23
Ñayóꞌo káꞌa̱n ña ta̱xi na kua̱chi xa̱ꞌa̱ ta̱Jesús
no̱o̱ ta̱gobernador Pilato
(Mt. 27:1-2, 11-14; Mr. 15:1-5; Jn. 18:28-38)
Ta saá na̱kuita ndiꞌi na, ta kua̱ꞌa̱n ta̱Jesús xíꞌin ndiꞌi na, ta̱nda̱ ni̱xaa̱ na no̱o̱ ta̱gobernador Pilato. Ta ki̱xáꞌá na táxi na kua̱chi xa̱ꞌa̱ ta̱Jesús no̱o̱ ra, ni̱ka̱ꞌa̱n na, káchí na saá:
―Xi̱ni ndi̱ ta̱yóꞌo sánáꞌa ra nañoo yó ña sandakoo na yichi̱ va̱ꞌa. Káꞌa̱n ra xíꞌin na ña o̱n váꞌa taxi na kota ndaꞌa̱ ta̱rey César. Ta káꞌa̱n ra mi̱i ra kúu Cristo, ña kóni kachí mi̱i ra kúu ñii ta̱rey ―káchí na xíꞌin ta̱Pilato.
Ta ta̱Pilato ni̱nda̱ka̱ to̱ꞌon ra ta̱Jesús, káchí ra xíꞌin ra:
―¿Án ndixa yóꞌó kúu ún Rey no̱o̱ najudío? ―káchí ra.
Ta nda̱kuii̱n ta̱Jesús:
―To̱ꞌon mi̱i ún káchí yi̱ꞌi̱ kúu ta̱rey.
Ta saá ni̱ka̱ꞌa̱n ta̱Pilato xíꞌin nanáꞌno no̱o̱ nasu̱tu̱, ta ni̱ka̱ꞌa̱n ra xíꞌin ni̱vi, káchí ra:
―Nda̱ ñii kua̱chi ta̱yóꞌo o̱n vása ní‑naníꞌi i̱, o̱n ko̱ó xa̱ꞌa̱ ña kivi̱ ra ―káchí ta̱Pilato.
Ni̱xaa̱ ta̱Jesús no̱o̱ ta̱Herodes
Ta tuku tuku ndeé ka̱ ni̱ka̱ꞌa̱n na xíꞌin ta̱Pilato saá:
―Xíꞌin to̱ꞌon ña sánáꞌa ta̱yóꞌo sásaa̱ ra ni̱vi ndiꞌi saá ñoo estado Judea ña kani táꞌan na xíꞌin nagobierno. Ki̱xáꞌá ra ñoo estado Galilea sásaa̱ ra ni̱vi, ta̱nda̱ ñoo Jerusalén yóꞌo sásaa̱ ra ni̱vi xíꞌin to̱ꞌon ña o̱n váꞌa káꞌa̱n ra.
Tá xi̱ni̱ so̱ꞌo ta̱Pilato ñayóꞌo, ta ni̱nda̱ka̱ to̱ꞌon ra na, ni̱ka̱ꞌa̱n ra saá:
―¿Án ta̱ñoo estado Galilea kúu ta̱yóꞌo? ―káchí ra.
Tá ku̱nda̱a̱ ini ta̱Pilato ndí ta̱Jesús kúu ñii ta̱a ta̱ñoo estado Galilea, ta ni̱ka̱ꞌa̱n ra:
―Ta ta̱rey Herodes kúu ta̱ ndíso chiño kasa nani kua̱chi yóꞌo ―káchí ta̱Pilato.
Ta saá ti̱ꞌví ta̱Pilato ta̱Jesús kua̱ꞌa̱n ra no̱o̱ ta̱Herodes, chi ta̱Herodes yóo ra ñoo Jerusalén ki̱vi̱ yóꞌo. Ta ta̱Herodes kúsii̱ ní ini ra ña xíni ra ta̱Jesús, chi xa naꞌá ní kóni ní ra koni ra ta̱Jesús. Saá chi xa xi̱ni̱ so̱ꞌo ta̱Herodes kua̱ꞌa̱ ní to̱ꞌon ña káꞌa̱n ni̱vi xa̱ꞌa̱ ta̱Jesús, ta kóni ra ta̱Jesús keꞌé ra ñii milagro ñava̱ꞌa no̱o̱ ra. Ta kua̱ꞌa̱ ní yichi̱ ta̱Herodes ni̱nda̱ka̱ to̱ꞌon ra ta̱Jesús, ta nda̱ ñii to̱ꞌon ni̱‑xiin ra ndakuii̱n ra. 10 Ta nanáꞌno no̱o̱ nasu̱tu̱ xíꞌin na sánáꞌa nda̱yí Ndios, ta ndeé ní ka̱ káꞌa̱n na, chíkaa̱ na kua̱chi sa̱ta̱ ta̱Jesús no̱o̱ ta̱Herodes. 11 Ta saá ta̱Herodes xíꞌin natropa ra ki̱xáꞌá na kéꞌé na ña o̱n váꞌa xa̱ꞌa̱ ña sakukaꞌan na no̱o̱ ta̱Jesús, ta ku̱siki na ra. Ta níꞌi na ñii tiko̱to̱ livi, nda̱tán yóo tiko̱to̱ ndíxin ta̱rey, ta chi̱nóo na ña sa̱ta̱ ta̱Jesús xa̱ꞌa̱ ña kuaku̱ ndaa na ra. Ta saá tá ndi̱ꞌi ku̱siki na ra, ta ta̱Herodes sa̱ndikó ra ta̱Jesús kua̱ꞌa̱n tuku ra no̱o̱ ta̱Pilato. 12 Ta ki̱vi̱ yóꞌo ta̱Herodes xíꞌin ta̱Pilato ki̱xáꞌá ra ndúu migo táꞌan ra, chi ki̱vi̱ xi̱na̱ꞌá ta̱nda̱ ki̱vi̱ yóꞌo ta̱Herodes xíꞌin ta̱Pilato ni̱‑xiin ra koni táꞌan ra.
Ta̱Pilato káchí ra xíni̱ ñóꞌó kivi̱ ta̱Jesús
(Mt. 27:15-26; Mr. 15:6-15; Jn. 18:39–19:16)
13 Ta ta̱Pilato ka̱na ra ndiꞌi nanáꞌno no̱o̱ nasu̱tu̱ xíꞌin inka̱ nanáꞌno no̱o̱ naIsrael xíꞌin ndiꞌi inka̱ ni̱vi, 14 ta ni̱ka̱ꞌa̱n ra xíꞌin na, káchí ra saá:
―Ndóꞌó kúu ni̱vi na ta̱xi kua̱chi xa̱ꞌa̱ ta̱Jesús no̱o̱ i̱. Ni̱ka̱ꞌa̱n ndó xíꞌin i̱ xa̱ꞌa̱ ra ña xíka ra chúꞌu ra ni̱vi ña kani táꞌan na xíꞌin nagobierno, káchí ndó. Ta xi̱to ndoso va̱ꞌa i̱ ra no̱o̱ ndiꞌi ndó, ta o̱n vása ní‑naníꞌi i̱ nda̱ ñii kua̱chi ña chi̱kaa̱ ndó sa̱ta̱ ra. 15 Ta ni ta̱Herodes ni̱‑naníꞌi ra kua̱chi ta̱yóꞌo, ña̱kán sa̱ndikó tuku ñaꞌá ra va̱xi ra no̱o̱ i̱. O̱n vása ní‑naníꞌi i̱ kua̱chi ndeé sa̱ta̱ ta̱yóꞌo, ta saá o̱n vása xíni̱ ñóꞌó kivi̱ ra. 16 Ta va̱ꞌa kuiti natropa kani na ra xíꞌin kuártá, ta saña i̱ ra ko̱ꞌo̱n ndíka̱ ra ―káchí ta̱Pilato xíꞌin na.
17 Saá chi ñii ñii viko̱ Pascua ta̱gobernador xíni̱ ñóꞌó saña ra ñii ta̱a ta̱ nákaa̱ ini veꞌe ka̱a, ko̱ꞌo̱n ndíka̱ ra. 18 Ta nda̱ ñii ni̱vi ni̱‑xiin na saña ra ta̱Jesús, ta ñii yuꞌú kúu ndiꞌi ni̱vi yóꞌo, káchí na saá:
―¡Ná kivi̱ ta̱yóꞌo! ¡Va̱ꞌa saña ún ta̱Barrabás ko̱ꞌo̱n ndíka̱ ra! ―káchí na.
19 Ta̱Barrabás yóꞌo nákaa̱ ra ini veꞌe ka̱a, chi ki̱sa toon ra ta ka̱ni táꞌan ra xíꞌin nanáꞌno na xáꞌnda chiño no̱o̱ nañoo ra, ta xa̱ꞌni ra ni̱vi. 20 Ta ta̱Pilato kóni ra saña ra ta̱Jesús, ta tuku ni̱ka̱ꞌa̱n ra xíꞌin ni̱vi ndí saña ra ta̱Jesús. 21 Ta ndeé ní ka̱ ni̱ka̱ꞌa̱n na:
―¡Ná kivi̱ ta̱Jesús! ¡Katakaa̱ ndaa ún ra ndaꞌa̱ tón cruz! ¡Katakaa̱ ndaa ún ra ndaꞌa̱ tón cruz!
22 Ta yichi̱ u̱ni̱ ni̱ka̱ꞌa̱n ta̱Pilato xíꞌin na:
―¿Yu kúu kua̱chi ni̱ki̱ꞌvi ra? O̱n vása náníꞌi i̱ nda̱ ñii kua̱chi ndeé sa̱ta̱ ra, o̱n vása xíni̱ ñóꞌó kivi̱ ra. Va̱ꞌa ka̱ saxo̱ꞌvi̱ ní i̱ ra, ta saña i̱ ra ko̱ꞌo̱n ndíka̱ ra ―káchí ta̱Pilato xíꞌin na.
23 Ta ni̱‑xiin ni̱vi yóꞌo, ta tuku ndeé ní káꞌa̱n na:
―¡Ná kivi̱ ta̱Jesús! ¡Katakaa̱ ndaa ún ra ndaꞌa̱ tón cruz! ―káchí na.
Nanáꞌno no̱o̱ nasu̱tu̱ xíꞌin inka̱ ni̱vi, ñii yuꞌú ndiꞌi na, ni̱ka̱ꞌa̱n na xíni̱ ñóꞌó kivi̱ ta̱Jesús. Ta saá ku̱chiño na to̱nda̱a to̱ꞌon na xa̱ꞌa̱ ña kóni na. 24 Ta ta̱Pilato xa̱ꞌnda chiño ra ña kasa ndivi na xíꞌin ta̱Jesús ña kóni ni̱vi yóꞌo. 25 Ta sa̱ña ra ta̱a ta̱ na̱ka̱xin na ko̱ꞌo̱n ndíka̱, vará xi̱nakaa̱ ra ini veꞌe ka̱a xa̱ꞌa̱ ña ka̱ni táꞌan ra xíꞌin nagobierno, ta xa̱ꞌni ra ni̱vi. Ta saá ta̱Pilato na̱taxi ra ta̱Jesús ndaꞌa̱ na ña keꞌé na xíꞌin ra nda̱tán yóo ña kóni mi̱i na.
Kátakaa̱ ndaa na ta̱Jesús ndaꞌa̱ tón cruz
(Mt. 27:32-44; Mr. 15:21-32; Jn. 19:17-27)
26 Ta saá ke̱e natropa, ta kua̱ꞌa̱n ta̱Jesús xíꞌin na, ta na̱kutáꞌan na xíꞌin ñii ta̱a ta̱ ki̱xi ñoo Cirene, na̱ní ra Simón, ta nde̱e ra yuku̱ kua̱noꞌo̱ ra yichi̱ ñoo Jerusalén, ta natropa ki̱sa ndu̱xa̱ na xíꞌin ta̱yóꞌo ña kuiso ra tón cruz ta̱Jesús.
27 Ta kua̱ꞌa̱ ní ni̱vi ndíko̱n na kua̱ꞌa̱n na sa̱ta̱ ta̱Jesús. Sava náñaꞌa̱ ná ndíko̱n sa̱ta̱ ra, ndeé ní xáku ná, nda̱ ndáꞌyi ná, chi kúchuchú ní ini ná xa̱ꞌa̱ ra. 28 Ta ndi̱kó koo ta̱Jesús, ni̱ka̱ꞌa̱n ra xíꞌin ná:
―Ndóꞌó, náñaꞌa̱ ñoo Jerusalén, o̱n kuaku ndó xa̱ꞌa̱ i̱, ta xa̱ꞌa̱ mi̱i ndó, xíꞌin xa̱ꞌa̱ sa̱ꞌya ndó kuaku ndó. 29 Chi va̱xi ki̱vi̱ ña xo̱ꞌvi̱ ní nañoo Jerusalén, ta ka̱ꞌa̱n ni̱vi saá: “Nákaa̱ ñasi̱i̱ níma̱ náñaꞌa̱ nóma, ná o̱n ko̱ó sa̱ꞌya, ta nákaa̱ ñasi̱i̱ níma̱ náñaꞌa̱ ná o̱n ko̱ó sa̱ꞌya válí na chíchín”, kachí na. 30 Tá to̱nda̱a ki̱vi̱ kixáꞌá xo̱ꞌvi̱ ní ni̱vi, ta ka̱ꞌa̱n na saá: “Va̱ꞌa ka̱ ná nakava yuku̱ sa̱ta̱ yó, ta va̱ꞌa ka̱ ná sandúxu̱n xi̱ki̱ mi̱i yó ña o̱n xo̱ꞌvi̱ ka̱ yó”, kachí ni̱vi. 31 Tá taxi Ndios keꞌé ni̱vi ña o̱n váꞌa yóꞌo xíꞌin yi̱ꞌi̱, vará ta̱a ta̱ o̱n vása kómí kua̱chi kúu i̱, ta ñii ki̱vi̱ ña va̱xi ndeé ka̱ xo̱ꞌvi̱ ni̱vi na kómí kua̱chi ―káchí ta̱Jesús.* To̱ꞌon griego káchí ña saá: Tá keꞌé ni̱vi ña o̱n váꞌa xíꞌin yito̱n tón kuíi̱ vitin, ta kini ka̱ keꞌé na ña o̱n váꞌa xíꞌin yito̱n yi̱chí ki̱vi̱ ña va̱xi.
32 Ta ni̱xi̱yo o̱vi̱ ta̱a ta̱ kómí kua̱chi, ta kua̱ꞌa̱n ra xíꞌin natropa xa̱ꞌa̱ ña kivi̱ ra xíꞌin ta̱Jesús. 33 Ta ni̱xaa̱ na ñii xiiña na̱ní ña Leke Si̱ni̱ Ndi̱í, ta yóꞌo ka̱takaa̱ ndaa na ta̱Jesús ndaꞌa̱ tón cruz. Ta ka̱takaa̱ ndaa na o̱vi̱ ta̱a ta̱ kómí kua̱chi, ñii ta̱yóꞌo tákaa̱ ndaa ndaꞌa̱ tón cruz tón ñíndichi sii̱n kuaꞌá ta̱Jesús, ta inka̱ ra tákaa̱ ndaa ndaꞌa̱ tón cruz tón ñíndichi sii̱n yitin ta̱Jesús. 34 Ta saá ni̱ka̱ꞌa̱n ta̱Jesús xíꞌin Ndios:
―Tata Yivá i̱, kasa káꞌno ini ún xa̱ꞌa̱ ni̱vi na xáꞌni yi̱ꞌi̱, chi o̱n vása kúnda̱a̱ ini nayóꞌo yukía̱ kéꞌé na ―káchí ra.
Ta natropa na̱taꞌví na tiko̱to̱ ra, chi̱kaa̱ na ndati̱ ña koto na yukú ñii ñii nayóꞌo nakiꞌin ñii ñii loꞌo tiko̱to̱ ta̱Jesús. 35 Ta xíto ni̱vi ña ndóꞌo ta̱Jesús, ta nanáꞌno no̱o̱ naIsrael xáku̱ ndaa na ra, ta káꞌa̱n na:
―Ta̱yóꞌo sa̱ka̱ku ra inka̱ ni̱vi. Ta va̱ꞌa ka̱ ná saka̱ku xíꞌin mi̱i ra vitin, tá ndixa kúu ra Cristo, ta̱a ta̱ ti̱ꞌví Ndios saka̱ku mi̱i yó ―káchí na.
36 Ta natropa ni̱xaa̱ yatin na xa̱ꞌa̱ tón cruz no̱o̱ tákaa̱ ta̱Jesús, ta xáku̱ ndaa na ra. Chi̱kaa̱ na nduta̱ vino yiyá yuꞌu̱ ra ña koꞌo ra, 37 ta ni̱ka̱ꞌa̱n na xíꞌin ra:
―Tá ndixa ta̱Rey no̱o̱ najudío kúu yóꞌó, ta va̱ꞌa saka̱ku xíꞌin mi̱i ún vitin ―káchí na xíꞌin ta̱Jesús.
38 Ta chi̱nóo kútu̱ na ñii tón vi̱ti̱ loꞌo si̱ni̱ tón cruz. Ta no̱o̱ tón vi̱ti̱ yóꞌo na̱ka̱ꞌyi̱ u̱ni̱ no̱o̱ to̱ꞌon ña kúu to̱ꞌon griego, latín, xíꞌin hebreo, ña káꞌa̱n xa̱ꞌa̱ kua̱chi ra, ta káchí ña saá: “Ta̱yóꞌo kúu ta̱Rey no̱o̱ najudío.”
39 Ta ñii ta̱ kómí kua̱chi, tákaa̱ ndaa ra ndaꞌa̱ tón cruz sii̱n ta̱Jesús, ki̱xáꞌá ra kándiva̱ꞌa ra xíꞌin ra, ni̱ka̱ꞌa̱n ra saá:
―Tá Cristo, ta̱a ta̱ ti̱ꞌví Ndios va̱xi saka̱ku mi̱i yó kúu ún, ta vitin saka̱ku xíꞌin mi̱i ún ta saka̱ku ún ndi̱ꞌi̱ ―káchí ra xíꞌin ta̱Jesús.
40 Ta inka̱ ta̱ kómí kua̱chi, ta̱ tákaa̱ ndaa ndaꞌa̱ tón cruz inka̱ sii̱n ta̱Jesús, nda̱kuii̱n ra ni̱ka̱ꞌa̱n ra xíꞌin ta̱yóꞌo:
―¡O̱n váꞌa káchí ún saá! ¿Án o̱n vása yíꞌví ún no̱o̱ Ndios?, chi vitin kivi̱ yó. 41 Ta yóꞌó xíꞌin yi̱ꞌi̱, xo̱ꞌvi̱ yó xíꞌin ñanda̱a̱, chi ndixa ni̱ki̱ꞌvi yó kua̱chi. Ta ta̱yóꞌo, o̱n ko̱ó kua̱chi ndíso ra ―káchí ra xíꞌin inka̱ ta̱táꞌan ra.
42 Ta saá ni̱ka̱ꞌa̱n ra xíꞌin ta̱Jesús:
―Tata, tá to̱nda̱a ki̱vi̱ kaꞌnda chiño ún no̱o̱ kixáꞌá kuu ún rey, ta nakáꞌán ún xa̱ꞌa̱ i̱ ―káchí ra.
43 Ta nda̱kuii̱n ta̱Jesús, ni̱ka̱ꞌa̱n ra xíꞌin ra:
―Ki̱vi̱ vitin koo ún xíꞌin i̱ no̱o̱ yóo Ndios, no̱o̱ yóo ndiꞌi ñava̱ꞌa ña livi ní ―káchí ra.
Ñayóꞌo káꞌa̱n ndasaá ni̱xiꞌi̱ ta̱Jesús
(Mt. 27-45-56; Mr. 15:33-41; Jn. 19:28-30)
44 Ta ni̱to̱nda̱a ka̱a u̱xu̱ o̱vi̱ ma̱ꞌñó ndiví, ta ki̱xáꞌá kúnaa ndiꞌi ñoyívi a̱nda̱ ka̱a u̱ni̱ xikuaa. Ka̱a u̱xu̱ o̱vi̱ ndiví na̱ní ña ka̱a i̱ño̱ no̱o̱ nañoo Roma, ta ka̱a u̱ni̱ xikuaa na̱ní ña ka̱a i̱i̱n no̱o̱ nañoo Roma, chi ka̱a no̱ó no̱o̱ nañoo Roma kúu ka̱a u̱xa̱ xita̱a̱n. 45 Ta ku̱naa ndiꞌi, ta o̱n vása yéꞌe ka̱ ño̱ꞌo. Ta ni̱nda̱ta̱ ma̱ꞌñó tiko̱to̱ tákaa̱ Cuarto Yi̱i̱ veꞌe ño̱ꞌo káꞌno. 46 Ta saá ta̱Jesús xíꞌin ndiꞌi ndee̱ ra ni̱ka̱ꞌa̱n ra xíꞌin Ndios:
―Tata Yivá i̱, ndaꞌa̱ mi̱i ún táxi i̱ níma̱ i̱.
Ta ndi̱ꞌi ni̱ka̱ꞌa̱n ra saá, ta ni̱xiꞌi̱ ra.
47 Ta yóo ñii ta̱a ta̱ ndíso chiño xíꞌin ñii ciento natropa, ta xi̱ni ra ndiꞌi ña yi̱yo ní ni̱yaꞌa, ta ki̱sa káꞌno ra Ndios, ni̱ka̱ꞌa̱n ra saá:
―Ndixa ta̱yóꞌo xi̱kuu ñii ta̱va̱ꞌa, ta̱ o̱n vása ndíso kua̱chi ―káchí ra.
48 Ta kua̱ꞌa̱ ní ni̱vi xi̱kuita yatin na no̱o̱ yóo tón cruz, ta xi̱to na yukía̱ ni̱ndoꞌo ta̱Jesús. Ta saá ndi̱kó na kua̱noꞌo̱ na, ta káni na kándíká mi̱i na kua̱ꞌa̱n na, chi kúchuchú ní ini na. 49 Ta nda̱ xíká yíta kua̱ꞌa̱ ní ni̱vi na xíni̱ táꞌan va̱ꞌa xíꞌin ta̱Jesús, ta saá tuku yíta náñaꞌa̱ ná xi̱ndiko̱n sa̱ta̱ ta̱Jesús, nda̱ ki̱vi̱ ke̱e ra estado Galilea ta̱nda̱ ki̱xaa̱ ra ñoo Jerusalén, ta vitin xíto ná yukía̱ ndóꞌo ta̱Jesús.
Ñayóꞌo káꞌa̱n xa̱ꞌa̱ ña ni̱ndu̱xu̱n ta̱Jesús
(Mt. 27:57-61; Mr. 15:42-47; Jn. 19:38-42)
50 Ni̱xi̱yo ñii ta̱va̱ꞌa ta̱to̱ꞌó, na̱ní ra José, ta kúu ra ta̱chiño táꞌan naJunta Suprema. Kúu ra ta̱ñoo Arimatea, ña nákaa̱ estado Judea. 51 Ta ndáti ra ki̱vi̱ kixáꞌá kaꞌnda chiño Ndios ñoyívi yóꞌo. Vará ñii kúu ra xíꞌin natáꞌan ra naJunta Suprema na ndu̱kú kivi̱ ta̱Jesús, ta o̱n vása ní‑xiyo yuꞌú ra xíꞌin nayóꞌo. 52 Ta ta̱José yóꞌo ni̱xa̱ꞌa̱n ra no̱o̱ ta̱Pilato, ta ndu̱kú ra yi̱kí ko̱ñu ta̱Jesús ña sandúxu̱n ra ña. 53 Ta saá ni̱xaa̱ ra ta sa̱noo ra yi̱kí ko̱ñu ta̱Jesús ndaꞌa̱ tón cruz, ta xíꞌin ñii tiko̱to̱ va̱ꞌa chi̱súku ndaa ra yi̱kí ko̱ñu ta̱Jesús. Ta ni̱xa̱ꞌa̱n ra ta chi̱kaa̱ va̱ꞌa ra ña ini kavua̱ ña xa̱á, no̱o̱ nda̱ ñii ni̱vi o̱n ta̱ꞌán ndu̱xu̱n. 54 Ta ki̱vi̱ viernes kúu ña, ta ki̱vi̱ yóꞌo kísa ndivi najudío ndiꞌi ña xíni̱ ñóꞌó na xa̱ꞌa̱ ki̱vi̱ ña nákindée na. Ta xikuaa ta xa kua̱ꞌa̱n kunaa, xa yatin ní to̱nda̱a hora ña kixáꞌá ki̱vi̱ ña nakindée na.
55 Ta náñaꞌa̱, ná xi̱ndiko̱n sa̱ta̱ ta̱Jesús nda̱ estado Galilea ta̱nda̱ ñoo yóꞌo, kua̱ꞌa̱n ná sa̱ta̱ ta̱José, ta xi̱ni ná kavua̱ no̱o̱ sa̱ndúxu̱n na ta̱Jesús, ta xi̱to ná míkía̱ chi̱nóo na yi̱kí ko̱ñu ra. 56 Ta saá kua̱noꞌo̱ ná ta ki̱sa ndivi ná ta̱ta̱n ña xáꞌan támi ña chikaa̱ ná yi̱kí ko̱ñu ta̱Jesús. Ta na̱kindée ná ki̱vi̱ yi̱i̱, chi saá ki̱sa ndivi ná ña káꞌa̱n nda̱yí Ndios ña ni̱taa ta̱Moisés.

*23:31 To̱ꞌon griego káchí ña saá: Tá keꞌé ni̱vi ña o̱n váꞌa xíꞌin yito̱n tón kuíi̱ vitin, ta kini ka̱ keꞌé na ña o̱n váꞌa xíꞌin yito̱n yi̱chí ki̱vi̱ ña va̱xi.

23:44 Ka̱a u̱xu̱ o̱vi̱ ndiví na̱ní ña ka̱a i̱ño̱ no̱o̱ nañoo Roma, ta ka̱a u̱ni̱ xikuaa na̱ní ña ka̱a i̱i̱n no̱o̱ nañoo Roma, chi ka̱a no̱ó no̱o̱ nañoo Roma kúu ka̱a u̱xa̱ xita̱a̱n.