1 Ma' qa taya'yets ha' Jesús he' doce (12) ƚ'ijatshenhei qa' tisij pa' ƚet'unhaxitsijup qu' nukinfik'ikii pe' inwo'metets qa qu' nenƚinju'kii iye pe' pekhel ƚunyejeikii pe' ƚaja'metets qa pe' pekhel yaats'e'eju'kii iye.*Mr 6:7,13-16; Mt 9:35; Lc 9:1 2 Enewe'en ƚiyits he' doce (12) ƚ'ijatshenhei ha' Jesús. Yojo ha' Simón, ƚii iye Pedro qa ha' ƚek'inij Andrés. Qa ha' Jacobo (Santiago) qa ha' ƚek'inij Juan, enewe' wetsjuk ƚelits ha' Zebedeo,*Mt 4:18,21; 16:18; Jn 1:42 3 Felipe qa ha' Bartolomé, Tomás qa ha' Mateo, hik ha'ne yijaninkii wekwek t'ejuyets pa' witset Roma, qa ha' Jacobo (Santiago) ƚa's ha' Alfeo, qa ha' Tadeo, 4 qa hakhap iye Simón, i'nji'teje'mek pa'aj pekhewe' ƚiyinyejei cananitas*Cananitas ƚiyits pekhewe' neqwumhiyu'taxij pa'aj pe' Roma ƚeiƚets. qa ka' Judas Iscariote, hikka' wotk'onijkii ha' Jesús.*Mt 26:14; Lc 22:3; Jn 6:71; 13:2,26

5 Ha' Jesús qa yukinkii ene' doce (12) ƚ'ijatshenhei qa nifeli'm pa'qu' ƚeqfenyejeye' ƚewek qa yit'ijets: —Hasu'uj ami'ƚets ne' ƚeqe sehel ne' nite' judiol. Qa hasu'uj iye uyi'ƚ ji'teje'm ne' Samaria ƚetsetitits.*2R 17:24; Lc 9:52; 17:16; Jn 4:9; Hch 8:25 6 Ma'aƚii yijat'ij nekhewe' i'ni'kii ne' kots'etets hamitstaxiikii ene' ƚetsi' ka' Israel'ik'i.*Sal 119:36; Is 53:6; Jer 50:6; Mt 9:36; 18:12; Hch 2:36; 7:42; He 8:8,10 7 In ƚaki'ƚkii qu' enfeli'ƚ qa' it'iƚij: “Pa' tenek'enheiji' pa' Dios hats met ma' qa' hats na'nju'.”*Mt 3:2; 4:17; Lc 10:9 8 Iƚini'ƚ pe' wanqaats'eju', iƚini'ƚ pa'qu' hats nawa'mji'ijtax. Iƚini'ƚ pakha' qu' na'ntaxij kakha' witaja'me't lepra. Iwu'mjiiƚfik'ikii pekhewe' inwo'metets. Aka'an in ƚ'estiyi'ƚij ham ƚaja'ye', qa hik ta'ƚijupi' qu' hasu'uj ji'jek ijanini'ƚ.*Mr 3:15; Ap 9:20; 18:2 9 Hasu'uj iye eka'xi'ƚ aq'astayi'iƚ nijketits oro qa ke' plata qa ke' cobre iye.*Mr 6:6-8; 10:4-12; Lc 22:35-36 10 Hasu'uj iye eka'xi'ƚ pa'qu' ti'naje' in ƚaki'ƚkii. Ewi'ƚe'ƚe iye pa'qu' uihitjiyi'iƚ, hasu'uj wetsjuk'e iye otshilaxtiyi'iƚ qa hasu'uj iye eka'xi'ƚ awaikajit'i'iƚ, qe na'aj t'ithayii weju'ƚij in testi'yij na'aj ƚaq.*Lc 10:7; 1Co 9:14; 1Ti 5:18 11 Qu' ami'ƚets pa'qu' witset'e i'nƚi'i qu' witset ƚa'se' qa' aje'eƚ mowo'oƚiikii pakha' qu' ninikfe'l qu' natsathen pa'qu' ƚunye'je', qa' hikpa' ni'iƚijup pe'qu' ƚetsi'ye' qa' ami'ƚijii qu' ma'aƚik'ui iye pa'qu' witset'e. 12 Qu' ami'ƚets pe'qu' wititsi'ye' ma' qa' it'iƚijets qu' mewetfeliƚi'm pekhewe' tetsii: “Pa' wit'ikesimeya'xƚekii qu' na'ni'ƚ ejupkii.”*1S 25:6; 1Cr 12:18; Sal 122:7-8 13 Qa pekhewe' tetsii pe' wititsi' qu' ni'wejuƚenij qu' netesti'yij aka'an, ma' qa aka' ƚewetfeliƚiji'm wit'ikesimeya'xƚekii qa' amaneye' jiijupkiyek. Qa qu' nite'ƚe ni'wejuƚeni'ij qu' netesti'yij, ma' qa' eka'xi'ƚik'ui iye qu' ma'aƚik'ui.*Sal 35:13; Mt 8:8; Hch 16:15 14 Qa qu' nite'ƚe lesitsi'ƚ eju'ƚ axe'm qu' nite' nenexpiikeyu'yi'iƚ ej, ma' qa' ma'aƚik'ui pe' wititsi' axe'm qu' witset'e, qa' enfuluti'ƚju' pa'qu' sehe'ye' qu' namtaxij ne' ef'iyeyi'ƚ qa' jutsiqetsi'im in uƚ'ets.*Neh 5:13; Lc 10:11; Hch 13:51 15 Yijaa'ija aka' hit'iƚij ewets, qu' namtaxets pa' neƚu qu' newetjeyumtshentax ene' week qa pa' ƚantanithenkeye'j hatse' ha'ne witset in nite' nexpiikeyu'uƚ ej les qi qu' iftsaxe' hatse' qa tees qu' ƚunye'ji'iju'ƚ na' ƚantanithenkeye'j hatse' kekhewe' witsetitsik'i Sodoma qa ka' Gomorra.—*Mt 12:36; Hch 17:31; He 10:25; 2P 2:9; 1Jn 4:17; Mt 11:22,24; 2P 2:6; Jud 6-7

16 —Ek'en qeku'ni'ƚek, yakha' in k'ukini'ƚkii hik ejunyejeyi'ƚ kots'etets qu' na'nji'ju' ƚeqewuk'u ne'ej wowol. Qa hik ta'ƚijupi' matjanitheni'ƚkiiha hik ejunyejeyi'ƚ na'aj q'oiq'oi, qa hikƚe ejunyejeyi'iƚ ne'ej ofol in ham yumtiyi'iikii.*Gn 3:1; Lc 10:3; Ro 16:19; Fil 2:15 17 Jeƚi'ƚiju'ƚha ene' jukhew, qe na'l pekhewe' qu' neka'xi'ƚii hatse' pekhewe' qu' nejeƚik'ui pa'qu' ƚunye'je'kii (tribunal), qa' neqsilani'ƚje'mkii iye pekhewe' ƚe'lijtsitjiyitsifi.*Mr 13:9,11; Lc 12:11-12; Hch 5:40; 26:11 18 Qa' neka'xi'ƚii iye pekhewe' wit'alheiji' pe' witsetits (gobernadores) qa pe' qitsji' wittatal (reyes), qe ta'ƚ yiwets in ƚatsjayani'ƚha, hats'inha qu' iwq'axini'ƚij qu' enfeli'ƚi'mha pekhewe'en aka' yijunye'j qa pekhewe' iye nite' judiol.*Mt 28:19; Ro 1:5; Ga 1:16 19 Qa qu' neka'xiƚetsji' pekhewe' wit'alhei hasu'uj natawje'meteni'ƚ qu'nte' e'niya'yi'iƚiju'ƚ pa'qu' it'iƚijiju'ƚ, qe qu' namets qu' iyet qa na' Dios qa' neƚisi'ƚij pa'qu' it'iƚijiju'ƚ,*Mr 13:11-13; Lc 21:12-17; Ex 4:12; Nm 23:5; Dt 18:18; Mt 6:25 20 qe nite' ekheweli'ƚ qu' iyeti'ƚ, nakha' ƚeqe Espíritu na' Atata'aƚ qu' hikna' niyetiƚ'epji'.*Sal 51:11; Jn 1:33; Hch 2:4; Ro 8:9; Ga 5:25; Tit 3:5; Lc 12:12; Hch 4:8; 13:9; 2Co 13:3 21 Ma' qa ene' jukhew qa' ninaqyaji'ij qu' natlanhetii pa'qu' ƚek'inije' i'nƚi'i pa'qu' ƚamats'e. Qa pa' ƚatata qa ninaqyaji'ij qu' natlanhetii pa' ƚa's qa i'nƚi'i pe'qu' ƚasi'ye', qa pe' witlitstax qa' ƚ'ejuihifetsi'ij pe'qu' ƚ'alheye' qa' ninaqyaji'ij qu' natlanhetiiju'.*Mi 7:6; Mt 10:35-36; Mr 13:12 22 Week ha'ne sehe' epji' qi qu' nuteni'ƚ qe ta'ƚ yiwets in ƚatsjayani'ƚha, qa pa' qu'nte' niliye'yij qu' namijii pa' ƚ'aka'the' qa' hikpa' qu' iƚa'xe'.*Mt 24:9; Lc 21:17; Jn 15:18; Mt 24:13; Mr 13:13; Jn 12:12-13 23 Qu' nanqawitjineyu'uƚ'ej pa'qu' witset'e qa' aje'eƚ ilati'ƚii iye pakhape' witset'e iye. Qe yijaa'ija aka' qu' hit'iƚij ewets in tees qu' week anq'axiƚijpha'm qu' ma'aƚik'i ene' witsetits ha'ne Israel qu' hats nanam ha'ne Ƚa's na' Jukhew.*Mt 12:15; Hch 8:1; 9:25; 14:6; 17:10 24 Ham wit'ijatshenek'e qu' nat'anipji' pa'qu' ƚaqa maestroye' qa ham iye pa'qu' witqejkunenek'e qu' netweyik'uipha'm pa'qu' ƚaqa patune'.*Lc 6:40; Jn 13:16; 15:20 25 Na'aj wit'ijatshenek les ƚe'wis qu' ni'wejuƚenij in hats hik ƚunye'j na'aj ƚaqa maestro, qa na'aj witqejkunenek iye in hik ƚunye'jek na'aj ƚunye'j na'aj ƚaqa patun. Ene' jukhew qu' ƚeqiyi'ij Beelzebú (ƚatata pe' inwo'metets) na' yatsat'axij ne' wititsi', qa ¿me nite' les uƚ'etsi'ik'i pe'qu' ƚeqiyitsi'ij ene' ƚelits na' yatsat'axij ne' wititsi'?—*2R 1:2; Mt 12:24,27; Mr 3:22; Lc 11:15,18-19

26 —Qa hik ta'ƚijupi' qu' hasu'uj e'nijiwe'yi'ƚiju'ƚ ene' jukhew qa efuts iye, qe ham pa'qu' natat'inhetiikii qu'nte' ne'twenheti'ye' qa qu'nte' ninikfe'le' iye.*Mr 4:22; Lc 8:17 27 Pa'qu' uja'xe'ƚi'iƚijkii qu' hit'iƚij ewets in nookii qa' enfeli'ƚ qu' ne'neƚukii. Qa pa' ujaxƚi'iƚijki in k'efeli'ƚi'm qa' meweƚiƚiji'pji' ne' wititsil qa' it'unheti'ƚik'iha' qu' enfeli'ƚ.*Mt 24:17; Lc 5:19; 12:3; Hch 5:20 28 Hasu'uj e'nijiwe'yi'ƚiju'ƚ enewe' yilanƚe ne' esenitsi'ƚ qa pakha'ƚe neƚini'ƚ (alma) qa' nite' yaq'alij. Les ƚe'wis yijat'ij qu' e'nijiwe'yiju'ƚha nakha' ƚeke' qu' naqsiijkii yijat'ij qu' week niwuƚ'enhetju' ene' wit'esenits qa pa' yiƚin (alma) ene' wit'esenits, qa' niwu'mji'ju'kii pa' fe't qi iftsax.*Is 8:12-13; 51:12-13; Jer 1:8; 1P 3:14; Mt 5:22; Lc 12:5; He 10:31; Stg 4:12 29 ¿Me nite' te'ninei ne'ej wetsjuk papaye'mtsil in ƚaja'aju'ƚ ne'ej ewi'ƚ ƚ'astaki' nijket ƚasi'? Enewe'en nite' ewii'ƚe' pe'qu' nanami'ju' na' sehe' qu'nte' ƚexke'yi'ij na' Atata'aƚ.*Mt 5:16; 11:27; Lc 11:13; Jn 8:42 30 Qa ekheweli'ƚ ne' ewkujitsi'ƚ hats week wetjeyumtshen, hats jutsiqax iye pa' uja'x.*1S 14:45; 2S 14:11; Lc 21:18; Hch 27:34 31 Qa hik ta'ƚijupi' hasu'uj e'nijiwe'yi'ƚ, qe ekheweli'ƚ les e'weju'ƚi'ƚij yijat'ij nite' ejunyejeyi'ƚiju'ƚ pe'qu' olootse'tax papaye'mtsile'.—*Mt 6:26; 12:12

32 —Qa hik ta'ƚijupi' week pakha' qu' netetfelyijha nite' welku't'ijetskii ene' jukhew in tsijayan, ma' qa' yakhap ji'jek iye qu' hetetfeljiiji'mha ek nite' hewelkut'ijetskii na' Tata i'ni' na' wa's.*Ro 10:9-10; Ap 3:5 33 Qa pakha'ƚe qu' newelku'tyijkii qu' natfaakanhetiitaxyij, ma' qa' yakhap ji'jek iye qu' hewelkutjiijetskiyek na' Tata i'ni' na' wa's.—*Mr 8:38; Lc 9:26; 2Ti 2:12; 2P 2:1

34 —Hasu'uj umti'iƚ yakha' in tsam qu' henka'x pa'qu' ƚesaxitse'wetju'ƚkii ha'ne week sehe' epji'. Nite' tsamijetsju' qu' henka'x pa'qu' ƚesaxitse'wetju'ƚkii ha'ne week sehe' epji'. Tsamijetsju' yijat'ij qe qa' nawatk'esa'xju'kii. 35 Tsametsju' ha'ne sehe' qe qa' nuten pa'qu' jukhewe' qa' ƚ'ejuihifeyi'ij pa'qu' ƚatataaye'taxija. Qa pe'qu' witasiye' qa' nutenek qa' ƚ'ejuihifeki'ij pe'qu' ƚeneneye'taxija qa pe'qu' witfelits'etax qa' nutenek qa' ƚ'ejuihifekiyi'ij pe'qu' ƚeqewketi'ye'. 36 Qa pekhewe' ƚ'ejuihifets pakha' jukhew i'nƚi'i efu qa hik pekhewe' pe' ƚejefeetstaxija.(Mi 7:6)*Sal 41:9; 55:12-13; Jn 13:18 37 Pa'qu' les qi qu' namitfik'i qu' nisu'un pa'qu' ƚatataye' i'nƚi'i pe'qu' ƚeneneye' qa yakha'ƚe qa nite' tsisu'unija qa nite' weju'ƚij qu' nastsat'axij. Qa pakha' qu' les namitfik'i qu' qi qu' nisu'unija pa'qu' ƚa'se' i'nƚi'i qu' ƚasi'ye' qa yakha'ƚe qa' nite' tsisu'unija iye qa nite' weju'ƚij iye qu' nastsat'axij.*Lc 14:25-27 38 Qa pa'qu' nite' net'ekumi'i pe'qu' ƚeqe cruze'†“T'eku'mi' pe'qu' ƚeqe cruze'” ikji' qu' netk'enetsha pa' Jesús yemjeetax qu' qiye'tax pa'qu' uƚ'axe'. qa' natsjayantax nite' weju'ƚij qu' nastsat'axij iye. 39 Pakha' qu' namitfik'i in yisu'un pakha' ƚunye'j in mexe iƚa'x, qa hikpa' qa' nanqamij pa' witiƚa'x. Qa pakha'ƚe qu' naqamij pakha' qu' ƚunye'je'tax in mexe iƚ'ax qe ta'ƚ yiwets qa' hikpa' qu' iƚa'xe' hatse'.—*Mt 16:25; Mr 8:35; Lc 9:24; 17:33; Jn 12:25; Jn 8:12; 12:26; 21:19

40 —Pa'qu' qi qu' neneqjunu'uƚ'ej, yakha'ƚe iye in neqjunu'yij. Pa' neqjunu'yij qa neqjunu'uj iye na' ts'ukinju',*Mt 18:5; Lc 9:48; 10:16; Jn 13:20; Ga 4:14; Mr 9:37; Jn 12:44 41 pa'qu' neneqjunu'uju'ƚ pa'qu' ewi'ƚ profetaye' qe ta'ƚets in profeta qa neqjunu'uju'ƚ, ma' qa' netesti'yij pa'qu' ƚenisit'e' in ƚunye'jek pa' ƚenisit pa' profeta. Pa'qu' neneqjunu'uju'ƚ qa t'eku'miju'ƚ pa'qu' natsathen jukhewe' qe ta'ƚets in yatsathen qa neqjunu'uju'ƚ, ma' qa' netesti'yij pa'qu' ƚenisit'e' in ƚunye'jek pa' ƚenisit pa' yatsathen.*1R 17:10-15; 18:4; 2R 4:8; 3Jn 5-8 42 Pa'qu' ƚunye'je' pa'qu' jukhewe' qu' netisij yemjeetax qu' ewi'ƚ tok'o ƚa'se' iweli'ye' eneƚeiji' enewe' nite' weniwqinhetji' qe tsijayanija. Ma' qa' hik pakha' hatse' qu' yijaayi'ija qu' nana'l pa'qu' ƚenisit'e'.—*Mt 25:40; He 6:10; Mt 28:19; Lc 14:26; Jn 8:31; 13:35; 15:8; Hch 6:1