KUTENDEKA
BULONDOLOZI
Kutendeka i ntendeko ya bintu byonse, kabili i liina lya kitabu kya mambo mu kipingo kya kale mu bitabu byonse bili mu Biblia. Biblia ya mambo ya mu lulimi lwa Kiebrania, twebo tubambiilepo ni “Pa kutendeka.” Kilangile ntuntuko ya bintu byonse ni kukilapo miilo yaabombele Leza ni vyaatendekele bantu. Eno nsiku, balia basambiliile, tebamaninepo bintu bingi palua muntu ao palua bantu baalembele kitabu kya kutendeka ni palua musita ukyaalembeeluepo. Bange baketekeele nangue kili nga kya-ambwilue mu malembo a kale mu myaka ya 500-600 NK mu Babiloni. Bange baketekeele nangue Musa i waalembele kitabu kya Kutendeka, ni kya Kufuma, ni kya Balawi, ni kya Mpendua pamo ni kitabu kya Malanguluzi a Mizilo. Bilibyalingwilua nangue byaalembelue mu mwaka wa 1,300 ao 1,400 NK.
Mu kitabu kya Kutendeka muli mpunda ya mponvu iliyakwasia bazumizi kunvwisia Biblia, Kipingo kya Kale ni Kipingo kya Lenu. Keki kitabu kilikyatulanga kibalo vikyaingiile mu kyalo ni kutulanga bukabilo bwa bantu bwa mupususi. Keki kitabu kilikyafyula mapange akua Leza a kupususia bantu. Kaka keebo kali mu mbiko ya mambo palwakua Yesu (Kutendeka 3.15) ni palua bulayo bwakua Leza kuli Abrahamu bwa kupaala ntundu yonse ya pa kyalo (Kutendeka 12.3).
Bwipi bwa bili mu kitabu kya Kutendeka
1. Leza waalengele kyalo, ni Adamu ni Eva nga vikilandilue mu katue ka 1 ni ka 2.
2. Mu katue ka 3 kwita mu katue ka 5 mulondolwelue palwakua Adamu ni Eva, palua kibalo kyabo ni palua nvyalo yabo.
3. Mu katue ka 6 kwita mu katue ka 9 mulandilue palwakua Noa ni kibunda kikata.
4. Kabili kitabu kya Kutendeka mu katue 10 ni ka 11, mulondolwelue palua belia byaakitikile pa musita wakua Noa ni pa musita wakua Abrahamu pamo ni pa musita wa lupungu lwa Babeli.
5. Mu katue ka 12 kwita mu katue ka 50, mulondolwelue palwakua Abrahamu, palua lupua lwakue, ni palua kutendeka kwa ntundu ya Baizraeli.
A. Bwikazi bwakua Abrahamu ni mukazi wakue Sara bulembelue mu katue ka 12 kwita mu katue ka 25.
B. Bwikazi bwakua Izaaki ni mukazi wakue Rebeka bulondolwelue mu katue 21 kwita mu katue ka 28, ni kufua kwakue kulondolwelue mu katue ka 35.
C. Bwikazi bwakua Yakobo, ni bwa baana bakue pamo ni lwendo lwabo lwa kufuma ku Kanaani kuya ku Misri, bilondolwelue mu katue ka 25 kwita mu katue ka 50.
D. Mu katue ka 37 kwita mu katue ka 50 mulandilue palua bwikazi bwakua Yusufu mwana mtonua mwina Yakobo, ni vya-alukile kateeka mu Misri.
1
Ntendeko ya bintu byonse
1 Pa kutendeka Leza waalengele myulu ni kyalo. 2 Ozo musita, kyalo kyaali kyali sie kibeebeebe, kabili tekuba mwali kantu, ni nfinzi yaali yakupiliile pa menda azikile. Inzi Mweo wakua Leza*1.2 Mweo wakua Leza Maka akua Leza; waali walela peulu menda. 3 ✡1.3: 2 Bak 4.6Leza waalandile evi, “Kube kisue!” Ni kisue kya-alukileko. 4 Leza waamwene nangue kisue kyaali kyaweme. Waalekenkaniizie kisue ni nfinzi. 5 Kisue Leza waakiinikile musita wa koba, ni nfinzi waiinikile busiku. Kwa-alukile kyungulo, kabili kwa-alukile lukeelekeele. Bobo i bwaali busiku bwa mambo.
6 ✡1.6: 2 Pet 3.5Kabili Leza waalandile evi, “Kube lweleele pa bukata bwa menda pakuti lulekenkanie menda ni menda.” 7 Evi Leza waakitile lweleele ni kulekekania menda ali pensina lweleele ku menda ali mu muulu. Evio i vikyaali. 8 Lweleele Leza waalwinikile lyulu. Kwa-alukile kyungulo, kabili kwa-alukile lukeelekeele. Bobo i bwaali busiku bwa bubili.
9 Kabili Leza waalandile evi, “Menda a pa kyalo akolonghane pa nkendo imo, evi musili umoneke.” Evio i vikyaali. 10 Musili Leza wawinikile kyalo, ni menda aakolongheene pamo waenikile lyezi. Leza waamwene nangue kyaali kyaweme. 11 Kabili Leza waalandile evi, “Kyalo kimenie bikusi ni saasa uliwaseekako mbezu ilekenkeene, ni bimuti bilibyaseekako mazabo kukonkana ni misango yabyo, mazabo ali ni mbezu mukati.” Evio i vikyaali. 12 Kyalo kyaameniizie bikusi ni saasa uliwaseekako mbezu ilekenkeene, ni bimuti bilibyaseekako mazabo kukonkana ni misango yabyo, mazabo ali ni mbezu mukati. Leza wamwene nangue kyaali kyaweme. Evio i vikyaali. 13 Kwa-alukile kyungulo, kabili kwa-alukile lukeelekeele. Bobo i bwaali busiku bwa butatu.
14 Kabili Leza waalandile evi, “Misaniko imoneke mu lyulu ya kuti ilekenkanie musita wa koba ni musita wa busiku, kuti iye yali tulangi twa nsita ni nsiku ni myaka, 15 kabili misaniko iye yali mu lyulu kuti iye yasanikila pa kyalo.” Evio i vikyaali. 16 Leza waakitile misaniko ibili ikata, musaniko utaniisie uye wasanikila musita wa koba, ni ukeepeleko uye wasanikila musita wa busiku. Kabili Leza waakitile ni ntanda. 17 Leza waabiikile misaniko mu lyulu kuti iye yasanikila pa kyalo, 18 iye yateeka musita wa koba ni wa busiku, evi iye yalekenkaniizie kisue ni nfinzi. Leza waamwene nangue kyaali kyaweme. 19 Kwa-alukile kyungulo, kabili kwa-alukile lukeelekeele. Bobo i bwaali busiku bwa buna.
20 Kabili Leza waalandile evi, “Mu menda mube bilengua bikose bilibyaenda, ni mu lweleele mube byoni bilibyapupuka peulu kyalo.” 21 Leza waalengele bilengua bikata bya mu lyezi mu misango yabyo, ni bilengua bikose bilibyaenda mu menda mu misango yabyo pamo ni byoni bilibyapupuka mu lweleele mu misango yabyo. Leza waamwene nangue kyaali kyaweme. 22 Leza waabipaalile walanda bivyalane, bisanduluke ni kwizula mu menda a mu lyezi, ni byoni bisanduluke mu kyalo. 23 Kwa-alukile kyungulo, kabili kwa-alukile lukeelekeele. Bobo i bwaali busiku bwa busaano.
24 Kabili Leza waalandile evi, “Kyalo kifumie misango yonse ya bilengua bikose mu misango ilekenkeene. Nama ya kuteekua, ni bilibyayibula pansi, ni nama ya mu kisonso mu misango ilekenkeene.” Evio i vikyaali. 25 Leza waakitile nama ya mu musitu mu misango yayo, ni nama ya kuteekua mu misango yayo, ni kubalua kilengua kilikyayibula pansi mu misango yayo. Leza waamwene nangue kyaali kyaweme.
26 ✡1.26: 1 Bak 11.7Kabili Leza waalandile evi, “Ale kansi tubumbe muntu mu lukebu lwetu wapaleene ni fwefue. Kabili tumupeele buvinde bwa kuteeka masabi a mu lyezi, ni tooni twa mu lweleele, ni nama ya kuteekua, ni buvinde bwa kuteeka kyalo kyonse pamo ni bilengua byonse bilibyayibula pansi.” 27 ✡1.27: Mat 19.4; Mk 10.6; Kut 5.1-2Evi Leza waalengele muntu mu lukebu lwakue mwine. Mu lukebu lwakua Leza i mwaalengeelue muntu. Mwalalume ni mwanakazi, waabalengele. 28 Leza waabapaalile wabaana nangue, “Ale vyalane musanduluke. Izuzie kyalo ni kukinasia. Muye mwali bakateeka ba masabi a mu lyezi, ni ba byoni bya mu lweleele, ni ba bilengua byonse bikose bilibyayibula pansi.” 29 Leza waalandile evi, “Mone namipeela kubalua saasa uli pa kyalo kyonse uliwaseekako mbezu, ni kubalua kimuti kilikyaseekako mazabo ali ni mbezu mukati kuti bikabe bya kulia byenu. 30 Inzi nama yonse ya pa kyalo, ni tooni twa mu lweleele, ni kyonse kilikyayibula pansi kili ni bukose, nabipeela maani a saasa kuti bibe bilio byabo.” Evio i vikyaali. 31 Leza waamwene nangue byonse bi-aakitile byaali byakilile kuwama. Kwa-alukile kyungulo, kabili kwa-alukile lukeelekeele. Bobo i bwaali busiku bwa mutanda.