Ɛgezɔde
Sɛʋɛi lɔɔzeizuʋɛ ma woo mɔungiti
Ɛgezɔde zɛʋɛi ɠa Abalaame mavofoda ná-wɔlɔwɔlɔ vai lɔɔzeizu ʋolu, nii tɔɔzeiɗai Zenɛze zɛʋɛi zu. Ɛgezɔde laaseigi ʋoluʋɛ ɠa ga «kulai», naa ɠa ɓɔɛzu é lo Izilayɛle nuɓusɛiti kula vai ʋa Ezipete yooi ʋa, ti ɗa ɠale ma zooi naa zu, nii GALA ge minazeɠeni la Abalaame ʋɛ. Faaɠwɛ nu wolai tanigaa ti laaʋɛ da ga GALA goo wo nui Moize ɠa é sɛʋɛi nii bɔɔlɔzu zɛʋɛai, eɠɛʋelei sɛʋɛi ɓɔɠɔgoi bosu la. Ɛgezɔde 24:4 zu, sɛʋɛʋɛ miná ʋelei Moize sɛʋɛi nii ná tanigaa zɛʋɛai la. Zozuwe 8:31 naama zɛʋɛi logɛ devei ʋa Ɛgezɔde 20:25 zu, é maaɓakpa é ɠɛ ma eɠɛʋelei sɛʋɛai la Moize ná-tɔ sɛʋɛi zu. Minazeɠe Niinɛi laaʋilɛgɛ mɔinmɔin sɛʋɛi naati ba, Moize ti zɛʋɛai, naama ʋoogi gila ka ga siɛgi zu é ɓɔɛzu la, é lo faiti ba, ti leʋeni é lo kpɔvɔ goi ʋa, nii abui ɠɛni ba, toɠa kolezu ga naama vaiti sɛʋɛʋɛ Moize ná-sɛʋɛi zu (Mak 12:26). Kɛɛʋɛ eɠɛ Izilayɛle nuiti kula vai Ezipete, naa ɠɛɛni kona waagila unsaʋagɔi ɓaa waagila unnaanigɔi ma (1.300-1.400), aisa Yesu Kilista ʋa zɔlɔɔ. Masagiti Ta-Zɛʋɛ Mɔungi zu (1Ma 6:1), sɛʋɛʋɛ miná ga Izilayɛle nuiti kula vai ɠɛɛni kona unnaanigɔ puulɔsaʋa (480) leʋeni pɛ masagi Salomɔn ná-masa fai ma ɠona naanigɔi ʋa zeeli.
Ɛgezɔde zɛʋɛi kulaʋɛ kɛlɛma, ʋelei GALA ná-minazeɠegiti makɛni la kpaan Abalaame ʋɛ, naa ʋɛɛ Izaake ta Zakɔɓe ʋa. Sɛʋɛi nii ɠa zɛbɛsu unmɔɔgi lɛɛzu, nii GALA ge kɛɛni Abalaame vofodaiti bɛ, Izilayɛle nuɓusɛiti Ezipete yooi zu (1:1—12:51). Miná ɠa GALA loni ná ná-nuɓusɛiti tuɠɔ, é ʋa ga tiye Sinayi gizei ɠɔɠɔaʋɛ, ʋɛ é tɔ mɔinmɔin feeni ná Moize ya, niiti Izilayɛle nuiti maanɛɛni ga ti ɠolo ti ʋɛ (12:1—19:25). Tɔgi naati ta dɛɛzu ʋelei Izilayɛle nuiti maanɛɛni ti ɗa ziɛ la, zalaɠaiti kula ʋelei, naa ʋoluma ʋelei seɠe ʋɛlɛ ɲadegai maanɛɛni é lo da, naa ma vaa ʋɛlɛʋɛlɛ koi pɛ ka su, minazeɠe kesui ɓalaa, GALA dɛbi vai ma zɔɔlaiti seɠe ʋɛlɛ ɲadegai wu, é ɓɔ zalaɠa ɠula zeɠeiti ba zalaɠa ɠula nuiti faa ma (20:1—31:18). Izilayɛle ná-kpakagi ʋoluma, siɛgi zu ti nikɛ yiʋoi ʋaaɠulabai ɓɛtɛni la ga kɔɔɠɔ ganigi, Moize liini ʋolu ti ɠa ta GALA (32:1—33:23). Sɛʋɛi ɠaaɓelasu ʋelei, nu kalasu ʋelei sɔɔlai niiti ta-vai wogai maazu ʋelei, ʋelei ti naati kpɛtɛni la (33:1—40:38).
Unsosuʋɛ
1. Duɔlai Izilayɛle nuiti ti ɠɛni su Ezipete yooi zu (1:1-22).
2. Moize ná-fai ta ná-eteai, eyɛsu é zeeli toli foloi ma ga é GALA ná-nuɓusɛiti unmɔɔ (2:1—4:31).
3. GALA ge faa maanɛɛnɛgiti kɛɛni ta é nimiza vaiti teʋeni Ezipete yooi zu, nii a kɛ é ná-nuɓusɛiti unmɔɔ, é ti ɠula zooi naa zu, ta é ti ɠula Falaɠɔn ná-kɔɔʋɛbɛi ya (5:1—15:21).
4. Izilayɛle nuɓusɛiti kulaai ma Ezipete ʋa, ti li Sinayi gizei ʋɔ bɛ (15:22—19:25).
5. GALA ge tɔgi veeni Moize ya, nii su vai ɠɛni ga deveiti ti ʋilɛ Izilayɛle nuiti ta-eteai ziɛ ʋelei ʋa, tɛiti ti ga GALA ná-nuɓusɛiti, ta ʋelei maanɛai ti GALA dɛbi la (20:1—31:18).
6. Izilayɛle nuiti ti ɓakani, ti woo vɔni Moize diɛ Aalɔn ma ga naa kɔɔɠɔ gani kpɛtɛ ti ʋɛ, é ɠɛ ga nikɛ yiʋoi ʋaaɠulabai kpɛtɛai ga zanugi (32:1-35).
7. Moize GALA ná-lɛbiyai ɠaani ta é deveiti feeni Izilayɛle nuiti zea, é lo seɠe ʋɛlɛ ɲadegai lo pelei ʋa, ta é ʋilɛ minazeɠe kesui ʋa, naa ʋɛɛ sɔɔlai taɠiligaa ʋa, ti zoloogai GALA dɛbi vai ma seɠe ʋɛlɛ ɲadegai wu, ta zalaɠa ɠula nuiti ta-zalaɠa ɠula zeɠeiti (33:1—40:38).
GALA Ge Izilayɛle Nuiti
Kula Vai
Ezipete Yooi Ʋa
1
(1:1—15:21)
Izilayɛle nuiti dɔɔ vai duɔlai zu
Ezipete yooi zu
1 Izilayɛle ná-doun zunuiti kaa, ti yɛni Zakɔɓe ʋolu, ti ʋa Ezipete yooi zu, ɛsɛ ta ná-pɛlɛyeɠei: 2 Luɓɛn, Simiyɔn, Levi ta Zuda, 3 Isakaal, Zaɓulɔn ta Ɓɛnzamɛn, 4 Dan, Nɛfɛtali, Gade ta Asɛɛl. 5 Zakɔɓe mavofodaiti tiegɔi ɠɛni ga nu ʋuulɔfela (70). Zozɛfe ɠɛni niina Ezipete yooi zu.
6 Zozɛfe zaani, kɛɛɠɛleaiti kpein ɓalaa, ta ti-ma ɠɛɠalamaiti kpein. 7 Izilayɛle nuiti ti ɓuɠuni, ti mɔin, ti ɠaawɔɔlɔ, ti ɗa ɠɛ nɔ ga zobobɛ nuiti. Zooi zulaaveni ga tiye.
8 Masa niinɛ zeini Ezipete yooi unda, nii é la ɠɛni Zozɛfe ɠwɛɛ. 9 É ɠɛni ná-nuɓusɛiti ma: «À wɛlɛ, Izilayɛle nuɓusɛiti ti mɔinɗa de ʋa, ti-zɛbɛi wɔɔlɔ dɔnɔi ʋa. 10 Ade li, de ɓɔɠɔ lɛ ga da ga keleɠele nuiti ta-vaa zu. De pele ɓesa ta-ɓuɠu vai luɠɔ, mazɔlɔɔ ni kɔɔ a ʋaana, ti mina ɓɔ de wɔinzeɠe nuiti ba, ti ʋa de zakpe, ti ʋa ɠula zooi ʋa naa ʋolu.»
11 Názu ɠa ti gwɛlɛma nuiti seini la Izilayɛle nuiti unda, ti ɗa ti ɓɔlɔ ga boti ɓaagiti, ti ɠɛni feezu ti ya ga maaɓaai. Pele ɠana ti taa wolaiti toni da Falaɠɔn ʋɛ, niiti ti ga Pitɔme ta Lamesɛse, anii makɛsuʋɛti. 12 Kɛlɛ tɔun ta la ɠɛna ti ɓɔlɔzu, ti maa ɓena mɔin nɔ, ti ɠaa ɗa wɔɔlɔ, eyɛsu Ezipete nuiti ti ti wɔinzeɠe. 13 Ezipete nuiti ti Izilayɛle nuiti gola zopele ɲɔuni, ti ʋɛɛ ti unga ga duɔla ɓaaɓaagi. 14 Ti eteai ɓaani ti ma ga boti ɓaaɓaagiti ti ɠɛni kɛɛzu, pɔlɔ ɠaayɔ faiti, ɓiliki loɠa vaiti, ta kpalaga wotiiti kpein, nii nɔ da ɠɛ ma wotii kpein, ti ti pɛ daani ti unma ga maaɓaai.
15 Ezipete masagi ɓɔɛni Eɓulu nuiti ta-maavie bo anzanuiti pɔ, gilagi laaseigi ɠɛni ga, Sifela, zɔi ɠɛ ga Pua, 16 é ɠɛ ti ma: «Siɛgi zu wo maaviegi wosu da Eɓulu anzanuiti pɔ bɛ, ni zunu loun ʋe, à naa ʋaa. Ni anzanu loun ʋe, à naa yɛ ná, é yɛ vulua.»
17 Kɛlɛ maavie bo anzanuiti ti ɠɛni luazu GALA ba, ti la ɠɛni kɛɛni, eɠɛʋelei Ezipete masagi boni la, ti ɠɛni doun zunuiti zɛsu vulua. 18 Ezipete masagi maavie bo anzanuiti tolini, é ɠɛ ti ma: «Lee vaa zu wo naa ɠɛɛzu, wo ɗa doun zunuiti zɛ vulua?» 19 Maavie bo anzanuiti ti Falaɠɔn wooɠaaʋoteni, ti ɠɛ ma: «Eɓulu nuiti ti-anzaiti ti la ga Ezipete anzanuiti kɛʋele, ti zulogɛ, ta doin zɔlɔɔsu pɛ, maavie bo anzanui mu ge ʋa zeeli ná.»
20 GALA ge tuya looni maavie bo anzanuiti bɛ. Nuɓusɛiti maamɔinni, ti-zɛbɛi wɔɔlɔ. 21 Tɛi maavie bo anzanuiti ti luani GALA ba, GALA ge ti-mavofodai ɠaawɔɔlɔ. 22 Názu ɠa Falaɠɔn niima levei veeni la ná-nuɓusɛi kpein zea ga: «Zunu lointi kpein ta zɔlɔɔ, wa naati pili ya ziɛ wolai Nile wu, kɛlɛ anzanu lointi kpein wa naati zɛ vulua.»

© 2023 PBT