EBIKOLE BYʼABATUME
Enyanjula
Ekitabo EBikole byʼabatume, niikyo ekyʼebyafaayo byʼentandiika yʼekanisa, era nʼengeri egiyasalaanikiremu okuzwera omu Yerusaalemi paka omu Buyudaaya, nʼomu Samaaliya, era nʼokweyongerayo omu bifo ebindi (1:8). Ekitabo kinu oLuuka niiye eyakiwandiikire, era niiye eyawandiikire nʼekitabo aMawuliro aMasa ngʼoLuuka oweyagawandiikire. OLuuka yabbaire musawo wʼekizungu, era yawandiikire nakusani ebintu ebyo ngʼowebyabbaire. Omu kuwandiika ebitabo ebyo, kiboneka ooti-so yabiwandikiire Muyonaani ogubeetanga bati Teefiiro (1:1). Neye era ali ooti ebitabo ebyo yabiwandikiire Bakurisitaayo abali omu bitundu ebindi, ngʼotwaliiryemu aBayonaani nʼaBayudaaya (1:1).
Ekitabo EBikole byʼabatume, bali ooti bakiwandiikire akati wʼomwanka 60-64 oluzwanyuma lwa kubyala oKurisito. OLuuka ali ooti ekitabo kinu yakiwandikiire mu kibuga Antiyokiya oweyatambuliranga nʼoPawulo. Ekigendererwa ekyagirire nʼawandiika ekitabo kinu, kifaanana nʼekyagirire nʼawandiika ekitabo aMawuliro aMasa ngʼoLuuka oweyagawandiikire. Yatakire oTeefiiro era nʼaBakurisitaayo ababbaire beeyongera obungi bakakase ebikwata kwebyo ebibabbaire babeegeserye, kale awo nʼawandiika binanyerenyeere ebikwata oku bwomi bwa Yesu nʼengeri obukurisitaayo egibwasalaanikiremu.
Ekitabo kinu kituwa ekyokuboneraku ekyʼekanisa eyasookere, era nʼengeri egiyabbaire efaanana ngʼeri nʼokwikirirya omu Yesu. Ekyokuboneraku ekyʼabatume kitulaga engeri yʼokwemerera oku maani ga Mwoyo oMweru ngʼolaabba aMawuliro aMasa eeri abantu abandi.
Engeri egibyecaanamu
1. OMwoyo oMweru aika oku beegi era nʼekanisa etandiika okukula 1:1–8:1.
2. Bayiigaania ekanisa era etandiika okuzwa omu Yerusaalemi ngʼesalaanika 8:2–12:23.
3. OPawulo ayaba okulaabba omu lugendolwe olusooka 12:24–14:28.
4. OLukiiko lukumbaana e Yerusaalemi okusalawo ekibakolera abankaikirirya omu Kurisito 15:1-35.
5. OPawulo ayaba okulaabba omu lugendolwe olwokubiri 15:36–18:22.
6. OPawulo ayaba okulaabba omu lugendolwe olwokusatu 18:23–20:38
7. OPawulo bamukwatira e Yerusaalemi 21-26.
8. OPawulo bamutwala e Looma 27-28.
1
Sebo Teefiiro, omu kitabo kyange ekisooka, nʼawandiikire ku biibyo oYesu ebiyakolere nʼebiyayegeserye okuzwera nakimo oweyatandiikiire okukola omulimogwe, 1:1 Luk 1:1-4 paka oku lunaku oKibbumba oluyamutwaliireku omwigulu. Okumutwala omwigulu okwo kwabbairewo ngʼamalire okuwa abatumebe abo abeyabbaire alonderemu ebiragiro, ngʼoMwoyo oMweru oweyamulungamirye. Oluzwanyuma lwʼokugadakwe nʼokufa, yazuukiire era ni yeeragisiya eeri abatumebe abo nago emirundi mingi, nʼabawa nʼebiraga ebyera ebyabakakasiire nakimo biti yazuukiire. Okumala enaku 40, yababonekeranga era nʼatumulanga nabo oku bikwata oku bwakabaka bwa Kibbumba. Lumo, owebabbaire aamo naye oku kiinulo, nʼabasisiitira ati, “Timwaluuya okuzwa aanu omu Yerusaalemi, wazira mubbe nga mukuumirira ekirabo kidi ekinabakobeireku ekyʼoMwoyo oMweru oBbaabba ekiyasuubizire okubawa. 1:4 Luk 24:49 OYokaana yabatizire abantu na maizi,* 1:5Ooba, Mu maizi. neye inywe, omu naku egitali gyʼe yala, baaba okubabatiza na Mwoyo oMweru.” 1:5 Mat 3:11; Mak 1:8; Luk 3:16; Yok 1:33
OYesu bamutwala omwigulu
(Mak 16:19-20; Luk 24:50-53)
Olundi, abatume owebakumbaine aamo nʼoYesu, ni bamubuulya bati, “Musengwa, oolwo atyanu omu kiseera kinu oyaba okutoolawo obufugi bwa Balooma era ofuge?”
OYesu nʼabakoba ati, “Tikibeetaagisya inywe okumanya ebiseera nʼenaku oBbaabba iye, omu bwezyebwe, ebiyasalirewo. Wazira, ekimubba mumanye niikyo kinu muti oMwoyo oMweru oweyalibaikaku, yalibawa amaani. Era, mwalimmanyikisya eeri abʼomu kibuga ekyʼe Yerusaalemi, nʼabʼomwitwale lyʼe Buyudaaya mwonamwona, nʼabʼomwitwale lyʼe Samaaliya paka owemwaliwoisya ebyalo byonabyona.” 1:8 Mat 28:19; Mak 16:15; Luk 24:47-48
Oweyamalire okutumula ebyo, oKibbumba nʼamutwala omwigulu nga nʼabatume balingiriire, ekireri ni kimubbuuna ni kibalobeesererya okumubona tete. 1:9 Mak 16:19; Luk 24:50-51
10 Nga bakaali bali aawo bakaliirye amaiso omwibbanga, nga iye ayaba, abasaiza babiri abazwaire ebizwalo ebyeru ni babbutukira anyere aawo, nga beemereire okumpi nabo. 11 Abasaiza abo ni babuulya abatume bati, “Inywe abasaiza abʼe Galiraaya, lwaki mukaali mwemereire aanu mulangaasiire omwibbanga? OYesu oyo ogubabatoireku ni bamutwala omwigulu niiye onyere oyo eyaliira, era yaliira mu ngeri enanyere eyo.”
Omusika wa Yuda
(Mat 27:3-10)
12 Abasaiza ababiri abo owebazwirewo, abatume ni bairayo omu kibuga e Yerusaalemi nga bazwa oku Lusozi olubeeta olwʼeMisaale eMizaituuni, akagendo akeerya ooti kiromita moiza 1:12 Ekiromita emoiza, omu Bbaibbuli egimo gikoba kiti, Ngʼolugendo omuntu olwatambula oku Saabbaato. yonkani okuzwa e Yerusaalemi. 13 Owebaingiire omu kibuga, ni baaba omu nyumba, ni baniina omu kisenge ekyʼe ngulu omu baabbanga. Mwabo ababbairewo mwabbairemu banu: OPeetero, nʼoYokaana, nʼoYaakobbo, nʼAndereya, nʼoFiripo, nʼoTomasi, nʼoBbantulumaayo, nʼoMatayo, nʼoYaakobbo ogondi omutaane wʼAlufaayo, nʼoSimooni oMulwaniriri wa kwefuga kwʼeigwangalye, nʼoYuda omutaane wa musaiza ogondi ogubeeta oYaakobbo. 1:13 Mat 10:2-4; Mak 3:16-19; Luk 6:14-16 14 Abo bonabona, nga bali aamo nʼoMalyamu omaaye wa Yesu nʼabakali abandi, era nʼabaganda ba Yesu, nga bali omu bumo, ni banyikiiranga okusaba oKibbumba.
15 Lumo, abaikirirya ababbaire beera ooti 120 nga bakumbaine, oPeetero nʼayemerera akati mwibo, nʼabakoba ati, 16 “Boluganda, ekibono okabaka oDawudi ekiyatumwire omu Biwandiike ekikwata oku Yuda kyabbaire nʼokutuukirira. OMwoyo oMweru, e nyumaku eedi, ngʼabitira omu Dawudi, yalagwire ekyalibbaawo oku Yuda. OYuda niiye eyalagiriire era ni yeekubbemberamu abo abakwaite oYesu, 17 newankubbaire ngʼoYesu yabbaire amulondere ngʼomutume aamo na iswe, era ni tuweereryaku aamo naye ngʼomunaiswe omu mulimo gunu.”
18 Omu mpiiya egibawaire oYuda olwʼekikolekye ekibbikibbi, yagiguliremu kigona. Ekigona ekyo niimwo omu yeemyedeire nʼafa, omulambogwe ni gwepotolerawo nga gugwera mutwe, ni gwatikamu ekida akati, ebyenda ni bisusuka. 1:18 Mat 27:3-8 19 Newankubbaire nga bakigulire mu kyama neye abatyami bʼomu Yerusaalemi bonabona ekyo bakitegeire, kagira omu lutumu lwabwe, ekigona ekyo bakiwaire eriina bati Akerudama.
20 OPeetero ni yeeyongera ati, “Ekyo kyabbaire nʼokubbaawo olwakubba bakiwandiikire omu kitabo kyʼeZabbuli bati:
‘Ekisitokye kisuuke kinameje,
tiwaabbaawo muntu akityamamu.’
“Era bati,
‘Omuntu ogondi atwale ekifookye ekyʼobwekubbemberi omu mulimo.’ 1:20 Zab 69:25; 109:8
21-22 “Nʼolwekyo, kyetaagisya tulondemu omusaiza moiza atweyungeku omu mulimo gwʼokukakasa abantu tuti oMusengwa waiswe oYesu yazuukiire. Omusaiza oyo aali nʼokubba nga moiza oku basaiza ababbaire na iswe ekiseera kyonakyona oMusengwa waiswe oYesu ekiyamalire na iswe, ekikoba kiti, ngʼabbaire na iswe nga tutandiika okuzwera nakimo ebiseera oYokaana omu yabatiziranga, okutuukira nakimo owebatutooleireku oYesu ni bamutwala omwigulu.” 1:21-22 Mat 3:16; Mak 1:9; 16:19; Luk 3:21; 24:51
23 Awo omu baikirirya ni muzwamu abaleetere amaliina gʼabasaiza babiri. Erya Yusufu oBbalusabba abamo ogubabbaire bamaite ngʼoYusito, nʼerya gondi bati Matiya. 24 Bonabona owebamalire okugabitya, ni baingira omu kusaba. Omoiza oku batume ni yeekubbembera, nʼasaba ati, “Musengwa waiswe, niiwe omaite abantu bonabona ngʼowebafaanana omu myoyo gyabwe. Kale tukusaba, oku babiri banu, otulagisye ogwolondereku, 25 tumuwe ekifo omu mulimo gwʼobutume, oYuda ekiyalekere nʼayaba egyasaaniire okubba.” 26 Okusaba owekwawoire, ekyaiririire Kibbumba kubalagisya ati Matiya niiye ogwalondere, atyo ni yeeyunga okwikumi na moiza, tete ni babba abatume ikumi na babiri.

1:1 1:1 Luk 1:1-4

1:4 1:4 Luk 24:49

*1:5 1:5Ooba, Mu maizi.

1:5 1:5 Mat 3:11; Mak 1:8; Luk 3:16; Yok 1:33

1:8 1:8 Mat 28:19; Mak 16:15; Luk 24:47-48

1:9 1:9 Mak 16:19; Luk 24:50-51

1:12 1:12 Ekiromita emoiza, omu Bbaibbuli egimo gikoba kiti, Ngʼolugendo omuntu olwatambula oku Saabbaato.

1:13 1:13 Mat 10:2-4; Mak 3:16-19; Luk 6:14-16

1:18 1:18 Mat 27:3-8

1:20 1:20 Zab 69:25; 109:8

1:21-22 1:21-22 Mat 3:16; Mak 1:9; 16:19; Luk 3:21; 24:51