Mɨrɨmo ya Vatumwi va Yéesu
Mʉlongooryo
Mʉʉntʉ ˆaandɨka kɨtáabu ɨkɨ cha Mɨrɨmo ya Vatumwi va Yéesu, nɨ Lʉ́ka. Lʉ́ka sɨ ajáa Mʉyahúudi tʉkʉ (Vakolosáai 4:7-14). Yeeye ayeendanʼyáa na Paúli haantʉ ˆharɨ foo, na nɨ mutumwi wa Paúli ajáa (2 Timotéeo 4:11). Kei Paúli alʉʉsa Lʉ́ka nɨ ʉmwɨ wa vatʉmami viivaachwe (Filemóoni 24). Ʉhʉ Lʉ́ka ajáa eendwa, na nɨ dakitáari ajáa (Vakolosáai 4:14).
Lʉ́ka aandɨka kɨtáabu cha Mɨrɨmo ya Vatumwi kati ya myaaka ya 62-63 keende Kirisitʉ ˆavyaalwa. Kei, aandɨka kɨtáabu cha Masáare Maaja ya Yéesu Kirisitʉ. Vitáabu ivi vivɨrɨ Lʉ́ka aandɨka kwa mʉʉntʉ ʉmwɨ ˆasewáa Toofíili. Ʉhʉ Toofíili ajáa nɨ mʉʉntʉ ˆanyemiwáa (Lʉ́ka 1:3). Vamanyi ˆvarɨ foo va Masáare ˆYarɨ Mpeho, vaséaa, Toofíili sɨ ajáa Mʉyahúudi tʉkʉ na ajáa amʉvalandʉkɨra Yéesu.
Kɨtáabu cha Mɨrɨmo ya Vatumwi, nɨ mwiitʉʉbɨrɨro wa Kɨtáabu cha Masáare Maaja ja ˆvyeene yaandɨkwa nɨ Lʉ́ka (1:1-2). Kɨɨntʉ kɨkʉʉlʉ Lʉ́ka ˆalʉʉsa aha, nɨ ˆvyeene Mʉlʉʉngʉ aarya Masáare Maaja ya Yéesu lwa ncholo, na ˆvyeene atalaryáa vaantʉ ˆvamuruma Yéesu kwa njɨra ya nteendo ja Mʉtɨma Mʉʉja (laanga baa ja 2:2-4; 8:14-17; 10:44-48). Kei mɨrɨmo ˆyalʉʉswa ˆɨrɨ foo aha, nɨ ya vala Peéteri (baa ja 2:14-41; 4:1-12) na Paúli (baa ja 9:1-19; 28:3-8) vatumwi. Na kɨɨntʉ chɨɨngɨ ˆchalʉʉswa nɨ ˆvyeene vaantʉ ˆvamuruma Yéesu vakɨɨngɨkáa no keenera lwa ncholo (baa ja 2:41, 47; 5:14).
ˆVyeene Kɨtáabu ɨkɨ Chagavwa
Vaantʉ ˆvamuruma Yéesu va ncholo 1:1–5:42
Uturikiri na kweenera kwa Masáare Maaja ya Yéesu 6:1–9:31
Mɨrɨmo ya Peéteri 9:32–12:25
Paúli yookera njɨra noo variyʉla Masáare Maaja lwa ncholo 13:1–14:28
Itaka ra Yerusaléemu 15:1-41
Paúli yookera njɨra noo variyʉla Masáare Maaja lwa kavɨrɨ 16:1–18:22
Paúli yookera njɨra noo variyʉla Masáare Maaja lwa katatʉ 18:23–21:14
Paúli yookera njɨra lwa kanɨ, yookwaatwa no twaalwa na Rúumi 21:15–28:31
1
Mʉtɨma Mʉʉja ˆMweene Mʉlʉʉngʉ Alaha
1 Toofíili mwanawiitʉ, kʉra kɨtáabwii ˆchalongoola,*kɨtáabwii ˆchalongoola: Ɨkɨ nɨ kɨtáabu cha Masáare Maaja ˆyaandɨkwa nɨ Lʉ́ka. nakwaandɨkɨra masáare yoosi Yéesu ˆaanda tʉmama no variyʉla 2 fʉʉrʉ sikʉ ɨra ˆakasʉmʉlwe na kurumwii. Ajáa de asʉmʉlwe na kurumwii, avalairirya vatumwi vaachwe ˆavasaawʉla kwa njɨra ya Mʉtɨma Mʉʉja.✡Laanga Matáayo 28:19-20; Maáriki 16:15; Lʉ́ka 24:44-49. 3 Kwa sikʉ makumi yanɨ (40) keende ˆakafʉfʉke, avafʉmɨra vatumwi vaachwe ˆvarɨ foo kwa njɨra ˆjoonekya kɨkomi yeeye nɨ mooyo ajáa. Kei avakiindyáa masáare ya Ʉtemi wa Mʉlʉʉngʉ. 4 Mpɨɨndɨ ɨmwɨ kati ˆajáa novo, ajáa avalairirya yoovasea, “Karɨ mufúmaa múujii wa Yerusaléemu tʉkʉ, mʉmʉwoojere mʉmʉnʉ Mʉtɨma Mʉʉja ʉra Taáta waanɨ ˆajáa iichuunga kʉvaretera arɨ, ʉra ˆmwateera fuma kwaanɨ. 5 Yooháani Mʉbatisáaji abatisáa vaantʉ na maaji,✡Laanga Matáayo 3:1; Maáriki 1:4-8; Lʉ́ka 3:16. maa kaa, sikʉ ingaɨ vii ˆjookʉʉja, nyuunyu batisiwa mʉrɨ na Mʉtɨma Mʉʉja.”
Yéesu Yoosʉmʉlwa na Kurumwii
6 Mpɨɨndɨ vatumwi ˆvajáa viijíingire hamwɨ na Yéesu, vakamuurya voosea, “Eri, Mʉkʉ́lʉ, mpɨɨndɨ iji noo ʉrɨ tʉhɨndʉrɨra suusu Viisiraéeli ʉtemi wʉʉ?” 7 Maa kaa, Yéesu akavasea, “Sikʉ na mpɨɨndɨ sɨ mʉrɨmo waanyu kʉtaanga tʉkʉ, ɨro nɨ ra Taáta ˆarɨ vɨɨka kwa wiimiriri waachwe. 8 Maa kaa, mʉrɨ hokera ngururu mpɨɨndɨ Mʉtɨma Mʉʉja ˆarɨ kʉʉja na kʉrɨ nyuunyu, kʉva mʉrɨ vara ˆvoónekyaa kɨkomi chaanɨ múujii Yerusaléemu, kwa ɨsɨ yoosi ya Yudéea na Samaría na fʉʉrʉ utulo waasɨ.” 9 ˆAkahʉmʉle kʉlʉʉsɨka ayo, hahara akasʉmʉlwa na kurumwii, vatumwi voosi ntɨ ˆvoomoona. Aho, ichu rɨkamʉkʉnɨkɨrɨra, sɨ vamoona kei tʉkʉ. 10 Ntɨ ˆvajáa vakaarɨ voolaanga kurumwii koona ja ˆvyeene yootamanya na kurumwii, koonka vaantʉ valʉme vavɨrɨ viivɨ́kɨɨre ɨngo njerʉ vakɨɨma mbarɨmbarɨ yaavo! 11 Avo vaantʉ vakavasea, “Ee vaantʉ va Galiláaya, sa che mwiímire aha no laanga kurumwii? Yéesu asʉ́mwɨɨrwe kʉdoma na kurumwii fuma kʉrɨ nyuunyu, hɨndʉka arɨ jeyyo ja ˆvyeene mʉmwɨɨ́ne yootamanya na kurumwii.”
Matiáasi Yoosaawʉlwa Ɨɨme Nkalwii ya Yʉ́ʉda
12 Hara, vatumwi va Yéesu vakahɨndʉka na Yerusaléemu fuma Luulwii lwa Mɨseitúuni. Fuma luulwii fʉʉrʉ Yerusaléemu, nɨ lʉyeendo lwa sikʉ ya Sabáato†lʉyeendo lwa sikʉ ya Sabáato: Ʉlʉ nɨ lʉyeendo ˆlweene vajáa varekerwa Viisiraéeli vayeende sikʉ ya Sabáato. Ʉlɨ́ɨ́hɨ waachwe nɨ ja kilomíita ɨmwɨ. lʉjáa. 13 ˆVakɨɨngɨre múujii, vakaambʉka na gorófii kʉʉntʉ ˆviikaláa. Ava noo vajáa aho, Peéteri, Yooháani, Yaakúupu, Anderéa na Filíipi, Tomáasi, Batolomáayo na Matáayo, Yaakúupu sha Alʉfáayo, Simóoni Selóote‡Selóote: Noo kʉsea mʉlwɨɨrɨ wa ɨsɨ. na Yʉ́ʉda sha Yaakúupu. 14 Avo voosi viijiingáa kʉmʉloomba Mʉlʉʉngʉ na mʉryʉʉngʉ ʉmwɨ. Baa kei, vajáa vamwaarɨ vaantʉ vaki vɨɨngɨ baa na Maríia íyo waala Yéesu na vandʉʉ vaachwe.
15 Sikʉ ɨmwɨ vaantʉ igana rɨmwɨ na makumi yavɨrɨ (120) vajáa viijíingire, aho, Peéteri akɨɨma katɨ na katɨ ya vaantʉ ˆvamuruma Yéesu. Akavasea, 16 “Vanaviitʉ, Masáare ˆYarɨ Mpeho yakiimana, kwa kɨra Mʉtɨma Mʉʉja ˆalʉʉsa ko tweera mʉtemi Daúdi mweeri ya ayo masáare ya Yʉ́ʉda ˆmweene avalongoola vara ˆvamʉkwaata Yéesu.✡Laanga Matáayo 26:47-49. 17 Yʉ́ʉda nɨ ʉmwɨ wiiswi ajáa, na suusu tatʉmamáa ne mʉrɨmo ʉhʉ wa Mʉlʉʉngʉ hamwɨ ne.
18 Yʉ́ʉda awʉla iwʉnda na jira mpía ˆapata kwa nteendo mbɨ. Na mpɨɨndɨ ˆajáa ʉko aawya na ɨnda, na ɨnda yaachwe yaatʉka mpaka matuumbu yakɨɨtɨka na weerwii. 19 Masáare aya, yajáa yeenera Yerusaléemu yoosi. Sa jeyyo, vakaraanɨrɨra ɨro iwʉnda Akelidáama, noo kʉsea, ‘Iwʉnda ra Sakami.’✡Laanga Matáayo 27:3-10. 20 Kɨtáabu cha Sabúuri chalʉʉsa,
‘Nyuumba yaachwe ɨchaale ntʉhʉ,
karɨ kʉve na mʉʉntʉ ˆarɨ chaala aho tʉkʉ.’✡Laanga Sabúuri 69:25.
Kei kwaandɨkwa,
‘Haantʉ haachwe hasʉmʉlwe nɨ mʉʉntʉ wɨɨngɨ.’✡Laanga Sabúuri 109:8.
21 Sa jeyyo, toosaakwa tʉsaawʉle mʉʉntʉ wɨɨngɨ ˆiituubáa na suusu mpɨɨndɨ joosi Yéesu Mweenevyoosi ˆajáa na suusu. 22 Ʉwo asaakwa ave ʉra ˆavíjaa na suusu keende Yéesu ˆakabatisiwe nɨ Yooháani Mʉbatisáaji fʉʉrʉ sikʉ asʉmʉlwa na kurumwii. Ʉra ˆarɨ saawʉlwa, yoosaakwa ave ʉra ˆoona hamwɨ na suusu kʉfʉfʉka kwa Yéesu.”
23 Hara vakalʉʉsa marina ya vaantʉ vavɨrɨ. Yooséefu ˆasewáa Barisába irina rɨɨngɨ noo Yústo akemerwáa na wa kavɨrɨ Matiáasi. 24 Aho, vakalʉʉsɨka na Mweenevyoosi voosea, “Mweenevyoosi, weewe ʉmányire mʉtɨma wa kɨra mʉʉntʉ. Tʉlaɨre kati ya ava vavɨrɨ nɨ ani ˆʉmʉsáawɨɨre, 25 sa asʉmʉle mʉrɨmo wa utumi ˆmweene warekirwé nɨ Yʉ́ʉda. Yeeye ˆakakwye atamanya na kʉʉntʉ yeeye ˆasaakwa adome.” 26 Vakasaawʉla ko vaa mbare,§vaa mbare: Vayahúudi vaváa mbare ko kaandɨka marina ya vaantʉ mawyii madu madu, vakavɨkɨra kiintwii ˆkɨrɨ ja ndʉvo, maa vakaanda sukya mpaka iwye ˆrɨrɨ na irina ra mʉʉntʉ ʉmwɨ rɨkafuma. Iwye ɨro roonekyáa ʉwo mʉʉntʉ asáawɨɨrwe nɨ Mʉlʉʉngʉ. Viisiraéeli varumáa Mʉlʉʉngʉ noo alóngwɨɨre kʉsaawʉla ʉwo mʉʉntʉ. Laanga Mpɨ́rɨ 16:33. na mbare ɨkamuwyɨɨra Matiáasi. Jeyyo Matiáasi akasaangɨra na vatumwi vara vɨɨngɨ ikimi na ʉmwɨ.
*1:1 kɨtáabwii ˆchalongoola: Ɨkɨ nɨ kɨtáabu cha Masáare Maaja ˆyaandɨkwa nɨ Lʉ́ka.
✡1:2 Laanga Matáayo 28:19-20; Maáriki 16:15; Lʉ́ka 24:44-49.
✡1:5 Laanga Matáayo 3:1; Maáriki 1:4-8; Lʉ́ka 3:16.
†1:12 lʉyeendo lwa sikʉ ya Sabáato: Ʉlʉ nɨ lʉyeendo ˆlweene vajáa varekerwa Viisiraéeli vayeende sikʉ ya Sabáato. Ʉlɨ́ɨ́hɨ waachwe nɨ ja kilomíita ɨmwɨ.
‡1:13 Selóote: Noo kʉsea mʉlwɨɨrɨ wa ɨsɨ.
✡1:16 Laanga Matáayo 26:47-49.
✡1:19 Laanga Matáayo 27:3-10.
✡1:20 Laanga Sabúuri 69:25.
✡1:20 Laanga Sabúuri 109:8.
§1:26 vaa mbare: Vayahúudi vaváa mbare ko kaandɨka marina ya vaantʉ mawyii madu madu, vakavɨkɨra kiintwii ˆkɨrɨ ja ndʉvo, maa vakaanda sukya mpaka iwye ˆrɨrɨ na irina ra mʉʉntʉ ʉmwɨ rɨkafuma. Iwye ɨro roonekyáa ʉwo mʉʉntʉ asáawɨɨrwe nɨ Mʉlʉʉngʉ. Viisiraéeli varumáa Mʉlʉʉngʉ noo alóngwɨɨre kʉsaawʉla ʉwo mʉʉntʉ. Laanga Mpɨ́rɨ 16:33.