लूकाल
लूकाल रासतद बेसता कबुर
इद पुस्तकमता बारेमते गिचचो परिचयम
रासतोना पोरोल: डाक्‍टर लूका
रासता कालम: इसवि सन 70
इद पुस्तकमतुन रासता लूकाल बेस डाक्‍टर मत्‍तोर. येसु तिरियसि स्वर्गमते होत्‍तस्के ई लूकाल पौलुसुनतोनि कलियसि वेल्‍लेन वर्सनदाका येसु सामिना सेवाते मत्‍तोर. येसु हासि मर्रा जीवाते तेदतंका बच्‍चोनो वर्सांकु ई पुस्तकमतुन लूकाल रासतोर. अद कालमते तियपिलुस इननोर वरोर सायाब मत्‍तोर, ओन्क येसु सामिना बारेमता निजम बेस तेळियना इंचि इद पुस्तकमतुन ओनाहाटीं रासतोर. लूकाल रासतद इद पुस्तकम वेसुड आयो. गानि येसु निजमे मनकल आसि इद दुनियाते वातोर इत्‍तदुन हुपसंता. इद पुस्तकम रासमळ मारतारित्‍ते लूकाल पवित्र आत्माता कबाह्‍क इनना इंकुंदि पुस्तकम रासतोर.
लूकाल इद पुस्तकमहेंदाल बतल वेहांतोर इत्‍ते, लोकुल्‍कुन पेन वेल्‍लेन पावरम कींता, इंका लोकुल्‍कुन पिसागोटनाहाटीं वरोन मिहगा लोहंतन इंचि अद वेल्‍लेन वर्सां मुन्‍ने वेहचि मत्‍ता. दीनाहाटींगे पेनदा मर्रि इत्‍ते येसु सामि लोकुल्‍कुन पिसागोटनोर आसि, इद दुनियाते वातोर. इच्‍चोने आयका पेन अंटोर्कुन उंदाच्‍चोने पावरम कींता. अव्टे दुनियाता नदरते सिन्‍ना जातितोर आयिर, मुर्ताह्क आयिं, वेरे जातितोर आयिर, बोरन्‍ना आयिर अंटोरपोर्रो येसु सामि उंदाच्‍चोने पावरम हुपिस्तोर. मिमेट लोकुल्‍क इद दुनियाते कदर दोर्किचकुनमळतुन होळसिसि पेनदुन बदवेरदाका अय्ते पहकिरो, अदवेरदाका मीकु पेन हियना पिस्वर दोर्को, मिमेट पेनदा राज्येमते होळियागुडा पर्रिर. बारित्‍ते बोर मनकल अय्ते सिना पिलाल्कुनालेसीं सादा-सिंपल आयाना मनसु इर्रांतोर, असंटोनाहाटीं पेनदा राज्येम मंता. हर्रि तप्‍सि होत्‍तोर्कुन पहकालय आनि ओर्कुन पिसागोटलय येसु सामि इद दुनियाते वातोर, इंचि लूकाल इद पुस्तकमते रासतोर.
बगा बतल मंता
जोहार आनि परिचयम 1:1-4
बापतिस्मा हियना योहान आनि येसुना पुटमळ, बेर्समळ 1:5–2:52
येसुना सेवा कबळता तयारिं 3:1–4:13
गालिलते येसु सेवा कबळ सुरुव कींतोर 4:14–9:50
गालिल एरियाताल येरुसलेमदाका येसुना सेवा कबळ 9:51–19:27
येरुसलेमते येसुना सेवा कबाह्‍क 19:28–21:38
येसु हासि तेदसि, स्वर्गमते होनमळ 22:1–24:53
1
लूकाल येसुना बारेमते रासंतोर
1-4 तियपिलुस सायाब,*तियपिलुस ईर वरोर पेद्‍दे सायाब आंदुर. तियपिलुस कुद्‍दु इद पुस्तकमतुन रासालय लूकांक वेहतोर. मावा नड्‍डुम येसु कीता कबाह्‍कुना बारेमते वेल्‍लेन लोकुल्‍क रासालय कोसिस कीतुर. बोर अय्ते जर्गुता आ गटनन कळ्‍कुने हूळतुर आनि पेनदा बेसता कबुरतुन कराहतुर, ओरे माकु ई पोल्‍लें एव्विचि हीतुर. माकु एव्ता पोल्‍लेन ननागुडा बेस हदविसि, परमेरका कीसि तेळियागोटकुत्‍तन. अदुनहाटीं इव अन्‍नि पोल्‍लेन बेस उंदान पज्जो उंदि नीकु रासि लोहना इंचि नाकु अनपिस्ता. दीनहेंदाल निमे बतल अय्ते करियतिनो, अदे निजम इत्‍ता संगति नीकु तेळियंता.
जकरयाल आनि एलिसिबांक संतानम दोर्कना कबुर
यहुदिया एरियापोर्रो पेद्‍दा हेरोद राजाल राज्येम कियना कालमते, जकर्याह पोरोलता यहुदि जातितोर वरोर पेर्माल मत्‍तोर. ओर आबिया इनना पेर्मालोरा गेंगुना मेंबर मत्‍तोर.ओर आबिया इनना पेर्मालोरा गेंगुना मेंबर मत्‍तोर दाविद राजाल इसोंटव इरवै नालुं गेंगुल्क तयार कीसि मत्‍तोर. अव्टे अबियाना गेंग एनमिदोव गेंग मत्‍ता. उंदि गेंगनोर एडादिक रोंडु मल्कां गुळिते वारममेळ कबळ कियुंदुर. 1 इतिहास 24:10 जकरयाहनलेह्का ओना मुत्‍तो एलिसिबालगुडा हारूनहारून ईर मूसाना दादाल आंदुर. अंटोर पेर्मालोर ईना वंसमताल वातुर. इनना पेर्माना वंसमतदे मत्‍ता.निर्गमन 29:9 ओर इव्वुरगुडा पेनदा नदरते नीतिमंतुल्क मत्‍तुर आनि सामि वेहता अन्‍नि नियमकु आनि आदेसकुन पीसि दोसेम हिलाकोंटा ताकुंदुर. गानि एलिसिबाल गोडमुर्रादि मत्‍ता. अल्‍हेने ओर इव्वुर वेल्‍लेन मातरालोर आसि मत्‍तुर अदुनहाटीं ओर्कु पिलाल्क आया हिल्‍लुर.
बस्के अय्ते जकरयाना गेंगुनोरद येरुसलेम सहरते मनना गुळिते सेवा कियना वेला वाता, अस्‍के ओर अगा पेर्माल इंचि पेनदा सेवा कीसेक मत्‍तोर. पेर्मालोरा रिवाज मत्‍ताप सिट्‍टिं वाटसि पेनदा गुळिते गुगलेम वाटालय जकरयान पेरतुर. 10 ओर गुगलेम वाटना वेलाते पलाते जमा आता अंटोर लोकुल्‍क पारतना कीसेक मत्‍तुर.§सिराप पेर्मालोर्कुंके गुळिते मनना पवित्र जेगाते होनना अदिकारम मत्‍ता. कळमातोर अंटोर पलाते पंदिरिन हिळु नित्‍तिसि मनांतुर.
11 अच्‍चोटेन ओन्क उंदि पेनदा दूता, गुगलेम वाटना गद्‍देता तिना बाजुंक नित्‍तिसि मत्‍तद दिसता. 12 जकर्याहल पेनदा दूतातुन हूळसि उल्‍किसि अर्सि इरगा वेरियकुत्‍तोर. 13 पजा पेनदा दूता ओन, “जकर्याह, वेरियमा. पेन नीवा पारतनातुन केंजता. नीवा मुत्‍तो एलिसिबाल नेला तपसि वरोर पेडन कनंता, निमे ओना पोरोल योहान*योहान इत्‍ते पेन दया हुपिस्‍ता इंचि अर्तम. इंचि इर्रा. 14 पेडल पुटताहाटीं नीकु अय्ते वेल्‍लेन कुसि आंता. अचोने आयका वेल्‍लेन लोकुल्‍कुंक इंका आनंदम आंता. 15 बारित्‍ते आ पेडल सामिना नदरते पेद्‍दोर आंतोर. ओर अंगुर पंडिना पानकम आयि इंका वेरे बदे कल्‍लु उन्‍नोर.गिनति 6:1-4 अचोने आयका यावाना पीटे मननास्केटाले ओर पेनदा पवित्र आत्माते निंडसि मनंतोर. 16 मीवा वेल्‍लेन इस्राएल लोकुल्‍कुन ओर मीवा पेनदाहेके तिरहंतोर. 17 ओर, बाबुर्कुना मनसुन मर्क-मियाह्कुनहेके तिरहंतोर. पेनदा पोल्‍लें केंजवोर्कुन नीतिमंतुल्‍कुना तेल्वि दोर्किच्‍कुना वेहंतोर. सामि मीवा नड्‍डुम वायका मुन्‍ने सामिनाहाटीं लोकुल्‍कुन तयार कियालय ई पेडल एलियाहनगाएलियाह ईर वरोर पेनदा कबुरतोर आंदुर. ई एलियाल येसु सामिंकन्‍ना एनमिदि नुह्कुना वर्सां मुन्‍ने मत्‍तोर. मत्‍ता गुनम आनि ताकततोनि सामि वायना कबुरतुन सामि वायका मुन्‍नेन वेहांतोर,” इंचि इत्‍ता.
18 पजा, “नना अय्ते मातरन आतन. इंका नावा मुत्‍तोगुडा वेल्‍लेन मातरि आता. अय्ते निमे इत्‍ता पोल्‍ले निजम आयार इंचि नाकु बल्हा तेळियार?” इंचि जकर्याहल पेनदा दूतातुन पूसकीतोर. 19 अस्‍के पेनदा दूता, “निमे नाकुन बोर इनकुंचंतिन? नना गब्रिएलगब्रिएल इद पेनदा उंदि दूता पोरोल आंद. इद दूता हमेसा पेनदा दग्‍गेरा मनंता. इद दूताता बारेमते दानिय्येल 8:9 ते मंता. दूतातुन आंदुन. नना पेनदा मुन्‍ने नित्‍तिसि मनानदुन आंदुन. नीवातोनि वळ्‍कानाहाटीं, इद बेसता कबुर वेहनाहाटीं पेने नाकुन लोहता. 20 नना वेहता पोल्‍लें अय्ते वेला वातस्के निजम आयानुंगे, अयना निमे नावा पोल्‍लेपोर्रो विस्वासम इर्रा हिल्‍लिन. अदुनहाटीं नावा पोल्‍ले निजम आयानदाका नीकु वळका वायो, निमे मूकन आसि मनांतिन,” इंचि वेहता. 21 इदंता जर्गनेंके पलाते नित्‍तिसि पारतना कीसेक मत्‍ता लोकुल्‍क इचंत्रम आसि, जकर्याहल गुळिता लोप्पो इच्‍चोन आलसेम बारि कीसंतोर, इंचेके एदुर हूळसेक मत्‍तुर. 22 पजा जकरयाल गुळिताल पलाते वातोर. गानि ओर लोकुल्‍कुनतोनि वळका पराहिल्‍लोर. अस्‍के लोकुल्‍क, “गुळिता लोप्पो ईर बतलो दर्सनम हूळतोर बारे! अदुनहाटीं वळका पर्राका सय्गें कीसंतोर,” इंचि इनकुत्‍तुर. 23 इल्‍हा ओना सेवा कियना रोजकु मारतां, अस्‍के ओर ओना लोन होत्‍तोर.
24 कोन्‍नि रोजकु आता पज्जो, ओना मुत्‍तो एलिसिबाल नेला तपता. नेला तपतस्के अद हेय्युं नेल्कुनदाका लोताल पलाते पेय्साकोंटा लोप्पेन मत्‍ता. 25 अस्‍के अद, “नाकुन गोडमुर्रद इंचि लोकुल्‍क कव्वुंदुर. गानि लोकुल्‍कुना नड्‍डुम नावा सिग्गु होनानायो इंचि सामि नाकु इल्‍हा सहायम कीतोर,” इंचि इत्‍ता.
येसु पुट्‍टना कबुर
26 एलिसिबाल नेला तप्‍सि हारुं नेल्क आसंतां. अवे तूकुल्कुने पेन, गब्रिएल इनना दाना दूतातुन गालिल एरियाता नासरेत पोरोलता सहरते मनना, 27 उंदि मरमिं आयवा पोरिनगा लोहता, आ पोरिन पोरोल मरियम. आ पोरिनद दाविद राजाना वंसमते पुटता योसेप इनना वरोर मनकनतोनि एर्रा बोट्‍टु आसि मत्‍ता.§दाविद राजाल हासि वेय वर्सां आतस्के पेनदा दूता, मरियमुनतोनि वळ्कता. 28 आ गब्रिएल दूता दाना दग्गेर्क होंचि दानतोनि, “पेनदा आसिर्वाद दोर्कुता बाई, नीकु जोहार! पेन नीकु तोळ मंता,” इंचि इत्‍ता. 29 पेनदा दूताता पोल्‍ले केंजसि मरियम वेल्‍लेन परेसान आता. ई जोहारता अर्तम बतल आयावच्‍चु, इंचि इचंत्रमते अरता.
30 अस्‍के पेनदा दूता दान, “मरियम, वेरियमा! पेन नीपोर्रो दया कीता. 31 केंजा! निमे नेला तप्पंतिन आनि वरोर मांड्‍सा पेडन कनांतिन. निमे ओना पोरोल येसु (इत्‍ते पेन पिसागोटंता) इंचि दोस्‍सा. 32 ओन अंटोर ‘अन्‍निटकन्‍ना पेद्‍दा पेनदा मर्रि’ इंचि इनानुर, इल्‍हा ओर पेद्‍दा पोरोलता मनकल आयानुर. ओना वंसमता पेद्‍दा मनकल दाविद राजानलेसीं पेन ओनगुडा राजाल कींता. 33 अचोने आयका ओर इस्राएल लोकुल्‍कुनपोर्रो*इस्राएल लोकुल्‍क ईर अंटोर लोकुल्‍क याकोब इनना पेद्‍दा मनकना वंसमतोर आंदुर. राज्येम कींतोर. इंका ओना राज्येम बस्‍केने मारो,” इंचि इत्‍ता. 34 अस्‍के मरियम पेनदा दूतातुन, “नावां अय्ते मरमिं इंका आया हिल्‍लें, नाकु मुय्दोगुडा हिल्‍लोर. अय्ते मरि इद बल्हा निजम आयार?” इंचि पूसकीता.
35 अस्‍के पेनदा दूता इल्‍हा इत्‍ता, “पेनदा पवित्र आत्मा नीवा पोर्रो वांता आनि अन्‍निटकन्‍ना पेद्‍दा पेनबाबाना ताकतहेंदाल नीवा पोर्रो उंदि नीडा अर्रंता, अस्‍के निमे नेला तप्पंतिन. दानहाटीं नीकु पुट्‍टना पेडल पवित्र मनांतोर, ओन ‘पेनदा मर्रि’ इंचि इंतुर.यसायाह 7:14 36 केंजा! नीवा जीवातद एलिसिबा मातिरगुडा नेला तप्‍सि मंता. अंटोर लोकुल्‍क दान गोडमुर्रद इंचि इनुंदुर, गानि अद नेला तप्‍सि हारुं नेल्क आसंता. 37 पेन अन्‍नि कबाह्‍क किया पर्रंता, अद किया परवद बतले हिल्‍ले,” इत्‍ता.
38 अस्‍के मरियम, “नना अय्ते पेनदा सेवा कियनदुन आंदुन, निमे इत्‍तापे नाकु जर्गिकांटी,” इंचि इत्‍ता. पजा पेनदा दूता अगटाल पेय्सि होत्‍ता.
मरियम जकरयाल आनि एलिसिबानगा दांता
39 पजा अवे रोजकुने मरियम बतल कीता इत्‍ते, बिराना तयार आसि गाबरते गुट्‍टान लोप्पो मनना यहुदिया एरियाता उंदि नाटे होत्‍ता.नासरेत नार जकरयाना नाटुक 150 किलोमिटर लक्‍कु मत्‍ता. अद कालमते लोकुल्‍क गाडदिन पोर्रो उद्‍दिसि, ताकसेक होनुंदुर. 40 नाटे एवतस्‍के अद जकर्याहना लोन होंचि एलिसिबांक जोहार कीता. 41 मरियम वळकुता पोल्‍लेतुन केंजसि एलिसिबाना पीटे मत्‍ता पिंडेम मेसुलता, अस्‍के एलिसिबाल पवित्र आत्माते निंडिस होत्‍ता. 42 निंडिस होंचि अद पेद्‍दा आवाजते, “अन्‍नि मुरताह्कुंकन्‍ना निमे एक्‍को आसिर्वाद दोर्कुता मुरताटुन आंदिन मरियम! अल्‍हेने नीवा पीटे मनना पिंडेमगुडा वेल्‍लेन आसिर्वाद दोर्कुतद आंद. 43 नावा सामिना यावल नाकु कलियालय वायमळ इत्‍ते गम्मत पोल्‍ले आयो. इच्‍चोर वेल्‍ले कदर नाकु बगाटाल दोर्कुता? 44 हूळा! नीवा अल्किर केंजता केंजुडे नावा पीटे मत्‍ता पिंडेम कुसिते मेसुलता. 45 इंका निमे पेन वेहता पोल्‍लेतुन निजम आयि इंचि विस्वासम कीतिन, अदुनहाटीं निमे वेल्‍लेन आसिर्वाद दोर्कुतदुन आंदिन,” इंचि एलिसिबाल इत्‍ता.
मरियम पेनदुन तल्सकुंता
46 पजा मरियम इल्‍हा इनालय दल्‍गता:
“नना नावा मनसुनाल पेनदुन तल्‍सकुंतन.
47 नाकुन पिसागोटना पेन नावा आत्माकु कुसि हीता.
48 नना दाना उंदि सिन्‍ना दासिदान आंदुन,
अयना पेन नावापोर्रो दाना दया हुपिस्‍ता.
हूळा! इंदकेटाल पीळि-पीळिना अंटोर लोकुल्‍क,
नाकुन, ‘पेनदा आसिर्वाद दोर्कुतद,’ इंचि इनानुर.
49 बारित्‍ते अन्‍निटकन्‍ना पेद्‍दा पेन नावाहाटीं, पेद्‍दा-पेद्‍दा कबाह्‍क कीता.
दानद पोरोल पवित्रमाता पोरोल आंद.
50 दानकु वेरियसि दाना कदर कीसेके ताकानोरपोर्रो,
दाना दया पीळि-पीळिनदाका मनंता.बजन संहिता 103:17
51 अद दाना ताकत हुपिस्‍ता, गर्रा मत्‍ता लोकुल्‍कुन,
ओरा विचाराल्कुन पीसि हिके-हेके पायिस्ता.
52 राज्येम कियानोर्कुन, ओरा राजगद्‍दे पोर्रोटाल अद हिळु रेहता.
कदर हिलवोर्कुन बारे पेद्‍दा कीता.
53 हिल्वोंक गावाले मत्‍तव हीसि समादानम कीता.बजन संहिता 107:9
सिरमंत लोकुल्‍कुन बारे उत्‍ता कय्‍क लोहता.
54-55 अद मना एनकटा पेद्‍दाल्कुंक हीता पोल्‍ले परकारम,
दाना सेवा कियना इस्राएल लोकुल्‍कुंक सहायम कीता.
इत्‍ते अब्राहाम आनि ओना वंसमतोरपोर्रो, बस्‍केळ्‍क दया कियानदुन मति इरता,”
इंचेके मरियम पाटा पारता. 56 इल्‍हा मरियम एलिसिबानगा मूड नेलकु मत्‍ता. पजा दाना लोन अद होत्‍ता.
बापतिस्मा हियना योहानुना पुटमळ
57 एलिसिबांक नेलां निंडिसि अद पेडन कंता. 58 दानकु मर्रि पुटतोर इंचि दाना पक्‍का पीसि मत्‍ता लोहकुनोर्क, जीवातोर्क तेळियता अस्‍के, पेन दानपोर्रो वेल्‍लेन दया कीता, इंचि दानातोनि अंटोरगुडा वेल्‍लेन कूस आतुर.
59 आ पेडल एनमिदि रोजकुनोर आतस्के ओना कतनाउत्‍पत्‍ति 17:9-14 कियनाहाटीं ओर अंटोर वातुर. वासि आ सिन्‍ना पेडाना पोरोल ओना बाबोना पोरोल पोर्रोटाल जकर्याह इंचि दोस्‍सनद मत्‍ता. 60 गानि पेडाना यावल मात्रम, “मन्‍नि, ई पेडन पोरोल ‘योहान’ इंचि दोसगोम,” इत्‍ता. 61 अस्‍के दान ओर अंटोर, “निजमे गानि, मीवा जीवातोरा लोप्पो ई पोरोलतोर बोरे मनकल हिल्‍लोर गदा,” इंचि इत्‍तुर.
62 पजा ओर ओना बाबान सय्गें कीसि, “निमे ई पेडन पोरोल बतल इर्रांतन इंचि इनकुंचंतिन?” इंचि पूसकीतुर. 63 अस्‍के आ पेडाना बाबाल रासालय उंदि पाटि तल्कतोर आनि, “ओना पोरोल योहान आंद” इंचि रासतोर. अस्‍के रासतदुन हूळसि अंटोर्क इचंत्रम आता. 64 अस्‍केन जकरयांक तोड्‍डि वाता. अस्‍के ओर वळ्कसेक पेनदा स्‍तुति कियालय दल्‍गतोर. 65 अगा पकापीसि मत्‍तोर अंटोर इरगा वेरियतुर. इद संगति यहुदिया एरियाता गुट्‍टन पीसि मत्‍ता नाहकुने तेळियसि होत्‍ता. 66 ई संगति केंजता हरेक मनकल विचारम कीसि, “ई पेडल मुन्‍ने ताकसि बतल आयानुर?” इंचि इनुंदुर. बारित्‍ते आ पेडन पोर्रो निजम पेनदा कय मत्‍ता.
जकरयाल पेनदुन तल्‍सकुंतोर
67 पजा आ पेडाना बाबो जकर्याहल पवित्र आत्माते निंडिसि होंचि, इल्‍हा बविस्यवानि वेहालय दल्‍गतोर.
68 “मावा इस्राएलतोरा पेनदुन नना तल्‍सकुंतन, बारित्‍ते अद दाना लोकुल्‍कुंक,
सहायम कियालय वासि ओर्कु मुक्‍ति हीता.
69-70 पेन दाना पवित्र कबुरतोराहेंदाल वेल्‍ले वर्साना मुन्‍ने इत्‍ताप,
अद मावाहाटीं दाना सेवक दाविदना वंसमताल,
वरोन वेल्‍लेन ताकत मत्‍ता मुक्‍ति हियानोन लोहचीता.
71 मावा पगातोरागटाल आनि हयस्वोरागटाल माकु मुक्‍ति हींता.
72 मावा एनकटा तादो-बाबुरापोर्रो दया कीतन इत्‍ता.
ओरतोनि कीता पवित्र करारतुन बस्‍केने मति मरगोन इंचि इत्‍ता.
73 ई करार मावा एनकटा पेद्‍दा मनकल, अब्राहामुनतोनि तित्‍ता ओट्‍टु आंदु.
74-75 अद करार इल्‍हा मत्‍ता गदा,
मिमेट पिसतच्‍चुं रोजकु नीतिते आनि पवित्र मंचेके,
वेरियाकोंटा नावा सेवा कियनाहाटीं, नना मीकुन मीवा पगातोरा कयदाल होळसींतन.
76 ए नावा सिन्‍ना पेडा! इंदके नीकुन अन्‍निटकन्‍ना पेद्‍दा पेनदा कबुरतोर इंचि इंतुर.
बारित्‍ते निमे सामिना हर्रि तयार कियालय, ओना मुन्‍ने-मुन्‍ने ताकंतिन.मलाकी 3:1
77 मीवा पापाल्क मापि आतेने मीकु मुक्‍ति दोर्कंता,
इत्‍ता संगतितुन निमे ओना लोकुल्‍कुंक वेहांतिन.
78 बारित्‍ते पेन दाना पेद्‍दा दया मनापोर्रो हुप्पिचि, स्वर्गमताल वरोर पोळ्‍दुनसंटोन लोहंता.
79 हामुर इनना नीडा आनि पापमता हीकटते मनना मनापोर्रो,
ओर वेल्‍गु अराहचि, मनाकुन सांतिता हर्दे ताकसंतोर.” इंचि इत्‍तोर.
80 इल्‍हा आ पेडल पेद्‍दा बेर्सतोर. अल्हे आत्मातेगुडा बेस गट्‍टिगा आतोर. ओर ओना इस्राएल लोकुल्‍कुंक पेनदा पोल्‍लें वेहना वेला एवनदाका ओर बय्‍लि जेगाने मत्‍तोर.

*1:1-4 तियपिलुस ईर वरोर पेद्‍दे सायाब आंदुर. तियपिलुस कुद्‍दु इद पुस्तकमतुन रासालय लूकांक वेहतोर.

1:5 ओर आबिया इनना पेर्मालोरा गेंगुना मेंबर मत्‍तोर दाविद राजाल इसोंटव इरवै नालुं गेंगुल्क तयार कीसि मत्‍तोर. अव्टे अबियाना गेंग एनमिदोव गेंग मत्‍ता. उंदि गेंगनोर एडादिक रोंडु मल्कां गुळिते वारममेळ कबळ कियुंदुर. 1 इतिहास 24:10

1:5 हारून ईर मूसाना दादाल आंदुर. अंटोर पेर्मालोर ईना वंसमताल वातुर.

1:5 निर्गमन 29:9

§1:10 सिराप पेर्मालोर्कुंके गुळिते मनना पवित्र जेगाते होनना अदिकारम मत्‍ता. कळमातोर अंटोर पलाते पंदिरिन हिळु नित्‍तिसि मनांतुर.

*1:13 योहान इत्‍ते पेन दया हुपिस्‍ता इंचि अर्तम.

1:15 गिनति 6:1-4

1:17 एलियाह ईर वरोर पेनदा कबुरतोर आंदुर. ई एलियाल येसु सामिंकन्‍ना एनमिदि नुह्कुना वर्सां मुन्‍ने मत्‍तोर.

1:19 गब्रिएल इद पेनदा उंदि दूता पोरोल आंद. इद दूता हमेसा पेनदा दग्‍गेरा मनंता. इद दूताता बारेमते दानिय्येल 8:9 ते मंता.

§1:27 दाविद राजाल हासि वेय वर्सां आतस्के पेनदा दूता, मरियमुनतोनि वळ्कता.

*1:33 इस्राएल लोकुल्‍क ईर अंटोर लोकुल्‍क याकोब इनना पेद्‍दा मनकना वंसमतोर आंदुर.

1:35 यसायाह 7:14

1:39 नासरेत नार जकरयाना नाटुक 150 किलोमिटर लक्‍कु मत्‍ता. अद कालमते लोकुल्‍क गाडदिन पोर्रो उद्‍दिसि, ताकसेक होनुंदुर.

1:50 बजन संहिता 103:17

1:53 बजन संहिता 107:9

1:59 उत्‍पत्‍ति 17:9-14

1:76 मलाकी 3:1