Nau Mhe Mhan Ueh
Luka
Nchih
Nau bôk ăn bu gĭt lor
Luka mâu ôh di phung Israel, bu mân lah păng bunuyh phung Grek, păng jêng du huê kôranh dak si (Kôl 4:14), păng geh nti jru. Bunuyh i năk nchih samƀŭt ta Nau Kôranh Brah Ngơi geh du huê păng dơm i mâu ôh di phung Israel. Păng mâu ôh say Brah Yêsu ma trôm măt păng nơm, jêh ri păng mâu đŏng jêng kôranh oh mon, yơn ma păng jêng du huê bunuyh nsing ma Brah Krist, ndrel ma păng jêng bunuyh jan kar ndrel kôranh oh mon rnha Pôl, nôk Pôl hăn mbơh nkoch nau mhe mhan ueh lam ntŭk phung Rôm mât uănh, păng nchih ndơ i păng tăng bơh Pôl, nđâp ma păng ôp bơh bunuyh a êng.
Luka lĕ nchih samƀŭt ‘Nau mhe mhan ueh Luka nchih’ dja, ndrel ma samƀŭt ‘Kan Mpôl Kôranh Oh Mon’. Păng nchih samƀŭt dja klăp lah 30 năm jêh Brah Yêsu dâk rêh, ta năm 60-65, yơn ma bunuyh aƀă mân lah geh nchih bơh kơi nây, geh nchih ê lor ma năm 90.
Luka nchih samƀŭt păng ăn ma du huê bunuyh rnha Thêôphil jêng bunuyh kuŏng, yơn ma bân mâu hôm ôh gĭt nau êng ta Thêôphil. Nau Luka nkoch, păng nkoch ntơm bơh tông păr mbơh nkoch ma nau deh Yôhan-Ƀaptem ăn ma Sakari i bơ̆ păng, jêh ri mbơh nkoch ma nau deh Brah Yêsu ăn ma Mari i mê̆ Păng, n'ho ma tât Brah Yêsu dâk rêh, jêh ri hao sât ta kalơ trôk.
Nau ŭch ntrŏng Luka
Luka nchih samƀŭt păng, gay ma ăn kôranh Thêôphil gĭt năl dâng lĕ nau i păng lĕ tăng bu nti lah ma Brah Yêsu Krist nơh, nau i nây jêng di ngăn (Luk 1:4). Luka nchih ŏk ma nau mbơh sơm, ma Brah Huêng Ueh, ndrel ma nau Kôranh Brah yô̆ nau tih bunuyh. Du huê păng dơm nchih ŏk ma phung bu ur i tâng Brah Yêsu.
Mbơh nau khlay ta nkô̆ ta samƀŭt dja
- Nau bôk ăn bu gĭt năl lor (1:1-4)
- Nau deh Yôhan-Ƀaptem, ndrel ma nau deh Brah Yêsu (1:5-2:52)
- Nau Yôhan-Ƀaptem mbơh nkoch (3:1-20)
- Brah Yêsu sŏ dơn nau ƀăptem yŭk ma dak, ndrel ma dơi bơh nau ndơm (3:21-4:13)
- Brah Yêsu mbơh nkoch nau mhe mhan ueh ta bri Galilê (4:14-9:50)
- Brah Yêsu lôh bơh bri Galilê hăn ta Yêrusalem (9:51-19:27)
- Pơh n'glĕ dŭt ta ƀon Yêrusalem, ndrel ma ƀon jê̆ jê̆ i dăch chiao ma nây (19:28-23:56)
- Brah Yêsu dâk rêh jêh Păng khât, ndrel ma nhhơ săk Păng nơm ăn ma bunuyh nsing ma Păng (24:1-53)
1
Nau bôk ăn bu gĭt năl lor
1-2 Dăn kôh mbah lah ueh ma kôranh Thêôphil, ăn gĭt! Geh ŏk bunuyh i say ma măt ŏk ntil nau Brah Yêsu jan, ntơm Păng ntŭm nti ma bunuyh. Jêh ri bunuyh i nây n'ho ma jan kar mbơh nkoch nau Kôranh Brah. Geh ŏk bunuyh tăng nau khân păng mbơh nkoch nây, jêh ri nchih nau i nây ăn ma hên gĭt.*1:1-2: Yôh 15:27; 1Yô 1:1-4 Lŏng gâp mêt uănh dâng lĕ nau i nây dŭt n'hêl nanê̆ ngăn. Gâp gĭt nau dja di ngăn nchih ăn n'hêl ngăn gay ma njuăl ăn may đŏng,*1:3: Kar 1:1 ŭch ăn may gĭt năl dâng lĕ nau i may lĕ tăng bu nti lah ma may nơh, nau i nây jêng di ngăn.
Tông păr mbơh nau deh Yôhan-Ƀaptem
Nôk Hêrôt*1:5: Hêrôt dja i bu kuăl ‘Hêrôt i kuŏng’. jêng kađăch mât uănh ta bri Yuđa, nôk nây geh đŏng du huê bunuyh jan brah rnha păng Sakari, ur păng rnha Êlisabet, lĕ bar hê khân păng rnoi deh Arôn i bunuyh jêng kôranh jan brah lor bu ta phung Israel. Nôk nây mpôl jan brah geh 24 mpôl tâm pleh jan kar ta nhih jan brah ma Kôranh Brah ta ƀon kuŏng Yêrusalem, Sakari gŭ ta mpôl rnha Abia.*1:5: 1NR 24:7-19 Lĕ bar hê ur sai nây Kôranh Brah kơp khân păng jêng bunuyh sŏng srăng ngăn, ndjôt nâp dâng lĕ nau Kôranh Brah đă, jan di dadê mâu ôh du ntil tih. Tih ma khân păng mâu geh kon, yorlah Êlisabet i bu ur mâu bă kon, săk jăn khân păng lĕ ranh đŏng.*1:7: NNt 18:11-14; 25:21 Tât di nar pleh mpôl jan brah mpôl Abia lăp jan kar ta jŏng gung nhih jan brah ma Kôranh Brah, nar nây Sakari bunuyh jan brah geh lăp jan kar ta nhih nây đŏng. Tâng nau vay jan mpôl jan brah, khân păng kơih du huê bunuyh ma ndơ nchroh, di ta plăng Sakari, jêh ri păng lăp su ndơ ƀô kah ta trôm nhih jan brah ri.*1:9: NNg 30:7-8 10 Jêh ri Sakari lăp ta trôm nây, su ndơ ƀô kah, bơh dih dja geh ŏk bunuyh gŭ mbơh sơm. 11 Du n'hâm ta nây păng say du huê tông păr tă bơh Kôranh Brah, dâk bơh ma nsưng ma gŭch ndơ ƀô kah ri. 12 Tât ma say kơt nây, păng ndrŏt prôh, klach dŭt nsŏr ngăn.*1:12-13: Luk 1:29-30; 2:9-10
13 Jêh ri tông păr lah ma păng: “Hơi Sakari, lơi klach ôh! Kôranh Brah iăt kơt nau may lĕ jêh dăn, nar jât năp tay ur may geh du huê kon bu klô, ăn may tê̆ rnha kuăl păng ‘Yôhan’. 14 Kon i nây may răm rhơn hô ngăn, jêh ri geh ŏk bunuyh đŏng răm maak păng deh, 15 yorlah Kôranh Brah kơp kon i nây khlay hô ngăn ngên. Lơi ôh ăn păng nhêt ndrănh, mâu lah du ntil ndơ nhŭl, du tơ̆ mâu ăn đŏng. Brah Huêng Ueh i kloh ueh gŭ ta păng ntơm bơh ndŭl me ro.*1:15: Luk 7:33; NKơ 6:2-4 16 Jêh ri păng leo ƀon lan Israel ŏk bunuyh rgâl lơi nuih n'hâm djơh plơ̆ sât ma Kôranh Brah i brah khân păng nơm. 17 Păng văch lor bơh năp Kôranh Brah, n'ho ma geh Brah Huêng Ueh gŭ ta păng tâm ban ma bunuyh ntơyh nau ngơi Kôranh Brah kăl e nơh, rnha Êliya, geh nau dăng tâm ban ma Êliya nây đŏng. Kon may i nây rplơ̆ nuih n'hâm bơ̆ ăn plơ̆ rŏng ma kon păng nơm, yor ma Brah Huêng Ueh gŭ ta păng. Geh ŏk bunuyh mâu iăt nau Kôranh Brah, kon may i nây rgâl nuih n'hâm djơh khân păng plơ̆ sât ma Kôranh Brah jêng bunuyh sŏng bunuyh ueh, kơt ndri păng ndrăp bunuyh du phung ăn ma vơt dơn Kôranh Brah đŏng.”*1:17: Mal 3:1; 4:5-6
18 Sakari ôp tông păr i nây lah: “Mơm jan hă, dâng gĭt nau nây hoch ngăn? Yorlah săk gâp dja lĕ ranh jêh, năm ur gâp lĕ ŏk đŏng.”*1:18: NNt 17:17; 18:11-12 19 Tông păr plơ̆ ơh ma păng: “Gâp dja rnha Gabriel i kôranh tông păr kơl jan kar ma Kôranh Brah, Păng đă gâp leo nau ueh dja mbơh ăn may.*1:19: Dan 8:16; 9:21; Hêb 1:14 20 Nau dja geh ngăn tât di nar ri tay, tih ma may mâu iăt ôh nau gâp mbơh nkoch nơh. Uănh may tay jêng bunuyh mlo ngơi mâu blao ôh, n'ho ma tât ur may gŭ oh.”
21 Bunuyh gŭ kŏp Sakari bơh dih ri, mâu vât ôh moh nau gŭ jŏ păng ta trôm nhih jan brah ri. 22 Jêh ri Sakari lôh a dih dja, păng ngơi đah bu mâu blao ôh. Păng nchŏng ma ti dơm gay ăn bu gĭt i nau păng say ri nơh. Tât say păng nchŏng ndri, khân păng gĭt vât ndơh nơh ta trôm nhih jan brah nây, Sakari geh say ndơ tă bơh Kôranh Brah ngăn ro. 23 Păng ê hŏ lĕ nar sât ôh, hôm gŭ jan kar ta nhih jan brah i nây jât, tât di lĕ nar bah jan kar, jêh ri păng plơ̆ sât a ƀon păng nơm ri. 24 Kah a kơi ri say ur păng ntreo, jêh ri i ur păng gŭ ngăn ta jay păng nơm ri jŏ prăm khay lĭch lôh dih ih nar ôh. Jêh ri păng lah: 25 “Nau ntreo gâp dja tă bơh Kôranh Brah dơm ăn ma gâp, Păng jan gâp, aƀaơ dja mâu hôm ôh đit prêng bu jât!”*1:25: NNt 21:6-7; 30:23
Tông păr mbơh nau deh Brah Yêsu
26 Tât Êlisabet ntreo klăp geh prao khay, Kôranh Brah đă tông păr rnha Gabriel hăn ta ƀon Nasaret, bri Galilê, 27 gay ma mâp du huê bu drôh, rnha păng Mari. Bu drôh i nây păng lĕ jan ndrôi đah du huê bu ndăm, rnha păng Yôsep i che păng kăl e nơh kađăch Đavid đŏng.*1:27: Luk 3:23-31
28 Jêh ri tông păr i nây lăp ta trôm jay Mari, păng lah: “Hơi yôh Mari, ueh lăng ay bơh! Kôranh Brah lĕ kơih du huê ay dơm, ăn nau geh jêng ma ay lơ ma kuŏng lơ ma prêh ngăn, Păng gŭ ndrel ay đŏng.” 29 Tât Mari tăng kơt nây păng mâu ôh gĭt vât, geh nau rvê ngăn, jêh ri nklŏn êng ta săk păng nơm: “Moh ƀă geh nau khlay ngơi pre i nây nơh?”*1:29-30: Luk 1:12-13; 2:9-10 30 Jêh ri tông păr lah ma păng jât: “Ơi Mari, lơi ay klach ôh, Kôranh Brah kơih ay, gay ăn nau geh jêng kuŏng hô ngăn. 31 Ay tay ntreo, jêh ri geh du huê Kon Bu Klô, ăn ay tê̆ rnha Păng kuăl ‘Yêsu’.*1:31: Luk 2:21 32 Kon dja geh nau khlay nau dơi hô ngăn ngên, bu kuăl Păng lah: ‘Kon Kôranh Brah i dŭt prêh’, jêh ri Kôranh Brah ăn Kon i nây jêng kađăch ma phung Israel tâm ban ma kađăch Đavid i che Păng kăl e nơh.*1:32: Mar 15:39; Mat 20:30-31 33 Yơn ma Păng tay jêng kôranh mât uănh ƀon lan Israel i kon sau rnoi deh Yakôp n'ho ro, Păng mât uănh mâu ôh blao lôch blao dŭt.”*1:33: Dan 2:44
34 Jêh ri Mari ôp tông păr i nây lah: “Mơm jan mêh dâng geh nau dja tât ngăn ro, yorlah gâp ê hŏ geh sai?” 35 Tông păr ơh: “Brah Huêng Ueh i kloh ueh văch gŭ ta ay, nau dơi Kôranh Brah i dŭt prêh nkŭm ăn n'hâm ma ay, ăn ay ntreo. Kơt ndri dâng Kon i nây kloh ueh, bu kuăl Păng ‘Kon Kôranh Brah’.*1:35: Mat 1:18, 20 36 Lŏng Êlisabet i ndŭl deh ay nơm, bol lah păng lĕ ranh, ndrel ma bu lah păng bu ur mâu bă kon kađôi lĕ, yơn ma aƀaơ dja păng lĕ ntreo kon bu klô klăp lah geh prao khay jêh, 37 yorlah mâu geh ôh du ntil ndơ Kôranh Brah mâu blao jan.” 38 Mari ơh: “Gâp dja ŭch jan tâng dâng lĕ nau Kôranh Brah, ăn tât ngăn kơt nau i may lah ri!” Jêh ri tông păr du lôh bơh ntŭk nây.
Mari hăn khŏl Êlisabet
39 Jêh ri Mari dâk ndal bơh ntŭk nây, hăn brŭl ro jât ƀon Sakari gŭ ri ta bri yôk, ntŭk bri Yuđa ri. 40 Tât ta jay Sakari ri păng ôp nau ueh lăng ma Êlisabet. 41 Tât tăng Mari ôp nây, dô ma mpŏt ro i kon ta trôm ndŭl Êlisabet ri. Jêh ri Brah Huêng Ueh i kloh ueh gŭ ngăn ta Êlisabet nây ro, 42 ăn nau păng lah, jêh ri păng ngơi nteh nteh ngăn: “Kôranh Brah lĕ ăn nau geh jêng dŭt ueh ma ay ŏk rlau ma đah dâng lĕ bu ur êng jât, n'ho Păng ăn nau geh jêng ma Kon ta trôm ndŭl ay nây đŏng. 43 Moh geh nau khlay ta gâp dja hay, dâng geh ma bu ur i me kôranh gâp nơm hăn khŏl gâp! 44 Gâp gĭt năl ri nơh, yorlah kon ta trôm ndŭl gâp mpŏt răm maak ngăn ro, tât gâp tăng nau ay ôp ueh lăng nơh. 45 Ay lap ngăn yor ma iăt nau Kôranh Brah lah i nây tât ma ay ngăn ro, oh ê.”*1:45: NNt 15:6
Nau mprơ bu drôh Mari
46 Jêh ri Mari mprơ lah:
“Nuih n'hâm gâp rnê ma Kôranh Brah.*1:46-55: 1Sa 2:1-10
47 Gâp răm maak hô ngăn ma Kôranh Brah i nơm rklaih gâp,*1:47: Êsa 61:10
48 Yorlah Kôranh Brah hôm kơih gâp i bunuyh ƀon lan dơm kŏp iăt nau Kôranh Brah.
Ntơm bơh dja jât năp tay ăp rnôk bunuyh, bu kuăl gâp i bu ur lap ngăn ngên,*1:48-49: NMƠ 113:7-9; Êsa 57:15
49 Yorlah Kôranh Brah i geh nau dơi ăn ndơ nau khlay ngăn ma gâp.
Kôranh Brah kloh ueh ngăn ngên,
50 Păng yô̆ nđach ma bu moh i klach iăt nau Kôranh Brah
N'ho ro tât ăp rnôk bunuyh,*1:50: NMƠ 103:17
51 Ndrel ma nhhơ nau dăng Păng,
Ntrŭt lơi bunuyh i kơp êng săk păng nơm kuŏng.*1:51: Êsa 2:11-12
52 Păng nđuh lơi kađăch geh nau dơi ngăn ăn jêng bunuyh ƀon lan dơm,
Jêh ri Păng n'hao bunuyh i ƀon lan.*1:52: NMƠ 147:6
53 Păng ăn geh rmeh ler ma bunuyh ji ngot ji hir,
Tih ma bunuyh ndrŏng kuŏng ăn sât dơm, tâng Kôranh Brah nơm ŭch.*1:53: NMƠ 107:9
54 Păng kơl ƀon lan Israel i phung jan kar iăt nau Kôranh Brah nơm,
Yor ma hôm kah gĭt nau yô̆ nđach Păng.*1:54-55: NNt 17:7; Êsa 41:14; Mik 7:20
55 Păng jan kơt nđa tâng nau Păng ton ma che Abrahăm kăl e nơh
N'ho ma tât kon tât sau Abrahăm n'ho ro.”
Ndri nau mprơ Mari.
56 Păng gŭ ndrel Êlisabet klăp lah geh pe khay, ri mơ plơ̆ sât a jay păng nơm.
Nau deh Yôhan-Ƀaptem
57 Tât Êlisabet ăp khay jêh, păng gŭ oh kon bu klô. 58 Bu nkoch đơn nau u lĕ ranh i nây hôm geh kon ăn lĕ mpôl chiao meng, ndrel ma băl mpôl păng nơh gĭt. Jêh tăng lư Kôranh Brah yô̆ nđach ma păng hô ngăn ngên kơt nđa, khân păng răm maak ndrel păng dadê. 59 Tât oh bê i nây lĕ geh pham nar, lĕ băl mpôl bar hê ur sai khân păng, ndrel ma bunuyh chiao meng hăn ran ta khân păng đŏng, tâng nau vay phung Israel, ăn bu koh ntô ma kon bê i nây, nkre ma ŭch tê̆ rnha păng, kuăl ‘Sakari’, kơt rnha i bơ̆ păng nơm đŏng.*1:59: NNt 17:9-14 60 Tih ma i mê̆ ri lah: “Mâu ôh, ŭch tê̆ rnha păng, kuăl ‘Yôhan’.” 61 Bu plơ̆ ơh ma păng: “Tâng ma nau vay bân mâu di ôh, yorlah ta băl mpôl khân ay may mâu geh du huê rnha kơt ndri.” 62 Jêh ri bu ôp Sakari nchŏk ma ti, moh ŭch tê̆ rnha ăn ma kon păng nây. 63 Sakari nchŏk đă khân păng sŏ rlat kađar, jêh ri nchih ta ri lah: “Kon dja tê̆ rnha păng, kuăl ‘Yôhan’.” Lĕ bu ta nây ndrŏt hih rhŏl dadê. 64 Du n'hâm ta nây Sakari blao ngơi kơt ơm ro, jêh ri păng nteh bŏr ƀhŏng rnê Kôranh Brah. 65 Bunuyh chiao meng klach dadê say nau dăng Kôranh Brah. Bu lư nau dja lam ntŭk ƀon rŏ yôk bri Yuđa nây. 66 Bu moh i tăng lư nau dja păng nklŏn êng ta nuih n'hâm hô ngăn, jêh ri ôp êng săk păng nơm lah: “Tât kon i nây lĕ kuŏng, mơm păng jêng?” Khân păng ngơi kơt ndri yorlah bu say nau dơi Kôranh Brah gŭ ta kon dja.
Nau mprơ Sakari
67 Jêh ri Sakari i bơ̆ oh bê ri, Brah Huêng Ueh i kloh ueh gŭ ta păng ngăn, đă păng ngơi, yor ri păng ngơi tă bơh Kôranh Brah, păng lah:
68 “Rnê ma Kôranh Brah i brah phung Israel yơk mbah,
Yorlah Păng văch ŭch rklaih phung ƀon lan Păng nơm.*1:68: Luk 4:18-21; 7:16; NMƠ 111:9
69 Kôranh Brah ăn du huê Bunuyh gay ma rklaih bân, Bunuyh i nây geh nau dơi ngăn,
Păng rnoi deh kađăch Đavid i bunuyh jan kar iăt nau Kôranh Brah kăl e nơh, Păng i nây i bu kuăl Brah Krist đŏng.*1:69: NMƠ 132:17
70 Kôranh Brah lĕ mbơh jêh nau dja ăn ma bunuyh ntơyh nau Păng ngơi kăl e nơh.*1:70: Rôm 1:2; Êsa 9:1-6; Mik 5:1-3
71 Nôk nây nơh Kôranh Brah lah, Păng mra rklaih bân bơh ti phung rlăng, ndrel ma ăn bân lôh bơh mpôl rngơ̆ mpôl biănh.*1:71: NMƠ 18:17
72 Păng lĕ ton nau yô̆ nđach ma u che bân kăl e nơh.
Nau tâm rnglăp kloh ueh Kôranh Brah Păng mâu chuêl ôh.*1:72: KLê 26:42; NMƠ 105:8; 106:45
73 Păng lĕ ton ngăn ma Abrahăm, che bân kăl e nơh,*1:73: NNt 22:16-17
74 Păng tay rklaih bân bơh ti phung rlăng,
Gay ma bân mâu hôm klach jan kar iăt nau Kôranh Brah,*1:74-75: Tit 2:11-14 75 ndrel ma ăn bân jan kar nây sŏng srăng
Tâm di đah nau Kôranh Brah ŭch n'ho ro ăp njăr nau rêh.
76 Lŏng kon gâp dja, bu tay lah păng jêng bunuyh ntơyh nau ngơi Kôranh Brah i brah dŭt prêh,
Yorlah may hăn lor bơh năp Brah Krist, gay ma ndrăp nuih n'hâm bunuyh ăn ma Păng tâm ban ma bu kuayh trong ăn ma kađăch hăn.*1:76: Luk 3:3-6; 7:26-27; Mat 11:7-14; 17:10-13; Mal 3:1
77 May ăn ƀon lan Israel gĭt năl lah mơm Kôranh Brah rklaih khân păng lôh bơh nau tê̆ dôih,
Mơm Kôranh Brah yô̆ mâu hôm ôh kơp mâu hôm ôh klăp ndăng nau tih khân păng.*1:77: Luk 3:3
78 Păng yô̆ nđach bân hô ngăn,
Ndri Păng ăn Brah Krist tă bơh kalơ trôk ntŭk Kôranh Brah ri jŭr văch ta bân, tâm ban ma ƀring lôh nar a ôi.*1:78-79: Êsa 9:1; 42:6; Yôh 1:9; 8:12
79 Bunuyh i mâu gĭt năl Kôranh Brah, jêng tâm ban ma bunuyh i gŭ ta ntŭk ngo, bunuyh i klach khât đŏng, yơn ma Brah Krist văch ta dja jêng nau ang ma bunuyh i nây,
Păng leo bân rŏ trong đăp mpăn.” Ndri nau Sakari ngơi.
80 Lŏng Yôhan ri săk jăn păng lơ ma hao ndăm, nau mân gĭt blao păng lơ ma hô đŏng. Jêh ri păng gŭ rêh ta ntŭk bri rdah ngai bơh ƀon êng êng, n'ho ma tât nar păng nhhơ săk, jêh ri ntơm ntŭm nti ƀon lan Israel nây gĭt.*1:80: Luk 3:2

*1:1-2 1:1-2: Yôh 15:27; 1Yô 1:1-4

*1:3 1:3: Kar 1:1

*1:5 1:5: Hêrôt dja i bu kuăl ‘Hêrôt i kuŏng’.

*1:5 1:5: 1NR 24:7-19

*1:7 1:7: NNt 18:11-14; 25:21

*1:9 1:9: NNg 30:7-8

*1:12 1:12-13: Luk 1:29-30; 2:9-10

*1:15 1:15: Luk 7:33; NKơ 6:2-4

*1:17 1:17: Mal 3:1; 4:5-6

*1:18 1:18: NNt 17:17; 18:11-12

*1:19 1:19: Dan 8:16; 9:21; Hêb 1:14

*1:25 1:25: NNt 21:6-7; 30:23

*1:27 1:27: Luk 3:23-31

*1:29 1:29-30: Luk 1:12-13; 2:9-10

*1:31 1:31: Luk 2:21

*1:32 1:32: Mar 15:39; Mat 20:30-31

*1:33 1:33: Dan 2:44

*1:35 1:35: Mat 1:18, 20

*1:45 1:45: NNt 15:6

*1:46 1:46-55: 1Sa 2:1-10

*1:47 1:47: Êsa 61:10

*1:48 1:48-49: NMƠ 113:7-9; Êsa 57:15

*1:50 1:50: NMƠ 103:17

*1:51 1:51: Êsa 2:11-12

*1:52 1:52: NMƠ 147:6

*1:53 1:53: NMƠ 107:9

*1:54 1:54-55: NNt 17:7; Êsa 41:14; Mik 7:20

*1:59 1:59: NNt 17:9-14

*1:68 1:68: Luk 4:18-21; 7:16; NMƠ 111:9

*1:69 1:69: NMƠ 132:17

*1:70 1:70: Rôm 1:2; Êsa 9:1-6; Mik 5:1-3

*1:71 1:71: NMƠ 18:17

*1:72 1:72: KLê 26:42; NMƠ 105:8; 106:45

*1:73 1:73: NNt 22:16-17

*1:74 1:74-75: Tit 2:11-14

*1:76 1:76: Luk 3:3-6; 7:26-27; Mat 11:7-14; 17:10-13; Mal 3:1

*1:77 1:77: Luk 3:3

*1:78 1:78-79: Êsa 9:1; 42:6; Yôh 1:9; 8:12

*1:80 1:80: Luk 3:2