1 Hik aka'aj ka' ƚahats'ij ha' Jesús qa ikji'teje'm ha' wit'enekju' ka' ewi'ƚ neƚuji' witwapiihijii (sábado) nite' ƚeke' pa'qu' net'ithayiiji'. He' ƚ'ijatshenhei hats iyipkunju' qa nit'ijji' ke' ƚei trigo qa tuj.* Mt 10:1; 26:56; Mr 3:7; 16:20; Lc 6:13; Jn 12:16 2 Qa he' fariseol in yi'wenij, ma' qa yiyaji'ets ha' Jesús qa yit'ijets: —Jeƚ qeku'nijju' ek ne' ijatshenhei ka' yaqsiijkii nite' ƚenexke'ej qu' naqsiijkii pe'ye' in yamets ha'ne neƚuji' witwapiihijii ham t'ithayiye'ji'.—* Mt 12:10; Lc 13:14; 14:3; Jn 5:10; 7:23; 9:16 3 Ma' qa yeku'ƚ ha' Jesús qa yit'ijiju'ƚ: —¿Me nite' ƚejeƚi'ƚ ne' witfaakanhei in nifel pa' yaqsiijkii pa'aj ka' David'ik'i pa' ewi'ƚ neƚuji' pa'aj in qi in iyipkuni'ƚju' pekhewe' ƚijts'eyek? 4 Qa uyifi pa'aj pe' witlijtsitjii qa tuj pa'aj pe' pan t'ejutshenheti'yets na' Dios. Ekewe'en nite' ƚenexke'ej qu' netnekui. Uja'xƚi'ijkii pekhewe' pa'il in ƚeke' qu' netuj.* Ex 25:30; Lv 24:5-9; 1S 21:6 5 ¿Me nite' ƚejeƚi'ƚ iye ke' Moisés ƚe'lijei ne' pa'ilipji' ne' witlijtsitjii qu' net'ithayiiji' na'aj witwapiihijii (sábado), qa nite' uƚ'ax in yaqsiijkii?* Nm 28:9-10; 1Cr 9:32; Jn 7:22-23 6 Hit'iƚij ewets hane'ej in na'l na' les t'anipji' ne' witlijtsitjii hats ha'ne i'ni'in.* 2Cr 6:18; Mal 3:1; Mt 12:41-42 7 Ekheweli'ƚ qek enikfe'li'ƚik'i kakha' ikji'ha aka' wi'tlijei in yit'ij: “Yakha' les hisu'un qu' eq'iltinhetsi'iƚ qa nite' hisu'un pa'qu' ilantaxi'ƚyifi ene' inqa'metets”(Os 6:6) ma' qekha nite' it'etaxi'ƚijets qu' uƚ'etse' enewe' ham yaqsi'ji'ijkii pa'qu' uƚ'axe'.* Mi 6:8; Mt 9:13 8 Qe ha'ne Ƚa's na' Jukhew Yatsat'axij tenek'enhe'yipji' ha'ne witwapiihijiiji' (sábado).—* Mt 8:20; 9:6; 12:32,40

9 Ha' Jesús in hats t'atsji'ƚik'uifik'i ha' wit'enekju' qa ikii qa uyifi ke' judiol ƚe'lijtsitjii. 10 Qa hikha' i'ni' ha' ewi'ƚ jukhew yisƚax ka' ƚokoyik'i. Qa in ƚunye'jek hekhewe'en in wo'taxii pa'qu' nit'ijets qu' uƚ'axe' qu' naqsiijkii ha' Jesús, ma' qa nifaakan: —¿Me ƚeke' qu' jintiƚin pa'qu' nanqaats'etax in mexe witwapiihijiiji' (sábado)?—* Mt 12:2; Lc 13:14; 14:3; Jn 9:16 11 Ha' Jesús qa yeku'ƚ qa yit'ijiju'ƚ: —¿Pa'n ƚii ekheweli'ƚ qu' nanamik'iju' pe'qu' witijkiye' pe'qu' ƚeƚinkiye' kots'etax in sabadoji'? ¿Me nite' nit'ijpha'm pekhe'en?* Ex 23:4-5; Dt 22:4; Lc 14:5 12 Qa na'aj jukhew in les weju'ƚij yijat'ij nite' ƚunye'jiju'ƚ pe'qu' kots'etaxe', qa hik ta'ƚijupi' in ƚeke' qu' jintaqsiijkii pa'qu' ƚe'wise' pa'qu' sabadoye'ji'.—* Mt 6:26; 10:31 13 Ma' qa yiyaji'ets ha' jukhew qa yit'ijets: —¡Ijin na' okoi!— Ha' jukhew qa yijin ha' ƚokoi qa aje'eƚ hamiikii ka' ƚunye'jtax ha' ƚokoi, ma' qa week ƚunyejei iye he' ƚokoyei.* 1R 13:4; Mt 8:3; Hch 28:8 14 Ma' qa ikfik'ikii he' fariseol qa yifaakateji' pa'qu' ƚeqfenyejeyi'ij qu' ƚeke'ye' qu' nilan ha' Jesús.* Mt 26:4; 27:1; Mr 3:6; Lc 6:11; Jn 10:39; 11:53

15 Ha' Jesús in nikfe'lets aka'an, ma' qa ikik'ui hakha' i'ni' qa olots he' yijayanik'i. Ha' Jesús qa niƚinju' week hekhewe' wanqaats'etaxju'.* Mt 4:23; 10:23; 19:2; Mr 3:7 16 Qa yiyaji'ijets qu' hasu'uj nenfeli'm pe'ye' kakha' yijaa'ija in ƚunye'j ha' Jesús.* Mt 8:4; 9:30 17 Hats'inha qu' nafits kakha' yit'ij pa'aj pa' Intata in i'nijji' pa' profeta'ik'i Isaías, in yit'ij pa'aj: 18  —Jeƚi'ƚju', hane'en hik ha'ne yeqejkunene'k. Hik ha'ne he'yeku'miiji'. Qi in hisu'un qa qi iye in tsi'sinheti'mkii. Hetisij nakha'an na' yeqe Espíritu. Ƚakha' qa' nenfeli'm nakha' yatsathen nekhewe' witsetiikal nite' judiol.* Jn 3:34; 10:25; Mt 3:17; 17:5; Lc 4:18 19  Ƚakha' tees qu' netk'eƚei, tees qu' natyaiƚekii. Nite' ƚeke' qu' netpiikaxtii pa'qu' ƚ'axe' pe'qu' wit'ikheijeye'ji'. 20  Nite' yepƚet pe' fapu' in hats qaƚiyuje'm. Nite' yomhet iye in hats yomiyu'tax qa hats p'ulƚetax na'aj witfetitjiyij penyilo i'nji' ne'ej eƚi'ni. Hik aka' qu' ƚunye'je' qa' naamƚi'ijii qu' naxinentaxij pa' yatsathen. 21  Qa aka' ƚiiji' qu' netjumti'ets week pe' witsetits pekhewe' qu' netk'enets.—(Is 42:1-3)

22 Ma' qa tetka'xii ha' Jesús ha' ewi'ƚ jukhew puk'al qa ham iye ƚe'lijeye' qe ta'ƚets pa' inwo'met. Qa ha' Jesús qa yiƚin, ma' qa yi'wenkitkii qa iyet iye.* Mt 4:24; 9:32-34 23 Week hekhewe' yi'wenij qi in yitjuƚaxijpha'mkii qa yifaakateji' iye: —¿Ma hik hane'ek pa' Ƚa's pa' David'ik'i?—* Ƚa's pa' David'ik'i ikji' Cristo.* 2Cr 1:1; Mt 1:1; Ro 1:3 24 In yepi'ye' ek'i aka'an he' fariseol qa yit'ijju': —Pakha'ƚe Beelzebú, ƚatata pe' inwo'metets, tisij hane'en pa' ƚet'unha'xijup qa ƚeke' in yuki'nfik'ikii pekhewe' inwo'metets.—* Mt 9:34; 10:25; Mr 3:22 25 Ha' Jesús nikfe'lets hekhewe'en ka' yumtitax qu' ƚunye'je' qa yit'ijji'ju': —Na'aj qi witset qu' nawatlanju'kii ma' qa ƚakha'ƚe ƚete'm qu' netwuƚ'enhetju' qa hik ƚunye'j iye na'aj witset ƚa's. Qa hik ƚunye'j iye na'aj ewi'ƚ jukhew qa ƚelits qa ƚewhe'ye' iye in watlanju'kii qa ƚekhewelƚe ƚete'm iye in wetwuƚ'enhetju'.* Mr 3:23-27; Lc 11:17-22 26 Ma' qa hik ƚunye'j na' Satanás in ƚakha'ƚe ƚete'm qu' ne'nukinfik'i in Satanás, ma' qa ƚakha' ye'ƚe ƚete'm qu' newetqethenju'kii. ¿Qa pa'n ƚunye'j qu'nte' niliyi'ij na' tenek'enheiji' nakha'an?* Mt 4:1,10; 13:19; Hch 13:10 27 Ekheweli'ƚ in ƚit'iƚijets in hukinfik'ikii pe' inwo'metets qa ta'ƚets pa' ƚet'unha'x na' Beelzebú qa qu' yijaayi'ija aka'an, ¿qa ƚek ƚet'unha'xek pa'qu' nata'ƚijets ne' ijatshenheyi'ƚ in yiwu'mfik'i pe' inwo'metets? Qa hik ta'ƚijupi' nekhewe'en qu' hik nekhewe'ye' qu' nit'iƚij ewets qu' ijaniƚik'i.* 2R 2:7; Hch 19:13 28 Qa qu' nata'ƚƚe'ets na' ƚeqe Espíritu na' Dios in hukinfik'ikii ne' inwo'metets, ma' qa hats jutsiqax in hats nami'ƚ ewetsju' na' tenek'enheiji' na' Dios.* Lc 17:21; 1Jn 3:8 29 ¿Pa'n ƚeqfenye'j ƚewek pa'qu' nuyetsji' pe'qu' ƚetsi'ye' pa'qu' net'un jukhew qa' nenitka'mij pekhewe' ƚewekwekits qu'nte' nojoye' qu' nophe'ƚ? Qu' nophe'ƚ yijat'ij ma' qa ƚeke'ye' yijat'ij qu' nenitka'mij pe'qu' ƚewekwekitse'.* Is 49:24; 53:12 30 Pakha' qu' nite' yi'feyi'ij pakha'an yejuihife'ej. Qa pakha' nite' tsi'fenij in haqsi'jje'mkii qa yak'esa'xƚekii.* Mr 9:40; Lc 9:50; 11:23 31 Qa hik ta'ƚijupi' qu' hit'iƚij ewets, in week pakha' qu' naqsiijkii pakha' qu' ƚunye'je'ƚe pa' uƚ'ax qa pakha' iye qu' uƚ'etsik'i ƚe'lijeyi'ij pa'qu' ƚunye'je'ƚe, qa ƚeke'ƚe qu' netwumhiti'yik'ui pe' ƚewuƚ'ets. Qa pakha'ƚe qu' uƚ'ax ƚ'anye'je'ets nakha' Espíritu Santo qa' nite' ƚeke'ye' qu' netwumhiti'yik'ui pe' ƚewuƚ'ets.* Mr 3:28-30; Lc 12:10; He 6:4-6; 10:26; 1Jn 5:16 32 Pa'qu' ƚunye'je' qu' nit'ij pa'qu' ewi'ƚ wi'tlijeye' t'ejuyiju'ƚ ha'ne Ƚa's na' Jukhew, qa ƚeke'ƚe qu' netwumhiti'yik'ui aka'an. Qa pakha'ƚe qu' nit'ij pekhewe' qu' net'ejuyiju'ƚ nakha' Espíritu Santo qa nite' ƚeke' qu' netwumhiti'yik'ui pekhewe'en, nite' hane'ej ha'ne ƚahats'ij qa nite' iye pakha' mexe hamik'ui.—* Mt 11:19; Jn 7:12; 9:24; Mr 2:10; 10:30; Lc 12:10; 20:34-35; Ef 1:21; Tit 2:12; He 6:5

33 Ha' Jesús qa yit'ijets iye he' fariseol: —Jeƚi'ƚji' pa'qu' it'iƚijju'ha ekewe'en in t'ejuyets ka' haqsiijkii, ne' najkak ƚe'wis qa ƚe'sitsjijek ƚei, ne' najkak uƚ'ax qa uƚ'etsjeek ƚei, qe ne'ej ƚei hik ne'ej jutsiqetsij ne'ej najkak.* Mt 7:23; Jn 15:4-7 34 ¡Q'oiq'oyits ƚelits! ¿Pa'n ƚunye'j qu' it'iƚij pa'qu' ƚe'wise' in ekheweli'ƚ qi in uƚ'etsi'ƚ? Qe pakha' topo'oj ha'ne intawe'j qa hik pakha' t'atsji'ƚii ha'ne ineji'.* 1S 24:13; Mt 3:7; 23:33; Lc 6:45; Ef 4:29 35 Pakha' jukhew ƚe'wis qe ta'ƚets pe' ƚe'sits yenji'ju'kii pa' ƚatawe'j ma' qa t'atsji'ƚfik'i pa' ƚe'wis, qa pakha'ƚe qu' uƚ'ax jukhewe' qe ta'ƚets pe' uƚ'ets yenji'ju'kii pa' ƚatawe'j ma' qa t'atsji'ƚfik'i pa' uƚ'ax.* Mt 13:52; Col 4:6 36 Qa yakha' qa hit'iƚij ewets qu' namtaxets pa' neƚuji' qu' week newetjeyutshentax, ma' qa' nenfeelija ƚekpa' ta'ƚijupi' in yit'ij pe' ham weju'ƚi'ij wi'tlijei nite' ƚeke'tax qu' nit'ij.* Mt 12:41; Jn 5:29; 1Jn 4:17; Lc 16:2; Hch 19:40; Ro 14:12; He 13:17; 1P 4:5 37 Qe pe' e'lijei hik pekhewe' qu' nata'ƚets qu' nenit'ij ewets hatse' yatsathen, qa pe' e'lijei iye qu' nata'ƚets qu' nenit'ij ewets hatse' qu' uƚ'axe' qa' atanithenhetii.—

38 Ma' qa he' uja'x he' fariseol qa he' i'nq'ijatshenij ke' Moisés ƚe'lijei qa yit'ijets ha' Jesús: —Maestro, hisu'untaxi'ƚ qu' k'eweniƚijha qu' aqsiijkii pa'qu' ham ƚunye'ji'iju'ƚ hats'inha qu' jutsiqetsi'iƚ ye'mha qu' neƚisij pa' et'unha'x pa' Dios.—* Mt 16:1; Lc 11:16; Jn 2:18; 6:30; 1Co 1:22 39 Ha' Jesús qa yeku'ƚ: —Enewe' hane'ej jukhew qi in uƚ'ets qa nite' ewi'ƚƚi'i' iye nakha' yijayantax, iyintaxets qu' net'ethinheti'yij pa'qu' ham ƚunye'ji'iju'ƚ, qa hatsƚe nite' ƚeke' qu' net'ethinheti'yij pa'qu' ham ƚunye'ji'iju'ƚ. Ewi'ƚƚe hatse' qu' net'ethinheti'yij qu' hik ƚunye'je' ka' ƚunye'jkii ka' profeta'ik'i Jonás.* Mr 8:11-12,38; Lc 11:29-32; Is 57:3; Mt 16:4 40 Qe in ƚunye'jek in i'nji' ka' Jonás pe' ƚekutjii pa' qi ƚejits wetshetk'ewi'ƚ neƚuts qa wetshetk'ewi'ƚ najai(Jon 1:17) qa' hik aka' qu' ƚunye'je' ha'ne Ƚa's na' Jukhew wetshetk'ewi'ƚ neƚuts qa wetshetk'ewi'ƚ najai iye qu' na'nji'ju' ha'ne sehe'. 41 Kekhewe' Nínive ƚeiƚetsik'i niipha'mkii hatse' qu' neniitaxpha'mkii enewe' hane'ej na'l ha'ne ƚahats'ij pa' neƚuji' qu' newetjeyumtshentax ene' week, kekhewe'en qa' nit'ijets qu' les uƚ'etse' wiikfik'i enewe' hane'ej na'l ha'ne ƚahats'ij. Qe ke' Nínive ƚeiƚetsik'i yili'ij in yaqsiijkii pe' uƚ'ets in yepi'ye' ek'i ke' nifeli'm ka' Jonas'ik'i, qa hane'ej nakha' les in t'anipji' ka' Jonas'ik'i qa hats ha'ne i'ntaxi'in.* Jer 3:11; Ez 16:51; Ro 2:27; Jon 1:2; 3:5 42 Ke' ewi'ƚ efu'uk'i qi tenek'enhei ta'ƚii na' i'wk'uyi'lii qa' neniipha'm hatse' qu' neniitaxpha'mkii enewe' hane'ej na'l ha'ne ƚahats'ij pa' neƚuji' qu' newetjeyumtshentax ene' week, kekhe'en qa' nit'ijets qu' les uƚ'etse' wiikfik'i enewe' hane'ej na'l ha'ne ƚahats'ij. Qe ƚakha' ke' efu'uk'i in toxtaxii yemjee na' ta'ƚji' nakhap seheika' qa namii qu' nepiye' ka' qi ƚikfeliya'xkii ka' wittata'ak'i Salomón, qa hane'ej nakha' les in t'anipji' ka' Salomon'ik'i qa hats ha'ne i'ntaxi'in.—* 1R 10:1; 2Cr 9:1

43 Ha' Jesús qa yit'ij iye: —Pa'qu' ewi'ƚ inwo'met'e in ikik'uifik'i na'aj jukhew qa nekƚi'ikii pe' yisƚaxkii sehel, wo'taxiikii ƚawapiihiwet'e qa nite'ƚe yi'wen, 44 ma' qa yit'ij: “Qa' hapilii iye ke' yitsi' ke' hata'ƚifi.” Qa in tepilii qa yi'wen in ham i'ni'ifi. Hats wetp'ilastaxifi qa hats wanaqsi'jtaxifi iye. 45 Ma' qa ik iye qa ikii pekhewep iye wetsjuk tatsai (7) inwo'metets les qi in uƚ'ets wiikfik'i qa t'eqe'mets qa week enewe'en qa uiji'teje'm iye qa i'nji' iye pakha' jukhew. Ma' qa les qi'ija in uƚ'ax nite' hik ƚunye'j pa' yojoo in ƚunye'jtax. Aka'an hik aka' qu' ƚunyejeye' hatse' enewe' uƚ'ets jukhew ha'ne hane'ej ƚahats'ij.—* He 6:4; 2P 2:20

46 Ha' Jesús in mexe iyetik'ui hekhewe' olots jukhew qa' efuts iye, qa namtaxets ke' ƚenene qa he' ƚek'injats iye qe nifaakateyutaxets qa amaneiƚefik'i.* Mt 13:55; Mr 6:3; Jn 2:12; Hch 1:14; 1Co 9:5; Ga 1:19 47 Qa ewi'ƚ ha' yit'ijets ha' Jesús: —Ke' enene qa he' ek'injats ha'niite' amaneyi'fik'i, nifaakateyutax ewets.— 48 Qa yeku'ƚ ha' Jesús hakha'an, qa yit'ijets: —¿Ƚek pekhe' nene qa ƚek pekhewe' iye k'injats?— 49 Ma' qa t'apsiiji'teje'm he' ƚ'ijatshenhei qa yit'ij: —Enewe'en k'injats qa nene iye.* Mt 10:42; 28:19; Lc 14:26; Jn 8:31; 13:35; 15:8; Hch 6:1 50 Qe pa'qu' ƚunye'je' qu' naqsiijkii pa' yisu'un na' Tata i'ni' na' wa's, qa hik ha'ne k'inij qa k'inja' iye qa nene iye.—* Mt 6:1; 7:21; Jn 15:14; He 2:11