii kule kyāāchōōnii ꞉anii chāānēmtooy ng'aleek choo kisirē *꞉Muusa āk chēbo *wōōrkooyik, nteenee kyāāchōōnii chāātyiichē ng'aleechaa. Mat. 22:37-40; Room. 3:31; 7:4-6; Ēfēēs. 2:13-16; Ibu. 10:9 18 Kubooyiit man, āmwoowook kule ākoy kukeeyta ꞉barak ākoo ng'wēny, māmii ꞉kiy nyēē +/mākiinēmto ām kiruutēchoo ānkoo ku mining' nyēē tyaa, ākoy kuyityiin ꞉ng'aleek tukul. Tyēēn. 119:89; Isa. 40:8; Mat. 24:35; Luuka 16:17 19 Kunyoo, chii ake tukul nyēē kāmēto kiruutēchoo ānkoo mbo nyēē mining' nyēē tyaa ankuyey biiko alak kurub ng'aleekyii kumā chii ꞉nyoo ām bāytooyiisyēētaab Yēyiin. Nto nyoo karub kiruutēchoo ankuyey alak kurub, /kiitōrōōrē nyooto ām bāytooyiisyēētaab Yēyiin. 20 Āmwoowook kule, ‑mēēwutē ꞉chii bāytooyiisyēētaab Yēyiin yoo kamachurta kusiir Farisaayeechaa ākoo kāānēētichoo bo kiruutēk.” Mat. 18:3; 23:23-28; Yoowa. 3:5
Ng'ālyoo kurubta keey āk siirmōōyto
21 Kitas taay ꞉Yēēsu kumwooy kule, “Ābērē kyookas kule /kikēēmwoochi chiitaab kēny kule, ‘‑Meebakach chii. Nto chii ake tukul nyoo kābākākiis, ākoy /kiitiilchi ng'al.’ Chuy. 20:13 Laawi. 24:17 22 Nto anii āmwoowook kule chii ake tukul nyoo kānyēērchi ng'eetaabkaamet, Yoo /kākēēmwooy kule ng'eetaabkaamet ku chiitaab Kiriistō. +/mākiitiilchi ng'al. Nto chiito nyoo kāmwoochi ng'eetaabkaamet kule, ‘Iberber’ +/mākiiyyoong'tēē kōōk /sikiitiilchi ng'aleek, nto nyoo kālēēnchi ng'eetaabkaamet, ‘Iyēku solwo’, kumisyinē /kiimut /bokēētōōrchi wōlēē bo maataab kibchuulyo. 1Yoowa. 3:15; Mat. 18:9; Yāāk. 3:6
23 Kunyoo, yoo imāchē ituwēnchi Yēyiin kiy ankiisoot kule itinyē tisya ām wōlēē mii ꞉ng'eetaabkoomēt, 24 ibākookyi kiyoo yooto bo *Kōōtaab Yēyiin ānkiiwē wōlēē mii ꞉ng'eetaabkoomēt bōōchoomnyē kurook nto yityo wēētuwēntē kiyooto. Mat. 6:14-15 25 Yoo miitē ꞉chiito ake kukwēring' kōōk kubo bēsēnnyii nyēē iboontē, kumāchāktōōs simōkāsyiinē ām kēēltaab too kutoombo ōyitē kōōk. Yoo kameeyey kuu nyooto, kukwēriing' ꞉nyiin kōōk ānkōōyokoochiing' boontēētaab kōōk. Makunaming' ꞉boontoonoo bo kōōk ānkōōrēkēērchiing' chiito nyoo riibē kibratiisyek kukertiing' kō. 26 !Kāāmwoowook, +mēētēbii wōlooto ākoy iyaakte bēsēnoo tukul.” Mat. 18:34
Ng'ālyoo kurubta keey ākoo martaayeet
27 Kitas taay ꞉Yēēsu kumwoochi rubiichoo kule, “Ābērē kyookas ꞉akweek kule /kikēēmwooy kēny kule, ‘‑'Meemarte.’ Chuy. 20:14 28 Nto anii, āmwoowook kule, chii ake tukul nyoo kāsē koorko ānkuchōrōkyi kuwuu nyēē kaakumarta. Kāālēw. 6:25; 2Bēt. 2:14 29 Kunyi, yoo kēēsākyiing' koong'uung' isuuchi ng'ōōki, ilōōtu. Kaykay iboot komosta akeenke nyēbo bōōrng'uung' kusiir /kēēwiirchi bōōrng'uung' tukul wōlēē bo maataab kibchuulyo. 30 Nto yoo kēēsākyiing' ꞉āwung'uung' isuuchi ng'ōōki, itilte. Kaykay iboot komosta akeenke nyēbo bōōrng'uung' kusiir /kēēwiirchi bōōrng'uung' tukul wōlēē bo maataab kibchuulyo.” Māārkō 9:43-47
Bareetaab kooyēēy
(Mataayo 19:9; Māārkō 10:11-12; Luuka 16:18)
31 Kimwooy ꞉Yēēsu subak kule, “Kyookas mbo subak /kēēmwooyē kule chii ake tukul nyēē māchē kubar kooyēēy kumāchāktōōs kusirchi koorkēēt barweet nyēē kakwetee. Kiruu. 24:1-4; Mat. 19:7 32 Nto anii āmwoowook kule, chii ake tukul nyoo kakwet koorkēēnyii kubo ng'aleek alak chēē mānāmē keey ākoo martaayeet, kāākōōsākyi koorkoonoo kuyēk choonchooyēn. Nto chiito nyēē keemut koorkoonooto, kaakumarta ꞉nkinee.” Mat. 19:9; 1Kōōr. 7:10-11
Kaawaaleetaab keey
33 Kimwooy ꞉Yēēsu subak kule, “Kyookas ꞉akweek kule /kikēēmwoochi chiitaab kēny kule, ‘Yoo kēēwoolchi keey ꞉chii Yēyiin kule makuyey kiy, kumāmāchāktōōs kwiiri kiyooto nteenee māchāktōōs kootyiich.’ Kāāyiit. 30:2 Laawi. 19:12; Kiruu. 23:21 34 Nto anii āmwoowook kule mātēbi ꞉chii kut koowaal keey. ‑Meewaal keey ꞉chii kutwēchē wōliin bo kibkōōnkōy kuuyu bāytooyiisyēē ꞉Yēyiin wōlooto. 35 Āmātēbi ꞉chii kut kulē, ‘Kwaama ꞉teng'et’, kuuyu tyichē ꞉Yēyiin wōlooto. ‑Meewaalee keey ꞉chii kiriinkēētaab Yēērusālēēm kuuyu bo ꞉wōlooto Bāytooyiintēēt nyoo wōō. Isa. 66:1; Yēyuut. 7:49 Tyēēn. 48:2; 76:2 36 ‑'Meewaalee keey mbo mēting'uung' i-asante, kuuyu ‑mēēmuuchē mbo kut iyey buutyoontēēt akeenke ām mēting'uung' kulēēliit nto kutuuyiit. 37 Yoo 'kēēchāmē kiito ake, kuyēmē imwaay kule: ‘Ēē, wuu nyooto.’ Nto yoo itāyē, imwaay kule: ‘Acha, māwuu nyoo.’ Yoo 'keemwaay ng'al chēē siirē chuutēchu kukwoonēē ꞉choo wōlēē miitē ꞉Kibrōkōsyoontēēt.” Mat. 23:16-22; Yāāk. 5:12 Yāāk. 5:12; Mat. 6:13; Yoowa. 17:15
‑Mēēyooku miyootyo
(Luuka 6:29-30)
38 Kitas taay ꞉Yēēsu kumwooy kule, “Kyookas mbo subak /kēēmwooyē kule, ‘Koong' āk koong', keelta āk keelta.’ Chuy. 21:24; Laawi. 24:20; Kiruu. 19:21 39 Nteenee āmwoowook ꞉anii kule, ‑mēēkōrōmchi chii nyēē miyaat. Yoo kasyeeching' ꞉chiito ake kibkermetuut komosta ake, iwēēkyi komosta nyiin ake kusyeech. Luuka 6:29; Room. 12:17, 19; 1Bēt. 3:9 40 Nto yoo kākwēring' ꞉chii kōōk kumāchē kaansuung'uung', imuytoochi mbo nkinee kābuutiit. 1Kōōr. 6:7; Ibu. 10:34 41 Yoo kākērchiing' ꞉chii koong' ikālābchi tukuukyii ām asiista akeenke, itāsyi asiista ake. 42 Nto yoo kāsooming' ꞉chii kiito ake, ikoochi. Nto yoo kēēbēsēēniing' ꞉chii kiy, ikoochi.”
Chamateetaab Yēyiin
(Luuka 6:27-28, 32-36)
43 Kitas taay ꞉Yēēsu kumwooy kule, “Kyookas mbo subak /kēēmwooyē kule, ‘Ichāmē laatyeeng'uung' ānkiiwēchē buunyoontēēng'uung'!’ Laawiik 19:18; Kiruutēk 7:1-2 2Sām. 22:38-43; Tyēēn. 139:21-22 44 Nteenee āmwoowook anii kule, ōchāmē buunikwook ānkōōsoochinē choo wusook Luuka 6:27-28; Room. 12:20; 1Bēt. 2:20-23 45 sookerkeyiitu Kōōn nyoo miitē kibkōōnkōy. Yēyē ꞉Yēyiin kōōluuchi ꞉asiisnyii biiko choo kāroomēch āk choo miyootēch. Yēyē mbo subak roobta kurōōbēnchi biiko choo kāroomēch āk choo miyootēch. Ēfēēs. 5:1 46 Ōbērē ꞉akweek tōōs mākutuwēnook ꞉Yēyiin yoo ōchāmē baateey biiko choo chāmook ee? Ntēē yēyē ꞉chii ake tukul kuu nyooto. 47 Nto yoo ōng'āloolchinē biiko choo chēēkwook baateey ii, ōnyōōru nee nyēē karaam? Ntēē yēyē ꞉nkicheek choo ‑mēēnkētē Yēyiin kuu nyooto. 48 Churtaat ꞉Yēyiin nyoo miitē kibkōōnkōy, kunyoo, māchāktōōs ōchurtootiin ꞉nkakweek.” Laawi. 19:2; Luuka 6:36; 1Bēt. 1:16

5:1 Mat. 15:29

5:3 Isa. 57:15; 61:1

5:4 Tyēēn. 126:5-6; Isa. 61:2

5:5 Tyēēn. 37:11; Room. 4:13

5:7 Mat. 18:33; 25:35-46; Yāāk. 2:13

5:8 Tyēēn. 24:3-5; Ibu. 12:14

5:9 Room. 14:19; 8:14

5:10 Mat. 25:34; 1Bēt. 3:14

5:11 Luuka 6:22; 1Bēt. 4:14

5:12 2Tēt. 36:16; Luuka 11:47-51; 13:34; Yēyuut. 7:52; 1Tēēs. 2:14-16; Yāāk. 5:10

*5:13 Kiyēyiisyēē ꞉Yuutayeek muunyeet kōōtiliilēē kōrōsēēkwaa kutoombo kōōkoochinē Yēyiin. /Kikēēyēyiisyēē mbo subak kōōbooru wōlēē inēmchintooy keey ꞉chiito soboontaab Tāmirmiryēēt.

5:13 Chuy. 30:35; Laawi. 2:13; Kāāyiit. 18:19; 2Bāy. 2:20; Eesra 6:9; Ēsēk. 43:24; Māārkō 9:50

5:14 Yoowa. 8:12; 9:5

5:15 Māārkō 4:21

5:16 Ēfēēs. 5:8-9; Filib. 2:15; 1Bēt. 2:12

5:17 Mat. 22:37-40; Room. 3:31; 7:4-6; Ēfēēs. 2:13-16; Ibu. 10:9

5:18 Tyēēn. 119:89; Isa. 40:8; Mat. 24:35; Luuka 16:17

5:20 Mat. 18:3; 23:23-28; Yoowa. 3:5

5:21 Chuy. 20:13

5:21 Laawi. 24:17

5:22 Yoo /kākēēmwooy kule ng'eetaabkaamet ku chiitaab Kiriistō.

5:22 1Yoowa. 3:15; Mat. 18:9; Yāāk. 3:6

5:24 Mat. 6:14-15

5:26 Mat. 18:34

5:27 Chuy. 20:14

5:28 Kāālēw. 6:25; 2Bēt. 2:14

5:30 Māārkō 9:43-47

5:31 Kiruu. 24:1-4; Mat. 19:7

5:32 Mat. 19:9; 1Kōōr. 7:10-11

5:33 Kāāyiit. 30:2

5:33 Laawi. 19:12; Kiruu. 23:21

5:35 Isa. 66:1; Yēyuut. 7:49

5:35 Tyēēn. 48:2; 76:2

5:37 Mat. 23:16-22; Yāāk. 5:12

5:37 Yāāk. 5:12; Mat. 6:13; Yoowa. 17:15

5:38 Chuy. 21:24; Laawi. 24:20; Kiruu. 19:21

5:39 Luuka 6:29; Room. 12:17, 19; 1Bēt. 3:9

5:40 1Kōōr. 6:7; Ibu. 10:34

5:43 Laawiik 19:18; Kiruutēk 7:1-2

5:43 2Sām. 22:38-43; Tyēēn. 139:21-22

5:44 Luuka 6:27-28; Room. 12:20; 1Bēt. 2:20-23

5:45 Ēfēēs. 5:1

5:48 Laawi. 19:2; Luuka 6:36; 1Bēt. 1:16