31
Hay Pumbangngadan nan i'Israel ay Apo Dios ta Hiya Tuwaliy Punhulbianda
1 Ya impahapita' ay Apo Dios an inali' di, “Udum hi algaw*Hatun verses ten chapter ya itududay aat nan tulun timpu: (1) nan amatagun Jesus (verse 15), ya (2) nan Punligatan di Tatagu (verse 18), ya (3) nan Hinlibuy Tawon (verses 1-4, 16-17, 19-40). ya Ha"in mahkay di dayawon di an amin an holag Israel ta mumbalindah tatagu'.” 2 Ya inalin goh Apo Dios di,
“Hay umanamutan din agguy ni'yatoy hidin gubat ya ipapto"u didah nan owon
ta engganah un'u idatong didan ten babluy
an umat hinan inat'uh din o'ommoddah din nadnoy.
3 Ti nan impattig'un ongol an pamhod'uh din o'ommodyun holag Israel
ya munnononnong an adi malumluman.
4 At hiyanan badanga' da'yu ta mumbangngad di amaphodyun holag Israel,
ya mabalin mahkay goh an paganghonyuy tambourinesyu ta manayaw ayuh amlongyu.
5 Ya umat goh an muntanom ayuh greyp hinan dudunduntug ad Samaria,
ya da'yu mahkay mangan hi bungada.
6 Ya udum di algaw ya donglonyuy it'u' hanan mungguwalyah nan madinuntug an babluy ad Ephraim an alyonday,
Makak ayu ta umuy tu'ud Jerusalem ta umuy tu'u mundayaw ay Apo Dios!ӠHidin nun'alian Jeroboam I (930-909 B.C.) ad Israel ya immandalnah nan tatagu ta adida umuy ad Jerusalem an mundayaw ay Apo Dios ta un anggay ad Bethel unu ad Dan di umayanda (I Ki. 12:26-33). Mu hinan Hinlibuy Tawon ya umuyda mahkay nan i'Israel ad Jerusalem.
 
7 Ya inalin goh Apo Dios di,
“Oltonyun mungkantah pun'amlonganyun holag Israel
an gapu ta nan babluyyuy na'ahhamad hinan abablubabluy.‡Manu ay na'ahhamad nan babluy ad Israel ya un nan udumnan babluy ti bo'on nan amaphodna mu dumalat di homo' Apo Dios (Deut. 7:6-8; 26:18-19; II Sam. 7:23-24).
Ya ipadngolyuy pundayawyun alyonyuy,
He"a, Apo Dios, di nangibaliw ay da'min na'angang an holag Israel!
8 Ti undan adiyu tigon an pa'anamuto' da'yu ta ma'amung ayun
malpuh nan babluy hi appit hi iggid hi un hagangon di buhu'an di algaw§Ta"on un nan duwan babluy an nipiyayan nan Hudyu ya wadadah appit hi buhu'an di algaw (an nan babluy ad Assyria ya ad Babylon) mu gapu ta ambilog di mapulun hidi at hay nange'wandah din penghana ya hay appit hi iggid hi un hagangon di buhu'an di algaw.
ya hinan mun'alpuh nan pingit di luta.
Ya mitnudday nun'abulaw, ya nun'apilay, ya numpunhabi,
ya ta"on un nan mun'agadyuh an muntungaw ta do'oldan umanamut.
9 At munluwalu ayu owan mungkila ayuh umanamutanyu,
ya Ha"in di mangipangulun da'yu ta e'wayuh nan nundotal an owon hinan pingit di ginnaw
an awadan di mun'ul'ullay an danum ta adi ayu mida'leh.
Ti da'yun holag Israel ya Ha"in di hi amayu,
ya hi Ephraim di ibilang'uh pangpangullun imbaluy'u.
 
10 At da'yun Hentil hi abablubabluy hitun luta ya donglonyuh ten ibaga'
ta pun'ipa'innilayuh nan nun'iyadagwin babluy an alyonyuy,
Hi Apo Dios ya inwa'atna nan holag Israel hi abablubabluy,
mu amungona goh damdama dida
ti ipapto'na dida an umat hi pangipapto' di mumpahtul hi kalniluna.
Hiyah ne ipa'innilada.
11 At Ha"in an Dios ya immannung an bangngado' da'yun holag Israel
hinan buhulyun ongol di abalinanda ya un da'yu.
12 At hay umanamutanyu ya mun'am'amlong ayun mungkantah nan nammagtun babluy ad Zion
ti dumalat nan amaphod'un Dios.
Ya dumo'ol di ili'yu, ya inumonyu, ya lanan di oliboyu,
ya mun'atataba nan kalniluyu ya bakayu.
At mipaddung ayuh nan puntanoman an waday danumna ta adida matoy nan nitanom,
at adi ayu mahkay numanomnom.
13 At nan ungungan binabai ya linala'i
ya ta"on un nan nun'ala'ay ya manayawdan dumalat di amlongda.
Ti hukata' hi pun'am'amlonganda nan gunda punlungdayaan,
ya adida mahkay numanomnom ti pa'amlongo' nongkay dida.
14 Ya mun'ahawal di idat'un mahapulyun tatagu',
at do'ol di dagwan nan padih nan midawat ay Ha"in.
Ha"in an hi Apo Dios di nanapit ene.”
 
15 Mu agguy ni' na'at hana ya inalin goh Apo Dios di,
“Awniat ma"adngol di ahikikilad Ramah,*Heten babluy ya wadah appit hi iggid hi un hagangon di buhu'an di algaw hi ad Jerusalem, ya walun kilomitluy inadagwina an mipalpud Jerusalem an hakup di holag Benjamin. Ya hiyay ohan babluy hi nange'wan nan iJerusalem hidin nangilayawan nan iBabylon ay dida ta mipiyuydad Babylon (Jer. 40:1).
at nan holag Rachel†Duway holag Rachel an da Joseph ay Benjamin. Mu hi Joseph an pangpangullu ya nunholag ta da Ephraim ay Manasseh, at mattig an waday tulun tribon nalpun hiya. Mu hay ipa"el Rachel hitu ya an amin nan Hudyu. ya nidugah di kiladan adida pohdon an ma'al'alu'
ti nun'a'atoy nan imbabaluyda.‡Duway itudunan te ti (1) itudunay pangilayawan nan iBabylon hinan Hudyuh 586 B.C., ya (2) itudunay pangipapatayan nan Alin hi Herod an Nidugah hinan ung'ungungngan linala'id Bethlehem hi itungawan Jesus (Mat. 2:18).
16 Mu ad ugwan ya alyo' an Dios di,
Ammuna mahkay, ya dimminong ayun kumilakila!
At mumbangngaddan da'yu nan imbabaluyyun malpuh nan babluy di buhul!
17 At hahalimidonyun pumhod ayuh udum di algaw
ti umanamutda nongkay hitun babluyyu nan imbabaluyyu.
 
18 Ti dengngol'uy kilayun tatagu' hi puntutuyuanyun inaliyuy,
Umat amih nan agguy nangipa'enghah tamu an baka,
mu dumalat nan nidugah an gunmu nangilat ay da'mi ya ten natugun ami.
At pumbangngadon ni' ahan da'mih numbabluyanmi
ta way atonmin mumbangngad an mundayaw ay He"a an Diosmi!
19 Hidin nan'uganmin He"a ya nuntutuyu ami nongkay,
ti unat goh na'awatanmi ya nidugah di bainmih nan ina'inatmin pumbaholan an nete"ah din a'ungungami.”
20 Ya inalin Apo Dios di,
“Da'yun holag Israel ya da'yu tuwaliy pa'appohpohdo' an imbabaluy'u!
Ya manu ti wa ayan hinuplit'u da'yuh un mahapul at numanomnom ayu nin damdaman Ha"in,
mu umannung an hom'o' da'yu.
 
21 At mun'amma ayuh pummalkayuh nan dalanonyu
ta hiya goh di dalanonyuh pumbangngadanyuh tun babluyyu!
22 Ti anakkayah ahan tatagwa ya uya'a ya adi ayu mumbangngad ay Ha"in!
Ha"in an Dios ya waday baluh ato' an nob'on ahan
ti hay ma'at ya awniat hay babai di umuy manganap hi ahawana.ӤHay kulugon nan udum hi pohdonan hapiton ya nan munhabi an hi Mary an mid nangelo' ya mun'anap hi ahawana ta adi mapatoy ya nan ihabinan ung'ungunga ya nan Alin Pento' Apo Dios (bahaom nan footnote di Mat. 1:24). Mu hay kulugon nan udum ya hiyay nipa"el, ya hay ipa"elna ya nan aton nan Hudyun ayda babai an manganap ay Apo Dios an ay ahawada (verse 32) ti mumbangngaddan Hiya an malpudah abablubabluy ta diday ay ahawanah mid pogpogna. Hay itudun nan context ten chapter ya nepto' nan miyadwan nipa'innila.
23 Ya inalin goh nan nidugah di abalinanan Dios di, “Hitun pangiyanamuta' hinan tataguh nan numbino'ob'on an babluydad Judah an numpunhituwanda tuwali ya awniat alyonda mahkay di, Olom ni' ya wagahan Apo Dios nan ma'alih awadanah ad Jerusalem an nan Timpluna! 24 At nan tatagu ya munhitudan amin hi ad Judah ta mumpunhabalday udum ya mumpumpahtulday udum. 25 Ya idat'uy bi'ah nan nablay, ya buhgo' nan ma'ulaw hi hinaangna.”
26 Ya himbumagga ya bimmangona', ya tinnig'uy awada'. Ya immannung an ma"aphod din enenap'u! Mu impidwa' goh an nolo', 27 ya inalin goh Apo Dios ay ha"in di, “Immannung an udum hi algaw ya ipado'ol'u da'yun tatagu' hitud Israel. Ya ipado'ol'u goh nan animal hitu. 28 Ti hidin hopapna ya paddungnay numbu'nut'un amin an do'ol di hennag'un nangipaligligat ya numpamatoy ay da'yu. Mu udum hi algaw ya halimuna' goh da'yu ta engganah un ayu dumo'ol ya pumhod. 29 At madatngan ay heden gutud ya mi'id mahkay alyon di tataguh,
Ta"on un nan o'ommodday nangan hi agguy nalum an greyp
mu nan imbabaluyday na'a'alinu.*Hay pohdonan hapiton ya nan tatagu ya alyonday nan bahol ay anuy o'ommod ya holtapon di imbabaluyna. Hay nalpuwan ten proverb ya nan agguy nepto' an na'awatandah nan Ex. 20:5 ya Num. 14:18 an itududay minaynayun an nan bahol di o'ommod ya mi'lagat nan holagda. At hidin gutud din amatagun da Jeremiah ay Ezekiel (Ezek. 18:2) ya kinulug nan Hudyu an bo'on nan baholda tuwaliy dumalat hinan pummoltaan Apo Dios ay dida ti nan bahol din o'ommodda.
30 Ti hay ma'alinu mahkay ya nan tatagun mangan hi agguy nalum, ya umat goh an nan numbahol ya diday matoy.”
Nan Balbalun Itulag Apo Dios an Ma'at hinan i'Israel ya iJudah
31 Ya impahapita' goh ay Apo Dios an inali' di,
“Udum hi algaw ya waday balbalun itulag'uh†Nan nalammung an hapit an balbalun itulag di nalpuwan nan hapit tu'u an New Testament. nan i'Israel ya iJudah.‡Heb. 8:8.
32 Hete ya adi umat hinan nunhahapitanmih din o'ommoddah din nangekaka' ay didad Egypt
ti heden nahahapit ya agguyda inunud
an ta"on hi un Ha"in an Dios an ay lakayda ya nahamad di namhod'un dida.§Heb. 8:9.
33 Ya umat hituy ato' hinan balbalun pi'tulaga' hinan holag Israel
an ihina' hi nomnomda nan Uldin'u ta paddungnay nihamad an nitudo' hidi.
At Ha"in di Dios hi dayawonda,
ya diday tatagu'.*Heb. 8:10; 10:16.
34 At adi mahkay mahapul hi un way muntudun didah aat'u ta unudona' an Dios
ti an aminda nan tatagun mete"ah nan nun'awotwotwot hi engganah nan ongol di abalinana ya innilaona' ay dida.
Ti inaliwa' mahkay di baholda ta adi' mahkay gun nomnomon.ӠHeb. 8:11-12; 10:17.
 
35 Ya inalin goh Apo Dios di,
“Ha"in an hay ngadan'u ya Nidugah di Abalinanan Dios
di nangidat hinan algaw ta dumilag hi abigabigat
ya nan bulan ya nan bittuan ta mangipapatal hinan mahdom.
Ya Ha"in goh di mabalin an mangikiwal hinan danum hi baybay ta munggongaah nan dalluyun hidi.
36 Ya hatun aat di limmu' ya minaynayun an adi nonong ya dimminongda,
ya umat goh hinay ma'at hinan holag Israel an adi' iyabulut an un nonong ya napogpogdan himpamabluy.
37 Ti adi ahan mabalin an du'go' nan holag Israel an dumalat nan numbaholanda!
Mu ma'at nin hi un mabalin an malukud ad daya
ya hi un mabalin an ma'ah'upan nan nipabunan tun luta.”
 
38 Ya inalin goh Apo Dios di, “Udum hi algaw ya maha"ad goh damdama tun babluy ad Jerusalem ta midawat ay Ha"in. Ya hay igad ya mipalpuh nan Pungguwalyaan ad Hananel‡Hay awadana ya nan allup hi appit hi iggid hi un hagangon di buhu'an di algaw, ya niha"ad hinan duguna an wah nan appit di buhu'an di algaw. ta engganah nan way Pantaw di Allup hinan Way Nuntikkuana.§Hay awadana ya nan hi allup hi appit iggid hi un hagangon di buhu'an di algaw, ya niha"ad hinan duguna an wah nan appit di a'unugan di algaw. 39 Ya minaynayun goh hinan pogpog di Duntug an Gareb ta mumpa'uy hinan dammangnad Goah.*Mid nanginnilad ugwan hi awadan ten duwan lugal. 40 At hay milagat ya an amin nan nundotal an punlubu'an,†Mid mapto' ya nan Nundotal an Hinnom. ya nan nanginnampan panghoban hi lugit, ya nan papayaw hi bagtun nan Hadog an Kidron an niyappit hi buhu'an di algaw, ta engganah nan nuntikkuana an ma'alih Pantaw di Kabayu. Ya heten amin ya midawat ay Ha"in an Dios, at hiyanan mibilang hi me'gonan. At adi mahkay polhon di buhul, ya adida pa"ion.”

*31:1 Hatun verses ten chapter ya itududay aat nan tulun timpu: (1) nan amatagun Jesus (verse 15), ya (2) nan Punligatan di Tatagu (verse 18), ya (3) nan Hinlibuy Tawon (verses 1-4, 16-17, 19-40).

†31:6 Hidin nun'alian Jeroboam I (930-909 B.C.) ad Israel ya immandalnah nan tatagu ta adida umuy ad Jerusalem an mundayaw ay Apo Dios ta un anggay ad Bethel unu ad Dan di umayanda (I Ki. 12:26-33). Mu hinan Hinlibuy Tawon ya umuyda mahkay nan i'Israel ad Jerusalem.

‡31:7 Manu ay na'ahhamad nan babluy ad Israel ya un nan udumnan babluy ti bo'on nan amaphodna mu dumalat di homo' Apo Dios (Deut. 7:6-8; 26:18-19; II Sam. 7:23-24).

§31:8 Ta"on un nan duwan babluy an nipiyayan nan Hudyu ya wadadah appit hi buhu'an di algaw (an nan babluy ad Assyria ya ad Babylon) mu gapu ta ambilog di mapulun hidi at hay nange'wandah din penghana ya hay appit hi iggid hi un hagangon di buhu'an di algaw.

*31:15 Heten babluy ya wadah appit hi iggid hi un hagangon di buhu'an di algaw hi ad Jerusalem, ya walun kilomitluy inadagwina an mipalpud Jerusalem an hakup di holag Benjamin. Ya hiyay ohan babluy hi nange'wan nan iJerusalem hidin nangilayawan nan iBabylon ay dida ta mipiyuydad Babylon (Jer. 40:1).

†31:15 Duway holag Rachel an da Joseph ay Benjamin. Mu hi Joseph an pangpangullu ya nunholag ta da Ephraim ay Manasseh, at mattig an waday tulun tribon nalpun hiya. Mu hay ipa"el Rachel hitu ya an amin nan Hudyu.

‡31:15 Duway itudunan te ti (1) itudunay pangilayawan nan iBabylon hinan Hudyuh 586 B.C., ya (2) itudunay pangipapatayan nan Alin hi Herod an Nidugah hinan ung'ungungngan linala'id Bethlehem hi itungawan Jesus (Mat. 2:18).

§31:22 Hay kulugon nan udum hi pohdonan hapiton ya nan munhabi an hi Mary an mid nangelo' ya mun'anap hi ahawana ta adi mapatoy ya nan ihabinan ung'ungunga ya nan Alin Pento' Apo Dios (bahaom nan footnote di Mat. 1:24). Mu hay kulugon nan udum ya hiyay nipa"el, ya hay ipa"elna ya nan aton nan Hudyun ayda babai an manganap ay Apo Dios an ay ahawada (verse 32) ti mumbangngaddan Hiya an malpudah abablubabluy ta diday ay ahawanah mid pogpogna. Hay itudun nan context ten chapter ya nepto' nan miyadwan nipa'innila.

*31:29 Hay pohdonan hapiton ya nan tatagu ya alyonday nan bahol ay anuy o'ommod ya holtapon di imbabaluyna. Hay nalpuwan ten proverb ya nan agguy nepto' an na'awatandah nan Ex. 20:5 ya Num. 14:18 an itududay minaynayun an nan bahol di o'ommod ya mi'lagat nan holagda. At hidin gutud din amatagun da Jeremiah ay Ezekiel (Ezek. 18:2) ya kinulug nan Hudyu an bo'on nan baholda tuwaliy dumalat hinan pummoltaan Apo Dios ay dida ti nan bahol din o'ommodda.

†31:31 Nan nalammung an hapit an balbalun itulag di nalpuwan nan hapit tu'u an New Testament.

‡31:31 Heb. 8:8.

§31:32 Heb. 8:9.

*31:33 Heb. 8:10; 10:16.

†31:34 Heb. 8:11-12; 10:17.

‡31:38 Hay awadana ya nan allup hi appit hi iggid hi un hagangon di buhu'an di algaw, ya niha"ad hinan duguna an wah nan appit di buhu'an di algaw.

§31:38 Hay awadana ya nan hi allup hi appit iggid hi un hagangon di buhu'an di algaw, ya niha"ad hinan duguna an wah nan appit di a'unugan di algaw.

*31:39 Mid nanginnilad ugwan hi awadan ten duwan lugal.

†31:40 Mid mapto' ya nan Nundotal an Hinnom.

© 2018 WBT