Ikitaabo kya mbere kyaꞌ
Baami
Indangiriro
Yiki kitaabo kiyerekiini abaami ábakayiji yima ha nyuma lya mwami Dahudi. Úkatee yima, ali mugala wage wa Sulumaani. Uyo Sulumaani, akayubakira Rurema inyumba ílangashiini bweneene, gira Rurema akizi tuula mu bandu baage. Ku yikyo kyanya, Sulumaani âli riiri mwitegeereza weꞌkitangaaza, anâli riiri mugale bweneene.
Si ha nyuma, uyo Sulumaani akalahira ukusimbaha Rurema, anakizi kulikira imizimu ya bakaage beꞌkipagaani. Iri akagira kwokwo, Rurema anabera ikihugo kyaꞌBahisiraheeri mwo kubiri.
Umuleevi Hiriya, kuguma naꞌbandi baleevi, bâli kizi kengula abaami, mbu batwikire ku byaha byabo. Baguma baabo bakayuvwa, haliko abingi baabo, batanatwaza, banakizi yifunda mu byaha.
Imiziizi miguma yiꞌsikamiro, iri mu 1 Baami 11.9-10: «Kwokwo, kwo Sulumaani akaraakaza Nahano Rurema waꞌBahisiraheeri. Kundu Rurema âli mali múhulukira kwo kabiri, haliko atanamútwaza. Na kundu Rurema akamúkomereza bweneene kwo atayikumbe imigisi yeꞌmahanga, si Sulumaani anahuna bweneene imbere lyage.»
Íbiri mwo ku bwofi
a) Mwami Sulumaani (1.1–11.43)
b) Íbikakoleka halinde ku kyanya kya mwami Hela na mwami Hasa (12.1–16.28)
c) Umuleevi Hiriya ahagana na mwami Ahabu weꞌHisiraheeri (16.29–22.40)
d) Mwami Yehoshafaati weꞌBuyuda âli mwija (22.41-50)
e) Mwami Ahaziya weꞌHisiraheeri âli mubi (22.51-53)
1
Hadoniya alooza ukuba mwami
1 Mwami Dahudi, ikyanya âli kola mushaaja kongotwe, bâli kola mu múbwika kwaꞌmalangete. Kundu kwokwo, âli kizi yuvwa imbeho. 2 Kyanatuma abakozi baage bagamúbwira: «E mwami, nahamwitu, utuhanguulage tukuloogeze umuhyakazi, úgakizi kukuya-kuya, iri analola amagoorwa gaawe. Agakizi kufumbatira, lyo ukizi longa ikyuya.»
3 Kwokwo, banalengaga mu kihugo kyoshi kyaꞌBahisiraheeri bagweti bagalooza umunyere únonosiri. Iri hakatama, banagwana Umushuneemu-kazi muguma, iziina lyage ye Habishaagi, banamúleetera mwami. 4 Ulya munyere, âli buyahiri ngana-ngana. Kwokwo, Habishaagi anayiji kolera mwami, iri anamúkuya-kuya. Si bâli kizi laalanwa nga mushosi na gundi.
5-6 Mwami Dahudi âli gweti mugala wage, iziina lyage ye Hadoniya. Na nyina ye Hagiti. Hadoniya âli nonosiri, ye kanashukirwa ha mugongo gwa Habusalumu. Ku yikyo kyanya, Hadoniya anatondeera ukuyikangaata kwokuno: «Niehe, nie kola ngayimikwa mwami.» Anayilingaaniza amagaare giꞌzibo, kiri neꞌfwarasi, analingikania naꞌbandu makumi gataanu ábâli kizi múkunga. Uyo Hadoniya, kundu âli kizi gira ubuligo kwokwo, haliko Dahudi atakamúkanukira, mbu amúbuuze, ti: «Maki gano? Kituma kiki wanyigereera?»
7 Uyo Hadoniya anagendi hanuusa Yohabu mugala Zeruya, kuguma noꞌmugingi Habyataari. Yabo bombi, banamúyemeerera, banamúyibiika kwo. 8 Haliko, abandi banamúyiyogookola, ngoꞌmugingi Saadoki, na Benaya mugala Yehoyada, noꞌmuleevi Natani, na Shimeyi, na Reeyi, kuguma naꞌbalaliizi ba Dahudi.
9 Lusiku luguma, uyo Hadoniya analingikania ulusiku lukulu hiꞌbuye lyeꞌZohereeti, hoofi neꞌshyoko Heni-Rogeeri. Ku yiryo ibuye, analunda kwaꞌmatuulo geꞌbibuzi, na geꞌshuuli, na geꞌnyana ízidehiri. Analaalika beene wabo booshi, naꞌbaluzi booshi, kuguma naꞌbatwali booshi ábâli kizi kola mu Buyuda. 10 Si umuleevi Natani yehe, atâli múlalisiri, kandi iri Benaya, naꞌbalaliizi ba mwami. Mwene wabo wa Sulumaani yehe, yo haahe!
11 Lyeryo, umuleevi Natani anayami gendi bwira Batisheeba, nyina wa Sulumaani kwokuno: «E mugoli, ka utazi yuvwa ngiisi kwo Hadoniya mugala Hagiti keera ayiyimika? Na yugwo mwazi, nahamwitu Dahudi atazi gumenya. 12 Leka nguhanuule ngiisi kwo wangayikiza, ukize kiri na mugala wawe wa Sulumaani.
13 «Ugendi yingira imwa mwami Dahudi, unamúbwire: “E mwami, nahamwitu, ndi muja-kazi wawe. Ka utakambiikira indahiro, mu kudeta kwo mugala wawe wa Sulumaani, ye gayimikwa ahandu haawe. Ye ganabwatala ku kitumbi kyawe kyeꞌkyami. Aaho! Kuti kandi kwo Hadoniya ye kolaga mwami?”»
14 Uyo Batisheeba, Natani anashubi múbwira: «Ikyanya ugaaba uki gweti ugaganuulira mwami, naani lyo ngayingira. Haaho, yago magambo gaawe, ngagashigika.»
15 Lyeryo, Batisheeba anayami gendi yingira mu kisiika kya mwami. Mwami, âli kola mushaaja kongotwe. Na Habishaagi, Umushuneemu-kazi, âli gweti agamúkuya-kuya. 16 Batisheeba anahikiri fukama, anahisa amalanga haashi. Mwami anamúbuuza: «E mugoli, biki byo uloziizi?»
17 Uyo Batisheeba anamúshuvya kwokuno: «E nahamwitu, ndi muja-kazi wawe. Na wenyene ukambiikira indahiro imbere lya Nahano Rurema wawe, kwo mugala wani wa Sulumaani ye gayimikwa ahandu haawe, anabwatale ku kitumbi kyawe kyoꞌbwami.
18 «Aaho! Kituma kikagi Hadoniya, ye kola mwami? Kundu we mwami nahamwitu, si utali noꞌmwazi kiri neꞌhiniini. 19 Ulya Hadoniya, keera akanatanga amatuulo geꞌshuuli nyingi, kiri na geꞌnyana ízidehiri, na geꞌbibuzi. Analaalika abaluzi booshi, kuguma noꞌmugingi Habyataari, na Yohabu, umukulu waꞌbasirikaani. Si umukozi wawe Sulumaani yehe, atamúlaalika.
20 «Na buno e mwami, Nahamwitu! Abahisiraheeri booshi, we bagweti bagaalola kwo. Baloziizi bamenyage nyandi ye ugayimika ahandu haawe. 21 Aaho! Uyami gira igambo. Buzira kwokwo, ikyanya ugashaaja, twe na mugala wani wa Sulumaani, tugaahanwa nga banangora-mabi.»
22 Uyo mugoli Batisheeba, ikyanya âli ki gweti agaganuulira mwami, lyeryo ngana umuleevi Natani naye, anayami yegeera ha mulyango. 23 Banamenyeesa mwami, kwoꞌmuleevi Natani akola mu nyumba. Neꞌkyanya Natani akayegeera mwami, anafukama, anahisa amalanga haashi.
24 Natani anadeta kwokuno: «E mwami, nahamwitu, ka keera ukatwa uluhango kwo Hadoniya ye gaaba mwami ahandu haawe, anabwatale ku kitumbi kyawe? 25 Si zeene amanukira i Hini-Rogeeri, gira agendi tanga amatuulo geꞌshuuli nyingi, na geꞌnyana ízidehiri, na geꞌbibuzi. Keera analaalika abaluzi booshi, naꞌbakulu baꞌbasirikaani, kiri noꞌmugingi Habyataari. Na buno, yabo booshi bakola imbere lyage bagweti bagaalya noꞌkunywa, iri banakizi deta: “E mwami, Hadoniya, uyame ho!”
26 «Halikago niehe, atandaalika, bwo ndi mukozi wawe. Atanalaalika umugingi Saadoki, kandi iri Benaya mugala Yehoyada. Na mugala wawe Sulumaani, yehe, utadete. 27 E mwami, nahamwitu, tuli bakozi baawe. Ka wenyene we kakyula kwokwo, buzira kutumenyeesa ngiisi úgayimikwa ahandu haawe?»
Mwami Dahudi ayimika Sulumaani abe mwami
28 Mwami Dahudi anadeta: «Mumbamagalire Batisheeba, ayije.» Ikyanya Batisheeba akayija, anayimanga imbere lyage.
29 Ulya mwami Dahudi, anamúbiikira indahiro, ti: «Nahano, keera akangiza mu malibu gooshi. Nga kwo ayamiri ho, 30 keera nꞌgakubiikira indahiro imbere lya Nahano Rurema waꞌBahisiraheeri, kwo mugala wawe Sulumaani ye gayimikwa ahandu haani. Ee! Yehe, ye gabwatala ku kitumbi kyani kyeꞌkyami.»
31 Uyo Batisheeba anayami fukama imbere lyage, anahisa amalanga haashi, ti: «E mwami, nahamwitu! Ukizi ramba imyakuula.»
32 Uyo Dahudi anashubi kyula: «Mundumirage umugingi Saadoki, noꞌmuleevi Natani, na Benaya mugala Yehoyada.»
Neꞌri bakahikaga, 33 anababwira kwokuno: «Mukuumanie abatwali baani, muyabiire na mugala wani Sulumaani, munamúshoneze ku kiiza kya punda wani, munamúlindimukane halinde ha shyoko yeꞌGihooni. 34 Iyo munda, umugingi Saadoki, noꞌmuleevi Natani, bamúshiige amavuta, abe mwami waꞌBahisiraheeri. Na mango mwagira kwokwo, munadihirize ikibuga, munayamize, ti: “E Mwami Sulumaani, uyame ho!”
35 «Mu kugaluka, munayije inyuma lyage mugweti mugamúkunga, anahikiri bwatala ku kitumbi kyani kyeꞌkyami. Mukuba, ye gaaba mwami ha nyuma lyani. Si keera nagwanwa nadeta kwo ye gaaba mwami waꞌBahisiraheeri, kiri na waꞌBayuda.»
36 Benaya mugala Yehoyada anashuvya mwami, ti: «E Nahamwitu, bikizi ba kwokwo. Ngiisi kwo wadeta, kwo na kwokwo. Kiri na Rurema Nahamwinyu, naye keera abikyula. 37 Nga kwo Nahano mwâli yamiinwi, kube kwo aganayama ali kuguma na Sulumaani. Neꞌkitumbi kyage kyoꞌbwami, kikizi huuzibwa ukuhima ikyeꞌmwawe.»
38 Umugingi Saadoki anashoneza Sulumaani ku kiiza kya punda wa mwami Dahudi, bali kuguma noꞌmuleevi Natani, na Benaya mugala Yehoyada, kuguma naꞌbalaliizi ba mwami. Booshi banamúlindimukana, ha shyoko yeꞌGihooni.
39 Umugingi Saadoki anayingira mwiꞌheema lyeꞌmihumaanano lya Nahano, anayabiira ihembe lyaꞌmavuta, anagashiiga Sulumaani, mu kumúyimika. Lyeryo, banadihiriza ikibuga. Abandu booshi, banayami kizi banda akabuuli, ti: «Mwami Sulumaani, ayamage ho!» 40 Yabo booshi, bâli kizi genda bagweti bagamúkunga, banakizi lasa imiteera-teera ku bushambaale. Ikyanya bakateerera umulaga, ikihugo kyanajuguma.
Sulumaani akejeerera Hadoniya
41 Hadoniya, iri akaba keera ayusa ukulya, ali kuguma naꞌbalaalikwa baage, banayuvwa ulubi. Yohabu anayuvwa izu lyeꞌkibuga, anabuuza: «Yulu lubi úluli mu kaaya, lwa biki?»
42 Uyo Yohabu, iri akaba akiri mu deta, haaho Yonataani, mugala woꞌmugingi Habyataari anahika. Hadoniya anayami deta: «Yingiraga! Umundu waꞌkamaro nga wehe, ukwaniini utuleetere imyazi miija.»
43 Yonataani anamúshuvya kwokuno: «Aahabi! Si nahamwitu Dahudi, keera ayimika Sulumaani abe mwami. 44 Mwami keera atuma umugingi Saadoki, noꞌmuleevi Natani, na Benaya mugala Yehoyada, kuguma naꞌbalaliizi baꞌbasirikaani. Yabo booshi, keera bamúshoneza ku kiiza kya punda wa mwami, banamúherekeziizi.
45 «Bwobunago, umugingi Saadoki, noꞌmuleevi Natani, keera bamúyonera kwaꞌmavuta ha shyoko yeꞌGihooni, mu kumúyimika. Na mu kulyoka yaho, banagalukira mu kaaya bagweti bagabanda akabuuli. Ábali mu kaaya nabo, banakayangirira. Akalugi ko wayuvwa, ko na kaako. 46 Buno, Sulumaani akola mu gingikwa ku kitumbi kyeꞌkyami.
47 «Na kwakundi, abakozi ba mwami bayiji gingika nahamwabo Dahudi, ti: “Rurema Nahamwinyu, alumbuuse iziina lya Sulumaani, ukuhima iryeꞌmwawe. Emwe! Ikitumbi kyage kyeꞌkyami, kikizi yama kiri noꞌbulangashane bweneene.”
«Mwami Dahudi anayubama ku ngingo, 48 anadeta: “Nahano Rurema waꞌBahisiraheeri, akizi huuzibwa. Mukuba, keera ambeereza ikigombo. Neꞌngingwe, keera ambanguula kwo nimúbone.”»
49 Balya bo Hadoniya âli laalisiri, mbu bayuvwagwe kwo Sulumaani ye wayimikwa, booshi banayami yimuka ku kyoba bweneene, banashaabuka. 50 Hadoniya yenyene, anatondeera ukulenga mwoꞌmusisi hiꞌgulu lya Sulumaani, anatibitira iwiꞌheema lya Nahano, anagwata ku mahembe gabiri gaꞌkatanda koꞌkusiriigiza kwaꞌmatuulo.
51 Lyeryo, mwami Sulumaani anabwirwa: «Hadoniya akoli kuyobohiri. Anakoli gwasiri amahembe gaꞌkatanda koꞌkusiriigiza kwaꞌmatuulo, anagweti agaadeta: “Ndagalyoka hano, mwami Sulumaani átazi mbiikira indahiro kwo ataganyita.”»
52 Sulumaani anakyula kwokuno: «Hadoniya, iri angayiboneesa kwo akwaniini, ndaahyo hidende hyoꞌmushaku íhigatibuka kwiꞌtwe lyage. Haliko, iri angaboneka mwaꞌmabi, emwe! Ukufwa, agaafwa!»
53 Lyeryo, Mwami Sulumaani anayami tuma abandu kwo Hadoniya alyoke ha katanda. Hadoniya anayiji fukama imbere lyage. Mwami Sulumaani, anamúbwira: «Wangakoli taahaga.»