13
အန္တိအုတ်မြို့ အသင်းတော်၌ဟိကြသော တချို့သော ဆရာတိနှင့် ပရောဖက်များမှာ၊ ဗာနဗ၊ နိဂါဟု ခေါ်သော သျှုမောင်၊ ကုရေနေပြည်သား လုကိ၊ (ဟေရုဒ်*ဟေရုဒ်၊ ဟေရုဒ် အန္တိပ၊ ဂါလိလဲပြည်ကို အုပ်စိုးသူ (ရှု လု ၃.၁)။မင်းနှင့်အတူ ကြီးပြင်းလာသူ တစ်ယောက်ဖြစ်သော) မာနင်နှင့် သျှောလု ရို့ဖြစ်ကြ၏။ သူရို့သည် အစာယှောင်လျက် သခင်ဘုရားကို ဝတ်ပြုကိုးကွယ်နိန်ကြစဉ်၊ သန့်ယှင်းသော ဝိညာဉ်တော်က “ငါ၏အမှုကို ဆောင်ရွက်ရန် ငါခေါ်ထားသော ဗာနဗနှင့် သျှောလုကို ရွီးချယ်၍ ခန့်အပ်ကြလော့” ဟု သူရို့အား ပြော၏။
သူရို့သည် အစာယှောင်၍ ဆုတောင်းပြီးမှ ဗာနာဗနှင့် သျှောလု၏ဂေါင်းထက်တွင် လက်ကိုတင်၍ စီရွှတ်လိုက်ကြ၏။
ကုပရုကျွန်း၌ အမှုဆောင်ခြင်း
ထိုသို့ သန့်ယှင်းသောဝိညာဉ်တော် ပို့ဆောင်ခြင်းဖြင့် ဗာနဗနှင့် သျှောလုသည် သေလုကိမြို့သို့ ရောက်ကြ၏။ ထိုမြို့မှ တဖန် ကုပရုကျွန်းသို့ သင်္ဘောဖြင့် ရွက်ရွှင့်ကြ၏။ သူရို့သည် ယှာလမိမြို့သို့ ရောက်ကြသောအခါ ယုဒလူမျိုးရို့၏ တရားဇရပ်များ၌ ဘုရားသခင်၏ နှုတ်ကပတ်တော်ကို ဟောပြောကြ၏။ ယောဟန် မာကု သည်လည်း သူရို့ကို အလုပ်ကူညီခြင်းငှာ သူရို့နှင့်အတူ လိုက်လာ၏။
သူရို့သည် တစ်ကျွန်းလုံးကို လှည့်လည်ကြပြီးမှ ပါဖုမြို့သို့ ရောက်ကြ၏။ ထိုမြို့၌ သူရို့သည် မိမိကိုမိမိ ပရောဖက်တစ်ပါးဟု ကြွေးကြော်နိန်သည့် ယုဒလူမျိုး ဗာယေသျှုဟု ခေါ်သော မှော်ဆရာတစ်ယောက်နှင့် တွိ့ဆုံကြ၏။ ထိုသူသည် ဉာဏ်အမြော်အမြင်ဟိသော ကျွန်းပိုင်မင်း သေရဂိပေါလု၏ သူငယ်ချင်းတစ်ယောက် ဖြစ်၏။ ထိုကျွန်းပိုင်မင်းသည် ဘုရားသခင်၏နှုတ်ကပတ်တော်ကို ကြားနာလိုသဖြင့် သျှောလုနှင့် ဗာနဗကို သူ၏ရှိ့မှောက်သို့ ဖိတ်ခေါ်လေ၏။ သို့ရာတွင် ကျွန်းပိုင်မင်းကို ယုံကြည်ခြင်းမှ လမ်းလွဲစီရန် ကြိုးစားသည့် ဟေလသဘာသာ စကားအားဖြင့် ဧလုမဟု ခေါ်သော ထိုမှော်ဆရာသည် တမန်တော်တိကို ဟန့်တားလေ၏။ ထိုအခါ ပေါလုဟု လူသိများသော သျှောလုသည် သန့်ယှင်းသောဝိညာဉ်တော်နှင့် ပြည့်လျက် ထိုမှော်ဆရာအား စိစိကြည့်ကာ 10 “သင်သည်ကား မာရ်နတ်၏သား၊ ဖြောင့်မတ်ခြင်းတရား ဟူသမျှ၏ ရန်သူ ဖြစ်၏။ သင်သည် ကောက်ကျစ်ယုတ်မာသော ပရိယာယ်အမျိုးမျိုးဖြင့် သခင်ဘုရား၏ သမ္မာတရား တိကို လှည့်ဖြားခြင်းငှာ အစဉ်မပြတ် ကြိုးစားနိန်သည်တကား။ 11 အဂုတွင် သခင်ဘုရား၏လက်တော်သည် သင့်ပါးသို့ ကျရောက်၍ သင်သည် နိ့၏အလင်းကိုတောင် မမြင်နိုင်လောက်အောင် ကာလအတန်ကြာ မျက်စိကန်းနိန်လိမ့်မည်” ဟု ဆိုလေ၏။
ထိုသို့ ဆိုသည်နှင့် ဧလုမ၏မျက်စိသည် ချက်ချင်း ကန်းလားလေ၏။ ထိုအခါ သူသည် တဝဲလည်လည်ဖြင့် လက်ဆွဲခေါ်ဆောင်မည့်သူကို ရှာနိန်ရလေ၏။ 12 ထိုအဖြစ်အပျက်ကို ကျွန်းပိုင်မင်းက မြင်သောခါ၊ သခင်ဘုရားနှင့် ပတ်သက်သော သွန်သင်ချက်ကို အကြီးအကျယ် အံ့ဩလားပြီးလျှင် သူသည် ယုံကြည်ခြင်းသို့ ရောက်လေ၏။
ပိသိဒိပြည် အန္တိအုတ်မြို့၌ အမှုတော်ဆောင်ခြင်း
13 ပေါလုနှင့် သူ၏အပေါင်းအဖော်များသည် ပါဖုမြို့မှ ရွက်ရွှင့်၍ လာကြရာ ပမ်ဖုလိပြည် ပေရဂံမြို့သို့ ရောက်ကြ၏။ ယောဟန်သည် သူရို့ကို ထိုနီရာ၌ ထားခပြီးလျှင် ယေရုဆလင်မြို့သို့ ပြန်လာလေ၏။ 14 သူရို့သည် ပေရဂံမြို့မှ ထွက်လာပြီးနောက် ပိသိဒိပြည် အန္တိအုတ်မြို့သို့ ရောက်ကြပြီးလျှင် သူရို့သည် ဥပုသ်နိ့၌ တရားဇရပ်သို့ လားရောက်၍ ဝင်ထိုင်ကြလေ၏။ 15 မောသျှေ၏ပညတ်တရားကျမ်းနှင့် ပရောဖက်ကျမ်းများကို ဖတ်ရွတ်ပြီးသောအခါ တရားဇရပ်မှူးများက တမန်တော်တိအား “ညီအစ်ကိုရို့၊ သင်ရို့မှာ လူတိကို အားပီးတိုက်တွန်းစကား ဟောပြောစရာဟိလျှင် သူရို့ကို ဟောပြောပီးကြပါရန် အကျွန်ရို့ လိုလားပါ၏” ဟု လူတစ်ယောက်ကို ရွှတ်၍ ပြောခိုင်းလိုက်၏။ 16 ထိုအခါ ပေါလုသည် မတ်တတ်ထ၍ လက်ရိပ်ပြကာ စတင်၍ ဟောပြောလိုက်သည်မှာ၊
“ဤနီရာ၌ ဟိကြသော မိတ်ဆွီ ဣသရေလလူမျိုးတိနှင့် ဘုရားသခင်ကို ဝတ်ပြုကိုးကွယ်ကြသော တခြားလူမျိုးအပေါင်းရို့၊ ငါ့စကားကို နားထောင်ကြလော့၊ 17 ဣသရေလလူမျိုး၏ ဘုရားသခင်သည် ငါရို့၏ အဖိုးအဖီးတိကို ရွီးကောက်တော်မူ၍ သူရို့သည် အဲဂုတ္တုပြည်၌ တိုင်းတစ်ပါးသားအဖြစ် နီထိုင်ကြစဉ်တွင် သူရို့ကို လူမျိုးကြီးအဖြစ် ချီးမြှောက်တော်မူခ၏။ ဘုရားသခင်သည် မိမိ၏ကြီးမြတ်သော တန်ခိုးတော်ဖြင့် ထိုသူရို့ကို အဲဂုတ္တုပြည်မှ ထုတ်ဆောင်တော်မူခ၏။ 18 ထို့အပြင် ကိုယ်တော်သည် သူရို့ကို တောကန္တာရ၌ အနှစ်လေးဆယ် ကာလပတ်လုံး သည်းခံတော်မူခ၏။သည်းခံတော်မူခ၏၊ အချို့မူရင်း လက်ရီးမူကျမ်းများတွင် သူသည် ကျွေးမွေးစောင့်ရှောက်လေ၏၊ ဟူ၍ ပါဟိ၏။ 19 ကိုယ်တော်သည် ခါနာန်ပြည်၌ ဟိသော လူမျိုး ခုနစ်မျိုးကို ဖျက်ဆီးပြီးလျှင် ထိုပြည်ကို မိမိလူမျိုးအား အပိုင်ပီးတော်မူခ၏။ 20 ဤသို့ဖြစ်ပျက်ခသည်မှာ နှစ်ပေါင်း ၄၅၀ ခန့် ကြာခလေ၏။
“ဤသို့ ဖြစ်ပျက်ခပြီးနောက် ဘုရားသခင်သည် သူရို့ကို ပရောဖက် သျှာမွေလ ကာလတိုင်အောင် တရားသူကြီးများဖြင့် အုပ်ချုပ်စီခ၏။ 21 ထို့နောက် သူရို့က သျှင်ဘုရင်တစ်ပါးကို တောင်းကြသောအခါ ဘုရားသခင်က ဗင်္ယာမိန်လူမျိုး ကိသျှ၏သား သျှောလု ကို သူရို့၏သျှင်ဘုရင်တစ်ပါးအဖြစ် အနှစ် ၄၀ ကြာ အုပ်ချုပ်စီတော်မူခ၏။ 22 ဘုရားသခင်သည် သျှောလုကို ဖယ်ယှားပြီးနောက် ဒါဝိဒ်ကို သူရို့၏ သျှင်ဘုရင်အဖြစ် ချီးမြောက်တော်မူ၏။ ဘုရားသခင်က ဒါဝိဒ်နှင့်ပတ်သက်၍ ထောက်ခံပြောဆိုသည်မှာ ‘ယေသျှဲ၏သား ဒါဝိဒ်သည် ငါ နှစ်သက်သောသူ တစ်ယောက်ဖြစ်၏၊ သူသည်ကား ငါ့စိတ်အလိုဟိသည့် အရာအားလုံးကို လုပ်ဆောင်ပီးမည့်သူ တစ်ယောက်ဖြစ်သည်ကို ငါတွိ့ရ၏’ ဟု မိန့်တော်မူ၏။ 23 ဘုရားသခင်သည် မိမိ ကတိပီးထားသည့်အတိုင်း ဣသရေလလူမျိုးများ၏ကယ်တင်သျှင်ကို ချီးမြှောက်ပီးတော်မူ၏။ ထိုသူမှာ ဒါဝိဒ်၏မျိုးမှ ဆင်းသက်လာသူတစ်ယောက်ဖြစ်သော ယေသျှုပင်ဖြစ်၏။ 24 မာ ၁.၄; လု ၃.၃ယေသျှုသည် သူ၏သာသနာလုပ်ငန်းကို မစတင်ခင်၊ ယောဟန်သည် ဣသရေလလူမျိုး အပေါင်းရို့အား မိမိရို့အပြစ်မှ နောင်တရ၍ ဗတ္တိဇံကို ခံယူကြရန် ဟောပြောခ၏။ 25 ယော ၁.၂၀; မ ၃.၁၁; မာ ၁.၇; လု ၃.၁၆; ယော ၁.၂၇ထို့နောက် ယောဟန်သည် မိမိ၏သာသနာ လုပ်ငန်းကို အဆုံးသတ်မည့်အကြောင်း လူတိကို ပြောကြားသည်မှာ၊ ‘သင်ရို့က ငါသည် ဇာသူဖြစ်သည်ဟု ထင်ကြသနည်း၊ ငါသည်ကား သင်ရို့ စောင့်မျှော်နိန်သော သူတစ်ယောက် မဟုတ်၊ ထိုသူကား ငါ့နောက်မှ ကြွလာသောသူဖြစ်၏။ သူ၏ ခြီနင်းကြိုးကို ဖြီပီးဖို့ရန်ပင် ငါသည် မထိုက်တန်’ ဟု ဆို၏။
26 “အာဗြဟံမျိုးနွယ်ဖြစ်ကြသော ငါ၏ညီအစ်ကို ဣသရေလလူမျိုးများနှင့် ဘုရားသခင်ကို ဝတ်ပြုကိုးကွယ်ကြသော တခြားသောလူမျိုးအပေါင်းရို့၊ ဤကယ်တင်ခြင်း သတင်းကောင်းကို ပို့ဆောင်ပီးလိုက်သည်မှာ ငါရို့အတွက် ဖြစ်ပေ၏။ 27 ယေရုဆလင်မြို့၌ နီထိုင်ကြသောသူတိနှင့် သူရို့၏ခေါင်းဆောင်တိ ကား ထိုအသျှင်သည် ကယ်တင်သျှင်ဖြစ်သည်ကို မသိကြ၊ ဥပုသ်နိ့တိုင်း ရွတ်ဖတ်ကြသော ပရောဖက်များ၏ စကားကိုလည်း နားမလည်ကြ။ ထို့ကြောင့် သူရို့သည် ယေသျှုကို ပြစ်ဒဏ်စီရင်ခြင်းအားဖြင့် ပရောဖက်တိ စကားကို ပြည့်စုံလာစီ၏။ 28 သူရို့သည် ကိုယ်တော်၌ သီဒဏ်ပီးလောက်သောအပြစ် တစ်စုံတစ်ခုမျှ မတွိ့သော်လည်း ကိုယ်တော့်ကို အသီသတ်ခြင်းငှာ ပိလတ်မင်းထံ၌ တောင်းဆိုကြ၏။ 29 မ ၂၇.၅၆–၆၁; မာ ၁၅.၄၂–၄၅; လု ၂၃.၅၀–၅၆; ယော ၁၉.၃၈–၄၂သူရို့သည်ကား ကိုယ်တော့်ကို ရည်မှတ်၍ ရီးထားသောကျမ်းစာအတိုင်း လုပ်ဆောင်ကြပြီးလျှင် အလောင်းတော်ကို လက်ဝါးကပ်တိုင်မှ ချ၍ သင်္ချိုင်းဂူ တစ်ခုထဲ၌ သွင်းထားကြ၏။ 30 သို့သော်လည်း ဘုရားသခင်သည် ကိုယ်တော့်ကို သီခြင်းမှ ထမြောက်စီတော်မူပြီးလျှင် 31 တ ၁.၃ကိုယ်တော်သည် ဂါလိလဲပြည်မှ ယေရုဆလင်မြို့ထိတိုင် မိမိနှင့်အတူ ခရီးလားလာခသော သူတိကို နိ့ရက်များစွာ ကိုယ်ထင်ပြတော်မူခ၏။ ထိုသူရို့သည်ကား အဂုအခါ ဣသရေလလူမျိုးတိအတွက် ကိုယ်တော်၏မျက်မြင်သက်သီများ ဖြစ်ကြ၏။ 32 ငါရို့သည် ဘုရားသခင်က ငါရို့ အဖိုးအဖီးတိအား ကတိပီးထားခသော သတင်းကောင်းတရားကို သင်ရို့အား ဟောပြောကြ၏။ 33 ဘုရားသခင်သည် ယေသျှုကို သီခြင်းတရားက ထမြောက်စီခြင်းအားဖြင့် ထိုအဖိုးအဖီးရို့မှ ဆင်းသက်လာကြသော ငါရို့အတွက် ထိုဂတိတော်သည် ပြည့်စုံလာ၏။ ဆာလံကျမ်း၏ ဒုတိယအခန်း၌ ထိုကတိတော်အကြောင်းကို ရီးထားသည်မှာ၊
“ ‘သင်သည် ငါ၏သား ဖြစ်၏။
ဤနိ့၌ ငါသည်လည်း သင်၏အဖ ဖြစ်၏’ ဟူ၍ ဖြစ်လေ၏။
34 တဖန်ကိုယ်တော့်ကို သီခြင်းတရားက ထမြောက်တော်မူပြီး သင်္ချိုင်းတွင်း၌ ပုပ်ပျက်ခြင်းနှင့် အစဉ်ကင်းလွတ်စီမည့်အကြောင်း ဘုရားသခင် မိန့်တော်မူခသည်မှာ၊
‘ငါသည် ဒါဝိဒ်အား ကတိပီးထားခသည့်အတိုင်း
သန့်ယှင်းမြင့်မြတ်၍ စစ်မှန်သော ကောင်းကြီးမင်္ဂလာကို သင့်အား ပီးမည်’ ဟု ဆို၏။
35 ထို့ကြောင့် တခြားသော ဆာလံကျမ်းစာ၌ ဒါဝိဒ် ပြောထားသည်မှာ
‘ကိုယ်တော်သည် မိမိ၏သစ္စာဟိသော အခိုင်းအစီကို သင်္ချိုင်းတွင်း၌ ပုပ်ပျက်စီခြင်းငှာ အခွင့်ပီးတော်မမူ’ ဟု လာ၏။
36 ဒါဝိဒ်သည် သူ၏ဘဝတလျှောက်၌ ဘုရားသခင်၏ အလိုတော်ကို ဆောင်ရွက်ခ၏။ ထို့နောက် သူသည် အနိစ္စရောက်ပြီးလျှင် သူ၏အဖိုးအဖီးတိနှင့်အတူ သင်္ဂြိုဟ်ခြင်းကို ခံရ၏၊ သူ၏ခန္ဓာသည်လည်း သင်္ချိုင်းတွင်း၌ ပုပ်ပျက်လေ၏။ 37 သို့ရာတွင် ဘုရားသခင် သီခြင်းတရားက ထမြောက်စီတော်မူသော သူသည်ကား ပုပ်ပျက်ခြင်းသို့ မရောက်စီရ။ 38-39 ထို့ကြောင့် ငါ၏ညီအစ်ကို ဣသရေလလူမျိုးရို့၊ သင်ရို့အား ဟောပြောခသော အပြစ်လွှတ်ခြင်းဆိုင်ရာ တရားတော်သည် ယေသျှုအားဖြင့် ဖြစ်သည်ကိုလည်းကောင်း၊ ယေသျှုကို ယုံကြည်သောသူတိုင်းသည် မောသျှေ၏ ပညတ်တရားအားဖြင့် သင်ရို့ မလွတ်နိုင်သော အပြစ်အားလုံးမှ လွတ်မြောက်ခွင့်ရသည်ကိုလည်းကောင်း ငါရို့သည် သင်ရို့အား သိစီလိုပါ၏။ 40 ပရောဖက်ရို့ ဟောပြောခသည့်အတိုင်း သင်ရို့၌ မဖြစ်စီခြင်းငှာ သတိပြုကြလော့။ ထိုဟောပြောချက်မှာ၊
41 ‘ပျက်ရယ်ပြု လှောင်ပြောင်ကြသောသူရို့၊ ကြည့်ထားကြ၊ သင်ရို့သည် အံ့ဩ၍ ပျက်စီးဆုံးယှုံးခြင်းသို့ ရောက်ကြရမည်၊
အကြောင်းမူကား ဤနိ့၌ ငါ ပြုလုပ်နိန်သော အရာများကို
သင်ရို့သည် ယုံကြည်ကြလိမ့်မည် မဟုတ်၊
သင်ရို့အား ထိုအမှုကို ယှင်းပြသောသူ ဟိသော်လည်း သင်ရို့သည် ယုံကြည်ကြလိမ့်မည် မဟုတ်’ ” ဟူ၍ ဖြစ်၏။
42 ပေါလုနှင့် ဗာနဗသည် တရားဇရပ်မှ ထွက်ခွာလာကြစဉ်တွင် လူများက ဤအကြောင်းအရာများကို သူရို့အား နောက်တစ်ပတ် ဥပုသ်နိ့တွင် ဤထက်မက ဟောကြားပီးပါရန် တောင်းပန်ကြ၏။ 43 လူအပေါင်းရို့သည် ဝတ်ပြုစည်းဝေးပွဲမှ ထွက်ခွာလားကြပြီးနောက် ယုဒလူမျိုးတိနှင့် ယုဒဘာသာဝင်အဖြစ်သို့ ခံယူထားကြသော တခြားလူမျိုးများစွာရို့သည် ပေါလုနှင့် ဗာနဗ၏ နောက်သို့ လိုက်ပါလားကြ၏။ တမန်တော်တိက သူရို့အား ပြောဆို၍ ဘုရားသခင်၏ ကျေးဇူးတော်၌ အစဉ်အမြဲ ရှင်သန်ကြရန် သူရို့ကို အားပီးတိုက်တွန်းကြ၏။
44 နောက်တစ်နိ့ ဥပုသ်နိ့တွင် မြို့လုံးကျွတ်နီးပါးသော လူများစွာရို့သည် ဘုရားသခင်၏နှုတ်ကပတ်တော်ကို ကြားနာခြင်းငှာ ရောက်လာကြလေ၏။ 45 ယုဒလူမျိုးတိသည် ထိုလူစုလူဝေးကို မြင်သောအခါ မနာလိုစိတ်ဖြစ်ကြပြီးလျှင် ပေါလုပြောသမျှကို ဆန့်ကျင်လျက် ကဲ့ရဲ့ဆဲဆိုကြ၏။ 46 ထိုအခါ ပေါလုနှင့် ဗာနဗ ရို့က “ငါရို့သည် သင်ရို့အား ဘုရားသခင်၏ နှုတ်ကပတ်တော်ကို အဦးဆုံး ပြောပြလိုပါ၏။ သို့သော်လည်း သင်ရို့သည် ထာဝရအသက်ကို တန်ဖိုးမထားဘဲ ဘုရားသခင်၏ နှုတ်ကပတ်တော်ကို ငြင်းပယ်ကြသောကြောင့် ငါရို့သည် သင်ရို့ကို ထားခပြီးလျှင် အခြားလူမျိုးတိပါးသို့ ခရီးဆက်ကြရမည်ဟု ရဲရင့်ပြတ်သားစွာ ထုတ်ဖော်ပြောဆိုကြလေ၏။ 47 သခင်ဘုရားက ငါရို့အား ပီးထားသော ပညတ်တရားမှာ၊
“ ‘ငါသည် သင်ရို့ကို တခြားသောလူမျိုးတိအတွက် အလင်း ဖြစ်စီခြင်းငှာ ခန့်ထားပြီးပြီ။
ထို့ကြောင့် လောကသားအားလုံး ကယ်တင်ခြင်းသို့ ရောက်စီခြင်းငှာ ဆောင်ရွက်ကြလော့’ ဟူ၍ ဖြစ်၏။”
48 လူမျိုးခြားတိက သခင်ဘုရား၏သတင်းစကားကို ကြားသောအခါ သူရို့သည် အလွန်ဝမ်းမြောက်ကြသည်ဖြစ်၍ သခင်ဘုရား၏တရားတော်ကို ချီးမွမ်းကြ၏။ ထာဝရအသက်ကို ရစီခြင်းငှာ ရွီးချယ်ထားသော သူရို့သည်လည်း ယုံကြည်သူများ ဖြစ်လာကြ၏။
49 သခင်ဘုရား၏နှုတ်ကပတ်တော်သည် ထိုဒေသ၏နီရာတိုင်းသို့ ပြန့်နှံ့လားလေ၏။ 50 သို့ရာတွင် ယုဒလူမျိုးရို့က မြို့မိမြို့ဖတိနှင့် ဘုရားသခင်ကို ကိုးကွယ်ကြသော ဂုဏ်အသရေဟိ လူမျိုးခြား မိန်းမတိကို သွီးထိုး လှုံ့ဆော်ကြ၏။ ထို့ကြောင့် ထိုသူရို့သည် ပေါလုနှင့် ဗာနဗ ကို စတင်၍ ညည်းပန်းနှိပ်စက်ကြပြီးလျှင် မိမိရို့၏အရပ်ဒေသမှ နှင်ထုတ်ကြလေ၏။ 51 မ ၁၀.၁၄; မာ ၆.၁၁; လု ၉.၅; ၁၀.၁၁တမန်တော်တိကလည်း ထိုသူရို့ကို ဆန့်ကျင်သောအားဖြင့် မိမိရို့၏ ခြီဖဝါး၌ ကပ်နိန်သော မြီမှုန့်ကို ခါချပြီးလျှင် ဣကောနိမြို့သို့ ခရီးဆက်ကြ၏။ 52 အန္တိအုတ်မြို့ ယုံကြည်သူများသည်လည်း ဝမ်းမြောက်ခြင်းနှင့်လည်းကောင်း၊ သန့်ယှင်းသောဝိညာဉ်တော်နှင့်လည်းကောင်း ပြည့်ဝကြလေ၏။

*13:1 ဟေရုဒ်၊ ဟေရုဒ် အန္တိပ၊ ဂါလိလဲပြည်ကို အုပ်စိုးသူ (ရှု လု ၃.၁)။

13:18 သည်းခံတော်မူခ၏၊ အချို့မူရင်း လက်ရီးမူကျမ်းများတွင် သူသည် ကျွေးမွေးစောင့်ရှောက်လေ၏၊ ဟူ၍ ပါဟိ၏။

13:24 မာ ၁.၄; လု ၃.၃

13:25 ယော ၁.၂၀; မ ၃.၁၁; မာ ၁.၇; လု ၃.၁၆; ယော ၁.၂၇

13:29 မ ၂၇.၅၆–၆၁; မာ ၁၅.၄၂–၄၅; လု ၂၃.၅၀–၅၆; ယော ၁၉.၃၈–၄၂

13:31 တ ၁.၃

13:51 မ ၁၀.၁၄; မာ ၆.၁၁; လု ၉.၅; ၁၀.၁၁