6
Buunggawa ngarraaḻirr-maṉngulg-jinyung.
Matthew 12:1-8, Mark 2:23-28
Wurrugu marri anubanila-wala, ngarrubagi-rruj ngarraaḻirr-maṉngulg-duj, na-Jesus anubani-yung ni-jarrarrangi banila-yung wu-warradiynjini-rruj wuḏal. Warruburru-yung wurru-marrbuy-maa-yinyung bagala-yung wurru-ral-ngarrgiwaa marri wurru-ral-wuyudangi anu-ḏal. Nga anubanila aḏaba wurru-nguni.
Yagu wugurraayung mulung-arrgi-yung warra-Pharisee warra-nayn nga wurru-yamayn, “Nurru-yaminggarrina, aadanu-maynji numburru-waṉbina-maynji ngarraagi-rruj ngarraaḻirr, aadanu wiijamana wiij-galadi-wina.” Dani-yung wurru-yamayn.
Nigaayung na-Jesus wani-yamijgayn, “Yuga nugurru waari nimbirri-nani ana-wubiba-rruj, niga na-David marri warruburru-yung nigawi-nyinyung warra-waḻya-waḻya wugurru wurru-marryaadangi. Marri anubani-yung wurru-yanggi wubani-wuy na-God-guy wubani-wuy a-wumurrng. Marri warruburru-yung warra-priest, yagu burru-yung-bugij wurru-nguni anubani-yung ana-maṉngulg anu-ḏayn anubani-yung na-God-jinyung-duj ana-wumurrng. Yagu anubani-yung na-David ni-miyn, marri waniini warruburru-wuy nigawi-nyinyung warra-waḻya-waḻya, marri wurru-nguni wugurru. Yuga anaani-yung nugurru nirri-nani? Yaani nga ngaya-waj na-Niwiyayung na-Wurrujung-jinyung, ngaya-waj yaani nga nga-buunggawa-mana aḏaba ngarraagi-rruj ngarraaḻirr-maṉngulg.” Dani-yung ni-yamayn na-Jesus.
Nubagi-yung ni-warra-guṉḏa-guṉḏa a-marang.
Matthew 12:9-14, Mark 3:1-6
Anubani-yung ngarraaynbaj-duj ngarrubagi ngarraaḻirr-maṉngulg, anubani-yung ni-yanggi wubani-wuy a-synagog-guy, nga bagu wani-magaa. Nga bagu waḻyinyung naagi ni-burri, a-walawalama-wala niga ni-warra-guṉḏa-guṉḏa ana-marang. Warraawurru-yung warra-yiyini-yinyung ana-lhaawu-runggal marri warra-Pharisee wunu-nani wunu-dhi-nani na-Jesus. “Yuga naadagu anu-maṉdhang niga, ngarraagi-rruj ngarraaḻirr-maṉngulg-duj yuga? Ari niga ani-mijgalmina yadhu.” Dani-yung wurru-yamayn wugurru, nguynju yadhu anaani ambani-lhajbini wugurru.
Na-Jesus niga ni-marrbuy aḏaba anaani wurraawanggini-yinyung wugurru. Anaani niga nu-magayn aḏaba nubagi-yung naarra-guṉḏa-guṉḏa-yinyung na-waḻyinyung, “Baaṉiyn ngayawi-wuy, nga yaaji ba-lhangang nagang.” Anubani ni-ḻaḻagiiyn, ni-jarrarriyn nga bagu ni-lhangayn nigawi-rruj.
Na-Jesus aḏaba anubani wani-magayn warruburru-wuy warra-mulung-aynbaj-guy, nga ni-yamayn, “Ngaya anaani ngana-yandhawiwanjii nugurri-wuy aḏaba. Anaani ana-lhaawu-runggal, wu-yaminggarrina yuga wu-yambina? Yuga anaani ngaambu-yaminggarrina ngarraagi-rruj ngarraaḻirr-maṉngulg? Yuga ngaambu-waṉbina maaḻamburrg, yagu ngaambu-waṉbina aladi? Yuga warrubawi-yung ngaamba-wiri-gang yagu warrubawi-yung ngaamba-ngawijgang?” Dani-yung ni-yamayn.
10 Anubani ni-warra-garranggaa wani-nani wugurru. Marri anubani-yung nu-yamijgayn nigawi-wuy na-waḻyinyung-guy, “Bawu-lharraalhijgang nugawi-nyinyung ana-waṉja.” Nga nigaayung niwu-lharraalhijgayn. Marri anubani-yung ana-marang ni-marang-maṉdhiiyn aḏaba ana-marang naagi-yung.
11 Yagu warruburru-yung wugurraayung warra-wurru-wurruj wunu-wurrij-bang-bindiyung niga. Anubani aḏaba wuu-yambiynjini yuuguni, wuu-yanga-yanguynjini. “Yuga naagi ngaanu-yaminggarrijgang aḏaba niga?” wurru-yamayn.
Na-Jesus ambani-lharrgang nigawi-nyinyung warra-12 wurru-marrbuy-maa-yinyung.
Matthew 19:1-4, Mark 3:13-19
12 Anubani-yumbaa niga ni-yanggi, niidadangi buguni ama-ṉuga-wuy. Anubagu aḏaba nu-yambini na-ninyarra-yung-guy na-God. Nga bagu aḏaba niga nu-yambini niwu-mal-dharrmi…yn, niga nu-yambini. 13 Yingga anubani-yung waabirrarra-bini aḏaba. Wanii-gaḏiyn warruburru-wuy wurru-marrbuy-maa-yinyung. Marri niga ni-wajbarini warraawurru-yung 12. Warraawurru-yung niga wani-mijguni wugurru, wirri-lhaawu-yarrijgini-yinyung wugurru.
14 Yaawurru-yung yigaj warru-mu-muwaj. Simon, nu-mayayn Peter, marri Andrew, na-nilharri-yung na-Peter-yinyung, James, marri John, Philip, Bartholomew, 15 Matthew, Thomas, James na-niwiyayung na-Alphaeus-jinyung, Simon Peitriyat, 16 Judas na-niwiyayung na-James-inyung, marri Judas Iscariot, wurrugu marri naagi-yung anu-minbini niga na-Jesus.
Warraarrawindi amburru-yaarri na-Jesus-guy.
Matthew 4:23-25
17 Anubani-yung aḏaba, naagi-yung na-Jesus anubagala mana-ṉuga-wala wurraanggarra-ngu-dhirridangi niga. Wugurraayung bagu mulung-arrgi-yung wurru-marrbuy-maa-yinyung wurraarra-garra-lhi aḏaba aa-bayway-rruj, wunu-rangarrangi niga. Nga warraawurru-yung arraarrawindi bagu wurru-burri wunaa-garranggaa wunu-rangarrangi. Marri arraarrawindi anubani ana-lhal-aynbaj-gala-yinyung bagu wugurraayunggaj wurru-burri. Anubani-yinyung ana-lhal ana-Judea, marri anubani ana-Jerusalem-gala, marri wu-ridiynjini-yinyung ana-lhal a-Tyre marri a-Sidon-jinyung, wubani-yung yaga wu-lhal-ngu-burri-yinyung ama-lhagayag-duj.
18 Anubani-yung wuu-ngarra-balangi aḏaba bagu. Marri wunu-ngaynbandangi niga nguynju yadhu amburraawanggini, marri amburru-maṉdhini yungguyung wubani a-wudhangurrg-gala. Warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung wurraarra-waṉagaa aalaaladi-yinyung man.gurrg, wanggaabalguyungaa-yinyung wugurru. Marri anubani-yung aḏaba wurru-maṉdhini wugurru. 19 Warraawurru-yung warraarrawindi wunu-ngaynbandangi ambunu-waṉagaa niga, anaani yamba niwu-waṉagaa lhuḏ, wu-rabalangi nigawi-wala, marri yungguyung wugurru wani-maji-waa niga.
Na-Jesus ani-yambina warra-wurru-wurruj-guy.
Matthew 5:1-12
20 Na-Jesus ni-warranggayn warruburru-yung-guy wurru-marrbuy-maa-yinyung-guy. Wani-yamijgayn niga, “Nugurru aadanu nurraambalalari yamba, niga na-God naniigajij-majgaa aḏaba aadanu. Nugurru aḏaba nigawi-nyinyung aadanu warru-mandag.
21 “Nugurru aadanu nurru-marryaadii-yinyung, na-God niga anaani-yung aadanu naniigajij-majgaa aḏaba. Wurrugu marri aḏaba anubanila, numburru-waḻarrang aadanu.
“Nugurru aadanu nurru-ruguna-yinyung, na-God naniigajij-majgaa niga. Wurrugu marri aḏaba anubanila, numburru-ngarrmana nugurru.”
22 Na-Jesus naagi-yung ni-yambini-wugij wugurri-wuy. “Warra-wurru-wurruj-maynji nugurru nambambi-wurrij-bangana, yagu anubani-yung God niga-waj nambaniigajij-majgana nugurru. Warra-wurru-wurruj nugurru anubani-yung nambi-mayana, wurru-yamana, ‘Nurru-lhalmarr yamba nugurru.’ Marri anubani nambi-warra-yamawana marri nambiiladi-yamawana nugurru, yagu yamba nugurru aadanu ngayawi-nyinyung yamba aḏaba, ngaya yamba anaani na-Niwiyayung na-Wurrujung-jinyung. 23 Aadanilu-wala, anubani-yung numburru-waḻaaḻarrii aḏaba, marri numburru-wan.ngana aḏaba, nugurru yamba nurru-waḻaaḻarrii aadanu. Nugurru nani-yayn yamba runggal-windiyung bayarra anubanila anaarrwar-wala, ana-wumala-wala. Nguynju yaga warruburru-yung warra-miyn-ngambara-waj, warraa-gaṉbini warruburru-wuy wunaa-ja-jambini-yinyung na-God, warraa-gaṉbini wudani-yung-jii wugurru.”
24 Naagi-yung na-Jesus ni-yambini-wugij. “Yagu nugurru aadanu nurraambalal-windiyung, anubani-yung niga na-God nambaniimbulijgang nugurru aadanu. Marri aḏaba ana-bayarra danu nga nirri-waṉagana, wu-jadugiiyn aḏaba.
25 “Marri nugurru aadanu nurru-waḻarranjii-yinyung ana-marrya, anubani na-God niga nambaniimbulijgang aadanu. Wurrugu marri, nugurru aadanu numburru-marryaadii.
“Marri nugurru aadanu nurru-ngarrmana-yinyung, anubani na-God niga nambaniimbulijgang aadanu. Wurrugu marri anubani numburru-ruguna, marri numburru-nyadii-windiyung aadanu.
26 “Warruburru-yung-maynji warraarrawindi ambuu-yamana-maynji nugurru aadanu nurru-mamanunggu, yagu niga na-God anubani-yung nambaniimbulijgang nugurru aadanu. Warruburru-yung anu…bani-yunggaj wurru-yambini, ‘Anaani na-God-jinyung ana-lhaawu,’ wurru-yamaa, yagu waari, anubani-yung wurraawaḻangi wugurru. Yagu warruburru-yung yingga wugurraayung warra-miyn-ngambara, ‘Wurru-mamanunggu,’ wurru-yamaa, wugurri-wuy warruburru-yung-guy wurru-yamba-yambini-wuy.”
Yagi ngarraa-gaagijgi.
Matthew 5:38-48, 7:12
27 Na-Jesus naagi-yung niga ni-yambini-wugij. “Anaani ngana-magana nugurru aadanu nurraawanggina-yinyung, warrubawi-yung nurraabalguyungaynjina-yinyung nugurri-wuy, nugurru nambarraa-ḏamarr-ngu-burraa aadanu. Warrubawi-yung-maynji nambambi-wurrij-bangana nugurru, warrubawi-yung nambarra-man.galagana wugurru. 28 Warrubawi-yung-maynji ambunu-yandhawiwanjii-maynji niga na-God, nigawi-wuy, nguynju yungguyung anaaladi anggu-waṉiyn nugurri-wuy, nugurraayunggaj numbunu-yandhawiwanjii na-God, nguynju yadhu ‘bambaagajij-majgana yadhu wugurru.’ Warrubawi-yung ambu-waṉbina-yinyung anaaladi nugurri-wuy, numbunu-yandhawiwanjii na-God, ambani-maṉmani yungguyung warrubawi-yung.
29 “Warrubawi-yung-maynji warraaynbaj ambi-ramarra-wadjang nagang, ngijang anubani-yung ba-ramarra-wiḻibiḻingiyn aadanu, ambi-ramarra-wadjang aaynbaj-gala ngijang. Warrubawi-yung-maynji ambii-jarina-maynji mana-yaaḻi, yagi ngijang warrubawi-yung barra-lhambu nagang, manubama-yung-maynji ngijang mana-wirrig ambii-jarina wugurru. 30 Warraaynbaj-maynji ambi-yandhawiwanjii nagang, warrubawi-yung bambiiyn. Warrubawi-yung-maynji ambii-jarina nugawi-wala, yagi warrubawi-yung barra-yandhawiwi, nimbii-gaagijgi nagang, yagi barra-yami aadanu.”
31 Naagi-yung na-Jesus ni-yambini-wugij niga. “Nambarra-maṉmani warra-wurru-wurruj, nguynju narra-ngaynbandii nambambi-maṉmani nugurru aadanu.
32 “Warra-mulung-arrgi-yung nambi-ngaynbandii. Yuga warrubawi-yung narra-ngaynbandii bawi-yung-bugij? Waari anaani anggiij-mamaaḻang-magaa anaani-yung aḏaba. Wugurraayunggaj burru-yung warraalaaladi-yinyung wurru-yamana yingga aadanu, wiij-nguynju. Warruburru-yung wugurru warra-ngaynbandii warra-mulung-arrgi-yung-guy, warra-ngaynbandii-yinyung yagu wugurri-wuy wuu-yamana dani-yung.
33 “Warrubawi-yung warra-mulung-arrgi-yung nambi-man.galagana nugurru. Nugurru-maynji nambarra-man.galagana warruburru-yung-bugij-maynji, waari aadanu anggiij-mamaaḻang-magaa anaani-yung. Wugurraayung warruburru-yung warraalaaladi wurru-yamana aadanu, wiij-nguynju yingga.
34 “Marri nambarriiyii-maynji nugurru warruburru-yung-guy, nugurru aadanu yamba nurru-marrbuy nambarraa-gaagijgiyn, burru-yung-bugij, waari wugurru aadanu anggiij-mamaaḻang-magaa anaani-yung. Warruburru-yung warraalaaladi wurru-yamana aadanu, nguynju yadhu anubani-yung anggiij-gagiiyn aḏaba anubani-yung.”
35 Naagi-yung na-Jesus niga ni-yambini-wugij. “Nugurru aadanu nambarraa-ḏamarr-ngu-burraa warruburru-yung nambii-ḏiyaldhii-yinyung nugurri-wuy. Marri nugurru nambarra-man.galagana aadanu. Nambarriiyii nugurru warruburru-yung-guy warra-mulung-arrgi-yung-guy. Ari numburru-wijangayii nugurru numburru-yamana, warrubawi-yung yagi anubani nambii-gaagijgi nugurru, yagu wiiya aadanu, nambarriiyii wugurru. Aadanu nugurru-waj nga numburru-waṉbina. Niga na-God anubani nambaniiyn runggal-windiyung nambani-bayarra-gang aadanu. Nugurru aadanu nigawi-nyinyung warra-mijburrayung aḏaba, naagila anaarrwar-yinyung. Anaani yamba wugurru wiijamana, niga yamba anubani-yung ni-man.galag niga warruburru-yung wuu-ḻamumundhina-yinyung marri warruburru-yung warraalaaladi-yinyung.
36 “Warrubawi-yung nambarra-man.galagana, marri nambarraagajij-garruna wugurru, nguynju anubani-yung niga naagila na-Baba anaarrwar-wala ni-yamana niga, ngarrani-man.galagana marri ngarraniigajij-garruna ngagurru.”
Yagi ngarra-lhajbu.
Matthew 7:1-5
37 Naagi-yung na-Jesus niga ni-yambini-wugij. “Nugurru aadanu, yagi narra-lhajbu, na-God nani-lhajbu-magi nugurru. Nugurru aadanu yagi warruburru-yung narra-lhajbu wugurru. Nguynju yadhu niga na-God waari aadanu nani-lhajbu niga. Bani-yung nga nambarraagajij-garruna nugurru. Nguynju yadhu niga na-God aadanu nambaniigajij-garruna niga.
38 “Marri anubani-yung nugurru nambarriiyii warra-mulung-arrgi-yung-guy. Nguynju nigaayung yadhu anubani-yung nambaniiyn, anaarrawindi windiyung aniij-mamaaḻang-jinyung, nguynju yaga anubani-yung anu-ḏal wugurru wu-ḏamadhan-mana ama-gaṉdharra-rruj yaga wu-burraa. Marri nima-jurii, niwu-waḏa-waḏaḏ-gana marri anubani nima-mani manubama mana-gaṉdharra marri nima-yaljalii, nga manubama-yung ma-lhaguḻaarrmani magurru. Marri niga anima-magayang, marri nambaniiyn ama-lharrbij-duj nugurri-rruj. Dani-yung nga, anggiijamana wugurru. Anubani-yung-maynji nambarriiyn, nugurraayung anubani-yung nambanii-gaagijgiyn na-God niga.” Ni-yamaa dani-yung niga, na-nidhaawu-yung na-Jesus.
39 Anaani-yung wani-magaa niga warraawurru-yung, wiij-bulawaa-wala. “Yuga niga nubagi-yung na-bagaḻang-aladi-nyung nubagi anaaṉa-ṉimana niga na-bagaḻang-aladi-nyung naaynbajung? Girrjag! Ari nubiṉi-yung wuguṉi ambini-rabina wubani a-gara-wuy.
40 “Warruburru-yung wugurru wurru-marrbuy-mana-yinyung, yagi warruburru-yung wugurru wunu-magi nubagi-yung-guy wani-yiyina-wuy. Yagu wurrugu marri, amburru-marrbuy-mana-maynji ana-maaḻamburrg wugurru, bani-yung amburru-nguynju warruburru-yung-jii warra-yiyini-yinyung wugurru.”
41 Naagi-yung na-Jesus niga ni-yambini-wugij. “Yagu nugawi-nyinyung-maynji na-guwaj anaaban-binyig-maynji aniwu-waṉagana niga mana-bagaḻang-duj, yagu nagang banu-bagaḻang-nayii manubami nigawi-nyinyung mana-bagaḻang. Yagu waari nagang ba-marrbuy-mang aadanu nagang nunggu-waṉagana runggal-windiyung rangag nugawi-rruj mana-bagaḻang-duj! Marri yuga anubani-yung ba-yaminggarrang? 42 Marri a-yangi yungguyung nunu-yambina aadanu nugawi-nyinyung na-guwaj, ‘Guwaj, anubani-yung maadamu ngama-ngarrgiwang mana-mangarag nugawi-wala mana-bagaḻang-gala.’ Aadanu nuynjamana. Yagu yagi nagang nunggu-ni anubani ana-rangag nugawi-rruj wu-burraa mana-bagaḻang-duj. Nagang yamba aadanu nundaambaḻaman-gina windiyung! Ana-wulhu-wulhurr wurrugu bawu-ngarrgiwang nugawi-nyinyung-gala mana-bagaḻang-gala ana-rangag, nguynju yadhu baarranggana maaḻamburrg yadhu, nguynju anubani-yung bama-ngarrgiwang manubama mana-mangarag nugawi-wala na-guwaj-gala mana-bagaḻang-gala.
Warra-dhaayurrii-yinyung warra-wurru-wurruj.
Matthew 7:15-20
43 “Anaani wiijamana. Anubani-yung ana-mamanunggu ana-rangag, anubani-yung ana-marrya-yinyung wu-burraa anubagu ana-rangag-duj, waari anubagu anaaladi anggu-burrangang anubani-rruj. Wugurraayung anubani anaaladi ana-rangag, waari anubagu ana-mamanunggu ana-marrya anu-ngugulmung anggu-gulmung-ngu-burri. 44 Anubani-rruj warra-wurru-wurruj wugurru wurru-marrbuy anubani-yung ana-rangag, aniga-yung ana-marrya anu-ngugulmung-jinyung. Yagi manubama-yung mana-maaṉbaaṉburru yagi anubagu ma-burrangi ana-rawurrumugurrumu-rruj. Marri yagi anubani-yung ana-wuyarrangaḻ yagi wu-burrangi anubagu mana-miḏaaburruburru-rruj magurru yigaj!
45 “Warruburru-yung warra-mamanunggu-yinyung wugurru warra-wurru-wurruj warruburru wurru-mamanunggu-windiyung wugurri-rruj aandhiri-rruj. Marri anubani wurru-waṉbina aambaḻaman-jinyung wugurru. Yagu warruburru-yung warraalaaladi wugurru warra-wurru-wurruj, anubani anaaladi wu-burraa wugurri-rruj aandhiri-rruj. Marri anubanila-wala, wugurru wurru-waṉbina yij-galaaladi. Anubani anaarrawindi-lhangu nugurru nurru-wawanggina-yinyung nugurri-rruj aandhiri-rruj, bani-yung nugurru nurru-yambina, nugurri-wala ana-lhaguḻa-wala, anubani wugurru ambaḻaman yagu aladi.”
Wulawaa wumurrng.
Matthew 7:24-27
46 Naagi-yung na-Jesus niga ni-yambini-wugij. “Anubani-yung ngirri-mayana nugurru nurru-yamana ‘Buunggawa, Buunggawa’. Yagu a-yangi yungguyung yuga waari numburru-waṉbang anaani ngaya nga-yambina-yinyung? 47 Warraaynbaj-maynji warrubawi-yung ambu-yaarri ngayawi-wuy marri ambu-wawanggina ngayawi-nyinyung ana-lhaawu, anubani ngambambi-yandhurrbangana ngaya, anaani ngana-magana nugurru ambu-yaminggarrang aḏaba.
48 “Nguynju yaga nubagi-yung na-waḻyinyung, niga niwu-raani anubani ana-wumurrng. Anubani-yung niga ni-rigandi, niwu-maṉdhangi alagararij, marri anubani-yung nima-maṉdhangi ṉuga. Marri anubani-yung niwu-jadugayn niga ana-wumurrng aḏaba. Anubanila-wala aḏaba, ma-ḻaḻagiiyn ngugu, marri ambamadhiyn anubani-yung ana-wumurrng. Yagu anubani-yung ana-wumurrng waari wugurru anggu-wirbirini. Yagu anubani-yung yamba niwu-maṉdhangi-windiyung maaḻamburrg niga.
49 “Yagu warraaynbaj-maynji warrubawi-yung ambu-yaarri ngayawi-wuy, arrbidi ari ambu-wawanggina-maynji ana-lhaawu, yagi-maynji warrubawi-yung ngambi-yandhurrbi ngaya, nguynju yaga nubagi-yung-jii yaga niwu-raani anubani ana-wumurrng aaban-duj yaga. Waari manubama-yung anima-burrangi mana-ṉuga ana-lhirribala. Marri manubama-yung mana-ngugu maarriyn, nga marri anubani-yung juriyn anubani ana-wumurrng wugurru. Anubani-yung lhugaajgiyalawaj anubani wu-rabini, nga anubani wu-burayiyn.” Dani-yung-galawaj ni-yambini na-Jesus, na-nidhaawu-yung niga, wani-magaa.