Injili irivyoandikpwa ni
LUKA
Tanga mbere
Muandishi wa chitabu hichi ni dakitari Luka yekala msaidizi wa mtume Paulo (soma Baruwa yoandikirwa Akolosai 4:14; Baruwa ya Phiri yoandikirwa Timothi 4:11 na Baruwa yoandikirwa Filemoni 24). Piya ndiye yeandika chitabu cha Mahendo ga Mitume.
Injili irivyoandikpwa ni Luka inaonyesa kukala Mlungu anamendza chila mutu, na kukala Jesu wakpwedza duniani ili aokole chila mutu. Sura ya 19:10 Jesu mwenye anaamba, “Mimi, Mutu Yela Mlunguni, nákpwedza ili niendze na kutivya atu arioangamika.” Hasa Luka anasemurira vira Jesu arivyoterya hara ambao kala anaharirwa kukala ni enye dambi, kama atoza kodi (3:12–13; 5:27–32 na 18:9–14), na hara ambao kala anaharirwa kukala taana mana, kama ajeni (7:1–10; 9:51–55 na 17:11–19) na achetu (1:5–7, 1:26–56; 2:36–38; 7:11–17; 8:1–3; 13:10–13; 23:27–29 na 24:1–10).
Ndarira zinazohumirwa kuonyesa mendzwa ya Mlungu kpwa atu ni kama vira: Msamariya mnono (10:25–37), ngʼondzi roangamika (15:1–7) na mwana yetubu bada ya kumkosera ise (15:11–32). Mambo Luka anagosisitiza kula mwandzo hadi mwisho wa chitabu hichi ni mavoyo, kazi ya Roho Mtakatifu, kazi ya achetu kumuhumikira Jesu, habari nono kpwa achiya na msamaha wa dambi.
Maelezo muhimu kpwa chifupi
Sababu ya Luka kuandika chitabu hichi 1:1–4
Utabiri na kuvyalwa kpwa Johana Mʼbatizadzi na Jesu 1:5—2:52
Matayarisho ga kazi ya Jesu 3:1—4:13
Kazi ya Jesu hiko Galilaya 4:14—9:50
Jesu anaphiya Jerusalemu na anafundzie 9:51—19:27
Sabaa ya mwisho ya Jesu kabila ya chifoche 19:28—23:56
Jesu anafufuka na kutsembukira anafundzie 24:1–49
Jesu anahalwa kuphiya mlunguni 24:50–53
1
Muishimiwa Theofilo:
Atu anji aandika kare habari za mambo gohendeka ku kpwehu. Ahumira maelezo ga hara arioona mambo higa na matso gao kula mwandzo na ambao atangaza habari hizo. Muishimiwa Theofilo, bada ya kugachunguza gosi sawa-sawa kula mwandzo, nami náona inafwaha nikuandikire kpwa mpango, ili nawe udzionere mwenye ukpweli wa mambo hurigofundzwa.
Kuvyalwa kpwa Johana Mʼbatizadzi
kunasemwa
1:5 1 Nyakati 24:10Wakati Herode kala ni mfalume wa tsi ya Judea, kpwakala kuna mlavyadzi-sadaka mmwenga yeihwa Zakariya. Mutu hiye wahenda kazi na chikundi cha Abija. Mchewe kala ni Elizabethi, naye piya kala ni wa chivyazi cha Aruni. Osi airi kala ni atu a kumuogopha Mlungu, alunga shariya za Mlungu na malagizoge gosi bila lawama tse. Ela kala taana mwana, mana Elizabethi kala ni tasa, tsona osi airi kala ni atumia sana.
Siku mwenga, kala ni zuma ra chikundi cha Zakariya kulavya sadaka. Mila yao kala ni kupiga kura kutsambula mmwenga kuinjira Nyumba ya Kuvoya Mlungu kufukiza ubani, na siku iyo kura yamgbwerera Zakariya. 10 Wakati Zakariya kala anafukiza ubani himo ndani, kundi rosi ra atu kala rinavoya hiko kondze.
11 Phahi Malaika wa Mlungu wamtsembukira mo ndani, achiima mkpwono wa kulume wa phatu pha kufukizira uvumba. 12 Zakariya ariphomuona yuya malaika wakala na wasiwasi na achiogopha. 13 Ela malaika achimuamba, “Usiogophe Zakariya! Mlungu wasikira mavoyogo na mcheo Elizabethi andavyala mwana mlume. Nawe undamuiha Johana. 14 Ni raha ya viphi yo ndiyokala nayo, na atu anji andahererwadze ndiphovyalwa ye mwana! 15  1:15 Isabu 6:3Mlungu andamuona mutu muhimu. Ni lazima asinwe uchi wala asihumire ulevi wa aina yoyosi, na andatawalwa ni Roho Mtakatifu hangu ndanini mwa nine. 16 Na andaaelekeza Aiziraeli anji kumuogopha Mlungu wao tsona. 17  1:17 Malaki 4:5–6Andamtanguliya Mlungu na nguvu na uwezo dza viratu nabii Elija. Andaapatanisha ano baba na ana ao; andaagaluza atu asiomuogopha Mlungu kukala na maazo ga kumuogopha Mlungu na andamtayarishira Mlungu atue.” 18 Zakariya achimuuza yuya malaika, “Nindamanyadze kala mambo higa gandahendeka kpweli? Mimi ni mtumia sana na mkpwazangu naye piya ni mtumia.” 19  1:19 Danieli 8:16; 9:21Malaika achimuamba, “Mimi ni Gaburaeli, niimaye mbere za Mlungu kumuhumikira, na nkahumwa nedze nikuambire higa mambo manono. 20 Sikiza, undakala bwibwi kpwa sababu kukaamini maneno gangu, ambago gandakala wakatiwe uchifika. Kundagomba hadi higo chigokuambira gahendeke.”
21 Wakati hinyo, hara atu kura kondze kala anamgodzera Zakariya kuno akatezeka kpwadze anakaa mo ndani ya Nyumba ya Kuvoya Mlungu. 22 Ariphotuluka kondze, achikala kaweza kubisha nao. Ndipho hara atu achimanya kala Zakariya akaphaha ruwiya mo ndani ya Nyumba ya Kuvoya Mlungu. Kayaweza kugomba ela kala anabisha nao na mikono.
23 Zakariya ariphomala zumare, waphiya kaya. 24 Badaye mchewe Elizabethi wagbwira mimba. Wadzifwitsa nyumbani miezi mitsano. 25 Waamba, “Sambi Mlungu akaniterya, akaniusira waibu nriokala nao mbere za atu.”
Malaika anatangaza
kuvyalwa kpwa Jesu
26 Mwezi wa sita wa mimba ya Elizabethi, yuya malaika Gaburaeli wahumwa ni Mlungu aphiye mudzi wa Nazareti ko jimbo ra Galilaya, 27  1:27 Mathayo 1:18kpwa msichana mmwenga mwanamwali aihwaye Maryamu. Hiye Maryamu kala ni mchumba wa mutu yeihwa Yusufu ambaye kala ni chivyazi cha Mfalume Daudi. 28 Malaika ariphofika kpwa Maryamu achimuamba, “Togola we umendzwaye sana! Mlungu wakujaliya.”
29 Maryamu wayugika sana na maneno higa, na achidziuza mana ya mwadzo hinyo. 30 Malaika achimuamba, “Usiogophe Maryamu, mana Mlungu wakujaliya. 31  1:31 Mathayo 1:21Sikiza, undagbwira mimba na undavyala mwana mlume na undamuiha Jesu. 32  1:32 2 Samueli 7:12–13,16; Isaya 9:7Naye andakala mkpwulu na andaihwa mwana wa Mwenyezi Mlungu. Bwana Mlunguo andamuhenda mfalume dza mkarewe Daudi. 33 Naye andakala mfalume wa atu a chivyazi cha Jakobo hata kare na kare, na utawalawe taundakala na mwisho.”
34 Maryamu achimuuza yuya malaika, “Gandakaladze gano, na bado mino nchere mwanamwali?” 35 Achiambwa, “Undakpwedzerwa ni Roho Mtakatifu na nguvu za Mwenyezi Mlungu zindakufwinika. Kpwa hivyo ndiyevyalwa andaihwa Mtakatifu, Mwana wa Mlungu. 36 Piya umanye kala mʼbario Elizabethi ana mimba ya mwana mlume, hata dzagbwe atu kala achiamba ni tasa; phamwenga na utumiawe, huno ni mweziwe wa sita. 37  1:37 Mwandzo 18:14Mana kpwa Mlungu takuna rorosi risirowezekana.” 38 Maryamu achiamba, “Mimi ni muja wa Mlungu, naikale kama uchivyoamba.” Alafu yuya malaika achiuka.
Maryamu ayamlamusa Elizabethi
39 Phahi, bada ya muda, Maryamu waphiya mara mwenga kpwa Elizabethi, mudzi mmwenga urio myango ya Juda. 40 Wamenya nyumbani mwa Zakariya na achendalamusa Elizabethi. 41 Elizabethi ariphosikira mwadzo wa Maryamu, yuya mwana mura ndanini wasumba. Chisha Elizabethi walongozwa ni Roho Mtakatifu, 42 achikota kululu achiamba, “Wajaliwa kuriko achetu osi na hiye ndiyemvyala piya wajaliwa! 43 Ni ajabu ya viphi yo, nine wa Bwana wangu kpwedza kpwangu kunijambosa! 44 Lola! Nchiphosikira mwadzoo tu, mwanangu himu ndanini akasumba-sumba kpwa raha. 45 Wajaliwa uwe yeamini kala gandahendeka gara ambago Mlungu wakuambira!”
Shairi ra Maryamu
46 Naye Maryamu achiamba:
“Roho yangu inamtogola Mlungu,
47 na inahererwa kpwa sababu ya Mlungu Muokoli wangu.
48  1:48 1 Samueli 1:11Kpwa mana Mlungu wanionera mbazi mimi mtumishiwe mnyonje.
Hangu sambi vivyazi vyosi vindaniiha yejaliwa.
49 Kpwa sababu Mlungu wa Uwezo Wosi wanihendera mambo makulu,
naye dzinare ni takatifu.
50 Andaaonera mbazi atu amuogophao, vivyazi na vivyazi.
51 Wahenda mambo makulu na uwezowe;
waatsamula atu a mioyo ya kudzikarya.
52  1:52 Ayubu 5:11; 12:19Waausira ufalume wao afalume akulu-akulu,
na achiahenda muhimu anyonje.
53 Waamvunisa andzala na mambo manono-manono,
ela achiausa matajiri mikono mihuphu.
54 Waaterya Aiziraeli atumishie,
na achiaonera mbazi,
55  1:55 Mwandzo 17:7 1:55 1 Samueli 2:1–10Burahimu na uvyaziwe hata kare na kare,
kama vyoalaga akare ehu.”
56 Maryamu wasagala kama miezi mihahu na Elizabethi, ndipho achiuya kaya.
Johana Mʼbatizadzi anavyalwa
57 Wakati wa kuvyala uriphofika, Elizabethi wavyala mwana mlume. 58 Ndugu na majirani ga Elizabethi ariphosikira kala Mlungu akamjaliya mwana, ahererwa piya.
59  1:59 Alawi 12:3Mwana ariphokala akamala sabaa mwenga, akpwedza atu achimdeka, na atu kala analonda amuihe dzina ra Zakariya, dzina ra ise. 60 Ela nine achiamba, “Hata! Kandaihwa hivyo, ela ni aihwe Johana.” 61 Hara atu achimuamba, “Ni mʼbario ani aihwaye Johana?” 62 Phahi, abisha na mikono na ise wa yuya mwana ili amanye analonda kumuiha ani. 63 Hipho, Zakariya wavoya chibao cha kuandikira, achiandika hivi: “Dzinare ni Johana.” Na atu osi achiona ajabu! 64 Phapho hipho Zakariya achivugulwa kauli, achimtogola Mlungu. 65 Majirani osi aangalala na achiogopha. Mambo higo gaenea seemu za gambani za tsi yosi ya Judea. 66 Osi ariosikira mambo higo aririkana mwao mioyoni na achiamba, “Mwana yuno andakala mutu wa viphi?” Mana kala ni wazi kala uwezo wa Mlungu kala u phamwenga naye.
Shairi ra Zakariya
67 Alafu Zakariya ise wa Johana, walongozwa ni Roho Mtakatifu na achiaambira atu maneno ga Mlungu:
68 “Naatogolwe Bwana Mlungu wa Iziraeli,
mana wakpwedza kuterya na kukombola atue.
69 Wahurehera muokoli wa uwezo mkpwulu,
kula kpwa chivyazi cha mtumishiwe Daudi,
70 kama arivyolaga hipho kare, ariphohumira manabiige matakatifu,
71 kukala andahuokola kula kpwa maadui gehu
na atu osi ariohuzira.
72 Mlungu waamba andaonera mbazi akare ehu,
na andatimiza ahadiye takatifu.
73 Ahadiye yomlaga mkare wehu Burahimu:
74 Kukala andahutivya kula kpwa maadui gehu
na andahujaliya ili humhumikire bila wuoga,
75 piya hudzitenge kumuhumikira Mlungu,
na hulunge haki siku zosi za maisha gehu.
76  1:76 Malaki 3:1Nawe mwanangu, undaihwa nabii wa Mwenyezi Mlungu,
mana undatanguliya Mlungu kumtayarishira njiraze,
77 kuatangazira atue kukala andaaokola,
kpwa kuswamehewa dambi zao.
78 Mlungu wehu ni mpole na wa mbazi;
andahurehera mwanga wa dzuwa wa wokofu kula mlunguni.
79  1:79 Isaya 9:2Undaangʼarira atu ario jizani,
ambaro ni dalili ya chifo,
na undahuelekeza maisha ga salama.”
80 Phahi, yuya mwana wakula, na achiphera chiroho. Naye wasagala vidze-vidze hadi siku ariyotsembukira Aiziraeli chingʼangʼa.

1:5 1:5 1 Nyakati 24:10

1:15 1:15 Isabu 6:3

1:17 1:17 Malaki 4:5–6

1:19 1:19 Danieli 8:16; 9:21

1:27 1:27 Mathayo 1:18

1:31 1:31 Mathayo 1:21

1:32 1:32 2 Samueli 7:12–13,16; Isaya 9:7

1:37 1:37 Mwandzo 18:14

1:48 1:48 1 Samueli 1:11

1:52 1:52 Ayubu 5:11; 12:19

1:55 1:55 Mwandzo 17:7

1:55 1:55 1 Samueli 2:1–10

1:59 1:59 Alawi 12:3

1:76 1:76 Malaki 3:1

1:79 1:79 Isaya 9:2