8
Ixoki' ri xeto'on richin ri Jesús
Ca'i-oxi' k'ij después chire ronojel re', ri Jesús xuchop c'a nibe pa tak nima'k y cocoj tinamit, y chi cablajuj rutijoxela' e benek riq'uin. Y rija' nutzijoj ri utzilej ruch'abel ri Dios ri nich'on chirij tok ri vinek ye'oc pa rajavaren o pa ruk'a' ri Dios. Y ec'o chuka' ca'i-oxi' ixoki' ri e tzeketel-el* Mt. 27:55, 56; Mr. 15:40, 41; Lc. 23:27; Hch. 1:14. chirij. Re ixoki' re', jare' ri e ruc'achojirisan ri Jesús y relesalon itzel tak espíritu quiq'uin. Chiquicojol c'a re ixoki' re' benek ri María, Mr. 16:1, 9; Jn. 19:25. ri nibix chuka' Magdalena chire. Y jac'a riq'uin re ixok re' xe'elesex e vuku' itzel tak espíritu, roma ri Jesús. Chiquicojol ri ixoki' ri e tzeketel chirij ri Jesús, benek ri jun ixok ri rubini'an Juana, Lc. 24:10. rixjayil ri jun achin rubini'an Chuza. Y re achin re' jun rusamajel ri Herodes. Chuka' benek ri jun ixok rubini'an Susana. Y ec'o chuka' ch'aka' chic ixoki' ri e benek ri can yeto'on chuka' richin ri Jesús. Re ixoki' re' xequilij ri Jesús y ri rutijoxela'.
Ri c'ambel-tzij chirij ri ija'tz
Y riq'uin ri Jesús janíla q'uiy vinek xquimol-qui', vinek ri yepe pa ch'aka' chic tinamit. Romari' ri jun k'ij ri', tok janíla chic e q'uiy vinek quimolon-qui' riq'uin, rija' xubij jun c'ambel-tzij§ Mt. 13:2; Mr. 4:1. chique: C'o c'a jun achin ri xbejopin ija'tz. Y tok ri achin nijopin chic ija'tz, juba' c'a chire ri ija'tz xka' pa bey, romari' ri vinek yek'ax pa ruvi'. Y riq'uin chic xepe ri aj-xic' tak chicop ri yebe pa cak'ik', xquitej-el ri ija'tz ri'. Y ch'aka' chic ija'tz xka' cojol tak abej. Re ija'tz c'a re' richin xel-pe, xel-pe. Xa jac'a tok xpe ruvech ri k'ij, xechaki'j-ka, roma man rex ta ri ulef ri xka-vi ri ija'tz. Y juba' chic ija'tz xka' cojol k'ayis c'o quiq'uixal. Y tok xe'el-pe, junan xeq'uiy quiq'uin ri q'uix. Pero roma ri q'uix janíla xeq'uiy, ri tico'n xejik' pa quik'a'. Y ri ch'aka' chic c'a ija'tz xka' pa jun utzilej ulef, y jebel xeq'uiy. Y xquiyala' jujun ciento quivech jujun ija'tz, xcha'.
Y tok rubin chic ka re' ri Jesús, can riq'uin c'a ruchuk'a' xch'on, y xubij: Ri c'o c'a rac'axabal, can trac'axaj c'a ri xinbij, xcha' chique.
Ri nic'atzin-vi jun c'ambel-tzij
Y ri rutijoxela' ri Jesús xquic'utuj c'a chire chi achique c'a ri nrajo' nuk'alajirisaj chiquivech riq'uin re jun c'ambel-tzij re'.* Mt. 13:10; Mr. 4:10. 10 Y ri Jesús xubij chique: Man jun bey can ta bin can jebel chirij tok ri vinek yue'oc pa rajavaren o pa ruk'a' ri Dios, pero chive rix yo'on c'a k'ij chi nivetamaj. Jac'a chique ri vinek ri man yeniman ta vichin, riq'uin c'ambel tak tzij yich'on-vi quiq'uin, richin queri' choj niquitzu' y man niquitz'et ta jebel ri niquitzu', y richin chi choj nicac'axaj y man nik'ax ta chiquivech ri nicac'axaj. Is. 6:9; Mr. 4:12.
Ri Jesús nubij achique nic'ulun-vi chi tzij ri c'ambel-tzij chirij ri ija'tz
11 Y que c'a re' ri nubij ri c'ambel-tzij ri': Ri ija'tz junan nuben riq'uin ri ruch'abel Mt. 13:18; Mr. 4:14; Hch. 20:27, 32; 1 Co. 3:6, 7, 9-12; Stg. 1:21; 1 P. 1:23. ri Dios. 12 Ri juba' ija'tz ri xka' pa bey, junan riq'uin ri ruch'abel ri Dios tok nac'axex coma ri vinek. Ri itzel-vinek junanin nipe, y nrelesaj-el ri ruch'abel ri Dios pa tak cánima ri vinek ri', richin queri' re vinek re' man tiquinimaj ri Dios, y man quecolotej§ 2 Co. 2:11; 4:3; 2 Ts. 2:10; Stg. 1:23, 24; 1 P. 5:8. chuka'. 13 Y ri ija'tz ri xka' can cojol tak abej, can nich'on-vi c'a chirij ri ruch'abel ri Dios ri nac'axex coma ri vinek. Ri vinek ri' can janíla c'a yequicot tok niquic'ul ri ruch'abel ri Dios pa tak cánima. Pero roma c'a ri can man nuq'uen ta ka ruxe' jebel ri ruch'abel ri Dios pa tak cánima, can man niyaloj ta c'a ri quicoten quiq'uin, xa jun ca'i-oxi' oc k'ij cukul quic'u'x riq'uin ri Dios. Y tok yetejtobex c'a, man c'ayef ta richin niquiya' can ri Dios. 14 Ri ija'tz ri xka' cojol tak k'ayis ri c'o quiq'uixal can nich'on-vi c'a chirij ri ruch'abel ri Dios ri nac'axex coma ri vinek. Pero ri vinek ri' xa yejik' roma ja ri nic'atzin chire ri quic'aslen vave' chuvech re ruvach'ulef ri niquich'ob, yejik'* Mt. 19:26; 1 Ti. 6:9, 10; 2 Ti. 4:10. chupan ri quibeyomel y chuka' chupan ri yequirayila'. Y man nivachin ta jebel ri quic'aslen. 15 Y ri ija'tz ri nika' pa jun utzilej ulef, can nich'on-vi c'a chirij ri ruch'abel ri Dios ri nac'axex coma ri vinek. Rije' riq'uin ronojel cánima Ef. 2:4; 2 P. 1:5-10. nicac'axaj y niquiben ri nubij. Jantape' quicukuban quic'u'x riq'uin ri Dios, y nivachin jebel ri quic'aslen.
Ri c'ambel-tzij chirij jun k'ak' richin sakil
16 Y man jun chuka' vinek ri nutzij jun k'ak' y c'a ta ri' nrajo' nutz'apej o nuya' ta apo chuxe' ri ruch'at. Man que ta ri' nuben. Ri k'ak' ri' nic'atzin richin nicanox jun c'ojlibel ri nitz'uyubex-vi, richin queri' ri ye'oc-apo pa jay yetzu'un Mt. 5:15; Mr. 4:21; Lc. 11:33; Fil. 2:15, 16. jebel. 17 Y man jun ri evan can, ri man ta xtek'alajin-pe. Y chuka' man jun ri tz'apen can rij, ri xa man ta nek'alajin-pe y nel-pe chuva-sakil.§ Mt. 10:26; Lc. 12:2.
18 Y queri', vi rix nivac'axaj ri ruch'abel ri Dios, tiyaca' c'a ka ri pa tak ivánima. Roma ri can c'o c'a ruyacon pa ránima, can xtuc'ul c'a más.* Mt. 13:12; 25:29; Mr. 4:25; Lc. 19:26; Jn. 15:2; Ap. 22:11. Jac'a ri nac'axan ri ruch'abel ri Dios y xa man nuyec ta ka pa ránima, ri janipe' nuch'ob chi c'o riq'uin, hasta ri' nelesex chire, xcha' ri Jesús.
Ri rute' y ri e rach'alal ri Jesús
19 Y ri rute' y ri e rach'alal Mt. 12:46; 13:55; Mr. 3:31; Jn. 7:5; Hch. 1:14; 1 Co. 9:5; Ga. 1:19. ri Jesús xepe c'a acuchi c'o-vi rija'. Pero man xetiquir ta xe'apon c'a riq'uin apo, roma janíla e q'uiy vinek quimolon-qui' riq'uin ri Jesús. 20 Y xbix c'a apo chire ri Jesús: Ri ate' y ri e avach'alal at coyoben chuva-jay, e petenek chi'atz'etic.
21 Pero rija' xubij: Ja ri vinek ri ye'ac'axan y niquiben ri nubij Lc. 11:28. ri ruch'abel ri Dios, jari' ri nte' y ri e vach'alal, xcha' ri Jesús.
Xk'alajin ri ruchuk'a' ri Jesús tok xuk'et ruchuk'a' ri cak'ik' y ri ya'
22 Y jun k'ij, ri Jesús rachibilan ri rutijoxela', xoc-el pa jun canoa. Y c'ari' xubij chique: Jo' juc'an ruchi-ya'. Y xebe.§ Mt. 8:23; Mr. 4:35.
23 Y ri Jesús xver-el, tok quichapon-el bey pa ruvi' ri ya'. Quichapon c'a bey tok xpe jun cak'ik' janíla nim ri chiri' pa ruvi' ri ya'. Romari' ri canoa ri e benek-vi, xuchop ninoj-pe chi ya', y riq'uin ri' man c'ayef ta nibe chuxe' ya' ri canoa. Can pa c'ayeval c'a ec'o-vi. 24 Xepe c'a ri tijoxela' xquic'asoj ri Jesús, y xquibij chire: ¡Ajaf! ¡Ajaf! Vacami yojquen (yojcom), xecha' chire.
Y ri Jesús xyacatej c'a pe, y xubij: Tiq'uis-el ri cak'ik' y titane-ka ri nibolko't ri ya'.
Y queri' xbanatej.* Job 28:11; 38:11; Sal. 29:10; 46:1; 65:7; 89:9; 93:4; 107:29; 135:6; Nah. 1:4. Ri cak'ik' xq'uis-el, y ri nibolko't ri ya' xtane-ka. 25 C'ari' ri Jesús xubij chique ri rutijoxela': ¿Achique roma tok man xicukuba' ta ic'u'x viq'uin?
Pero ri tijoxela' quixibin-qui'. Can achique la xquitz'et ri xbanatej, y xquic'utula' chiquivech: ¿Achique c'a chi achin re'? Roma can nich'on chique ri cak'ik' y ri ya', y can niquinimaj Sal. 33:8, 9; Mr. 4:41; 6:51. rutzij.
Ri Jesús yerelesaj itzel tak espíritu riq'uin jun aj-Gadara
26 Y ri Jesús y ri rutijoxela' xe'apon c'a ri juc'an ruchi-ya', ri chiri' pa jun lugar rubini'an Gadara, Mt. 8:28; Mr. 5:1. ri c'o-apo chuvech ri Galilea. 27 Y tok ri Jesús xka' can chupan ri canoa, xapon jun achin aj pa tinamit riq'uin. Y re achin re' c'o chic c'a q'uiy tiempo ri ec'o-pe itzel tak espíritu riq'uin. Manek rutziak nrucusaj, ni man nic'oje' ta pa rachoch. Xa ja ri camposanto ri richin ri tinamit ri', ri oquinek rachoch.§ Mt. 8:28. 28 Y re achin re', can xe xutz'et ri Jesús, can jari' xbexuque'* Fil. 2:10, 11. chuvech. Y can riq'uin c'a ruchuk'a' nich'on-apo chire ri Jesús, y nubij c'a: Rat Jesús ri Ruc'ajol ri nimalej Dios, Hch. 16:16, 17. ¿achique roma tok yinanek? Tabana' jun utzil man quinach'ujirisaj.
29 Ri achin xubij quere' roma ri Jesús xubij chire ri itzel espíritu c'o riq'uin, chi tel-el ri chiri'. Roma q'uiy tiempo c'o-pe re itzel espíritu re' riq'uin. Y roma chuka' ri' ri vinek quichapon e quiximilon ruk'a-raken re achin re' riq'uin ch'ich' y cadenas, pero man e tiquirinek ta chirij. Roma re achin re' yeruk'ej ri cadenas ri e ximiyon richin, y ri itzel espíritu c'o riq'uin nuben c'a chire chi nibe ri pa tz'iran ruvach'ulef. 30 Y ri Jesús xuc'utuj c'a chire ri achin: ¿Achique abi'?
Y ri achin xubij: Oj janíla nubi', xcha'.
Queri' xubij ri achin roma can e janíla ri itzel tak espíritu ri ec'o riq'uin. 31 Y re itzel tak espíritu re' janíla xquic'utuj utzil chire ri Jesús, chi vi yerelesaj-el riq'uin ri achin, man c'a querutek-el chupan ri qui-lugar Ap. 20:3. conojel ri itzel tak espíritu, xecha'. 32 Y roma chunakaj apo ri lugar ri', pa ruvi' jun juyu', janíla e q'uiy ak yeva', romari' ri itzel tak espíritu xquic'utuj utzil chire ri Jesús chi tuya' k'ij chique richin ye'oc quiq'uin re ak§ Lv. 11:7; Dt. 14:8. re'. Y ri Jesús xubij chique chi utz. 33 Y ri itzel tak espíritu can jari' xe'el-el* Job 1:12; 12:16; Ap. 20:7. riq'uin ri achin, y xebe'oc quiq'uin ri ak. Conojel c'a ri ak ri' xquichop anin (anen) chuvech jun juyu' pa'el-pa'el, y choj xebeka' pa ya'. Y chiri' xejik'-vi conojel ri ak ri'.
34 Y ri yeyuk'un quichin ri ak ri', tok xquitz'et ri xc'ulvachitej, xe'anmej; y rije' xbequiyala' can rutzijol ri pa tinamit y ri pa tak juyu' chuka'. 35 Y ri vinek ri xe'ac'axan-pe ri xc'ulvachitej, xepe richin xoquitz'eta'. Tok ri vinek ri' xe'oka' riq'uin ri Jesús, xquitz'et Ro. 10:20. c'a chi ri achin ri xe'elesex ri itzel tak espíritu riq'uin, tz'uyul c'a apo riq'uin ri Jesús. Rucusan rutziak, y man nuben ta chic 1 Jn. 3:8. c'a ri achi'el ri rubanon-pe. Pero ri vinek ri' xa xquixibij-qui' tok xquitz'et re achin re'. 36 Y xtzijox chuka' chique ri kitzij ri xc'ulvachitej. Ronojel re' xtzijox chique coma ri vinek ri can xetz'eton tok xe'elesex ri itzel tak espíritu riq'uin ri achin, roma ri Jesús. 37 Riq'uin c'a ri xc'ulvachitej ronojel re', ri vinek ri aj chiri' pa Gadara xquic'utuj§ Dt. 5:25; 1 S. 6:20; 16:4; 2 S. 6:8, 9; Job 21:14; Mt. 8:34; Mr. 1:24; 5:17; Lc. 4:34; 5:8; Hch. 16:39; 1 Co. 2:14. c'a utzil chire ri Jesús chi man tic'oje-ka chiri'. Ri vinek ri aj chiri' xquibij quere' roma ri quixibin-qui' janíla. Roma c'a ri' ri Jesús e rachibilan ri rutijoxela' xoc-el pa canoa, richin nibe. 38 Y ri achin ri xe'elesex ri itzel tak espíritu riq'uin, nuc'utuj c'a utzil chire ri Jesús chi tuya' k'ij chire richin nibe riq'uin.* Sal. 103:1; 116:12; Mr. 5:18; Lc. 18:43. Pero richin chi nitzolin ri achin, ri Jesús xubij c'a chire: 39 Catzolin chi'avachoch, y te'atzijoj ri xuben ri Dios aviq'uin rat, xuche'ex.
Y ri achin can xberutzijoj na vi ri chirachoch, y chique conojel ri vinek ri pa rutinamit xutzijoj ri xuben ri Jesús riq'uin rija'.
Ri Jesús xuben jun milagro riq'uin jun ixok y riq'uin ri jun ti xten ri xa caminek chic
40 Y tok ri Jesús e rachibilan ri rutijoxela' xtzolin c'a juc'an chic ruchi' ri ya', ri vinek ec'o chiri', riq'uin janíla quicoten xquic'ul-apo, roma ri vinek ri' can jac'a rija' ri coyoben. 41 Xapon c'a chuka' jun achin rubini'an Jairo. Re achin c'a re' c'o jun rusamaj chupan ri jay ri can nitzijox-vi ri ruch'abel ri Dios y ja rija' ri achi'el tata'aj chiri'. Re achin rubini'an Jairo xbexuque' Mt. 9:18; Mr. 5:22. chuvech ri Jesús, y xuc'utuj utzil chire chi tibe chirij c'a pa rachoch, 42 roma xa can xe Lc. 7:12. ri jun ti rumi'al c'o, ri c'o la'ek cablajuj rujuna' y niquen yan ka (nicom yan ka). Y tok ri Jesús y ri e benek riq'uin xquichop-el bey richin yebe pa rachoch ri Jairo, janíla e q'uiy vinek xetzeke-el chirij. Y roma can janíla e q'uiy ri vinek ri e benek, man utz ta chic yebiyin.
43 Chiquicojol c'a ri vinek, benek jun ixok yava'. Re ixok re' c'o yan cablajuj juna' nibiyin ruquiq'uel,§ Lv. 15:25; Mt. 9:20; Mr. 5:25. y man tanel ta. Xuq'uis yan c'a ronojel ru-mero, roma benek chic quiq'uin q'uiy ak'omanela', y man jun chique ri ak'omanela' tiquirinek ta rak'oman ri ruyabil. 44 Ri ixok ri' xjel c'a apo riq'uin ri Jesús, pero ja ri chirij, y xberuchapa'* Dt. 22:12; Mr. 5:27, 28; 6:56; Hch. 5:15; 19:12. c'a can juba' ri ruchi-rutziak ri Jesús. Y can jari' xtane' nibiyin ri ruquiq'uel.
45 Y jari' tok ri Jesús xuc'utuj: ¿Achique ri xichapon?
Y roma ri conojel niquibij chi man jun quichapon rije', ri Pedro y ri ch'aka' chic tijoxela' xquibij chire ri Jesús: Ajaf, rat navajo' navetamaj achique xachapon. Pero vave' c'ayef richin navetamaj, roma janíla e q'uiy vinek niquipitz'-qui' y niquinimila-qui' chavij, y rat nac'utuj: ¿Achique xichapon?
46 Y jari' tok ri Jesús xubij: C'o jun ri xichapon, roma can xinna' chi c'o jun ri xinc'achojirisaj riq'uin ri uchuk'a' Mr. 5:30; Lc. 5:17; 6:19. c'o viq'uin, xcha'.
47 Y ri ixok tok xutz'et chi xa xnabex, nibaybot (nibarbot) xoxuque' chuvech ri Jesús. Y chiquivech conojel ri vinek xubij-apo chire ri Jesús ri achique roma tok xuchop ruchi-rutziak. Y xubij chuka' chi can xe xuchop ruchi-rutziak ri Jesús, can jari' xc'achoj xuna' rija'. 48 Ri Jesús xubij chire: Numi'al, xacolotej, Mr. 10:52; Lc. 7:50. roma xacukuba' ac'u'x viq'uin. Vacami c'a, catzolin; ri avánima xril yan uxlanen, xuche'ex.
49 Y c'a nich'on na c'a ri Jesús riq'uin ri ixok, tok c'o jun xoka' petenek chirachoch ri Jairo, ri achin ri achi'el tata'aj ri chiri' pa nima-jay ri can nitzijox-vi ri ruch'abel ri Dios. Ri jun ri xpe, xorubij c'a chire ri Jairo: Man chic tac'uaj-el ri Tijonel Jesús, roma ri ti ami'al xa xquen yan§ Mr. 5:35. (xcom yan).
50 Jac'a tok ri Jesús xrac'axaj-pe, xubij chire ri Jairo: Man tuxibij-ri' ri avánima roma ri xobix chave. Tacukuba'* 2 Cr. 20:20; Is. 1:10; Mr. 9:23; 11:22-24; Jn. 11:25, 40. c'a ac'u'x viq'uin, y ri ti ami'al xtic'astej, xuche'ex.
51 Y tok xe'apon c'a chirachoch ri Jairo, ri Jesús xaxe c'a chique ri Pedro, ri Jacobo y ri Juan ri e rutijoxela', y chique ri rute-rutata' ri ac'ual xuya' k'ij richin xe'oc riq'uin ri ti caminek. 52 Conojel janíla niquibisoj y nicok'ej ri ti xten ri'. Pero ri Jesús xubij chique: Man chic c'a tivok'ej ri ti xten, roma rija' xa man caminek ta, Jn. 11:11, 13. rija' xa nuxlan, xcha'.
53 Pero rije' xa xetze'en chirij ri Jesús, roma quetaman chi xa caminek chic ri ti xten ri'.
54 Y ri Jesús xuchop ruk'a' ri ti xten caminek, y xubij c'a: Ti xten, cayacatej. Lc. 7:14; Jn. 11:43; Hch. 9:40.
55 Y ri ti xten can xtzolin na vi pe ri ránima riq'uin, y can jari' xyacatej-pe. Y ri Jesús xubij chi tisuj ruvay. 56 Y ri te'ej-tata'aj can achique la xquina' tok xquitz'et ri xbanatej riq'uin ri calc'ual. Y ri Jesús xubij chique chi man§ Mt. 8:4; 9:30; Mr. 5:43. tiquitzijoj ri xbanatej chiri'.

*8:2 Mt. 27:55, 56; Mr. 15:40, 41; Lc. 23:27; Hch. 1:14.

8:2 Mr. 16:1, 9; Jn. 19:25.

8:3 Lc. 24:10.

§8:4 Mt. 13:2; Mr. 4:1.

*8:9 Mt. 13:10; Mr. 4:10.

8:10 Is. 6:9; Mr. 4:12.

8:11 Mt. 13:18; Mr. 4:14; Hch. 20:27, 32; 1 Co. 3:6, 7, 9-12; Stg. 1:21; 1 P. 1:23.

§8:12 2 Co. 2:11; 4:3; 2 Ts. 2:10; Stg. 1:23, 24; 1 P. 5:8.

*8:14 Mt. 19:26; 1 Ti. 6:9, 10; 2 Ti. 4:10.

8:15 Ef. 2:4; 2 P. 1:5-10.

8:16 Mt. 5:15; Mr. 4:21; Lc. 11:33; Fil. 2:15, 16.

§8:17 Mt. 10:26; Lc. 12:2.

*8:18 Mt. 13:12; 25:29; Mr. 4:25; Lc. 19:26; Jn. 15:2; Ap. 22:11.

8:19 Mt. 12:46; 13:55; Mr. 3:31; Jn. 7:5; Hch. 1:14; 1 Co. 9:5; Ga. 1:19.

8:21 Lc. 11:28.

§8:22 Mt. 8:23; Mr. 4:35.

*8:24 Job 28:11; 38:11; Sal. 29:10; 46:1; 65:7; 89:9; 93:4; 107:29; 135:6; Nah. 1:4.

8:25 Sal. 33:8, 9; Mr. 4:41; 6:51.

8:26 Mt. 8:28; Mr. 5:1.

§8:27 Mt. 8:28.

*8:28 Fil. 2:10, 11.

8:28 Hch. 16:16, 17.

8:31 Ap. 20:3.

§8:32 Lv. 11:7; Dt. 14:8.

*8:33 Job 1:12; 12:16; Ap. 20:7.

8:35 Ro. 10:20.

8:35 1 Jn. 3:8.

§8:37 Dt. 5:25; 1 S. 6:20; 16:4; 2 S. 6:8, 9; Job 21:14; Mt. 8:34; Mr. 1:24; 5:17; Lc. 4:34; 5:8; Hch. 16:39; 1 Co. 2:14.

*8:38 Sal. 103:1; 116:12; Mr. 5:18; Lc. 18:43.

8:41 Mt. 9:18; Mr. 5:22.

8:42 Lc. 7:12.

§8:43 Lv. 15:25; Mt. 9:20; Mr. 5:25.

*8:44 Dt. 22:12; Mr. 5:27, 28; 6:56; Hch. 5:15; 19:12.

8:46 Mr. 5:30; Lc. 5:17; 6:19.

8:48 Mr. 10:52; Lc. 7:50.

§8:49 Mr. 5:35.

*8:50 2 Cr. 20:20; Is. 1:10; Mr. 9:23; 11:22-24; Jn. 11:25, 40.

8:52 Jn. 11:11, 13.

8:54 Lc. 7:14; Jn. 11:43; Hch. 9:40.

§8:56 Mt. 8:4; 9:30; Mr. 5:43.