□24:4 «kɵzi eqilip düm yiⱪilƣan kixi yǝtküzgǝn kalam sɵzi» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «... kɵzliri eqilƣan adǝm eytidiƣan kalam sɵzi», yǝni «Tǝngrining sɵzlirini angliƣuqi, Ⱨǝmmigǝ Ⱪadirning alamǝt kɵrünüxini kɵrgüqi, kɵzi oquⱪ turup düm yiⱪilƣan kixi yǝtküzgǝn kalam sɵzi». Mumkinqiliki barki, Balaam 22-babtiki wǝⱪǝni ǝslǝydu; xu qaƣda «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi»ni uning exiki kɵrgǝn, ǝmma u kɵrmigǝn, andin Huda «uning kɵzini aqti»

□24:7 «Agag» — bǝlkim Amalǝk yaki ularning ǝtrapidiki hǝlⱪlǝrning padixaⱨlirining unwani idi. «1Sam.» 15:8ni kɵrüng. Baxⱪa bir hil tǝrjimisi «Gog».

■24:8 Qɵl. 23:22

■24:9 Yar. 49:9; Qɵl. 23:24

■24:13 Qɵl. 22:18

□24:16 «kɵzi eqilƣan düm yiⱪiliƣan kixi yǝtküzidiƣan kalam sɵzi» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «... kɵzliri eqilƣan adǝm eytidiƣan kalam sɵzi». Demǝk, «Tǝngrining sɵzlirini angliƣuqi, Ⱨǝmmigǝ Ⱪadirning alamǝt kɵrünüxini kɵrgüqi, kɵzi oquⱪ düm yiⱪilƣan kixi yǝtküzgǝn kalam sɵzi».

□24:17 «yeⱪin yǝrdin ǝmǝs» — yaki «pat arida ǝmǝs». «Xetlǝr» — mǝlum ⱪǝbilini yaki tehimu mumkinqiliki barki, Adǝm’atining oƣli Xetning ǝwladlirini, yǝni (Nuⱨ pǝyƣǝmbǝrning ǝwladliri bolƣan) barliⱪ insanlarni kɵrsitixi mumkin. Undaⱪta bu bexarǝt Mǝsiⱨning barliⱪ insanlar üstidin ⱨɵkümranliⱪ ⱪilidiƣanliⱪini kɵrsitidu. «Xetlǝr» degǝnning baxⱪa birhil tǝrjimisi: «ƣowƣa-topilang kɵtürgüqilǝr». «bexarǝtni xǝrⱨlǝx» —bu bexarǝt (16-19) awwal Dawut padixaⱨni, andin Dawutning ǝwladi bolƣan Mǝsiⱨni kɵrsitidu. Bu bexarǝttǝ Dawut padixaⱨning Moab, Edom wǝ Seirni (Seir Edom turƣan yurtning baxⱪa bir ismi) ixƣal ⱪilidiƣanliⱪi eytilidu, dǝrwǝⱪǝ Dawut u yǝrlǝrni ixƣal ⱪilidu («2Sam.» 8:2, «Zǝb.» 60:1-2). Ahirⱪi zamanda Mǝsiⱨ Israilni ⱪutⱪuzux üqün, Israillarning düxmǝnlirigǝ xu ohxax ixlarni ⱪilidu.

■24:17 Yǝr. 48:45

□24:19 «Xǝⱨǝr» — bǝlkim Moabning paytǝhtini kɵrsitixi mumkin. «Xǝⱨǝrdǝ ⱪalƣan ⱨǝmmǝylǝn» degǝnning baxⱪa birhil tǝrjimisi: «xǝⱨǝrning ⱪalduⱪi» (demǝk, xǝⱨǝrning ⱪalƣan yǝrliri).

■24:19 2Sam. 8:14

□24:20 «Amalǝk idi ǝsli ǝllǝr arisida bax» — bǝlkim ⱨǝjwiy, kinayilik gǝp. Amalǝk degǝn ǝl Israilƣa birinqi bolup ⱨujum ⱪilƣanidi, bǝlkim ular ɵzlirini «ǝllǝrning bexi» dǝp qaƣliƣan boluxi mumkin — Lekin ular ⱨalak bolidu. Bu ix awwal Saul padixaⱨ («1Sam.» 14-15-bab) andin Dawut padixaⱨ arⱪiliⱪ («1Sam.» 27:8, «2Sam.» 12:8), ahirida Ximeonlar arⱪiliⱪ bolƣan («2Tar.» 4:34).

□24:22 «Axur» — Asuriyǝni kɵrsitidu. Bexarǝt bǝlkim Asuriyǝ imperiyǝsi tǝripidin ǝmǝlgǝ axurulƣan. Asuriyǝ imperatori Tiglat-Pilǝsǝr III miladiyǝdin ilgiriki 742-yili, Xalmanǝzǝr V miladiyǝdin ilgiriki 722-yili keniylǝrni Israillar bilǝn birgǝ tutⱪun ⱪilip, elip kǝtkǝn boluxi mumkin. Bǝzi alimlar bexarǝtni baxⱪa bir «Axur» dǝp atalƣan hǝlⱪni kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu («Yar.» 25:3, «2Sam.» 2:9).

□24:24 «Ebǝr» — Ibraniylarning ǝjdadini, xundaⱪla muxu yǝrdǝ Yǝⱨudiy hǝlⱪini kɵrsitixi mumkin. «Kittim» — Tǝwratning awwalⱪi dǝwrliridǝ «Kittim» Kretlǝrni kɵrsitǝtti. Bexarǝt awwal miladiyǝdin ilgiriki 13-ǝsirdǝ Filistiylǝrning ottura xǝrⱪⱪǝ tajawuz ⱪilixini kɵrsitidu. Keyinki waⱪitlarda «Kittim» degǝn bu isim Ottura Dengiz tǝrǝptin yaki mǝƣrib tǝrǝptin kelip tajawuz ⱪilidiƣan ⱨǝrⱪaysi ǝllǝrni kɵrsǝtkǝn. Xunga bu bexarǝt yǝnǝ Rim imperiyǝsining ottura xǝrⱪⱪǝ tajawuz ⱪilixini (miladiyǝdin ilgiriki 190-yili baxlanƣan) kɵrsitixi mumkin («Dan.» 11:30ni wǝ izaⱨatlarni kɵrüng). Ahir berip Rim imperiyǝsi ⱨalak boldi; u ahir zamanda yǝnǝ bir ⱪetim dǝjjalning baxⱪuruxi astida bolup, yǝnǝ bir xǝkildǝ pǝyda boluxi mumkin; ahirda Mǝsiⱨ dǝjjalning imperiyǝsini mutlǝⱪ ⱨalak ⱪilidu.