Mongoni Manza ka Yeso ɓɛyɔ
Malɨkɔ
okpikaga ndɨ mino
Lɨkpʉmʉka la mambwa
Mongoni Manza nɨmɔ Malɨkɔ okpika ndɨ nɨma. Malɨkɔ kɛgʉ ɨyɨ atʉtʉmbwa ka Yeso, luki limoti ɓakpakyanatʉ ndɨ pa imoti na Pɔlɔ, ɓagya gɔnɨ ndɨ ligubo lo Mongoni Manza ɨɓʉ na Pɛtɛlɛ. A ɓɛyɔ, makpʉmʉka mi nɨmɔ okpiko ka kitaɓʉ yi nɨyɨ, a nɨmɔ ʉkana ndɨ na Pɛtɛlɛ nɨ anʉtʉmbʉlyaga ɓambanzʉ ɔɓɨlɨ ka Yeso-Kilisito ka lɨtɔmbʉ li nɨlɨ. Ukpikilya ndɨ ɓatʉ ɓi nɨɓɔ ɓakɛgʉ Ɓayuda, kauwonisilo ka lɨngʉnʉ ɓɛ Yeso a Mika Kunzi.
Kʉsɔ wa Moɓiso, Kunzi aɓɨkya ndɨ ɓɛ atikokuto ndɛkɛ mʉtʉ ɓemoti kauhukuso ɓatʉ ɓa Izaleli nɨɓɔ ɓa ɓatʉ kakɨ. Yeso osiloku ndɨ ka lɨtɔmbʉ li nɨlɨ nɨ Ɓalʉma ɓogoni ndɨ kava lɨtɔmbʉ la mugi ma Izaleli, ɓika ndɨ kʉ ɓɛyɔ. Ɓezaleli ɓʉmʉkanaga kʉwa ndɨ ɨɓʉ aka.
Ɓezaleli ɓikaga ndɨ katamana ɓɛ Kilisito nɨnɔ Kunzi awanyaga ndɨ katikoku, uhukusagatʉ ndɛkɛ ka maɓɔkʉ ka Ɓalʉma. Luki limoti, kɛgʉ ko bulya muhukuso mi nɨmɔ, mɔ Yeso odoku mino. Uhukusaga ndɨ asɨ ɓatʉ ɓi nɨɓɔ aka ɓɔ ɓasa ndɨ Mumuyoniso, ɓasa ɓʉnyɛ, ɓapʉnga kamʉkana asɨ ɨyɨ aka.
Malɨkɔ atʉmbʉlaga ndɨ ka kɨtaɓʉ yi nɨyɨ, nɨyɔ Yeso agya ndɨ ka lɨtɔmbʉ, ɓɛyɔ ʉpá mino ɓambanzʉ mʉtʉʉ, atʉmbʉlaga gɔnɨ kʉ kwa kʉ na pupo ka Yeso ka mbʉkʉ. Yeso a ndɨ kaɓɨkyaga Mongoni Manza no ngu yasɨ, anohukuso ɓokoloɓu, anokpumyo mambɛngɨ ma ɓʉnyɛ, anagya makpʉmʉka mʉmbanga mbanga mudingi nɨmɔ okitogi yimibo ka ɓambanzʉ. Luki limoti, gʉtʉgʉ ɓɛyɔ Yeso a mino Miko Kunzi yɔ, kɨbɨnɨkagʉ ndɨ. Moɓiso akaɓɨkya ɓɛ: «A ɓɛyɔ, Mika-Mʉmbanzʉ kodokugʉ ndɨ ɓɛ kyɛ ɓiki kagugubyo. Luki limoti, odoku ndɨ kaugugubya ɓambanzʉ, na kapá ɔɓɨlɨ kakɨ abɛ mʉkalya kaʉkʉlaga ɓatʉ ɓudingi ka ɓʉnyɛ.» (Malɨkɔ 10:45)
Ɓangama ka Ɓayuda ɓamʉyatʉ ndɨ kadwɛ kʉ kwa kʉ ɓamwɔ ndɨ mino. Mʉtʉ wasɨ nɨnɔ aɓyɛgɛ Yeso, okwoni, ibi ɓɛ ɓagyogyisatʉ, luki limoti, muliɓo kakɨ ika na ɨzangɨya.
Yɨgbananaga ya kɨtaɓʉ yi nɨyɨ :
Yuani-Mubatizaɨ akaɓɨkyaga Mongoni Manza 1:1-8
Iɓatiso ka Yeso na ɓɛyɔ Mumuyoniso a ndɨ mino kakɨsa kaɓɔɓɔ 1:9-13
Yeso ogoni kaiko ka Galilaya 1:14–9:50
Yeso otukyini ka Galilaya, aga ka Yelusalɛma 10:1-52
Pɔsɔ wa muliɓo ka Yeso ka lɨtɔmbʉ, kasombiso na kukwakʉ kakɨ 11:1–15:47
Yeso opupini ka mbʉkʉ 16:1-8
Yeso upupilyini ɓaɓɨɓya kakɨ 16:9-20
1
Yuani-Mubatizaɨ akaɓɨkyaga Mongoni Manza
(Matayɔ 3:1-12; Malɨkɔ 1:1-8; Yuani 1:19-28)
Mʉpʉnganagɨ ma Mongoni Manza ka Yeso-Kilisito, Miko Kunzi nɨma. Kʉsɔ wa kɨtaɓʉ ka mugyalandʉ Isaya, ikpikaga ɓɛ:
«Ɨmɨ Kunzi, nakatɨka atʉtʉmbwa kamɨ kambwa kakʉ,
kauɓungusilyo pisi.
Mʉmbanzʉ ɓemoti akatʉɓɨlaga ka ɨsa ɓɛ:
‹Ɓungusyoni pisi ka Mombukwono-dosu,
munonilyoni ɓopisi kakɨ ɓingbingbili!›»
Yuani-Mubatizaɨ opuponoku ndɨ ka ɨsa, anʉkʉwa ɓambanzʉ ɓɛ: «Yikosoni mambɛngɨ, miɓotisiso, Kunzi amʉpɨlya ɓʉnyɛ kunu.» Ɓatʉ ɓasɨ ɓa iwili ya Yudɛa na ɓa gʉɗʉ wa Yelusalɛma ɓasilyogoku ndɨ Yuani-Mubatizaɨ. Ɓatʉ ɓi nɨɓɔ ɓatwaga ndɨ ɓʉnyɛ kaɓʉ ka pa yangba, Yuani anuɓotiso ka Yɔlɔdanɨ* 1:5 Yɔlɔdanɨ: A liɓo lidingi ka mugi ma Palesitina..
Yuani imokisyaga ndɨ kutuko kwo tukatʉ ta ngamia na mʉkaɓa ma sibokuso sa nyama ka ɨɗʉkʉfɨsɔ. Ʉlyaga ndɨ ɓanabʉnyɛnyɛ no nzuki nɨyɔ ikaga ko tutu. Akʉwaga ndɨ ɓɛ: «Mʉtʉ yi nɨnɔ akodoku kumbusa kamɨ, a no ngu kɛkɨtaga ɨmɨ. Nakakwananɨgʉ gʉtʉgʉ kodidiko, na kakʉlaga ligi ya ɓɛkpakʉ kakɨ. Ɨmɨ, namuɓotisaga ɓi ko liɓo, luki limoti, ɨyɨ, amuɓotisaga ɓanʉ ka Lɨmbɛngɨ-Lotu.»
Yuani akaɓotiso Yeso
(Matayɔ 3:13; Luka 3:21-22)
Ka masyɛ mi nɨmɔ, Yeso otukyoku ndɨ ka Nazalɛtɨ, ka iwili ya Galilaya adwɛ ka Yɔlɔdanɨ. Kʉ ɓɛyɔ, Yuani aɓotisa ndɨ. 10 Nɨyɔ aka yɔ Yeso opupoku ko liɓo, ɨna ndɨ lɨsyɛ koukwikono, Lɨmbɛngɨ-Lotu asilyoku ndɨ abɛ likpondi. 11 Kʉwa wa, lɨyʉ otukyoku ndɨ kʉgʉ wa lɨsyɛ ɓɛ: «Ɨwɛ, wa mikamɨ mʉpaka, nogwaga na ɨwɛ magyagya kʉgbɛ.»
Abɨlɨ akaɓɔɓɔ Yeso ka ɨsa
(Matayɔ 4:1-11; Luka 4:1-13)
12 Kumbuso yi, Lɨmbɛngɨ-Lotu akpamya ndɨ Yeso kaaga ka ɨsa. 13 Kʉ ɓɛyɔ, agya ndɨ masyɛ ɓatɛkɛɓɛ ɓakwanganya nɨ abɨlɨ anaɓɔɓɔ. Ikaga ndɨ pa imoti na ɓanyama ɓo tutu, ɓamalaika ɓanagugubyo.
Yeso akaʉmaka ɓaɓɨɓya ɓakwanganya
(Matayɔ 4:12-22; Luka 4:14-15; 5:1-11)
14 Nɨyɔ ɓagwi Yuani-Mubatizaɨ, Yeso aga ndɨ ɨyɨ ka Galilaya. Kʉ ɓɛyɔ, a ndɨ kaɓɨkyaga Mongoni Manza ko Kunzi. 15 Aɓɨkyaga ndɨ ɓɛ: «Ngbingo itulyonini. Ɓʉngama ko Kunzi a kʉwa ɓuwobi. Yikosoni mambɛngɨ, maɓɨnɨkyana Mongoni Manza!»
16 Yeso a ndɨ kakpakyana ka mutili ma ibombu yidingi ya Galilaya, ʉmɨna ndɨ ɓanyɔ-ɓosi ɓaɓa, Simoni ɨɓʉ na mamakɨ ɓɛyɔ ka Andɨlɨa nɨ ɓanolubo moyo. 17 Ʉɓɨkya ndɨ ɓɛ: «Iɓyeniku. Namuitisa kʉwa ɓanyɔ-ɓambanzʉ 1:17 ɓanyɔ-ɓambanzʉ: Ɓika kaʉkisa na kaʉnyɔgɔ ɓambanzʉ ka ɓʉnyɛ kaɓʉ.18 Ko ngbingo yi nɨnɔ aka nɔ, ɓasa ndɨ moyo kaɓʉ, ɓapʉnga kaɓɨɓya.
19 Nɨyɔ Yeso idukula ndɨ ɓata mina yɨkɛɗɛ ɓɛnɛ, ʉmɨna ndɨ ɓomika Zɛbɛdayɔ, Yakɔbɔ ɨɓʉ na mamakɨ ɓɛyɔ ka Yuani. Ɓa ndɨ ka ɨngbɔlɔ yidingi 1:19 ɨngbɔlɔ: Ɨngbɔlɔ yi nɨyɔ ikaga ndɨ yidingi mʉɗɔngɔnɨ abɛ mikya bato. kaɓʉ nɨ ɓanoɓungusyogo moyo. 20 Ko ngbingo yi nɨnɔ aka nɔ, ʉmaka ndɨ. Ɓasa ndɨ abaɓʉ ka ɨngbɔlɔ pa imoti na ɓagya-ligubo kakɨ, ɓaga ndɨ ɨɓʉ kaɓɨɓya Yeso.
Yeso anyuni mʉtʉ ɓemoti lɨmbɛngɨ la ɓʉnyɛ
(Luka 4:31-37)
21 Yeso na ɓaɓɨɓya kakɨ ɓogulya ndɨ ka Kapɛlɛnaumu. Ka Lɨsyɛ la kimumbiso, Yeso ogulya ndɨ ka ndaɓʉ ya malʉmba ka Ɓayuda, apʉnga kapá mʉtʉʉ. 22 Mʉtʉʉ kakɨ ʉmbanga ndɨ ɓambanzʉ nɨɓɔ ɓa ndɨ kamʉkana ɓɔ kʉgbɛ. A ɓɛyɔ, a ndɨ kapá mʉtʉʉ no ngu nɨ kɛgʉ abɛ ɓowonisilo ɓa mʉtʉʉ kaɓʉ. 23 Kʉ kwa kʉ, ka ndaɓʉ ya malʉmba ka Ɓayuda kʉ, alʉkʉ ɓemoti ɓɛnɛ a ndɨ na lɨmbɛngɨ la ɓʉnyɛ. Alʉkʉ yi nɨnɔ apʉnga ndɨ kapamɨkanaga ɓɛ: 24 «Hu! Yeso, mʉtʉ wa Nazalɛtɨ, lo kusu na iɓunu ogwogi ɓʉnɨ? Woduku katilumwisogo? Nakaumiba ɓɨnza! Ɨwɛ nɨ Mʉtʉ Wotu nɨnɔ Kunzi atikoku!»
25 Yeso apamɨlyaga ndɨ lɨmbɛngɨ la ɓʉnyɛ, aɓɨkya ɓɛ: «Daka! Pupa ka alʉkʉ yi nɨmʉ!» 26 Lɨmbɛngɨ la ɓʉnyɛ nɨlɔ ayunga ndɨ alʉkʉ nɔ ɓɨnyɛ, opupa ndɨ ɓindeɗe nɨ apamɨkana ɓiliya-liya. 27 Lɨkpʉmʉka nɨlɔ ʉpá ndɨ ɓambanzʉ ɓasɨ ombombo, ɓapʉnga ndɨ kauusana ɓɛ: «Lɨkpʉmʉka tina sɛ pɨyɛ lɨ? A mʉtʉʉ mambɨya, mutumo no ngu. Akapamɨlyaga gʉtʉgʉ mambɛngɨ ma ɓʉnyɛ aka, anamʉkana!» 28 Ko ngbinga mʉkɛɗɛ aka, mongoni ka Yeso awawa ndɨ ka iwili ya Galilaya yasɨ.
Yeso uhukusini ɓatʉ ɓudingi ɓa ɓokoloɓu
(Matayɔ 8:14-17; Luka 4:38-41)
29 Kʉwa wa, Yeso opupa ndɨ ka ndaɓʉ ya malʉmba ka Ɓayuda. Ɓa ndɨ na Yakɔbɔ ɨɓʉ na Yuani, ɓingya ndɨ ka Simoni na ka Andɨlɨa. 30 Kʉ ɓɛyɔ, tɨtakɨ Simoni nɨnɔ muko yi a ndɨ wakanga, anɨmʉkana ɓʉdɨ. Nɨyɔ aka yɔ Yeso osila wa, ɓatʉmbʉlyaga ndɨ lɨkpʉmʉka nɨlɔ. 31 Yeso akpʉɗa, agwi kʉɓɔkʉkɔ, amomoso, muko yi nɨnɔ ahʉka ndɨ. Kumbuso yi, apʉnga ndɨ kaugugubyo.
32 Na ɓʉgɔgɔ, nɨyɔ mɔnɨ ogwo, ɓadulyoku ndɨ Yeso na ɓatʉ ɓasɨ nɨɓɔ ɓa ndɨ na ɓokoloɓu na nɨɓɔ ɓa ndɨ na mambɛngɨ ma ɓʉnyɛ. 33 Ɓambanzʉ ɓasɨ ɓa gʉɗʉ ɓa ndɨ ɓʉmʉmʉkana ko misa ma mupumi ma ndaɓʉ wa. 34 Yeso uhukusa ndɨ ɓambanzʉ ɓudingi nɨɓɔ ɓa ndɨ kaigyogyiso na ɓokoloɓu dididi, okpumya ndɨ gɔnɨ mambɛngɨ ma ɓʉnyɛ mudingi. Apakya ndɨ mambɛngɨ ma ɓʉnyɛ kanzɨna, kyɛ mambɛngɨ ma ɓʉnyɛ nɨmɔ a ndɨ kamiba ɓɨnza.
Yeso akalingyo Galilaya
(Luka 4:42-44)
35 Ko mbolugo, Yeso ozuzuka ndɨ, opupa kunzi. Ɨnda kʉwa ndɨ kunzi wa gʉɗʉ ka pa yi nɨyɔ mʉmbanzʉ kɛgʉ ndɨ mino. Kʉ ɓɛyɔ, apʉnga ndɨ kalʉmba. 36 Simoni na ɓawai-dakɨ ɓɨnda ndɨ kakɨsa. 37 Nɨyɔ ɓamɨna, ɓaɓɨkya ɓɛ: «Ɓatʉ ɓasɨ ɓakaʉkɨsa yi.»
38 Luki limoti, Yeso usikisya ndɨ ɓɛ: «Togoni ka ɓapa ɓayagɔgɔ, ko giyo nɨyɨna ɓuwobi-ɓuwobi wanʉ. Kʉ ɓɛyɔ, nakwanana gɔnɨ kaɓɨkyaga Mongoni Manza. A ɓɛyɔ, nɨlɔ nodulyoku ndɨ yɨpɛpɛ nɨlɔ.» 39 Kʉwa wa, Yeso alingya ndɨ Galilaya wasɨ, anaɓɨkyaga Mongoni Manza ka ɓandaɓʉ ɓaya malʉmba ka Ɓayuda, anokpumya mambɛngɨ ma ɓʉnyɛ.
Yeso ahukusini keɓu-keɓu
(Matayɔ 8:1-4; Luka 5:12-16)
40 Lɨsyɛ limoti, keɓu-keɓu ɓemoti asilyoku ndɨ Yeso, ogwo no moli kambwa kakɨ, ɨtatanaga na ɨyɨ ɓɛ: «Kikiliki, wakapa, wakwanana ɓaka kengumoso.»
41 Yeso akwilya ndɨ kumbu, anana ndɨ kʉɓɔkʉkɔ, avɨla, aɓɨkya ɓɛ: «Noboilyini, ngʉmana!» 42 Ko ngbingo yi nɨnɔ aka nɔ, keɓu-keɓu asya ndɨ, angʉmana ɓɨngɔ. 43 Wa aka wa, Yeso anzɨnɨlya ndɨ na ɗɨya, kumbuso yi, apupisa ndɨ, anaɓɨkya ɓɛ: 44 «Wɨmɨnyatʉ! Wakatumbulyogonitɔgʉ mʉmbanzʉ. Luki limoti, wɨnda kaimoniso ko kumu. Kumbuso yi, wapá apɛpɛ mʉɗɔngɔnɨ ɓɛyɔ Mʉtʉʉ ka Musa aɓɨkyago mino, iba mʉtʉ wasɨ ibi ɓɛ woukini ɓi.»
45 Luki limoti, nɨyɔ aka yɔ alʉkʉ nɔ aga, apʉnga ndɨ kopoɓo na kowowiso lɨkpʉmʉka li nɨlɔ. Kinili, Yeso kipupisogigʉ ndɨ ɓata ɓɨngbanganya ko misa ka ɓambanzʉ ka gʉɗʉ. Ikaga kʉwa ndɨ kunzi aka, ka ɓapa nɨɓayɔ ɓambanzʉ ɓakikogigʉ ndɨ mino. Kʉ ɓɛyɔ, ɓambanzʉ ɓadulyogoku ndɨ kotukyoku ka ɓapa ɓayasɨ.

*1:5 1:5 Yɔlɔdanɨ: A liɓo lidingi ka mugi ma Palesitina.

1:17 1:17 ɓanyɔ-ɓambanzʉ: Ɓika kaʉkisa na kaʉnyɔgɔ ɓambanzʉ ka ɓʉnyɛ kaɓʉ.

1:19 1:19 ɨngbɔlɔ: Ɨngbɔlɔ yi nɨyɔ ikaga ndɨ yidingi mʉɗɔngɔnɨ abɛ mikya bato.