6
Hay Na'ah'upan nan Inyuldin Cyrus
Nan Alin hi Darius ya inyuldina ta bahaonda nan aliblulibluh nan upihhinan nitalepon hinan puntalepnan ad Babylon. Ya na'ah'upan din nitud'anah nan babluy ad Ecbatana*Opatda an kapitulyud Persia: ad Ecbatana (an hiyah ne napa"in siudad ad Iran ad ugwan an ma'alih ad Hamadan), ya ad Babylon, ya ad Persepolis, ya ad Susa. Umat hitud Pilipinas ti duwada an kapitulyu an ad Manila ya ad Quezon City. hinan Provinciad Media. Ya umat hituy nitudo' an inalinay:
“Heden hopap di tawonUnu hidin 538 B.C. hi numpapto'an nan Alin hi Cyrus ya inyuldinan miyamma goh nan Timpluh did Jerusalem ta hiyay lugal an pangiyayandah nan midat an me'nong. Ya nan Timplu ya mahapul an mihamad di ipabunan di tu'udnan umat hidin hopapna. Ya hay inata'nang nan Timplun miyamma ya nahiyam di umpi, ya nahiyam di umpih inabellogna. Ya hay umatan di miyammah nan allupna ya gun mibattan an miyamma nan ayiw hinan gun miyatlun aldoh hinan batun netpeng. Ya an amin nan mahapul an mipabo'la ya nan ma'usal ya gun bayadan nan mun'amung hi pihhuh nan babluy. Ya din balitu' ya silver an gina'un nan Timplun Apo Dios an din innal Nebuchadnezzar hinan Timplud Jerusalem ta inyuynad Babylon ya mahapul an mibangngaddan mipatang hidin nipatangandah nan Timplun Apo Dios.
At he"a, Tattenai an gobelnadol hinan Provinciad Trans-Euphrates, ya da'yun Shethar-Bozenai, ya nan i'ibbayun u'upihyal ya mahapul an bataananyu nan Timplu. Ya adi ayu mi'biyang hinan muntamu ta okod nan gobelnadol ya nan a'ap'apun nan Hudyun mangiyamma goh hinan Timplun Apo Dios hinan niyammah hopapna.
At mandalo' da'yu ta mahapul an badanganyu dida ta nan mahapul danen linala'in muntamu ya bayadan nan mun'amung hi pihhuh nan babluyyu. Ya hay alpuwan nan pumbayadna ya nan buwit nan tataguh nan Provinciad Trans-Euphrates, ta way aton nan muntamun adi mangidinong. Ya mahapul goh an idatyuh abigabigat an amin di mahapul nan papadih nad Jerusalem an umat hinan buta'al an kalnilu, ya uyaw an kalnilu, ya manilhig an bakah Onong an Moghob ta me'nong ay Apo Dios ad abuniyan. Ya middum nan ma'an, ya ahin, ya nan bayah, ya lanan olibo. 10 Ya mahapul an ma'at hana ta way e'nongdah mangal'alu' ay Apo Dios ad abuniyan ya ta way atondan munluwalu ta ibagada ta wagahana' an ali ya nan imbabaluy'u.
11 Ya hay iyuldin'u goh ya gulat ta wadan da'yuy adi mangunud hinan niyuldin ya mahapul an ma'aan di ohah nan dinangal di abungna ta tulidanday bongwahna ta hiyay panubli'dan hiya.Hidin nangabakan Darius I hinan siudad ad Babylon ya impatubli'nay tuluy libun iBabylon hinan poste, at heten nitudo' ya immenghan hiya. Ya mapa"iy abungna, ya napanuh an umat hinan na'amung an galut. 12 Ya maphod un moltaon Apo Dios an namilid Jerusalem ta hiyay lugal an pundayawan nan tatagunan Hiya nan ali unu nan tatagun munnomnom an adi mangunud eten uldin unu nan mama"ih nan Timplu.
Ya ha"in an hi Darius an aliy nangiyuldin an mahapul ahan an mipa'annung an hiyay ma'unud.”
Hay Nidawatan nan Timplu
13 At nan gobelnadol hinan Provinciad Trans-Euphrates an hi Tattenai, ya hi Shethar-Bozenai, ya nan i'ibbadan u'upihyal ya hinumludan nangunud an amin hidin inyuldin nan Alin hi Darius. 14 At din a'ap'apun nan Hudyu ya inatday maphod hi nuntamuandah nan Timplu, ya gun goh impa'amlong nan propetan da Haggai ay Zechariah an holag Iddo an dimmalat din inulgudda. At lempahda nan Timplun miyunnudan hidin immandal nan Dios di holag Israel ya nan a'alid Persia an da Cyrus ay Darius ya hi Artaxerxes hi ma'at. 15 At nan Timplu ya nalpah hidin atlun di algaw hidin bulan an ma'alih Adar hidin miyonom an tawon§Unu hidin March 12, 516 B.C. Hi'itangan umuy hi napituy tawon din na'ammaana. hi numpapto'an nan Alin hi Darius.
16 At an amin din holag Israel, ya nan papadi, ya nan holag Levi, ya din udumnan numbangngad an din natiliw ya nun'am'amlongdan nangidawat hinan Timplu.*Hay intudo' Flavius Josephus (37-100 A.D.) an ohan Hudyun nangitudo' hi historyn di Hudyuh din penghana ya nabau nan Nidugah an Me'gonan an Kuwaltuh nan Timplun Apo Dios ti inlayaw nan iBabylon hidin 586 B.C., ya mid nibangngad hinan Hudyu. At hay inat nan Hudyuh nan Algaw di Pun'onngan hi Hanin di Bahol (Lev. 16:1-34) ya inyuy nan Nabagtun Padiy duyuh di, ya inwallangnah dotal. Mu nan Me'gonan an Kuwaltu ya hihidya damdama anu nan tulun gina'una an nan lamehan an ipattu'an di tinapay, ya nan hilaw, ya nan pun'onngan hi incense. Mu ta"on un mid nan Kahon, ya ta"on goh an it'ittang heten Timplu ya un din hopap an Timplu mu nun'am'amlong nan Hudyu damdama ti waday Timpluda mahkay. 17 Ya hay ene'nongda ya hinggahut hi manilhig an baka, ya duway gahut hi manilhig an kalnilu, ya opat di gahut hi uyaw an kalnilu. Ya ene'nongda goh di himpulu ta duwan gandeng an Onong di Bahol ta miyunnudan hinan hinohhan holag Jacob. 18 At inuhi'uhigda nan himpampun an papadi ya nan holag Levi an mangitamuh nan ma'at hinan Timplud Jerusalem an miyunnudan hidin nidat an itamudan inalin nan nitudo' hinan Liblun Moses.Waday duwampulu ta opat an himpampun an papadi (I Chron. 24:1-19), ya hay intudo' Moses hi aatda ya nitudo' hi Ex. 29:1-46, ya Lev. 8:1-36, ya Num. 3:1-51, ya Num. 8:5-26, ya Num. 18:1-32.Hiyah te negpongan nan hapit di Aramaic, at ninaynayun hinan hapit di Hudyu an Hebrew.
Nan Behtan di Namaliwan nan Anghel Apo Dios hinan Tataguh din Penghana
19 Ya heden miyapulu ta opat hi algaw eden hopap di bulan§Unu hidin Nisan/Abib (March-April) 14, 516 B.C. ya din tatagun numbangngad an nalpud Babylon ya imbehtaanda din Namaliwan nan Anghel Apo Dios hinan Tataguh din Penghanad Egypt. 20 Ya an amin nan papadi ya nan holag Levi ya lenenehanday odolda ta way atondan mibilang hi maleneh an hiyah ne inalin nan Uldin. At nan holag Levi ya diday numpaltih din uyaw an kalniluh ene'nongdah din Namaliwan nan Anghel Apo Dios ta ma'usal hinan holag Israel an din numbangngad, ya nan i'ibbadan papadi, ya dida goh. 21 At din numbangngad an din nakaphul an holag Israel ya inihdada nan dotag an didan amin hidin tataguh nan babluy an nan'ug hinan nun'appuhin impa'enghada ta hi Apo Dios an dayawon nan holag Israel di dayawonda. 22 Ya pituy algaw*Unu Nisan/Abib 15-21, 516 B.C. de han nun'am'amlongandah nan Behtan di Tinapay an Agguy Nabino'bo'an. Ya manu ay nidugah di amlongda ti hi Apo Dios di nangidat hi maphod hi punnomnoman nan alid AssyriaAnaad ta nitudo' hitu an nan Alin hi Darius I ya alid Assyria ti hiyay alid Persia? Nan a'alid Persia ya inabulutday haad ti numbino'ob'on an a'alin inabakda ta hinakupda tuwali, ya gapu ta inabak nan iPersia nan iBabylon at inabulutnay haadda ta hiyay alid Babylon (Ezra 5:13; Neh. 13:6), ya gapu ta inabak nan iBabylon nan i'Assyria at inabulutna ta hiya goh di alid Assyria (Ezra 6:22). ta way inatnan bimmadang hi nangiyammandah nan Timplun Apo Dios an dayawon nan holag Israel.

*6:2 Opatda an kapitulyud Persia: ad Ecbatana (an hiyah ne napa"in siudad ad Iran ad ugwan an ma'alih ad Hamadan), ya ad Babylon, ya ad Persepolis, ya ad Susa. Umat hitud Pilipinas ti duwada an kapitulyu an ad Manila ya ad Quezon City.

6:3 Unu hidin 538 B.C.

6:11 Hidin nangabakan Darius I hinan siudad ad Babylon ya impatubli'nay tuluy libun iBabylon hinan poste, at heten nitudo' ya immenghan hiya.

§6:15 Unu hidin March 12, 516 B.C. Hi'itangan umuy hi napituy tawon din na'ammaana.

*6:16 Hay intudo' Flavius Josephus (37-100 A.D.) an ohan Hudyun nangitudo' hi historyn di Hudyuh din penghana ya nabau nan Nidugah an Me'gonan an Kuwaltuh nan Timplun Apo Dios ti inlayaw nan iBabylon hidin 586 B.C., ya mid nibangngad hinan Hudyu. At hay inat nan Hudyuh nan Algaw di Pun'onngan hi Hanin di Bahol (Lev. 16:1-34) ya inyuy nan Nabagtun Padiy duyuh di, ya inwallangnah dotal. Mu nan Me'gonan an Kuwaltu ya hihidya damdama anu nan tulun gina'una an nan lamehan an ipattu'an di tinapay, ya nan hilaw, ya nan pun'onngan hi incense. Mu ta"on un mid nan Kahon, ya ta"on goh an it'ittang heten Timplu ya un din hopap an Timplu mu nun'am'amlong nan Hudyu damdama ti waday Timpluda mahkay.

6:18 Waday duwampulu ta opat an himpampun an papadi (I Chron. 24:1-19), ya hay intudo' Moses hi aatda ya nitudo' hi Ex. 29:1-46, ya Lev. 8:1-36, ya Num. 3:1-51, ya Num. 8:5-26, ya Num. 18:1-32.

6:18 Hiyah te negpongan nan hapit di Aramaic, at ninaynayun hinan hapit di Hudyu an Hebrew.

§6:19 Unu hidin Nisan/Abib (March-April) 14, 516 B.C.

*6:22 Unu Nisan/Abib 15-21, 516 B.C.

6:22 Anaad ta nitudo' hitu an nan Alin hi Darius I ya alid Assyria ti hiyay alid Persia? Nan a'alid Persia ya inabulutday haad ti numbino'ob'on an a'alin inabakda ta hinakupda tuwali, ya gapu ta inabak nan iPersia nan iBabylon at inabulutnay haadda ta hiyay alid Babylon (Ezra 5:13; Neh. 13:6), ya gapu ta inabak nan iBabylon nan i'Assyria at inabulutna ta hiya goh di alid Assyria (Ezra 6:22).