19
Jesús y Zaqueo
Cabero yua, etayupʉ Jericó cawãmecʉti macãrẽ. Eta yua, ti macãrẽ tẽñota jʉ̃goyupʉ. Mai, ti macãpʉ ãñupʉ̃ Zaqueo cawãmecʉcʉ. Cʉ̃ pʉame pairo netõrõ apeye ũnierẽ cacʉ̃goʉ ãñupʉ̃. Roma macããnarẽ camasã yaye dinerore jejobojari majã quetiupaʉ ãñupʉ̃. Cʉ̃ pʉame bʉtioro ĩñagamiñupʉ̃ Jesure. Bairo ĩñagamicʉ̃ã, cayepaʉaca ãnirĩ, tunu bairoa camasã capããrã cʉ̃ riapere na caãnoi, dope bairo Jesure qũĩña bocamasĩẽsupʉ. Bairi Jesús cʉ̃ caápáro riape atʉátí, yucʉpʉ wãmʉcoásúpʉ, cʉ̃ cʉ̃ caĩñajo masĩparore ĩ. Bairi Jesús pʉame to netõácʉ́ qũĩñamʉgõ joyupʉ Zaqueo, yucʉ buipʉ capesaʉre. Qũĩñabocari, atore bairo qũĩñupʉ̃:
—Zaqueo, tãmurĩ ruiasá. Ãmerẽ mʉ ya wiipʉ yʉ tuagaya —qũĩñupʉ̃.
Bairo cʉ̃ caĩrõ tʉ̃go, uwaro ruiátíri, ʉseanirĩqũẽ mena cʉ̃ ya wiipʉ cʉ̃ jʉ̃goásúpʉ. Bairo Jesús cʉ̃ mena cʉ̃ caátó ĩña, to macããna nipetirã Jesure ãmeo bʉsʉpai jʉ̃goyuparã na majũ, “Rorije caácʉ ya wiipʉ tuaʉ áyami,” ĩ bʉsʉpaiyuparã. Cabero Zaqueo ya wiipʉ na caetaãno yua, Zaqueo pʉame wãmʉnʉcãrĩ atore bairo qũĩñupʉ̃ Jesure:
—Yʉ Quetiupaʉ, ãmerẽ yua, yʉ cacʉ̃gorijere carecomacã majũ cabopacarãrẽ na yʉ jogʉ. Tunu bairoa ni jĩcãʉ̃ ũcʉ̃rẽ cayajaricʉ yʉ caãmata, yʉ cayajamirĩqũẽrẽ cʉ̃ yʉ tunuojonemogʉ tunu. Tie netõjãñurõ baparicãnacãni majũ cʉ̃ yʉ tunuojonemogʉ tunu —qũĩñupʉ̃ Jesure.
9-10 Bairo cʉ̃ caĩrõ tʉ̃go, atore bairo qũĩñupʉ̃ Jesús pʉame:
—Ãni, Zaqueo cʉ̃ã, Abraham ãnacʉ̃ pãrãmi majũ niñami. Bairi ãme cʉ̃, cʉ̃ yarã cʉ̃ãrẽ na netõñami Dios. Torecʉna, yʉ apʉ́, yʉ, Camasã Jʉ̃gocʉ, camasã cayasicoabujiorãrẽ na netõʉ̃ ácʉ —qũĩñupʉ̃.
La parábola del dinero
(Mt 25.14-30)
11 Camasã pʉame Jesús cʉ̃ caĩrĩjẽrẽ caroaro cʉ̃ tʉ̃goʉsayuparã. Bairo caroaro na catʉ̃goʉsaro ĩñarĩ, dinerore ĩcõñarĩ na quetibʉjʉyupʉ. Mai, Jesús pʉame merẽ Jerusalén macãtʉacapʉ ãñupʉ̃. Bairi camasã pʉame Dios cʉ̃ carotimasĩrĩpaʉ, “Ãmeacã etagaro baiya,” ĩ tʉ̃goñañuparã.
12 Bairi atore bairo na ĩñupʉ̃ Jesús: “Ãñupʉ̃ jĩcãʉ̃ caʉ̃mʉ quetiuparã yaʉ. Cʉ̃ pʉame ágʉ baiyupʉ ape yepa cayoaropʉ. Topʉ cʉ̃ ya yepare quetiupaʉ, reyre bairo cʉ̃rẽ na cajõrõ bero, tunuatígayupʉ tunu cʉ̃ ya yepapʉa. 13 Bairi ágʉ jʉ̃goye, cʉ̃ paabojari majã pʉga wãmo cãnacãʉ̃ majũ mena macããnarẽ na piijori, na nuniñupʉ̃ tocãnacãʉ̃rẽã dinerore. Na nuni yaparori, atore bairo na ĩñupʉ̃: ‘Mʉjãã majũ atie dinero mena wapataya aperã mena. Tunu, yʉ catunuetaropʉ mʉjãã wapata jãnagarã,’ na ĩñupʉ̃. 14 Bairo cʉ̃ caĩcũmiatacʉ̃ãrẽ, camasã, cʉ̃ caãni yepa macããna pʉame bʉtioro cʉ̃ mena asiajãñuñuparã. Quetiupaʉ, reyre bairo cʉ̃ cajããrõ boesuparã. Bairo cʉ̃rẽ caasiarã ãnirĩ, cʉ̃ berore na ĩ rotijoyuparã na quetibʉjʉbojari majãrẽ: ‘Jãã, reyre bairo mʉ cajããrõrẽ jãã boetiya jãã ya yepare.’
15 “Bairo cʉ̃ na caboetimiatacʉ̃ãrẽ, aperã, ape yepa macããna pʉame quetiupaʉ reyre bairo cʉ̃ jõõcõãñuparã. To bero tunucoásúpʉ tunu cʉ̃ ya yepapʉa. Bairo tunuetari bero, cʉ̃ paabojari majãrẽ na piirotijoyupʉ aperãrẽ, ‘Dinerore yʉ canunicũrĩcãrã nocãrõ majũ na wapataupari tocãnacãʉ̃pʉa,’ ĩ. 16 Bairi cʉ̃ paabojari majõcʉ caãnijʉ̃goʉ pʉame etari, atore bairo qũĩñupʉ̃: ‘Quetiupaʉ, mʉ dinero yʉ mʉ cacũrĩqũẽ mena yʉ wapatanemoapʉ tunu. Mʉ pʉame pʉga wãmo cãnacã mil tiiri dinerore yʉ mʉ cacũmiatacʉ̃ãrẽ, tunu pʉga wãmo cãnacã mil tiiri mʉrẽ yʉ tunuo buipeogʉ,’ qũĩñupʉ̃. 17 Bairo cʉ̃ caĩrõ, cʉ̃ quetiupaʉ pʉame atore bairo qũĩ yʉyupʉ: ‘Ñumajũcõãña; cañuʉ mʉ ãniña mʉa paabojari majõcʉ. Bairi nʉcʉ̃rõ mena apeye petoaca caãnie ũnierẽ mʉ caĩñarĩcãnʉgõ masĩrõ jʉ̃gori, pʉga wãmo cãnacã macãã quetiupaʉ majũ mʉ jããõ joroque mʉ yʉ átigʉ,’ qũĩñupʉ̃. 18 Bairi tunu cʉ̃ paabojari majõcʉ cabero macããcʉ̃ pʉame etari, atore bairo qũĩñupʉ̃: ‘Quetiupaʉ, mʉ dinero yʉ mʉ cacũrĩqũẽ mena yʉ wapatanemoapʉ tunu. Mʉ pʉame jĩcã wãmo cãnacã mil tiiri dinerore yʉ mʉ cacũmiatacʉ̃ãrẽ, tunu jĩcã wãmo cãnacã mil tiiri mʉrẽ yʉ tunuo buipeogʉ,’ qũĩñupʉ̃. 19 Bairo cʉ̃ caĩrõ, cʉ̃ quetiupaʉ pʉame qũĩñupʉ̃: ‘Ñumajũcõãña; mʉ cʉ̃ã jĩcã wãmo cãnacã macãã quetiupaʉ majũ mʉ jããõ joroque mʉ yʉ átigʉ,’ qũĩñupʉ̃.
20 “Apei cʉ̃ paabojari majõcʉ pʉame yua cʉ̃tʉ etari, atore bairo qũĩñupʉ̃ cʉ̃ cʉ̃ã: ‘Quetiupaʉ, atie niña mʉ dinero. Yʉ mʉ canunimirĩqũẽ jetore mʉ yʉ tunuogʉ. Yasire ĩ, jutii asero mena ũmarĩ mʉ yʉ qũẽnocũbojawʉ. 21 Mʉa, tutuaro mena caroti mʉ ãniña. Aperã yayere na mʉ ẽmanucũña. Tunu bairoa caoteecʉ nimicʉ̃ã, aperã na caoteriquepʉre mʉ jenucũña. Bairi mʉrẽ uwiri, caroaro yʉ qũẽnocũwʉ̃ mʉ dinerore, yasire ĩ,’ qũĩñupʉ̃. 22 Bairo cʉ̃ caĩrõ tʉ̃go, cʉ̃ quetiupaʉ pʉame qũĩñupʉ̃: ‘Mʉa, paabojari majõcʉ, cañuecʉ̃ majũ mʉ ãniña. Bairi bairo mʉ caĩrĩjẽ menaa mʉrẽ ñiñabesegʉ. Yʉre, “Mʉa, tutuaro mena caroti mʉ ãniña,” yʉ miapʉ̃. Tunu bairoa, “Aperã yayere na mʉ ẽmanucũña. Tunu bairoa caoteecʉ nimicʉ̃ã, aperã na caoteriquepʉre mʉ jenucũña,” yʉ miapʉ̃. 23 ¿Dopẽĩ, bairo yʉ cabairijere masĩmicʉ̃ã, yʉ dinerore banco wiipʉ mʉ cũẽtĩ? Bairo cũrĩ, tie dinerore mʉ cawasorije wapa mʉ wapata nemobujioricʉ. Tie mena yʉ mʉ tunuobujioatacʉ, yʉ wii yʉ catunuetaro,’ qũĩ tutiyupʉ cʉ̃ quetiupaʉ cʉ̃ ʉ̃mʉrẽ. 24 Bairo qũĩ yaparori, atore bairo na ĩñupʉ̃ aperã, cʉ̃tʉ caãnarẽ: ‘Dinero cʉ̃ cacʉ̃gomirĩjẽrẽ jeri, apei pʉga wãmo cãrõ cawapata nemorĩcʉ̃rẽ cʉ̃ joya,’ na ĩñupʉ̃. 25 Bairo cʉ̃ caĩrõ tʉ̃gomirãcʉ̃ã, cʉ̃tʉ caãna pʉame qũĩñuparã: ‘Merẽ pairo cʉ̃gonemoñami, pʉga wãmo cãrõ majũ. Bairi bonemoẽtĩñami,’ qũĩñuparã. 26 Bairo na caĩrõ tʉ̃gori, atore bairo na ĩñupʉ̃: ‘Mʉjããrẽ cariape ñiña: Noa ũna nʉcʉ̃rõ mena yʉ cajorijere na caĩñarĩcãnʉgõata, paijãñurõ na yʉ jonemogʉ tunu. Aperã nʉcʉ̃rõ mena yʉ cajorijere na caĩñarĩcãnʉgõeticõãta, na cacʉ̃gomirĩjẽrẽ yʉ ẽmapeyocõãgʉ. 27 Tunu bairoa yʉ pesua, yʉre reyre bairo caboetiatanarẽ na neatíri, yʉ caĩñajoro na pajĩãrecõãña,’ na ĩñupʉ̃ quetiupaʉ pʉame,” na ĩ cõña quetibʉjʉyupʉ Jesús.
Jesús entra en Jerusalén
(Mt 21.1-11; Mr 11.1-11; Jn 12.12-19)
28 Bairo atiere quetibʉjʉ yaparori bero, Jesús Jerusalẽpʉ ámajũñupʉ̃ yua. 29 Bairi Betfagé, Betania na caĩrĩ macãã tʉpʉ cõñaácʉ́, cʉ̃ cabuerã pʉgarãrẽ na árotiyupʉ. Mai, Betfagé, Betania pʉame Olivo na caĩrĩ buro tʉpʉ ãñuparõ. 30 Bairi atore bairo na ĩ joyupʉ cʉ̃ cabuerã pʉgarãrẽ:
—Ánája ato riape caãni macããcãpʉ. Topʉ etarã, jĩcãʉ̃ burro jiyaturicʉre cʉ̃ mʉjãã bócagarã. Cʉ̃, burro pʉame mai camasã na capesañaecʉ̃ nigʉmi. Cʉ̃rẽ cʉ̃ õwãrĩ, cʉ̃ mʉjãã neapá yʉ tʉpʉ. 31 Bairi tunu aperã, mʉjããrẽ, ‘¿Nopẽĩrã cʉ̃ mʉjãã õwãñati?’ na caĩata, atore bairo na mʉjãã ĩwã: ‘Marĩ Quetiupaʉ cʉ̃ boami,’ na mʉjãã ĩwã —na ĩ joyupʉ Jesús.
32 Bairo cʉ̃ caĩrõ tʉ̃go, acoásúparã cʉ̃ cabuerã pʉgarã pʉame. Bairo na caátó yua, nipetirije Jesús cʉ̃ caĩatatorea bairo baiyuparo. 33 Bairi burrore na caõwãrõ ĩñarĩ, cʉ̃ uparã pʉame:
—¿Nopẽĩrã cʉ̃ mʉjãã õwãñati? —na ĩñuparã.
34 Na pʉame atore bairo na ĩ yʉyuparã cauparãrẽ:
—Marĩ Quetiupaʉ cʉ̃ boami. Bairi cʉ̃ jãã õwãña —na ĩñuparã.
35 Bairo cʉ̃ õwã yaparori, cʉ̃ neásúparã burrore Jesús tʉpʉ. Cʉ̃ nee etari yua, cʉ̃ cabuerã pʉame na jutii, cabui macããjẽrẽ, burro buire peoyuparã. Peo yaparori, Jesure cʉ̃ nemʉgõ peoyuparã burro buipʉ yua. 36 Bairo na caáto bero yua, Jesús pʉame ánutuásúpʉ Jerusalén caátíwãpʉ. Bairi camasã pʉame na jutii cabui macããjẽrẽ esocũñuparã maa cʉ̃ caátíwãrẽ. 37 Bairi Jesujãã Olivo buro roaro na caetaro yua, camasã Jesure caʉsari majã pʉame nipetiro bʉsʉrique tutuaro mena ĩ awaja jʉ̃goyuparã. Tunu bairoa ʉseanirĩqũẽ mena Diore cʉ̃ basapeoyuparã. Jesús cʉ̃ caátijẽño ĩñorĩqũẽ jʉ̃gori bʉtioro Diore cʉ̃ basapeoyuparã. 38 Atore bairo qũĩ basapeoyuparã:
—¡Jesús, Dios cʉ̃ cajoʉ, marĩ Quetiupaʉ majũ cʉ̃ caãnoi, cʉ̃rẽ marĩ cabasapeoro ñuña! ¡Jesús cʉ̃ caatáje jʉ̃gori Dios jõbui macããcʉ̃ mena caroaro marĩ ãnimasĩña! ¡Bairi nipetiro cʉ̃ marĩ basapeoroa Dios ʉmʉrecóo macããcʉ̃rẽ! —qũĩ basapeoyuparã.
39 Bairo camasã Jesure caʉsari majã na caĩrĩjẽrẽ tʉ̃gori, atore bairo qũĩñuparã fariseo majã jĩcããrã, camasã watoapʉ caãna pʉame Jesure:
—¡Jãã cabuei, mʉrẽ caĩawaja ʉsarãrẽ tocãrõ na jãnarotiya! —qũĩñuparã.
40 Bairo na caĩrõ, Jesús pʉame atore bairo na ĩñupʉ̃:
—Mʉjããrẽ cariape ñiña: Ãnoa camasã yʉre na cabasapeoeticõãta, ʉ̃tã rupaa pʉame yʉre basapeobujioro —na ĩñupʉ̃ Jesús fariseo majãrẽ.
41 Merẽ yua, Jesús Jerusalén macãtʉacapʉ ãcʉ̃, ti macãrẽ ĩñajori, otiyupʉ. 42 Atore bairo na ĩ tʉ̃goña yapapuayupʉ Jerusalén macã macããnarẽ: “Mʉjãã, Jerusalén macããna ãme rʉ̃mʉ mʉjããrẽ yʉ quetibʉjʉgamiña caroa yeri cʉtajere. Mʉjãã pʉame tie quetire apero cayasioropʉ caãnierẽ na caĩñamasĩẽtõrẽã bairo tiere mʉjãã masĩẽtĩña. 43 Bairi mʉjããrẽ roro na caátipa rʉ̃mʉrĩ atígaro. Mʉjãã wapana pʉame Jerusalẽrẽ ʉ̃tã mena ẽñota, ãmejoregarãma rupa macãpʉa, mʉjãã carutimasĩẽtĩparore bairo ĩrã. Bairo áticõãrĩ, camasã, mʉjãã wapana pʉame mʉjãã tocãnacãpaʉpʉrea ẽñota ãmejoreri, mʉjãã ãmeo qũẽgarãma. 44 Ãmeo qũẽrĩ mʉjããrẽ pajĩãre peyocõãgarãma mʉjãã wapana pʉame. Bairo mʉjãã pajĩãreri, Jerusalén macã ãnatõrẽ átiyasio rocamajũcõãgarãma. Tie ʉ̃tã rupaa na caẽñotamirĩqũẽ jĩcã ʉ̃tã ũno buituticʉti pesaricaro manopʉ átiyasio rocacõãgarãma, mʉjãã ya macã Jerusalén macã ãnatõrẽ. Mʉjãã majũ Dios mʉjããrẽ cʉ̃ canetõʉ̃ atiere mʉjãã tʉ̃gopeoepʉ. Bairi mʉjããrẽ pajĩãregarãma mʉjãã wapana,” ĩ yapapuayupʉ Jesús, Jerusalén macãrẽ ĩñajori.
Jesús purifica el templo
(Mt 21.12-17; Mr 11.15-19; Jn 2.13-22)
45 Bairo ĩrĩ bero, Jesús etayupʉ Jerusalén macãrẽ yua. Bairo etari, templo capairi wii, ñubuerica wiire jããñupʉ̃. Ti wiire jããetari, to macããna nunirĩ wapatari majãrẽ, bairi wapatiri majã cʉ̃ãrẽ na acurewiyojo jʉ̃goyupʉ. 46 Bairo na acurewiyojori, atore bairo na ĩñupʉ̃:
—Dios cʉ̃ caquetibʉjʉri tutipʉ bairo ĩña: ‘Yʉ ya wii ñubuerica wii majũ nigaro,’ ĩña. Bairo caĩquetibʉjʉmiatacʉ̃ãrẽ, mʉjãã pʉame apeye arʉare bairo mʉjãã átiya. Camasã jeruti nunirĩ majãrẽ bairo caãna ãnirĩ jerutiri majã na caãni wii, ʉ̃tã wiire bairo mʉjãã átiya ati wii, Dios ya wiire —na ĩñupʉ̃ Jesús.
47 Bairo áti yaparori bero, ti wiipʉ camasãrẽ na bueãñupʉ̃ tocãnacã rʉ̃mʉa ti semanarẽ. Bairo to cʉ̃ caãno, quetiuparã sacerdote majã, aperã Moisés ãnacʉ̃ cʉ̃ caroticũrĩqũẽrẽ cajʉ̃gobueri majã, aperã cabʉtoa camasĩrĩ majã pʉame na nipetiro, “¿Dope bairo átiri cʉ̃ marĩ pajĩãrãati?” ãmeo ĩ bʉsʉpẽni jʉ̃goyuparã na majũ. 48 Mai, camasã pʉame nipetiro cʉ̃ cabuerijere caroaro mena cʉ̃ tʉ̃goʉsayuparã. Bairi cʉ̃rẽ na capajĩãrocagamirĩjẽrẽ átimasĩẽsuparã fariseo majã pʉame.