49
Yaⱪupning wǝsiyiti — oƣulliriƣa tiligǝn bǝht-bǝrikǝtliri wǝ bǝrgǝn bexarǝtliri
Andin Yaⱪup oƣullirini qaⱪirip ularƣa mundaⱪ dedi: — Ⱨǝmminglar jǝm bolunglar, mǝn silǝrgǝ keyinki künlǝrdǝ silǝr yoluⱪidiƣan ixlarni eytip berǝy: —
Yiƣilip kelip anglanglar, i Yaⱪupning oƣulliri;
Atanglar Israilƣa ⱪulaⱪ selinglar.
Əy Rubǝn, sǝn mening tunji oƣlumsǝn,
Küq-ⱪudritimsǝn,
Küqüm bar waⱪtimning tunji mewisidursǝn,
Salapǝt wǝ ⱪudrǝttǝ aldi iding, Yar. 29:32; Ⱪan. 21:17; Zǝb. 78:51.
Lekin ⱪaynap texip qüxkǝn sudǝk,
Əmdi aldi bolalmassǝn;
Qünki sǝn atangning kɵrpisigǝ qiⱪting,
Xuning bilǝn sǝn uni bulƣiding!
U mening kɵrpǝmning üstigǝ qiⱪti! «U mening kɵrpǝmning üstigǝ qiⱪti!» — Rubǝnning atisining toⱪili Bilⱨaⱨ bilǝn billǝ yatⱪinini kɵrsitidu (35:22).
Yaⱪupning bu uluƣ bexarǝtliri toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tǝpsiliyrǝk tohtilimiz.
   Yar. 35:22; 1Tar. 5:1.
Ximeon bilǝn Lawiy ⱪerindaxlardur;
Ularning ⱪiliqliri zorawanliⱪning ⱪoralliridur! «Ularning ⱪiliqliri zorawanliⱪning ⱪoralliridur!» — 34:25-31ni kɵrüng.
Aⱨ jenim, ularning mǝsliⱨitigǝ kirmigin!
I izzitim, ularning jamaiti bilǝn qetilip ⱪalmiƣay!
Qünki ular aqqiⱪida adǝmlǝrni ɵltürüp,
Ɵz beximqiliⱪ ⱪilip buⱪilarning peyini kǝsti. Yar. 34:25.
Ularning aqqiⱪi ǝxǝddiy bolƣaqⱪa lǝnǝtkǝ ⱪalsun!
Ƣǝzipimu rǝⱨimsiz bolƣaqⱪa lǝnǝtkǝ ⱪalsun!
Mǝn ularni Yaⱪupning iqidǝ tarⱪitiwetimǝn,
Israilning iqidǝ ularni qeqiwetimǝn. «tarⱪitiwetimǝn,... qeqiwetimǝn» — Yaⱪup pǝyƣǝmbǝr bolƣaqⱪa uning muxu sɵzliri Hudaning sɵzigǝ barawǝr bolidu. Bu sɵzni Huda Ɵzi Yaⱪupning aƣzi arⱪiliⱪ eytⱪan bolsa kerǝk.   Yǝ. 19:1; 21:3-45.
Əy Yǝⱨuda! Seni bolsa ⱪerindaxliring tǝriplǝr,
Ⱪolung düxmǝnliringning gǝjgisini basar.
Atangning oƣulliri sanga bax urar, «Seni bolsa ⱪerindaxliring tǝriplǝr» — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, «Yǝⱨuda» degǝnning mǝnisi «tǝriplǝx» yaki «mǝdⱨiyǝ»dur (29:35ni kɵrüng).
Yǝⱨuda yax bir xirdur;
Əy oƣlum, sǝn owni tutupla qiⱪting;
U xirdǝk owning yenida qɵküp sozulup yatsa,
Yaki qixi xirdǝk yetiwalsa,
Kimmu uni ⱪozƣaxⱪa petinar? «sǝn ow tutupla qiⱪting» — bu sɵz, xübⱨisizki, Yǝⱨudaning kǝlgüsidǝ toluⱪ ƣǝlibǝ ⱪilidiƣanliⱪini kɵrsitidu. «Xirdǝk qɵküp sozulup yatsa yaki qixi xirdǝk yetiwalsa» degǝn sɵzlǝrgǝ «owning yenida» degǝn sɵzlǝrni ⱪoxup kirgüzduⱪ; qünki bizningqǝ bu jümlǝ aldinⱪi jümlǝ bilǝn ziq baƣlinixliⱪ. Demǝk, Yǝⱨuda ƣǝlibǝ ⱪilipla ⱪalmay, bǝlki ƣǝlibining mewiliridin bimalal ⱨuzurlinixⱪa muyǝssǝr bolidu. Yǝⱨuda Mǝsiⱨning ǝjdadi bolƣaqⱪa, muxu sɵzlǝr Mǝsiⱨning ɵzi toƣrisida tehimu inawǝtlik boluxi kerǝk.
«U xirdǝk owning yenida qɵküp sozulup yatsa, yaki qixi xirdǝk yetiwalsa,...» degǝnning baxⱪa birhil tǝrjimisi: «U xirdǝk yaki qixi xirdǝk Maraxⱪa yetiwalsa,...».
   Qɵl. 24:9; Mik. 5:7.
10 Xaⱨanǝ ⱨasa Yǝⱨudadin ketip ⱪalmaydu,
Yǝⱨudaning puxtidin ⱪanun qiⱪarƣuqi ɵksümǝydu,
Taki xu ⱨoⱪuⱪ Igisi kǝlgüqǝ kütidu;
Kǝlgǝndǝ, jaⱨan hǝlⱪliri uningƣa itaǝt ⱪilidu. «Yǝⱨudaning puxtidin» — ibraniy tilida «Yǝⱨudaning putliri arisidin» — demǝk, uning nǝslidin, puxtidin. «ⱪanun qiⱪarƣuqi» — yaki «idarǝ ⱪilƣuqining tutⱪan tayiⱪi». «xu ⱨoⱪuⱪ Igisi» — ibraniy tilida «Xiloⱨ» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Bu uluƣ bexarǝt toƣrisida «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.   Mat. 2:6.
11 U tǝhiyini üzüm teliƣa,
Exǝk balisini sortluⱪ üzüm teliƣa baƣlap ⱪoyar.
U libasini xarabta yuyup,
Tonini üzüm xǝrbitidǝ yuyar. «xarabta» — ibraniy tilida «üzüm ⱪenida». «exǝk balisini sortluⱪ üzüm teliƣa baƣlap ⱪoyar, ... libasini xarabta yuyup, Tonini üzüm xǝrbitidǝ yuyar» — demǝk, Yǝⱨuda ⱪǝbilisi xunqǝ bay boliduki, tǝhǝyni ǝng esil üzüm teliƣa baƣlaydu, tǝhǝyning uni tartip yuluwetixidin yaki uni yǝp ketixidin ⱪorⱪmaydu wǝ halisa keyimini yuƣanda suning ornida xarab ixlitidu.
12 Uning kɵzliri xarabtin ⱪizirip ketǝr,
Qixliri süt iqkinidin ap’aⱪ turar. «ⱪizirip ketǝr» — yaki «nurlinar».
13 Zǝbulun dengiz boyini makan ⱪilar,
Makani kemilǝrning panaⱨgaⱨi bolar,
Yǝr-zemini Zidonƣiqǝ yetip barar. Yǝ. 19:10,11.
14 Issakar bǝstlik bǝrdǝm bir exǝktur,
U ikki ⱪotan arisida yatⱪandur;
15 U aramgaⱨning yahxi ikǝnlikigǝ ⱪarap,
Zeminning esilliⱪini kɵrüp,
Yük kɵtürüxkǝ mürisini egip,
Alwanƣa ixlǝydiƣan ⱪul bolup ⱪalar. «aramgaⱨ» — bǝlkim Huda ɵzigǝ wǝdǝ ⱪilƣan miras zeminining yahxi bir ⱪismini kɵrsǝtsǝ kerǝk.
16 Dan Israil ⱪǝbililiridin biri bolar,
Ɵz hǝlⱪigǝ ⱨɵküm qiⱪirar. «Dan» — bu namning mǝnisi «ⱨɵküm» yaki «ⱨɵküm qiⱪarƣuqi» yaki «sotqi».
17 Dan yol üstidiki yilan,
Qiƣir yol üstidǝ turƣan zǝⱨǝrlik bir yilandur.
U atning tuyiⱪini qeⱪip,
At mingüqini arⱪiƣa mollaⱪ atⱪuzar.
18 I Pǝrwǝrdigar, nijatingƣa tǝlmürüp kütüp kǝldim!
 
19 Gadⱪa bolsa, ⱪaraⱪqilar ⱪoxuni ⱨujum ⱪilar;
Lekin u tapinini besip zǝrbǝ berǝr. «Gad» — ibraniy tilida «Gad»ning mǝnisi «ⱪoxun» yaki «ⱨujum».
20 Axirning tamiⱪida zǝytun meyi mol bolar,
U xaⱨlar üqün nazu-nemǝtlǝrni tǝminlǝr. «Axirning tamiⱪida zǝytun meyi mol bolar» — yaki «Axirning yeridin mol axliⱪ qiⱪar».
21 Naftalidin qirayliⱪ gǝplǝr qiⱪar,
U ǝrkin ⱪoyuwetilgǝn maraldur.
22 Yüsüp mewilik dǝrǝhning xehidur,
Bulaⱪning yenidiki kɵp mewilik xahtǝktur;
Uning xahqiliri tamdin ⱨalⱪip kǝtkǝndur. «dǝrǝhning xehi» — ibraniy tilida muxu yǝrdǝ «mewilik dǝrǝhning balisi» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu. Bu ikki jümlǝ iqidiki «mewilik» degǝn sɵz «Əfraim» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu; oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki «Əfraim» degǝnning mǝnisi «ikki ⱨǝssǝ mewilik». «uning xahqiliri» — ibraniy tilida «uning ⱪizliri».   1Tar. 5:1.
23 Ya atⱪuqilar uningƣa azar ⱪilip,
Uningƣa oⱪ atti, uningƣa nǝprǝtlǝndi. Yar. 50:20.
24 Ⱨalbuki, uning oⱪyayi mǝzmut turar,
Ⱪol-bilǝkliri ǝplik turƣuzular,
Xu küq Yaⱪuptiki ⱪudrǝt Igisining ⱪolliridindur —
(Israilning Ⱪoram Texi, yǝni uning Padiqisi Uningdin qiⱪar!) «Israilning ⱪoram texi, yǝni uning padiqisi uningdin qiⱪar!» — demǝk, «Israilning Ⱪoram Texi», «uning ⱨǝⱪiⱪiy Padiqisi», yǝni Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ Hudaning Ɵzidin qiⱪisu.
Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «(Yǝni Israilning Ⱪoram Texidin, uning Padiqisidindur)».
25  Axu küq atangning Tǝngrisidindur — (U sanga mǝdǝt berǝr!)
Yǝni Ⱨǝmmigǝ Ⱪadirdindur — U seni bǝrikǝtlǝr!
Yuⱪirida asmanning bǝrikǝtliri bilǝn,
Tɵwǝndǝ yatⱪan qongⱪur sularning bǝrikǝtliri bilǝn,
Əmqǝk bilǝn baliyatⱪuning bǝrikiti bilǝn seni bǝrikǝtlǝr! «Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir» —Hudaning bir namidur.
26 Sening atangning tiligǝn bǝrikǝtliri ata-bowilirimning tiligǝn bǝrikǝtliridin ziyadǝ boldi,
Ular mǝnggülük taƣ-edirlarning qǝtlirigiqǝ yetǝr,
Ular Yüsüpning bexiƣa qüxǝr,
Yǝni ɵz ⱪerindaxliridin ayrim turƣuqining qoⱪⱪisiƣa tegǝr. «Ular mǝnggülük taƣ-edirlarning qǝtlirigiqǝ yetǝr» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «Ular mǝnggülük taƣlarning bǝrikǝtliridin ziyadǝ boldi». «ɵz ⱪerindaxliridin ayrim turƣuqining...» — yaki «ɵz ⱪerindaxliri arisidin ǝmir bolƣuqining...»   Ⱪan. 33:16
27 Binyamin yirtⱪuq bɵridǝktur;
Ətigǝndǝ u owni yǝr.
Kǝqⱪurun u oljisini tǝⱪsim ⱪilar» — dedi.
28 Bularning ⱨǝmmisi Israilning on ikki ⱪǝbilisi bolup, mǝzkur sɵzlǝr bolsa atisining ularƣa tiligǝn bǝht-bǝrikǝt sɵzliridur. U xuning bilǝn ularning ⱨǝrbirigǝ mas kelidiƣan bir bǝrikǝt bilǝn ularƣa bǝht-bǝrikǝt tilidi.
 
Yaⱪupning ɵlümi wǝ ahirⱪi wǝsiyiti
29 Andin Yaⱪup ularƣa mundaⱪ tapilidi: — «Mǝn ǝmdi ɵz ⱪowmimning ⱪexiƣa ⱪoxulimǝn. Silǝr meni ata-bowilirimning yenida, Ⱨittiylardin bolƣan Əfronning etizliⱪidiki ƣarƣa dǝpnǝ ⱪilinglar; 30 u ƣar bolsa Ⱪanaan zeminida Mamrǝning udulida, Makpelaⱨning etizliⱪida. Ƣarni Ibraⱨim gɵristan bolsun dǝp xu etizliⱪ bilǝn ⱪoxup Ⱨittiy Əfrondin setiwalƣanidi. Yar. 23:9,16. 31 Xu yǝrdǝ Ibraⱨim ayali Saraⱨ bilǝn dǝpnǝ ⱪilinƣan; xu yǝrdǝ Isⱨaⱪ ayali Riwkaⱨ bilǝnmu dǝpnǝ ⱪilinƣan; xu yǝrdǝ mǝnmu Leyaⱨni dǝpnǝ ⱪildim. Yar. 25:9; 35:29; Ros. 7:16. 32 Bu etizliⱪ ⱨǝm iqidiki ƣar Ⱨǝtning ǝwladliridin setiwelinƣanidi».
33 Yaⱪup oƣulliriƣa bu wǝsiyǝtni tapilap bolup, putlirini kariwatta tüzlǝp, nǝpǝs tohtap ɵz ⱪowmiƣa ⱪoxuldi. Ros. 7:15.
 
 

49:3 Yar. 29:32; Ⱪan. 21:17; Zǝb. 78:51.

49:4 «U mening kɵrpǝmning üstigǝ qiⱪti!» — Rubǝnning atisining toⱪili Bilⱨaⱨ bilǝn billǝ yatⱪinini kɵrsitidu (35:22). Yaⱪupning bu uluƣ bexarǝtliri toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tǝpsiliyrǝk tohtilimiz.

49:4 Yar. 35:22; 1Tar. 5:1.

49:5 «Ularning ⱪiliqliri zorawanliⱪning ⱪoralliridur!» — 34:25-31ni kɵrüng.

49:6 Yar. 34:25.

49:7 «tarⱪitiwetimǝn,... qeqiwetimǝn» — Yaⱪup pǝyƣǝmbǝr bolƣaqⱪa uning muxu sɵzliri Hudaning sɵzigǝ barawǝr bolidu. Bu sɵzni Huda Ɵzi Yaⱪupning aƣzi arⱪiliⱪ eytⱪan bolsa kerǝk.

49:7 Yǝ. 19:1; 21:3-45.

49:8 «Seni bolsa ⱪerindaxliring tǝriplǝr» — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, «Yǝⱨuda» degǝnning mǝnisi «tǝriplǝx» yaki «mǝdⱨiyǝ»dur (29:35ni kɵrüng).

49:9 «sǝn ow tutupla qiⱪting» — bu sɵz, xübⱨisizki, Yǝⱨudaning kǝlgüsidǝ toluⱪ ƣǝlibǝ ⱪilidiƣanliⱪini kɵrsitidu. «Xirdǝk qɵküp sozulup yatsa yaki qixi xirdǝk yetiwalsa» degǝn sɵzlǝrgǝ «owning yenida» degǝn sɵzlǝrni ⱪoxup kirgüzduⱪ; qünki bizningqǝ bu jümlǝ aldinⱪi jümlǝ bilǝn ziq baƣlinixliⱪ. Demǝk, Yǝⱨuda ƣǝlibǝ ⱪilipla ⱪalmay, bǝlki ƣǝlibining mewiliridin bimalal ⱨuzurlinixⱪa muyǝssǝr bolidu. Yǝⱨuda Mǝsiⱨning ǝjdadi bolƣaqⱪa, muxu sɵzlǝr Mǝsiⱨning ɵzi toƣrisida tehimu inawǝtlik boluxi kerǝk. «U xirdǝk owning yenida qɵküp sozulup yatsa, yaki qixi xirdǝk yetiwalsa,...» degǝnning baxⱪa birhil tǝrjimisi: «U xirdǝk yaki qixi xirdǝk Maraxⱪa yetiwalsa,...».

49:9 Qɵl. 24:9; Mik. 5:7.

49:10 «Yǝⱨudaning puxtidin» — ibraniy tilida «Yǝⱨudaning putliri arisidin» — demǝk, uning nǝslidin, puxtidin. «ⱪanun qiⱪarƣuqi» — yaki «idarǝ ⱪilƣuqining tutⱪan tayiⱪi». «xu ⱨoⱪuⱪ Igisi» — ibraniy tilida «Xiloⱨ» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Bu uluƣ bexarǝt toƣrisida «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.

49:10 Mat. 2:6.

49:11 «xarabta» — ibraniy tilida «üzüm ⱪenida». «exǝk balisini sortluⱪ üzüm teliƣa baƣlap ⱪoyar, ... libasini xarabta yuyup, Tonini üzüm xǝrbitidǝ yuyar» — demǝk, Yǝⱨuda ⱪǝbilisi xunqǝ bay boliduki, tǝhǝyni ǝng esil üzüm teliƣa baƣlaydu, tǝhǝyning uni tartip yuluwetixidin yaki uni yǝp ketixidin ⱪorⱪmaydu wǝ halisa keyimini yuƣanda suning ornida xarab ixlitidu.

49:12 «ⱪizirip ketǝr» — yaki «nurlinar».

49:13 Yǝ. 19:10,11.

49:15 «aramgaⱨ» — bǝlkim Huda ɵzigǝ wǝdǝ ⱪilƣan miras zeminining yahxi bir ⱪismini kɵrsǝtsǝ kerǝk.

49:16 «Dan» — bu namning mǝnisi «ⱨɵküm» yaki «ⱨɵküm qiⱪarƣuqi» yaki «sotqi».

49:19 «Gad» — ibraniy tilida «Gad»ning mǝnisi «ⱪoxun» yaki «ⱨujum».

49:20 «Axirning tamiⱪida zǝytun meyi mol bolar» — yaki «Axirning yeridin mol axliⱪ qiⱪar».

49:22 «dǝrǝhning xehi» — ibraniy tilida muxu yǝrdǝ «mewilik dǝrǝhning balisi» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu. Bu ikki jümlǝ iqidiki «mewilik» degǝn sɵz «Əfraim» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu; oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki «Əfraim» degǝnning mǝnisi «ikki ⱨǝssǝ mewilik». «uning xahqiliri» — ibraniy tilida «uning ⱪizliri».

49:22 1Tar. 5:1.

49:23 Yar. 50:20.

49:24 «Israilning ⱪoram texi, yǝni uning padiqisi uningdin qiⱪar!» — demǝk, «Israilning Ⱪoram Texi», «uning ⱨǝⱪiⱪiy Padiqisi», yǝni Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ Hudaning Ɵzidin qiⱪisu. Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «(Yǝni Israilning Ⱪoram Texidin, uning Padiqisidindur)».

49:25 «Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir» —Hudaning bir namidur.

49:26 «Ular mǝnggülük taƣ-edirlarning qǝtlirigiqǝ yetǝr» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «Ular mǝnggülük taƣlarning bǝrikǝtliridin ziyadǝ boldi». «ɵz ⱪerindaxliridin ayrim turƣuqining...» — yaki «ɵz ⱪerindaxliri arisidin ǝmir bolƣuqining...»

49:26 Ⱪan. 33:16

49:30 Yar. 23:9,16.

49:31 Yar. 25:9; 35:29; Ros. 7:16.

49:33 Ros. 7:15.