A Pwooti Wâé
na e tii wo
Luka
Atabuhi ko a tii
Woo na e tii a tii ce?
Wo Luka, pa dotéén (omehi Kolosé 4.14), na e âcéi Paulo (omehi Apostolo 16.10 me 2 Timoté 4.11). Pa Grek. Wieli te weeng cehi pa apulie na e pwotii ne ha a Tii Iitihi na time uce pa Juif. E hane ati nina lé pii ke lé tii ne ko Iésu wo lépwo apajuujueng, ke e tii beme e pipwoiipihi. (Omehi Luka 1.1−3.) A bwo pwotii ten, ke e habwii pie, weeng, ke pa acémun.
E tii éniile?
Ha awieme a jo 60 me 65, ânebuhe a bwo tanahi na a pwomwo ubwo Iérusaléma ha a jo 70.
E tii me dee?
Te pa céiu apulie na a niin pie Téofile, pa apulie na piubwo nang ne pele lépwo Roma, na lé pihuô ne ha amu naa. Caa pa céiu acéihi ne ko Iésu Kériso, ke e caa picaa ni naado ko a céihi (1.4). A nii Téofile, ke a bwopiinen pie ‘wo pana eânimen de Padué’. Wieli a ocine mwo ko ati lépwo acéihi na hiwon jélé, na time uce lépwo Juif, ke lé mulie ité koja a amu Judé.
É ko ade na e tii?
E habwii wo Luka pie, a paa a céihi tenye ne ko Iésu, ke a naado na mang ke juuju.
Ade ace âne a tii ce?
A Tii te Luka, ke a tii na hején ko a mulihe Iésu koja ni béé tii. Hiwon ni niide a tii ne ha a pwahamii tii 10―18 na te tieden he ni Tii te Mataio, me Maréko.
E habwii wo Luka pie, wo Iésu Kériso ke pa apulie na hején nang. Ke e piuti a bwo mu te Iésu me ni apulie, me a pipwoééhe ten delé (4.18−19; 19.41).
Wo Iésu, ke e te junihe pipwoééhe nina tice niihelé me nina pwoééhelé:
• wo lépwona katia jélé (17.12−19);
• wo lépwona tice delé (16.19−31);
• ni toomwo (7.43−48);
• ni toomwo depwele (7.11−17);
• wo lépwo atai mwani: wo lépwona lé pitéétilé ne ni apulie (18.9−14);
• wo lépwona ta ni mulihelé (7.36−50).
Ha a benaamwon de Iésu, ke te piticenaado ne ko ni toomwo koja lépwo aiu. Kehe icehi ana nye alihi ne ha a tii te Luka pie, time e uce niimihi pie wonaa wo Iésu. Ke wo Luka, ke e tii ni nii ni toomwo na lé âcéi Iésu (8.2−3; 24.10).
E piuti mwo wo Luka ne ha a tii ce, nini:
• a pwoiitihi, ke te junihe ubwo ne ha a mulihe Iésu (5.16);
• a penem de a Jenen Iitihi ne ha a mulihe Iésu (omehi 1.80), me ni apulie te Padué;
• a penem de ni âcélo (pwahamii tii 1, 2).
A bwomune a tii te Luka
Piâbeele wo Iésu ke pipwopweeng (1.1―4.13)
Ni penem de Iésu ne Galilé (4.14―9.50)
Atabuhi kon (4.14―5.16)
Lé tabuhi cubwonieng wo lépwo apihuô (5.17―6.11)
E pacémuni lépwo acémun den (6.12−49)
Woo pa Iésu naa? (7.1−50)
E pwo-ocine heme e pacémuni ni apulie (8.1−21)
Te junihe pwojunuu Iésu (8.22−56)
A bwo mu telé me lépwo 12 acémun den (9.1−50)
E â Iérusaléma (9.51―19.27)
E pacémuni ni apulie ten
E paténe lépwo apihuô li lé cubwonieng
E ocié ko patemehi a bwo mele ten
Ni penem den ne Iérusaléma (19.28―21.38)
A bwo mele ke mulie cemwo ten (22.1―24.53)
1
E pii beetihi a tii ten wo Luka
1-3 1.1 Apostolo 1.1Bwocu tem, go pa daame Téofile. É tii a tii ce, beme é piuti tem ati ni naado na e caa pwo wo Padué ne peleme, ne alecehe a bwo pituie te Iésu*1.1−3 Ne alecehe a bwo pituie te Iésu—Grek: É ha atabuhi kon.. Hiwon ni apipajuujuhi na lé alihi ni naado naa, ke lé patemehi a *Pwooti Wâé. Ke wo lépwo béén, ke lé pwo me lé piuti ne he tii. Ke woéo mwo, ke me é hane ehi, beme é tii ke cile ehi a jepule be me dem, ne ko ati ni naado naa. 4 Be me wonaa, ke me go bwobe alihi pie, a juuju a pwooti na go caa hegi.
Zakari me Élisabet
5 É ha a benaamwon na e mwo daame ne *Judé wo Érode pa Bécéiuhen†1.5 Érode—Omehi Érode ne ha a Niinaado (Vocabulaire) ha anebwén ko a tii., ke pwo pa céiu apulie lang, na pii kon pie Zakari, pa *apwoâpwailo mu ha a pwomwoiu te Abia [mu ha amu te *Aarona]. Ke ê mwoden, wo Élisabet, ê piebehi Aarona. 6 Ke tai woilu, ke mwomwon julu ne ânebuhe Padaame Padué. Be lu piténedehi ati ni patén me ni pihuô ten, ke te tice celi me tautilu kon. 7 Kehe icehi ana te tice naîlu, be pwocoon me pwo naî Élisabet. Caa tai ukéiu julu.
E âbeeti Zakari pa céiu âcélo
8 Ha a céiu tan, ke e pwo a penem den wo Zakari, ne ha a *mwaiitihi te Padué. Be te a tan na lé penem ibu hen me ni béén. 9 1.9 Exode 30.7Âcehi a bwopwonen de lépwo apwoâpwailo, ke lé picéi metii, beme lé pipégali pace apulie mu kolé, na me e taa ha a duaan na iitihi, ne ha a mwaiitihi. É lang, he na cini encens [ni dep na ûde wâé heme nye cini] beme âpipati te Padué.
Ke é ha a tan naa, ke hiwon ni metii te Zakari. Ke e taa pwo a penem den. 10 Nihe hiwon ni apulie‡1.10 Nihe hiwon ni apulie—Grek: Ati a bele [te Padué]. na lé ko pwoiitihi ne jeoté pwomwo, he e mwo ko cini encens. 11 Ke é he e ko wonaa, ke e te âbeetieng kuti wo pa céiu *âcélo te Padaame, na e cuwo pwo jui ne ko apwoâpwailo na mu cini encens ne pwon. 12 Ke e téetieng wo Zakari, ke te nihe mwotieng.
O bo pwo pace naîm
13 Kehe e pii ten wo pali âcélo pie: «Go nemwo pwo me mwotiko, go Zakari, be e caa téne ni pwopwoiitihi teu wo Padué. Ke [bo pwoapulie ko] mwodem, ke e bo picile ewa, ke go bo pitoii kon pie Ioane. 14 Ke bo piwâénimeu, ke bo hiwon mwo ni béén na lé bo pipwodéén mwo. 15 1.15 Nombres 6.3Pa naîm naa, ke bo pa apulie na nihe ubwo nang ne ale Padaame. Ke iitihi me e ûdu tabe megele, me ace céiu bwimwoiu, be caa ju tilieng na a *Jenen Iitihi, he e mwo te mu tina nyaa ten.
16 «Ke nihe hiwon lépwona mu ha a puapulie *Isaraéla na e bo péélé ngemwo pele Padaame Padué helé. 17 1.17 Malachie 3.23−24; Mataio 17.11−13E bo mu kon a junuu a Jenen Iitihi, pwohewii *péroféta Élia ânebun. Ke e bo cile ehi me pwopweehi a puapulie ten, ânebuhe a bwo tuie te Padaame. Ke é mu kon, ke wo lépwo caa, ke lé bo pinenimelé ne ko ni naîlé§1.17 3e phrase—ai O pwo a péém ha awieme ni nyaa me caa, me ni naîlé.. Ke lé bo pininim wo lépwona time lé uce piténede Padué, ke lé o pwohewii lépwo apulie na lé mwomwon ne ale Padué.»
É o woté ko ace bwo céihi nen dong?
18 E pii wo Zakari te pali âcélo pie: «É o woté ko ace bwo céihi ne ko ana go ko pii? Be caa te nihe ukéiu jo, ke ê mwodong, ke caa te ukéiu nang mwo.»
19 1.19 Daniel 8.16, 9.21Ke e hegi ne ten pie: «Woéo, Gabriel, pa âcélo na é mu cuwo ale Padué, beme pa apenem den. Weeng na e neéo bé, beme é pipatemehi tem a jepule wâé ce. 20 Wâé heme go temehi pie, lé o bo tuie ati ni naado na é pii tem, ha a benaamwon na e caa ne wo Padué. Kehe icehi ana wogo, ke time go uce céihi ne kon! Ke o huuhu go, die ha a tan na o bo cuwo ati nina é pii tem!»
21 Ke é he lu tee ko picihe wo Zakari me pali âcélo, ke e mwo ko ucéieng a pubu apulie. Ke lé téetihi, be te nihe bwolieng lang. 22 Me e wie mulang, ke caa huuhu nang. Ke e te ju pwo inenaado telé ko a in. Ke lé temehi pie pwo celi e alihi, celi e âbé mu ko Padué. 23 Nebwén, ke e panebwénihi a penem den wo Zakari ne *huâ iitihi, ke e âmwo ha a pomwa ten.
Pwoapulie ko Élisabet
24 É alecehen, ke pwoapulie ko mwoden Élisabet, ke e te mu huâ he na nim ni wole. Ke e tee niimihi pie, 25 ‘Te nihe wâé Padaame ne kong, be é ânebun, ke te nihe tanim jo, be êna te tice naîng. Ke e piwâééo, ke e pwii mu huîing a bwo tanim jo.’
Pipatemehi a bwo âbeele te Iésu
26 Caa 6 ni wole na pwoapulie ko Élisabet. Ke wo Padué, ke e neopé pa âcélo ten, wo Gabriel, ne Nazaret ne Galilé, 27 1.27 Mataio 1.16,18ne pele ê céiu ewa toomwo na pii kon pie Maria. Wo ênaa, ke lu picihe me*1.27 Lu picihe me—Ne pele lépwo Juif, ke time uce a bwopiinen pie, lu pipule ibu. pa apulie na pii kon pie Josef, pa piebehi pa daame *Davita.
28 Ke e âbeetieng pa âcélo, ke e pii ten pie: «Adéiko, go Maria! Be e pelem wo Padaame Padué, ke wâé ten go.»
29 Ke e téetihi wo Maria, be time e uce temehi nina e pii ten. Ke e piniimihi pie: ‘É ko ade na e adéiéo wo Padué?’
30 Ke e pii ten wo pali âcélo pie: «Go nemwo pwo me mwotiko, go Maria! Be e piwâéko wo Padué, ke e pipégaliko. 31 1.31 Ésaïe 7.14; Mataio 1.21−23Ke bo pwoapulie kom, ke go bo picile pa cuwo nahi aiu, ke go bo toii niin pie Iésu†1.31 Iésu—A bwopiinen he pwo ébéru pie, Wo Padaame, ke e celuimikenye.. 32 1.32−33 2 Samuel 7.12,13,16; Ésaïe 9.6Ke bo pa apulie na nihe ubwo nang ne he pwahamii Padué. Ke o bo toii kon pie ‘Pa *Naî Padué na e daaité’. Ke wo Padué, Padaame hen, ke e bo ne ten a pwodaame te pa daame Davita, pa watihen. 33 Ke bo pa daame he a puapulie Isaraéla dieli mwo, ke o te tice anebwén ko a pihuô ten.»
34 Ke e pii wo Maria te pali âcélo pie: «Kona anaa, ke o woté ace bwopwonen?! Be time gemu uce pipule me pa aiu hung, ai pace céiu aiu!»
O bo wonaa mu ko a Jenen Iitihi
35 E hegi ne ten wo pali âcélo pie: «E bo opé ne kom‡1.35 E bo opé ne kom… Grek: E bo taluiko pwohewii a démen. a Jenen Iitihi, ke bo e pelem a junuu Padué na nihe e daaité. Ke wo pa cuwo nahi ewa na go bo picileeng, ke weeng kuti na e pipégalieng wo Padué, ke bo toii kon pie pa Naî Padué.
36 «Go téne, lé mu pii ânebun ko ê béém Élisabet pie: “Te tice naîn”! Kehe icehi ana e bo picile ewa, be ko pwoapulie kon ni, caa 6 ni wolen. 37 1.37 Genèse 18.14Be te tice aceli pwocoon ne te Padué!»
38 Ke e hegi ne ten wo Maria pie: «Woéo ê apipenem de Padaame, ke me e pwo ne tong ana nimen kon.»
Ke me wonaa, ke e engen kojaeng pali âcélo.
E â caniê Élisabet wo Maria
39-40 É he ni tan alecehen, ke e engen wo Maria me e â caniê Élisabet. A mwopopwaalé ten, ke e mu pwo a juwole ne ha a céiu duaan ko a Judé. E taa ha a mwa§1.39−40 A mwa—Grek: A mwa te Zakari. wo Maria, ke e pwobwocu ten.
41 Me e téne a bwo pwobwocu te Maria wo Élisabet, ke e pipenem a ewa na e kon, ke caa ju tili Élisabet na a Jenen Iitihi. 42 Ke e toii da pie: «E te nihe adéiko wo Padué, ke e ne me ubwo go koja ati ni ewa toomwo! E te junihe *adéi a ewa na e kom. 43 Nihe a naado na nihe ubwo ne kong! Be go âbé caniêéo, wogo ê nyaa te Padaame hung!
44 «Go téne, go ê ju bééng, heme é téne a pwocihe tem, ke e pipwodéén ali cuwo ewa li e kong, ke e pipenem ne tinang! 45 Adéiko, be go caa céihi pie, e bo te pacuwohi nina e pii tem wo Padaame.»
Nyebi te Maria
46 1.46 1 Samuel 2.1−10E pii wo Maria pie:
«Pipwodéén a pwonimung,
ke é pipaunu Padaame.
47 Piwâénimung kon,
be pa aceluimiéo!
48 E pwo me pwonaado ne kong,
ê apipenem den na wahin jo.
Lé o pii kong pie: “Adéi êje!”
ati ne ni niide apulie.
49 Be e picani tong ko a juin,
wo pana nihe ubwo nang.
E adéiéo wo Pana iitihi a niin.
50 1.50 Psaume 103.13,17Ubwo a bwo wâé nang
me de nina lé paciitieng.
E picani telé dieli mwo.
51 1.51 2 Samuel 22.28E penem ko a junuun,
e ta papiideni nina lé cibehede.
52 1.52 Job 12.19, 5.11; Psaume 147.6E patupwo ni daame
mu pwo ni atebwo telé,
ke e eti da lépwona wahin jélé.
53 1.53 Psaume 34.11E ne ni naamuu nina tice delé;
e pamwojuiéhi nina pwo delé,
heme tice âne ilé.
54 1.54 Psaume 98.3E picani te a puapulie ten,
a puapulie Isaraéla,
pa apipenem den,
be e pipwoééhen.
55 1.55 Genèse 17.7; Miché 7.20Be e *piapwo ne te ni watihenye,
ne te *Abérama me ni piebehieng.
Ke e pacuwohi nina e caa pii.
O time e uce neulé dieli mwo.»
56 E mwo te mu pele Élisabet wo Maria he na cié ni wole. Ke e bwo mwojuia ngemwo pelen.
A bwo âbeele te Ioane
57 Tuie nge ha a benaamwon na me e picile ewa hen wo Élisabet, ke e picile pa ewa aiu. 58 Ke lé téne a jepule kon ne nina lé mu mwonueng, me a pwomwoiu ten, ke lé temehi pie e te junihe adéieng wo Padaame. Ke lé tai pipwodéén ati, ibu me weeng. 59 1.59 Genèse 17.12; Lévitique 12.3; Luka 2.21Alecehe a naadenitan na céiu, ke lé âbé me lé *pwotegoop te ali cuwo nahi ewa [pwohewii ana e pii ne ni *patén de Moosé]. Nimelé me lé ne ten a nii caa ten: Zakari. 60 Kehe icehi ana e pii telé wo nyaa ten pie: «Ûhu! O pii kon pie Ioane.»
61 Ke lé pii ten pie: «É mu ko ade? Be te tice ha a pwomwoiu tem celi e pé a nii apulie naa.»
62 Ke lé te ju pwo inenaado te caa ten, Zakari, beme lé tahimwoeng pie: «O nimem me pii pie woté kon?»
O pii kon pie Ioane
63-65 Ke e pwo inenaado telé wo Zakari, beme lé ne ten ace metii, beme e pwotii ne hen, ke e tii pie ‘Ioane’. Ke me e tii a nii Ioane, ke e te cihe mwo kuti, ke e pipaunu Padué.
Ke lé téetihi [ne nina lé téneeng] ke mwotilé. Ke lé piuti a jepule kon ne ha ati ni piduaan ko a juwole ne ha amu Judé. 66 Ke é he lé téne a pwooti naa ne ni apulie, ke lé te nihe pitautinaado, ke lé pii pie: «Éé! O te nihe ubwo celi e bo pwo wo pa cuwo nahi ewa naa!» Be e pelen wo Padaame.
E paunu Padué wo Zakari
67 Wo Zakari, pali Caa te ewa, ke caa ju tilieng na a Jenen Iitihi, ke e pipatemehi a pwooti na e ne ten wo Padué. Ke e pii pie:
68 1.68 Psaume 72.18«Pipaunu Padaame,
Padué he a puapulie Isaraéla!
E celuimikenye, me tuwokenye
mu he ni ta pwo tenye.
69 1.69 Psaume 132.17Be e nebé pa *aceluimikenye,
na nihe pwojunuun,
wo pa piebehi Davita,
pa apipenem den.
70 Lé pipatemehieng bwolihi
ne ni péroféta na e pipégalilé.
71 1.71 Psaume 106.10Be e caa pii pie:
“É bo celuimikewé
koja nina lé pii me ta gewé.”
72 1.72 Genèse 17.7; Psaume 105.8−9Ubwo a pipwoééhe ten
ne ko lépwo watihenye.
E te pacuwohi a piapwo ten,
73 1.73 Genèse 22.16−17na e ne te Abérama, caa tenye,
ne ha a bwo eânimen den.
Be e ko pii ne konye pie:
74 “É celuimi ni naîm,
koja lépwona lé pii me ta jélé,
ke lé o pipenem dong,
be o time o uce mwotilé.
75 1.75 Tit 2.12−14Ke o bo wâé tong jélé.
Ke o wâé ni pwonimelé,
na ati he ni mulihelé
ne éni pwo bwohemwo.”»
76 1.76 Ésaïe 40.3Ke e pii mwo wo Zakari [ko pa naîn Ioane] pie:
«Wogo pa naîng:
O bo pii kom pie pa péroféta,
pa apipépwooti te Padué
na e mu âda he miiden.
Go bo â ânebuhe Padaame,
me go pwopweehi a pwaadeniin.
77 1.77 Jérémie 31.34Go o pii te a puapulie ten pie:
E bo celuimikewé!
E bo pineuhi ni ta pwo tewé!
78 1.78 Ésaïe 60.1−2Nihe ubwo a bwo wâé nang!
E pébé pelenye a pwéélang,
a bwo caama te a téale.
79 A pwéélang na e pwoeihi
nina lé mu ha a melepiing.
Ke e habwii telé a pwaaden
mu ha amele nge ha a péém.»
Caa ubwo Ioane
80 Caa ubwo pali ewa aiu, Ioane, ke piubwo ngen mwo a junuu a Jenen Iitihi ne kon. Ke e mulie ne ha a da, die ha a tan na e bo pihabwiieng de a puapulie Isaraéla.
1:1-3 1.1 Apostolo 1.1
*1:1-3 1.1−3 Ne alecehe a bwo pituie te Iésu—Grek: É ha atabuhi kon.
†1:5 1.5 Érode—Omehi Érode ne ha a Niinaado (Vocabulaire) ha anebwén ko a tii.
1:9 1.9 Exode 30.7
‡1:10 1.10 Nihe hiwon ni apulie—Grek: Ati a bele [te Padué].
1:15 1.15 Nombres 6.3
1:17 1.17 Malachie 3.23−24; Mataio 17.11−13
§1:17 1.17 3e phrase—ai O pwo a péém ha awieme ni nyaa me caa, me ni naîlé.
1:19 1.19 Daniel 8.16, 9.21
1:27 1.27 Mataio 1.16,18
*1:27 1.27 Lu picihe me—Ne pele lépwo Juif, ke time uce a bwopiinen pie, lu pipule ibu.
1:31 1.31 Ésaïe 7.14; Mataio 1.21−23
†1:31 1.31 Iésu—A bwopiinen he pwo ébéru pie, Wo Padaame, ke e celuimikenye.
1:32 1.32−33 2 Samuel 7.12,13,16; Ésaïe 9.6
‡1:35 1.35 E bo opé ne kom… Grek: E bo taluiko pwohewii a démen.
1:37 1.37 Genèse 18.14
§1:39-40 1.39−40 A mwa—Grek: A mwa te Zakari.
1:46 1.46 1 Samuel 2.1−10
1:50 1.50 Psaume 103.13,17
1:51 1.51 2 Samuel 22.28
1:52 1.52 Job 12.19, 5.11; Psaume 147.6
1:53 1.53 Psaume 34.11
1:54 1.54 Psaume 98.3
1:55 1.55 Genèse 17.7; Miché 7.20
1:59 1.59 Genèse 17.12; Lévitique 12.3; Luka 2.21
1:68 1.68 Psaume 72.18
1:69 1.69 Psaume 132.17
1:71 1.71 Psaume 106.10
1:72 1.72 Genèse 17.7; Psaume 105.8−9
1:73 1.73 Genèse 22.16−17
1:75 1.75 Tit 2.12−14
1:76 1.76 Ésaïe 40.3
1:77 1.77 Jérémie 31.34
1:78 1.78 Ésaïe 60.1−2