3
Waŋganynha yan dhuwal dhukarrnydja märr-nhirrpanminyawurrnha yan
Faith is the only way
Galatians 3.1-14
Nhä nhuma dhuwal wäŋa Galatjiyawuynydja* yolŋu walal bawa'mirra walal! Dhuwal nhumalany yolŋuy walal nyirawunum muka? Bili muka ŋarra gan ŋunhi lakaraŋalnydja nhumalaŋgal, ŋunhi nhaltjarr ŋayi Djesu-Christ dhiŋgaŋal ŋunhiliyi ŋunhi dharpaŋur mälakmaranhawuyŋur. Go, mak lakaraŋun walal ŋarrakal dhuwandja ŋunhi waŋganydja gämurru': nhaltjarr ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny gurruparnydja nhumalaŋgal nhanŋuwuynydja ŋayi Dhuyu-Birrimbirrnha. Nhaliy romdhuny? Ŋuriŋiyi ŋunhi nhuma gan romgu-malthurr ŋurikiyi ŋunhi Mawtjitjkalaŋuw* romgu, wo nhuma ŋunhi ŋäkula dhäwun nhanukalaŋawuynha Djesu-Christkalaŋawuynha bala nhuma gan märr-yuwalkthinan nhanŋu? Nhä nhuma dhuwal, ḻiya-bawa'mirr mala? Nhumany ga dhuwal guyaŋa yanbi nhuma dhu djäma dhuwaliyi dhawar'maram, ŋunhi nhaltjarr ŋayi Dhuyu-Birrimbirryu ŋurruyirr'yurr dhiyaliyi ŋunhi walŋaŋur nhumalaŋgal? Bäyŋu yan nhuma dhuwal marŋgithinany muka, ŋunhi nhä nhuma gan märraŋal ŋäthil? … yuwalktja balaŋ nhuma dhuwal marŋgimirra. Ma, biyakun lakaraŋun walal ŋarraku. Ŋunhi ŋayi God-Waŋarryuny gurrupar nhumalaŋgal, nhanŋuwuynydja ŋayi Dhuyu-Birrimbirrnhany, bala ŋayi gan ŋunhi djäman nhumalaŋgal ŋunhi ŋula nhäny mala rom manymaktja ŋoy-ganyim'thunamirrnydja. Nhaliy ŋunhiyiny romdhu ŋayi God-Waŋarryu bitjarryiny djäma, bili nhuma dhäruk-märraŋal ŋunhi Mawtjitjkuŋ* rom gurrupanawuy, wo ŋunhi nhuma dhäwun ŋäkul Djesu-Christkalaŋawuynha, bala yan nhuma märr-yuwalkmirriyinan nhanukal?
Yo, ŋunha ga ŋunhi ŋäthiliŋuynydja djorray' lakaram bitjan; ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu Yipurayimnhany* dhuwurr-dhunupany lakaraŋal, bili ŋayi ŋunhi märr-nhirrpanmin nhanukal God-Waŋarrwal. Ga dhiyakuny muka nhuma marŋgi, ŋunhi dhu ŋula yol yolŋu märr-nhirrpanmirr nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja ŋayiny dhu ŋunhiyiny yolŋu balanyan nhakun gäthu'mirriŋun nhanŋun Yipurayimgun. Ŋäthil muka yan ŋunhi ŋäthiliŋuy djorray' gan lakaraŋalnydja, ŋunhi manymaktja dhäwu, yurrnha gan dhuwal limurruŋgalaŋumirrnydja walu maḻŋ'thurr. Ŋunhi ŋayi dhu God-Waŋarryu dhuwurr-dhunupany lakaram yolŋunhany walalany ŋunhi walal Djan'tayil* mala, ŋuriŋiyin bili yan waŋganydhun romdhuny, märr-yuwalkthinyaraynha yan. Bili bitjarr ŋayi ŋunhi God-Waŋarrnydja waŋan Yipurayimguny ŋunhiliyiny ŋunhi ŋäthiliŋuŋurnydja djorra'ŋur gam', “Ŋarraku dhu ŋayaŋu-guŋga'yunamirrnydja rom dhawaṯthun, ŋunhi wiripurruŋguny bukmakkuny yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal ga nhina dhuwal wäŋaŋur malaŋumi buku-ḻiw'maram, nhokalaŋuwurrnha.” Yo, ŋunhi ŋayi Yipurayimdja märr-yuwalkmirriyinany God-Waŋarrwalnydja, bala yan ŋayi märraŋala ŋunhi ŋula nhäny mala manymaktja nhanukuŋuny Waŋarrwuŋuny. Ga ŋuli dhu ŋunhi ŋula yol yolŋu bitjandhiyiny märr-yuwalkmirriyirr nhakun Yipurayimdja, ŋayiny dhu ŋuriŋiyiny yolŋuy ga bitjandhiyi bili yan märram nhanukuŋ God-Waŋarrwuŋ, ŋunhi ŋula nhä malany manymaktja.
10-11 Ga yalalaŋumirriynydja ŋunhi dhä-dhawar'yunamirriynydja, ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarryuny dhä-gir'yurra ŋunhiyinhany yolŋuny ŋunhi ŋayi ŋuli ga mirithirr yan birrka'yun ŋayaŋu ŋamatham ŋanya God-Waŋarrnha, malthun ŋuli ga yan ŋurikiyi bili Mawtjitjkalaŋaw* ŋäthiliŋuw romgu. Bili ŋunha ga ŋäthiliŋuŋurnydja djorra'ŋur waŋa bitjan gam', “Ŋuli ŋayi dhu ga yolŋuy yakany dhäruk-märram nhä mala ŋunhi bukmak rom ŋunhi marrtji dhärra biliŋuwuynha wukirriwuynha ŋunha Mawtjitjkal Romŋur, ŋunhiyinhany yolŋuny dhu dhä-gir'yunna yan.” Yo bäyŋun ŋayi dhu ga ŋunhi yolŋuy ŋayaŋu-ŋamatham God-Waŋarrnha ŋuriŋiyiny ŋunhi ŋayi dhu ga malthun ŋurikiyiny bili yan romguny, bili ŋayi ga ŋunha dhäruktja waŋa bitjanna gam', “Ŋunhiyin bili yan ŋayi dhu dhuwal yolŋunhany walŋakum, ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu ŋanya bilin ŋayaŋu-dhunupan lakaraŋal märr-nhirrpanminyawurra yan ga bilin.”
12 Ŋayiny ga ŋuriŋiyiny ŋäthiliŋuynydja romdhu dhawu'-nhirrpan walŋa ŋurikiwurruŋgun bili yan yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal ŋuli ga mirithirr malthun ŋurikiyin bili yan romgu malaŋuw bukmakku yan. Ga märr-yuwalkthinyarawnydja ŋayiny ga ŋunhiyiny rom yaka'yunna. 13 Yurr ŋayiny ŋunhi Djesu-Christthuny buluyi limurruny roŋanmaraŋal beŋurnydja ŋunhi God-Waŋarrwalnydja dhä-gir'ŋur, ŋunhi ga lakaram ŋuriŋiyi ŋäthiliŋuy romdhu. Ŋayin ŋunhi Djesu-Christthun djaw'yurr limurruŋguny dhä-gir' nhanukiyingala ŋayi rumbalyuny. Bili bitjan ŋuli ga ŋunhi ŋäthiliŋuŋurnydja djorra'ŋur dhärra wukirriwuynydja gam', “Ŋuli dhu ŋunhi yolŋuy märram dhä-gir'yunawuy, ŋanyanhany dhu ŋal'maram dharpalila mälakmaranhawuylila, märr ŋayi dhu dhiŋgaman, ga ŋunhiyiny dhä-gir'yunawuy nhanukuŋun yan God-Waŋarrwuŋun.” 14 Yo, Djesu-Christnha ŋunhi ŋayipin gurrupanminany ŋanyapinyan ŋayi balayiny God-Waŋarrwalnydja dhä-gir'lil, bäynha limurrnydja, märr ŋulatjarryiny romgurr ŋayiny ŋunhi God-Waŋarryuny gurrupara nhanŋuwuynydja ŋayi ŋayaŋu-guŋga'yunamirrnydja ŋurikiwurruŋgun yolŋuw walalaŋ ŋunhi Djan'tayilwun* bäpurruw mala, ŋunhi gan ŋunhiyi ŋayaŋu-guŋga'yunamirrnydja ŋorran nhanukiyinguŋun God-Waŋarrwuŋun dhawu'mirr nhanŋuwuy Yipurayimgu.* Märraŋalnydja ŋayi ŋunhi Djesu-Christthuny dhä-girny'tja nhanukuŋ God-Waŋarrwuŋuny limurruŋgun dharapul-djaw'yurr, märr ŋayi dhu God-Waŋarryuny gurrupanna limurruŋ Dhuyu-Birrimbirrnydja ŋunhi ŋayi dhawu'-nhirrpar ŋäthil.
Lakaram ga Rombuy ga Dhawu'-nhirrpanminyawuy
The Law and the Promise
Galatians 3.15-18
15 Marrkapmirr walal ḻundu walal ŋarraku, dhuwal ŋarra dhu bäki rom dhuwalaŋuwuynha munatha'wuy limurruŋgun. God-Waŋarryuny ŋuli gurrupanna yan limurruŋ ŋunhi ŋula nhäny malany manymaktja, bili ŋayipi ŋuli ŋunhi dhawu'-nhirrpandja limurruny ŋunhiyiny malany. Manymak, balanya ŋayi dhuwaliyi romdja nhakun ŋuli ŋunhi märrma' yolŋu maṉḏa yoranhamirr ŋula nhaku djämaw, bala maṉḏa ŋuli dhäruktja ga yäkuny maṉḏaŋguwuy maṉḏa nhirrpanmirra djorra'lila, ḏälkuman nhakun ga ŋunhiyin romnhan, djugun' djäma maṉḏaŋguwuy maṉḏa, yakaŋuwnha bakmaranharaw. 16 Yo, God-Waŋarryu ŋunhi dhawu'-nhirrparnydja Yipurayimnha ga mala-ŋurrkanhawuynha nhanŋu, ŋunhili ŋäthiliŋuŋurnydja dhuyuŋur djorra'ŋur, ga yaka ŋayi gi ŋunhi biyakuny lakaraŋ gam' “Mala-ŋurrkanhawuywuny walalaŋgal nhanukalaŋuw”, yakayi dharrwawnydja ŋany “mala-ŋurrkanhawuywu” mayali' waŋgany yan yolŋu ŋunhi ŋayi Maŋutji-dhunupayanhawuynha Djesu-Christnha. 17 Ga bitjanna ŋarra ga dhuwal nhumalaŋ lakaramany gam', ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu dhawu'-nhirrparnydja ŋunhi gumurrkunhaminyawuynydja rom nhanukalnydja Yipurayimgalnydja, ŋunhiny wiyinŋuwnha yan ŋayathanharaw. Ga yalalan ŋayi ŋunhi romdja nhanŋuwuy ŋayi gurrupar Mawtjitjkalnydja bäy ŋayi 430-dhuŋgarra djuḻkthurr. Ga yakan ŋayi ŋunhi ŋuriŋiyiny romdhuny bakmaranha wo bilmaranha ŋunhiyiny ŋunhi ŋurruŋunhany dhawuny' nhanŋu God-Waŋarrwu. 18 Ga ŋuli ŋayi dhu ga ŋunhi God-Waŋarryu mundhurr mala gurrupan limurruny bili limurr ŋuli ga ŋunhi Mawtjitjkalaŋuwnydja yan romgu malthun, ŋuriŋiyiny ga maŋutji-lakaram ŋunhi ŋunhiyiny mundhurr mala limurr ŋuli märram ŋunhiyiny yakan romgurr dhawu'-nhirrpanminyawurrnydja ŋunhi maṉḏa ŋäthil djäma God-Waŋarryu ga Yipurayimdhu. Yo, ŋulatjarryi bili yan ŋunhi dhawu'-nhirrpanminyawurr romgurr ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny gurrupar ŋunhiyiny mundhurr nhanŋuny Yipurayimguny.
Lakaram ga garrpinawuynha yolŋuny ga djamarrkuḻiny'
Slaves and Children
Galatians 3.19-20
19-20 Yo, Nhän nhakun ŋayi dhuwali gämurruny' dhiyakiyiny ŋunhi Mawtjitjkalaŋuwnydja* romgu? Yän ŋayi ŋunhi dhuwaliyiny romdja ŋapalila ŋal'yurr, märr ŋayi dhu ga dhiyaŋiyiny limurruŋ milkuman ŋunhi nhä dhuwal yätjkurr rom. Ga dhärranhany ŋayi balaŋ ganha dhuwaliyi romdja, ga yän bili ga ŋayin ŋunhin mala-ŋurrkanhawuynha nhanukuŋ Yipurayimguŋ* bunan, ŋunhiyin yolŋu ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu dhawu'-nhirrpar ŋanya. Yo, yuwalktja ŋunhi romdja yaka nhanukiyinguŋuny God-Waŋarrwuŋuny gurrupanawuy, ŋunhiyiny gan dhuwal God-Waŋarrwal djiwarr'puyyu yolŋuy lakaraŋal nhanukalnydja Mawtjitjkalnydja, bala ŋayiny Mawtjitjthuny gan yorrnha gurrupar yolŋuwnydja walalaŋ.
God-Waŋarrwu dhawu'-nhirrpanminyawuy ŋäthiliŋu Rom
God's Covenantal Law
Galatians 3.21—4.7
21 Yo, ga nhämirra ŋunhi Mawtjitjkuny ŋäthiliŋuny rom, gänaŋ'thuna ga beŋurnydja ŋunhi God-Waŋarrwalnydja dhawu'-nhirrpanminyaŋurnydja romŋur? Yäw, bäyŋu warray, bili ŋuli balaŋ ŋayi God-Waŋarryu lakaranha yolŋu'-yulŋuw ŋunhi romdja ŋunhi walŋakunhamirr, bala ŋunhiyiny balaŋ ŋayi God-Waŋarryuny limurrunhany dhuwurr-dhunupan lakaranha, ŋunhi limurr balaŋ ganha malthunany ŋurikiyi romguny nhanukalaŋaw mirithinyany. 22 Yurr ŋunha ga ŋäthiliŋuynydja djorray' lakaram bitjan warray gam', ŋunhi bukmaknha ga dhuwal yolŋuny walal nhina buku-ḻiw'maramany wäŋakurrnydja malaŋuwurr ganydjarrŋurnydja dhuwurr-yätjkurruwala. Ga ŋunhiyiny mala ŋunhi mundhurr ŋunhi ŋayi gan dhawu'-nhirrparnydja, ŋunhiny ŋurikiwurruŋgun bili yan yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal gan märr-nhirrpanmin Djesu-Christkala.
23 Ŋäthilnydja baman'tja, yurrnha limurr gan ŋunhi märr-nhirrpanmin Djesu-Christkalnydja, ŋayiny gan ŋuriŋiyiny ŋunhi ŋäthiliŋuynydja Mawtjitjkalnydja romdhu limurruny mirithin yan dhika garrwi'yurr, ga yän bili ga dhuwaliyi ŋayi märr-nhirrpanminyawuy maḻŋ'thurr warraŋulthin. 24 Ŋayiny ŋunhiyiny romdja balanyan nhakun marŋgikunhamirra limurruŋ, ga bäy ŋayipi ga Djesu-Christnha bunan, märr limurrunhany ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny ŋayaŋu-dhunupan lakaraŋal bala märraŋala, ŋunhi limurr märr-yuwalkthinany nhanŋuny Djesu-Christkuny. 25 Ga ŋunhi ŋayi dhu ŋula yol yolŋu märr-yuwalkthirr nhanŋuny Djesuwnydja, bala ŋunhiyiny dhu romdja bäyŋun nhakun buluny nhanŋu marŋgikunhamirr.
26 Yo, dhiyaŋuny bala nhumany dhuwal nhanŋuwuynha God-Waŋarrwun yan djamarrkuḻiny', bili ŋuriŋiyin ga lakaram, ŋunhi nhuma märr-yuwalkthinany Garraywal, bala yan nhuma märr-nhirrpanminan nhanukal. 27 Ŋunhi nhuma gan buku-ḻuptja märraŋal, ŋunhiyiny nhumalaŋ romdja ga gakalny'tja wiripuŋuyinan bilyurr, bitjarra nhakun yolŋuy ŋuli ŋäthiliŋuny moy'mirrnydja girri' ḻarrmaraman, bala ŋayi ŋuli nhirrpandja yuṯan ḏarrtjalknha. Yo, ga nhinanany nhuma gan ŋunhi, balanyan bili yan nhakun ŋayipin Djesu-Christnha. 28 Ga bäyŋun limurr dhuwal barrkuwatjtja bäpurru, Djuw* mala ga ŋunhiwurr ŋunhi Djan'tayil* mala. Ga ḏapmaranhawuynydja dhuwal yolŋu bäyŋuyi barrku ŋurukalnydja ŋunhi baḻanydjarratjarrawalnydja yolŋuwal. Ga bitjandhi bili ḏirramuny dhuwal bäyŋuyi yan barrku miyalkkalnydja. Ga bukmak yan limurr dhuwal ŋunhi märr-yuwalkthinyamirrnydja mala waŋganyŋura yänan, bili ŋayin ŋunhi Garrayyun limurrunhany waŋganyguŋal. 29 Ga ŋunhi ŋali yuwalktja Djesu-Christkuny yolŋu ŋunhiyiny ŋali nhanukala Yipurayimgala* yarraṯaŋurnydja, bala limurr dhu ga ŋunhi märraman yanan nhanukuŋ ŋunhi ŋula nhäny mala manymaktja, bili limurrunhany ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu dhawu'-nhirrparyi, bitjarr bili nhakun ŋayi gan Yipurayimnha gurrupar nhä malany ŋäthil.
* 3:1 Galatians * 3:2 Moses * 3:5 Moses * 3:6 Abraham * 3:8 Gentiles * 3:10-11 Moses * 3:14 Gentiles * 3:14 Abraham * 3:19-20 Moses * 3:19-20 Abraham * 3:28 Jews * 3:28 Gentiles * 3:29 Abraham