Esther
Hay Aat Ten Liblu
Hay Nangitudo' eten Liblu: mid nanginnilah ngadana, mu alyon nan udumna an hi Mordecai nin (Esth. 9:20).
Hay Nangitud'anan ten Liblu: nan Hudyu.
Hay Pohdon nan Ngadan ten Liblun Ibaga: nan bittuan (nan ngadan Esther ya ngadan di iPersia, mu wada goh di ngadanah hapit di Hudyu an Hadassah, ya hay pohdonan ibaga ya myrtle an ohan kalahin di ayiw hidi).
Hay Gutud hi Nangitud'anan ten Liblu: gapu ta hi Esther di queen hidin 486 B.C. hi engganah din 465 B.C. at mid mapto' ya hay 465 B.C. nin di nangitud'ana.
Hay Teman ten Liblu: hay inat Apo Dios an namaliw hinan Hudyuh din amatagun Esther.
Hay Outline ten Liblu:
Hay numpaltian DA ALIN HI XERXES (1:1—2:23)
Hay hopap di numpaltianda ya hi Vashti di queen (1:1-22)
Hay miyadwan numpaltianda ya hi Esther di queen (2:1-23)
Hay numpaltian DA QUEEN AN HI ESTHER (3:1—9:17)
Hay hopap di numpaltianda ya agguy numpabadang hi Esther ay Xerxes ta baliwana nan Hudyu (3:1—5:8)
Hay miyadwan numpaltianda ya numpabadang hi Esther ay Xerxes ta baliwana nan Hudyu (5:9—9:17)
Hay numpaltian NAN HUDYUH ALUTALUTA (9:18—10:3).
1
Hay Numbehtaan nan Alin hi Xerxes
1 Hiyah ne na'at hidin gutud di nun'alian Xerxes*Hay ohan ngadana ya hi Ahasuerus, ya hay nun'aliana ya hidin 486-465 B.C. an ohah nan a'alid Persia ya ad Media. Hay impapto'na ya hinggahut ta han duwampulu ta pitun provincia an nete"ad India ta engganad Ethiopia. 2 Ya hidid Susa di awadan di nunhituwana.†Adi tu'u nomnomon an ad Susa di kapitulyun di numpapto'ana ti waday opat an nabagtun siudad hi nunhituwan nan ali an ad Ecbatana (Ezra 6:2), ya ad Babylon, ya ad Persepolis, ya ad Susa. Mu ad Susa di nunhituwanah nan gutud di tungnin ti maphod di climah di. 3 Ya heden miyatlun tawon hi numpapto'ana‡Unu 483-482 B.C. ya indadaanay ongol an gotad, at inayaganan amin nan u'upihyalna an nan a'ap'apun di titindalunad Persia ya ad Media, ya nan gogobelnadol, ya nan a'ap'apuh di.§Gapu ta ni'gubat nan titindalun nan Alin hi Xerxes ad Greece hidin 482-479 B.C. at mid mapto' ya inayagan Xerxes dida ta way atondan munnomnom hi atondan mi'gubat ay didah di.
4 Ya heden nunggotadana ya immuy hi hinggahut ta han nawaluy algaw ta pangipattiganah nan inadangyana ya nan ipabagbagtuan nan babluy an pumpapto'ana. 5 Ya unat goh nalpah hanan na'at ya nundadaan goh hi gotad hi hinduminggu hinan gettaw di palasyunad Susa, ya inayaganan amin nan tataguh di an nan nun'awotwot ta nangamung hinan adadangyan. 6 Nan gettaw di palasyunah di ya ma"aphod an nakultinaan hi mumpugagaw*Unu blue. ya mumpaha', ya nan mumbolah an linen†Hiyah ne mundongngol an lo'ob an nalpuh flax an ay paguy. di go'odna. Ya nun'ihu'lub danen go'od hinan natalegonggong an silver an nun'itayun hinan tu'ud an marble. Ya hay marble, ya pearl,‡Hiyah ne ma'alih ukit an wah nan baybay. ya nan udum an nanginan batuy nida'da' hinan gettaw, ya nan umbunan ya hay balitu' ya silver di niyamma. 7 Ya nan balitu' an bahu an numbino'ob'on an mi'id di niyengngohanay nun'inumandah nan do'ol an bayah an indadaan nan ali. 8 Ya inyuldin nan alih nan baalna an adida topngon di ipa'inumda ta okod nan tataguh pohdondah inumon.
9 Ya hi Vashti§Hay ngadanah nan hapit di iGreece ya hi Queen an hi Amestris. Ya nan iGreece an nuntudo' hi historyn di na'na'at hidin penghana ya intudo'day aatna. an ahawan nan ali ya enegtadana goh damdama nan binabaih dih nan palasyu.
10 Ya heden miyapituh algaw ya na'alewot nan Alin hi Xerxes, ya impa'ayagna din pitun baalna an nun'abahigan*Impakapunday baal di alih din penghana ta adida me'yelo' hinan a'ahawada. an da Mehuman, ya hi Biztha, ya hi Harbona, ya hi Bigtha, ya hi Abagtha, ya da Zethar ay Karkas, 11 ya inalinan dida ta umuyda ayagan nan ahawanan hi Vashti ta iyuydah nan wadana an iyuklupna nan uklup di ahawan di ali. Ya heden ahawana ya nidugah an ma"apgohan, at hiyanan pohdonan ipattig hinan u'upihyalna ya nan mangilinay amaphodna. 12 Mu unat goh immuy inalin daden baalnan Vashti din inalin nan ali ya adina ahan pohdon an umuy, at henen inatnay dimmalat hinan nidugah an bimmungtan nan ali.
13 At himbumagga ya inayagana nan u'upihyalna an nanginnilan amin hinan uldin ya nan pangatdad Persia ta innilaonay ngadan di maphod hi ma'at ti wa ayan munhanhan nan ali ay didah aat di punnomnomdah aat danen ma'unud an uldin. 14 Danen gunna punhanhanan ya da Karshena, ya hi Shethar, ya hi Admatha, ya hi Tarshish, ya hi Meres, ya da Marsena ay Memukan. Didana nan pitun nun'abagtun a'ap'apun pangiyokodana eden babluydad Persia ya ad Media. 15 Ya inalinan diday, “Ha"in an Alin hi Xerxes ya hennag'u nan babaal'u ta immuyda inalih nan ahawa' din inali', mu agguyna inunud. At ad ugwan ya hanhana' ay da'yuy ngadan di aton tu'un hiya an miyunnudan hinan uldin tu'u.”
16 Ya inalin Memukan hinan ali ya hinan u'upihyalnay, “Immannung an numbahol hi Vashti an ahawam, ya bo'on he"a ya anggay an ahawanay numbaholana ti ta"on un hinan a'ap'apuh tun bababluy tu'u ya an amin hinan i'ibba tu'un linala'i! 17 Ya awni ta innilaon an amin nan binabaih nen inat Vashti at hiyay dumalat hi adida pange'gonan hinan a'ahawada! Ya mid mapto' ya alyonday, Inyuldin nan Alin hi Xerxes an umuy ay hiya nan ahawana, mu agguyna inunud. 18 Ya innilaon ay nan a'ahawamin u'upihyalmuh tud Persia ya ad Media ad ugwan an algaw nan inat Vashti at iyunnuddan hiya an adida e'gonan nan a'ahawada! 19 At hiyanan pohdom ay ya iyuldinmu ta adi mahkay mumpatpattig ay he"an ali nan ahawam an hi Vashti. At iddummuh nan nitud'an di uldin tu'uh tud Persia ya ad Media ta adi nonongan nahukatan.†Hay ugalin di iMedia ya iPersia ya adi ahan mahukatan nan uldinda, ya ta"on un nan alin ad uldin ya mid ah abalinana goh an mangaan (Esth. 8:8; Dan. 6:8). Ya nannig'ah udumnah ma"aphod an ahawaom hi mihukat ay hiya. 20 Ya wa ay ta mipa'innilah tun babluy tu'uh nen uldinmu at e'gonan nan binabaiy a'ahawada an ta"on un adangyan unu nawotwot.”
21 Ya penhod an amin nan u'upihyal ya ta"on nan alih nen inalin Memukan, at ta"on un hiya ya inunudna goh.‡Na'aan nan Queen an hi Vashti hidin 484 unu 483 B.C. Ya nitudo' hinan history an hidin na'aanana ya nuntungaw ta hi Artaxerxes. Ya hidin nuntawon hi Artaxerxes hi himpulu ta walu ya natoy hi amanan hi Xerxes, at hiyay nipallog ay hiya. Himbumagga ya nipabangngad anuh Vashti hi palasyu ti hiyay hi inan nan ali, at nidugah di nanugunanah nan imbaluynan mumpapto'. Ya hi Vashti ya natoy hidin 424 B.C. 22 At impiyuynay tudo' hi an amin hinan abablubabluy an nibalin an amin hinan numbino'ob'on an hapit nan tatagu. Ya hay hinapitnah nan tudo'na ya inalinay, “An amin nan linala'i ya hiyay ma'unud ay didan pamilya.”
*1:1 Hay ohan ngadana ya hi Ahasuerus, ya hay nun'aliana ya hidin 486-465 B.C.
†1:2 Adi tu'u nomnomon an ad Susa di kapitulyun di numpapto'ana ti waday opat an nabagtun siudad hi nunhituwan nan ali an ad Ecbatana (Ezra 6:2), ya ad Babylon, ya ad Persepolis, ya ad Susa. Mu ad Susa di nunhituwanah nan gutud di tungnin ti maphod di climah di.
‡1:3 Unu 483-482 B.C.
§1:3 Gapu ta ni'gubat nan titindalun nan Alin hi Xerxes ad Greece hidin 482-479 B.C. at mid mapto' ya inayagan Xerxes dida ta way atondan munnomnom hi atondan mi'gubat ay didah di.
*1:6 Unu blue.
†1:6 Hiyah ne mundongngol an lo'ob an nalpuh flax an ay paguy.
‡1:6 Hiyah ne ma'alih ukit an wah nan baybay.
§1:9 Hay ngadanah nan hapit di iGreece ya hi Queen an hi Amestris. Ya nan iGreece an nuntudo' hi historyn di na'na'at hidin penghana ya intudo'day aatna.
*1:10 Impakapunday baal di alih din penghana ta adida me'yelo' hinan a'ahawada.
†1:19 Hay ugalin di iMedia ya iPersia ya adi ahan mahukatan nan uldinda, ya ta"on un nan alin ad uldin ya mid ah abalinana goh an mangaan (Esth. 8:8; Dan. 6:8).
‡1:21 Na'aan nan Queen an hi Vashti hidin 484 unu 483 B.C. Ya nitudo' hinan history an hidin na'aanana ya nuntungaw ta hi Artaxerxes. Ya hidin nuntawon hi Artaxerxes hi himpulu ta walu ya natoy hi amanan hi Xerxes, at hiyay nipallog ay hiya. Himbumagga ya nipabangngad anuh Vashti hi palasyu ti hiyay hi inan nan ali, at nidugah di nanugunanah nan imbaluynan mumpapto'. Ya hi Vashti ya natoy hidin 424 B.C.