12
Pa jun k'ij richin uxlanen, ri tijoxela' niquitej c'a ruvech ri trigo ri yequich'upula'
Y ja tiempo chuka' ri', pa jun uxlanibel-k'ij, ri Jesús y ri rutijoxela' e benek c'a pa jun ulef ri ticon ruvech riq'uin trigo. Y ri tijoxela' niquitej c'a ri ruvech ri trigo* Dt. 23:25. ri yequich'upula', Mr. 2:23. roma xpe quivayjal. Lc. 6:1. Y ri' xtz'et c'a pe coma ri achi'a' fariseos, y xquibij c'a chire ri Jesús: Que'atzu' la atijoxela' roma man ja ta ye'ajin chubanic. Can man ruc'amon ta chi yesamej chupan jun uxlanibel-k'ij§ Ex. 20:10. achi'el re k'ij re vacami, xecha'.
Pero ri Jesús xubij chique: ¿Man itz'eton ta c'a rix ri tz'ibatel can chirij ri xquiben ri David y ri e rachibil, chupan ri ojer can tiempo, tok janíla xenum?* 1 S. 21:6. Ri David xbe c'a chucanoxic vey chiri' pa rachoch ri Dios, y can ja ri lok'olej tak caxlan-vey Ex. 25:30; 29:32; Lv. 8:31; 24:5. ri xbejach-pe chire. 1 S. 21:6. Rija' y ri e rachibil xquitej c'a ri lok'olej tak caxlan-vey ri'. Man riq'uin vi ri', man mac ta ri xquiben. Y ri' xaxe ri sacerdotes c'o quik'a' chire. Yin ninch'ob chi can isiq'uin-vi chuka' ri c'o chupan ri ley richin ri Moisés. ¿Y achique c'a roma tok ri sacerdotes can yesamej-vi pa rachoch ri Dios chupan ri uxlanibel-k'ij§ Nm. 28:9; Jn. 7:22. y rije' man mac ta niquiben? Ri' roma c'a ri rachoch* 2 Cr. 6:18; Hag. 2:7, 9. ri Dios can c'o-vi ruk'ij. Pero re vacami, rix nitz'et c'a Jun ri más ruk'ij que chuvech ri rachoch ri Dios. Y rix man ta xixtiquir xibij chi man utz ta ri ye'ajin chubanic ri nutijoxela', xa ta ivetaman achique nic'ulun-vi chi tzij ri ruch'abel ri Dios ri nubij: Yin más nika' chinuvech chi ja ta ri joyovanic ri c'o iviq'uin, que chuvech ri chicop ri ye'isuj chuve. Os. 6:6. Queri' ri nubij ri Dios. Can jac'a yin Dn. 7:13. ri xinalex chi'icojol ri Rajaf ri uxlanibel-k'ij, xcha' ri Jesús.
Ri Jesús xuc'achojirisaj jun achin chaki'j jun ruk'a'
Y tok ri Jesús y ri rutijoxela' xetzolin yan c'a pe, rije' xebe ri pa nima-jay§ Mr. 3:1. ri niquimol-vi-qui' ri vinek richin nicac'axaj ri ruch'abel ri Dios. 10 Y ri chiri' chiquicojol ri vinek ri quimolon-qui', c'o c'a jun achin chaki'j jun ruk'a'. Xepe c'a ri vinek ri' xquic'utuj chire ri Jesús: ¿Ruc'amon cami chi nic'achojirisex jun yava' pa jun uxlanibel-k'ij?* Lc. 13:14; 14:3. Queri' c'a ri xquic'utuj chire roma nicajo' yeyacatej chirij y niquisujuj.
11 Xpe c'a ri Jesús xubij chique: C'o ta jun chive rix achi'a' ri c'o ta jun rucarne'l y nitzak ta pa jun jul chupan jun uxlanibel-k'ij, ¿achique ta cami nuben riq'uin? ¿Nuya' ta cami can chiri'? Man xtuben ta queri'. Xa can nuq'uen-vi c'a ka richin nrelesaj-pe. Ex. 23:4; Dt. 22:4. 12 C'a ta la' chic c'a jun achin chi man ta nicol, tok xa can más vi ruk'ij que chuvech jun carne'l. Xa roma c'a ri' tok can ruc'amon-vi chi niban ri utz pa jun uxlanibel-k'ij.
13 Y c'ari' c'a tok ri Jesús xubij chire ri achin ri chaki'j ri ruk'a': Tayuku' la ak'a'.
Y ri achin can xe xuyuk ri ruk'a', can jari' xchojmir y xoc achi'el ri jun chic ruk'a'. 14 Y ri achi'a' fariseos can xe xquitz'et can ri', xebe y xbequimolo-qui' richin niquich'ob achique niquiben, Lc. 6:11. roma nicajo' niquicamisaj ri Jesús.§ Mr. 3:6; Jn. 5:18; 11:53.
Ri Jesús jun Samajel cha'on
15 Ri Jesús xel c'a el ri chiri' tok xretamaj ri niquich'ob* Sal. 139:2; He. 4:13. chirij. Rija' can e janíla c'a ri vinek xetzekelben-el richin. Mr. 3:7. Y yeruc'achojirisala' c'a conojel ri e yava'i'. 16 Pero can janíla c'a nuchilabej-el chique conojel rije' chi man tiquiya' rutzijol Mr. 3:12; 8:30. chi rija' xeruc'achojirisaj chire ri quiyabil. 17 Richin queri' can nibanatej§ Nm. 23:19. na c'a ri ruk'alajirisan can ri Dios chuvech ri rusamajel* Is. 49:5, 6; 52:13. ri xc'oje' ojer can ri xubini'aj Isaías. Ri tz'ibatel c'a can nubij:
18 Jac'are' c'o ri Nusamajel ri nucha'on.
Yin janíla ninvajo' rija'; can niquicot-vi vánima riq'uin.
Can xtinya' c'a chuka' pe ri nu-Espíritu Is. 61:1. pa ruvi'; Is. 42:1; Mt. 3:16.
y rija' xtuk'alajirisaj c'a chiquivech ri man quetaman ta nuvech yin, ri achique nic'atzin-vi ri c'aslen choj.
19 Man xtuben ta oyoval, man xtuyec ta ri ruch'abel roma royoval,
ni man xtuya' ta rutzijol rija' mismo chiquivech ri vinek ri pa tak bey.
20 Y stape' ri ruc'aslen jun vinek achi'el ta chic jun aj ri paxnek, rija' man xtuben ta c'a chire chi nik'aj.
Chuka' vi ri ruc'aslen jun vinek achi'el ta ruxak jun k'ak' ri nibukun roma nichup yan ka, rija' man xtuchup ta.§ Is. 40:11.
Y jantape' queri' xtuben-apo, c'a tok xtapon ri k'ij chi rija' xtuben chi xtich'acon ri chojmilej k'atbel-tzij.
21 Y ri vinek c'a ri man jani quetaman ta nuvech, riq'uin c'a rija' xticoyobej-vi ri quicolotajic.
Ri vinek niquibij chi ri Jesús c'o ri ruchuk'a' ri cajaval ri itzel tak espíritu riq'uin
22 Y c'o c'a jun moy y mem uc'uan-apo chire ri Jesús, y queri' ruc'ulvachin roma chapon c'a roma jun itzel espíritu.* Mt. 9:32; Mr. 3:11; 9:17. Y ri Jesús can xrelesaj c'a ri itzel espíritu ri'. Can xuben c'a chire chi xtzu'un y xch'on. Lc. 11:14. 23 Y romari' tok conojel vinek can achique la xquina' tok xquitz'et y niquibila' c'a: ¿Man ja ta cami re' ri Cristo ri koyoben, ri riy-rumam Ro. 9:5. ri David?
24 Pero tok ri achi'a' fariseos xcac'axaj ri niquibij ri vinek chirij ri Jesús, rije' xquibij c'a: Ri Jesús yerelesaj itzel tak espíritu pero xa pa rubi' ri Beelzebú§ Mr. 3:22. ri cajaval ri itzel tak espíritu, yecha' c'a.
25 Y roma ri Jesús can retaman* Mt. 9:4; Jn. 2:25; Ap. 2:23. c'a ri niquinojila' ri achi'a' fariseos, rija' xubij chique: Vi ri vinek richin jun ruvach'ulef man yenojin ta y ca'i' quivech niquiben, nipe oyoval chiquicojol. Y re' man utz ta, roma nuben chire ri quiruvach'ulef chi nitzak. Y que chuka' ri' ronojel tinamit y ronojel jay, vi xa yejalajo' chiquivech y yech'aratej, man xquepa'e' ta can. 26 Y vi ri Satanás yerelesaj c'a el ri can e rusamajela' vi, can nic'ulun c'a chi tzij ri' chi ruyon rija' nrokotaj-el-ri'. Xa chirij rija' mismo yacatajinek-vi. Y vi queri' nuben, ruyon nic'oje' can y chanin nitzak. 27 Rix can nich'ob-vi c'a chuvij yin chi pa rubi' ri Beelzebú yenvelesaj ri itzel tak espíritu, pero rix ¿achique c'a nich'ob chiquij ri yetzekelben ivichin? ¿Achique yoyon uchuk'a' chique rije' richin yetiquir yequelesaj itzel tak espíritu chuka'? Can ja vi c'a ri yetzekelben ivichin ri yek'alajirisan chi xa man utz ta ri nibij rix. 28 Yin yitiquir c'a yenvelesaj itzel tak espíritu roma can jac'a ri ru-Espíritu ri Dios ri c'o viq'uin. Xa can xoka' yan c'a ri k'ij chi conojel ruc'amon chi niquinimaj rutzij ri Dios y yec'oje' pa rajavaren o pa ruk'a' rija'. Dn. 2:44; 7:14; Lc. 11:20; 17:20; He. 12:28.
29 Y ri nrajo' c'a nelek'-el pa rachoch jun achin ri can janíla ruchuk'a', Is. 49:24. ri nabey c'o chi nuben riq'uin ri achin ri', ja ri tuxima' y c'ari' c'a tucanoj-el ronojel ri nrajo' yeruc'uaj.
30 Jun c'a ri man viq'uin ta yin nisamej-vi, xa chuvij c'a yin nisamej-vi. Y achique ri man nito'on ta vichin, xa jari' ri niyojon (niyujun) ronojel ri yenben yin.§ Mr. 9:40; Lc. 9:50; 11:23.
31 Y roma ri xbitej, yin ninbij c'a chive: Ri mac y ri itzel tak ch'abel ri yequibila' ri vinek, richin niquiyok'bej rubi' ri Dios, can c'a yecuyutej-vi. Jac'a ri ch'abel yok'bel richin ri Lok'olej Espíritu,* Hch. 7:51; He. 6:4. can man xquecuyutej ta. Mr. 3:28; Lc. 12:10; He. 10:26; 1 Jn. 5:16. 32 Y xabachique c'a vinek ri nibin Mt. 11:19; 1 Ti. 1:13. ch'abel chuvij yin ri xinalex chi'icojol, can c'a nicuyutej na rumac.§ Jn. 7:12. Jac'a ri nibin ch'abel chirij ri Lok'olej Espíritu, can man xticuyutej ta rumac re vacami, ni ri chikavech apo.
Jun che' netamex ruvech xaxe riq'uin ri ruvech ri nuya'
33 Roma xaxe na pe' jun che', netamex ruvech vi utz o man utz ta, xaxe riq'uin nitz'et ri ruvech ri nuya'. Man tibij chi jun che' xa man utz ta, tok ri ruvech ri yeruya' can e utz vi. Chuka' man tibij chi jun che' utz, tok ri ruvech ri yeruya' xa man e utz ta.* Mt. 7:17; Lc. 6:43. 34 Roma c'a ri' rix ri ix achi'el itzel tak cumatzi', Mt. 3:7; 23:33; Lc. 3:7. ¿can yixtiquir cami c'a nibij ri utz, tok xa ja ri etzelal c'o iviq'uin? Roma jun vinek can jac'a ri c'o pa ránima ri nubij. Lc. 6:45; 1 Jn. 3:10. 35 Jun utzilej vinek can chucojol c'a ri utzilej beyomel c'o pa ránima yerelesaj-pe ri yerubij. Jac'a ri vinek ri man utz ta, can chucojol c'a ri itzel beyomel c'o pa ránima yerelesaj-pe ri yerubij. 36 Y yin ninbij c'a chive chi chupan ri k'ij tok xtibanatej ri k'atoj-tzij, ri vinek ri xebin ch'abel ri xa man jun xec'atzin-vi, can xtik'at c'a tzij pa quivi', roma ronojel ri ch'abel ri xequibila'.§ Ec. 12:14; Ef. 5:4; Ap. 20:12. 37 Ri utz tak ch'abel ri nibij rix, can nuc'ut c'a chi man jun imac yixc'ulun chuvech ri Dios. Jac'a ri man utz tak ch'abel ta ri nibij, can nuc'ut c'a chi xtika' ruc'ayeval pan ivi'.* Stg. 3:2, 9, 10.
Ri vinek man nicajo' ta niquinimaj ri Jesús
38 Y ec'o c'a chique ri etamanela' chirij ri ley y ec'o chuka' chique ri achi'a' fariseos xech'on-apo chire ri Jesús, y xquibij c'a: Rat ri can at jun Tijonel vi, nikac'utuj c'a chave chi tabana' jun milagro chikavech. Tac'utu-avi' chikavech Jn. 2:18. chi can ja vi ri Dios ri takayon-pe Mt. 16:1; Mr. 8:11; Lc. 11:16. avichin, xecha'.
39 Pero ri Jesús xubij c'a chique: Ri vinek richin vacami janíla e itzel y man niquinimaj ta ri Dios.§ Is. 57:3; Mr. 8:38. Can nicajo' c'a chi yin ninben na jun milagro chiquivech richin yinquinimaj.* Jn. 4:48. Pero man ja ta c'a ri nicajo' rije' ri xtibanatej. Man que ta ri'. Xa can xe ri xbanatej riq'uin ri jun achin ri xubini'aj Jonás, jun achin ri xk'alajirisan ri xbix chire roma ri Dios ojer can, xaxe ri' ri retal chuka' chique rije'. 40 Roma ri Jonás xc'oje' c'a pa rupan jun nimalej quer, oxi' k'ij y oxi' ak'a'. Y can que c'a chuka' ri' ri retal ninya' yin chivech. Yin c'a ri xinalex chi'icojol, xquic'oje' c'a pa ruc'u'x re ulef, oxi' k'ij y oxi' ak'a' chuka'. Jon. 1:17. 41 Y tok xtapon c'a ri k'ij richin xtik'at tzij, xtik'at c'a chuka' tzij pa quivi' ri vinek ec'o vacami. Y xquec'astej c'a pe ri vinek aj-Nínive y xtiquibij c'a chi man utz ta xquiben re vinek re ec'o vacami, chi man xquinimaj ta. Roma ri vinek ri xec'oje' pa tinamit Nínive can xe xcac'axaj ri ruch'abel ri Dios ri xutzijoj ri Jonás chique, can jari' xtzolin-pe quic'u'x riq'uin ri Dios. Jon. 3:5. Y vacami inc'o yin ri más nuk'ij chuvech ri Jonás, y xa man yinquinimaj ta ri vinek.§ Is. 9:6; Jer. 3:11; Ez. 16:51; Lc. 11:32. 42 Y tok can xtapon c'a chuka' ri k'ij richin xtik'at tzij pa quivi' ri vinek ec'o vacami, xtec'astej c'a pe ri jun reina ri aj-Sabá. Ri reina ri' xtubij c'a chi man utz ta xquiben ri vinek ri ec'o vacami, chi man xquinimaj ta. Roma tok xc'ase' ri jun reina ri', janíla nej xbiyin richin queri' xorac'axaj ri etamabel* Col. 2:2, 3. richin ri jun rey richin re Israel, ri xubini'aj Salomón. 1 R. 10:1; 2 Cr. 9:1. Y vacami inc'o yin ri más nuk'ij chuvech ri rey Salomón ri xc'oje' ojer can, y xa man yinquinimaj ta ri vinek.
Tok jun itzel espíritu nitzolin chic ri acuchi elenek-vi-el
43 Tok c'o jun itzel espíritu nel-el pa ránima jun vinek, nucanoj uxlanen pa tak lugar tz'iran-tz'iran. Pero ri itzel espíritu ri' man nril ta c'a ri uxlanen ri nucanoj. Job 1:7; Lc. 11:24; 1 P: 5:8. 44 Romari' tok rija' nuch'ob c'a: Más utz yitzolin chic pa ránima ri vinek ri xinel-vi-pe, nicha' c'a. Y tok re jun itzel espíritu re' nitzolin chic apo pa ránima ri vinek, nril c'a ri ránima ri vinek ri' achi'el jun jay ri man jun ri c'o ta chupan, y meson y chojmirisan can jebel. 45 Y c'ari' re itzel espíritu re' yeruq'uen c'a pe e vuku' chic itzel tak espíritu ri más e itzel, y conojel c'a re' ye'oc pa ránima ri vinek. Y ri vinek achok iq'uin yec'oje-vi re itzel tak espíritu re', más c'ayef nuben ri ruc'aslen que chuvech ri xuben nabey. Y can que c'a ri' xtiquic'ulvachij ri vinek man utz ta quic'aslen, ri ec'o vacami.§ Is. 66:3, 4; He. 10:26.
Ri rute' y ri e rach'alal ri Jesús
46 Y ri Jesús can c'a nich'on na quiq'uin ri vinek tok xapon ri rute' y ri e rach'alal.* Mr. 6:3; Jn. 2:12; 7:3, 5; 1 Co. 9:5; Ga. 1:19. Rije' nicajo' c'a yech'on riq'uin ri Jesús, pero man xe'apon ta apo c'a riq'uin. Mr. 3:31. 47 Y c'o c'a jun ri xbin-apo chire ri Jesús: Ri ate' y ri e avach'alal at coyoben chuva-jay. Rije' nicajo' yech'on aviq'uin, xcha' chire.
48 Pero ri Jesús xubij c'a chire ri xbin-apo queri': Ri achi'el yach'obon rat, ¿achique c'a ri nte' y e achique c'a ri vach'alal?
49 Y ri Jesús riq'uin c'a ri ruk'a' xeruc'ut ri rutijoxela' y xubij c'a: Jac'are' ri e oquinek nte' y e oquinek vach'alal. 50 Roma can conojel c'a ri yebanon Jn. 15:14. ri rurayibel ri Nata' Dios ri c'o chila' chicaj, jac'ari' ri e nte', vana' y nchak', xcha' ri Jesús.§ Ga. 5:6; 6:15; Col. 3:11; He. 2:11.

*12:1 Dt. 23:25.

12:1 Mr. 2:23.

12:1 Lc. 6:1.

§12:2 Ex. 20:10.

*12:3 1 S. 21:6.

12:4 Ex. 25:30; 29:32; Lv. 8:31; 24:5.

12:4 1 S. 21:6.

§12:5 Nm. 28:9; Jn. 7:22.

*12:6 2 Cr. 6:18; Hag. 2:7, 9.

12:7 Os. 6:6.

12:8 Dn. 7:13.

§12:9 Mr. 3:1.

*12:10 Lc. 13:14; 14:3.

12:11 Ex. 23:4; Dt. 22:4.

12:14 Lc. 6:11.

§12:14 Mr. 3:6; Jn. 5:18; 11:53.

*12:15 Sal. 139:2; He. 4:13.

12:15 Mr. 3:7.

12:16 Mr. 3:12; 8:30.

§12:17 Nm. 23:19.

*12:17 Is. 49:5, 6; 52:13.

12:18 Is. 61:1.

12:18 Is. 42:1; Mt. 3:16.

§12:20 Is. 40:11.

*12:22 Mt. 9:32; Mr. 3:11; 9:17.

12:22 Lc. 11:14.

12:23 Ro. 9:5.

§12:24 Mr. 3:22.

*12:25 Mt. 9:4; Jn. 2:25; Ap. 2:23.

12:28 Dn. 2:44; 7:14; Lc. 11:20; 17:20; He. 12:28.

12:29 Is. 49:24.

§12:30 Mr. 9:40; Lc. 9:50; 11:23.

*12:31 Hch. 7:51; He. 6:4.

12:31 Mr. 3:28; Lc. 12:10; He. 10:26; 1 Jn. 5:16.

12:32 Mt. 11:19; 1 Ti. 1:13.

§12:32 Jn. 7:12.

*12:33 Mt. 7:17; Lc. 6:43.

12:34 Mt. 3:7; 23:33; Lc. 3:7.

12:34 Lc. 6:45; 1 Jn. 3:10.

§12:36 Ec. 12:14; Ef. 5:4; Ap. 20:12.

*12:37 Stg. 3:2, 9, 10.

12:38 Jn. 2:18.

12:38 Mt. 16:1; Mr. 8:11; Lc. 11:16.

§12:39 Is. 57:3; Mr. 8:38.

*12:39 Jn. 4:48.

12:40 Jon. 1:17.

12:41 Jon. 3:5.

§12:41 Is. 9:6; Jer. 3:11; Ez. 16:51; Lc. 11:32.

*12:42 Col. 2:2, 3.

12:42 1 R. 10:1; 2 Cr. 9:1.

12:43 Job 1:7; Lc. 11:24; 1 P: 5:8.

§12:45 Is. 66:3, 4; He. 10:26.

*12:46 Mr. 6:3; Jn. 2:12; 7:3, 5; 1 Co. 9:5; Ga. 1:19.

12:46 Mr. 3:31.

12:50 Jn. 15:14.

§12:50 Ga. 5:6; 6:15; Col. 3:11; He. 2:11.