Giu tenatenaḡaḡa anikataienama gabunama
Alabasta - inam yeku isanama. Inam yekune dugi a voivoiedina.
Alfa - inam Gurik banegidima adi alfabetma pakanama, be Omega inam adi alfabetma damonama, maika A be Z. Be Yesu tauna vutuna Alfa be Omega baninama tauna vutuna pakane da damone e miamiana.
Amen - inam Gurik bonane. Dawawa bonane: ‘Inam Riukaua’.
Anea - inam Mamaitua na tauwai noyanoyama.
Apasol - inam Gurik adi bonama. Taudi Yesu na noyama yawai karena, dabudine waimuriwatanenama ai karena naumeki da Yesu ya guri be ya midisuḡu munaḡana. Be taudi yaba matabuna a tubutubuḡana matedie a kitana. Vutuna aubainama Yesu ya riupore nawedina dobu matabuna da inam varinama ta rauguguyena banaga ḡarodie. Inam vutuna tawai isana ‘apasol’.
Areopagas - inam meagai Aten nopone oya isanama. Be inam oyanama debane Aten babadidima adi kaba waiboruma gabunama.
Arua Babau - inam Mamaitua na Aruama.
Babataito - na kauama inam umanama: Boni inam banaga upa nopone a kawa miatutu be a kawa midisuḡu munaḡena. Babataito na banima inam rabuiteḡa.
1. Kawa miatutu inam guri ewai matairena. (Rom 6:8; Kolosia 2:20)
2. Raḡanine topa nopone inam kokoaga ewai matairena
3. Kawa midisuḡu inam gurie be e midisuḡu munaḡana ewai matairena. (Galesia 2:20)
Babataitoe banaga tawai aninana da uma kededima rabuiteḡa inam riu kaua. Babataito ewai maḡatarana da inam baneginama yai rawa kuristenna. Banaga aitau da ya babataitona, tauna na noḡotama ya vitaredi be Yesu Keriso yai sumaḡe da Yesu tauna na gewagewama ya noḡota poredina. Inam raḡanine tauna yodi Yesu Keriso ei muriwatane be e voteyeteyena.
Babilon - inam agunai Rom meagainama isanama semosemonama.
Banaga Natunama - Boni peroveta tenaḡa isanama Deniel tauna inam isanama ya vatovatona. Inam isanama baninama teneḡinama maika Tauwai yawasana. Deniel 7:13 ko kitana. Yesu inam isanama ya paḡo be tauname ya giugiu munaḡena.
Bodubodu - Gurik baibol nopone ‘bodubodu’ nam ima kenakenana. Be Gurik nopone ‘winter’ e kenakenana. Inam nam maika bodubodu be inam tururu ya moraba kauana, freezer nopone maika.
Buredi-Nam-Sasasanina soinama - inam “Feast of Unleavened Bread”. Exodus 13 ko kitana. Naḡopore soinama nopone Buredi-Nam-Sasasanina soinama mate a voivoia tenaḡedina. Baninama Jius banegidima taudi Ijipt gosenama aubainama, taudi nam deḡo gavogavo i kenana da sibo yist buredi nopone sibo a boru be buredi a sasana.
Dekapolis - inam provins isanama, be nopone inam meagai matabudi 10.
Denari - Metiu 20:2 nopone ko kitana da raḡan tenaḡa na maesama bisa. Denari tenaḡa inam taubagibagi na maesama raḡan tenaḡa nopone.
Diaboro - tauna Seitan. Diaboro inam Gurik bonane, tauna tauwai karakarakutu be tauwai kaikaiyovu.
Dom nam dibuboruboruna - inam penama adi kaba miama. English tawai isana ‘abyss’.
Duragon - inam musara ḡasiḡasinama dosinama, be kitanama wainua nainairinama. Be duragon inam tauna vutuna Seitan, arua gewegewedima adi guyauma. Waimaḡatara 12:313:4.
Eibraham - Israel dobunama nopone Mamaitua Eibraham ya vine dokena da dam matabudi tamedima tauna. Vutuna aubainama Mamaitua Eibraham ya riuena da na dobuma Ura be na banagama e gosedi be dobu vaunama e utena. Eibraham Mamaitua bonanama ya voteyeteye be ya midisuḡu ya naḡona madanie, be modi toitoi a kovina muriḡa da dobu Mamaitua ya sausaugena ya banavina. Inam dobunama yodi tawai isana ‘Israel’. Mamaitua na ḡoanama da Israel banegidima e voiedi da natunatunama ta tubuḡa be e rabedina. Vutuna aubainama waianina Eibraham ḡarone ya boruna. Tauna na waivima isanama ‘Sera’, be taudi nam ti natuna rubuna, naumeki da ai rawa dosina. Be taudi ai sumaḡana aubainama, Mamaitua mataira dosinama ya voie da ai natunana. Be natudima isanama ‘Aisik’.
Ekalesia - inam Mamaitua na damma. Be taudi vutidiḡa Keriso tubuḡinama.
Eteni - banegidima inam tauda dobu matabuna nopone tà miamiana isadama, be nam Israel banegidi. Jius ko kitana.
Gaga pesinama - inam gaga ḡesau, nam taitai be tauna kai. Be pesinama ya nito kauana, be ta kuma da kai e tubutubuḡana.
Galili - inam provins Israel kantri nopone.
Gureipi - inam tauna taitai bo kai ḡaubonama Englishie isanama ‘vine’ votanama. Be e vota be e puripurina kitanama maika kai piroma e puripurina nama. Gureipi ta tutubuyo da upanama ta paḡo be waen ta voivoiena.
Guyau - inam tauna ‘King’. Tauna banaga matabudi kantri tenaḡa nopone ya raberabedina be aubainama a noyanoyana.
Haleluya - inam kawa saḡe riunama. Raḡanine Jius banegidima Mamaitua kawa saḡenama a ḡoena, taudi a riuriuna, ‘Haleluya’. Inam riunama baninama inam ‘Mamaitua tà kawa saḡena.’
Hemes - Sus ko kitana.
Herod - Baibol nopone guyaguyau matabudi 4 inam isanama a paḡona.
Guyau Herod, banaga awai isana Herod Wairewapaninama. Tauna na waiguyauma raḡanine Yesu ya tubuḡana. Be tauna vutuna ya rarau rubuna da Yesu ḡaubone sibo yai gurina. Metiu 2:1-22 be Luk 1:5 ko kitedina.
Guyau Herod Antipas, tauna na waiguyauma raḡanine Yesu Galilima na noyama yai karena, tauna ya rarau guguya be mataira dosidima ya voivoiedina. Inam Herodnama tauna vutuna Herodias ya naḡi be Jon Tauwai babataito gadonama ya tomna. Be mate Yesu a etaetarena raḡanine, Pontis Paelat Yesu ya riupore nawena inam Herodnama ḡarone. Mak 6:14-29 be Luk 23:6-12 ko kitedina.
Guyau Herod Agripa I, tauna banaga aitauḡa Yesu Keriso awai sumaḡena ya raukivi gewegewedina. Tauna vutuna Jeims yai gurina, Jon tasinama. Apasol 12:1-23 ko kitana.
Guyau Herod Agripa II, tauna vutuna Pol ya etare be ya riupore nawena Romma Sisa ḡarone da tauna sibo ya etarena. Apasol 25:1326:2; 26:19; 26:27-32 ko kitedina.
Hosana - inam Hibru bonanama. Inam baninama, ‘Bada, kwai yawasanimai!’
Jius - inam taudi banaga aitauḡa Israel kantri nopone ta miamiana, taudiḡa isedima. Eteni ko kitana.
Judia - inam provins Israel kantri nopone.
Kamel - inam musara dosinama, maika kau tauḡominama dosinama.
Kepas - inam Hibru bonane yeku tawai isana.
Keriso - be Mesaia taudi riu teneḡidima. Keriso inam Gurik bonane, be inam nam isa. Keriso baninama inam: Mamaitua tauna ya vinena da banaga ei yawasanidina. Be tauna tokare Mamaitua na waiguyauma e yovoḡe be banaga be yaba matabudi ei badedina.
Kilomita - inam - madani na ruvama. Maika agunai Dogura da Wedau.
Kito - tauna banaga tuninama kerokero toitoi be a vadateḡe be ya miamiana, baninama banaga imai davudi aubainama. English tawai isana ‘Leprosy.’
Kokoaga - Israel taudi nam guri ti dobodobodina, be taudi gubae a sivusivudina, maika Yesu.
Kopitom - inam umanama: Jius adi vaivaima inam seda tautauḡomidima ta tubutubuḡana adi raḡanima 8 murine, taudi kutidima isune kopidima ta tomtom porena, Mamaitua boni Eibraham ya riuriuena ruvane. Genesis 17:9-14 ko kitana. Kopitom inam ewai maḡatarana da inam tauna Jius baneginama.
Kuristen - banaga Yesu tawai muriwatanena taudi isedima Kuristen.
Mana - inam kani isanama. Boni Israel banegidima modi 40 nopodie dobu kavakavane a vaḡavaḡaina raḡanine, Mamaitua inam kaninama ya utedi be a kanikanina. Inam kaninama raḡan patapatanama marae ya kurukuruva yovona. Be Sabat raḡaninama taunaḡa mana nam ti yovoyovona.
Mesaia - be Keriso taudi riu teneḡidima. Mesaia inam Hibru bonane, be inam nam isa. Mesaia baninama inam: Mamaitua tauna ya vinena da banga ei yawasanidina. Be tauna tokare Mamaitua na waiguyauma e yovoḡe be banaga be yaba matabudi ei badedina.
Naḡopore - inam soi isanama, English ‘Passover’. Inam soinama nopone Jius banegidima adi noḡotama e munaḡa da boni nema Ijipt a dobidobi porena, vutuna ta noḡonoḡotina. Inam raḡanine Mamaitua na aneama ya riuporena Ijipt banegidima ḡarodie da vada tenatenaḡaḡa nopodie seda kaevoudima sibo yai guridina. Be Mamaitua Jius banegidima ya riuedina da taudi sibo sipu natunama ai guri be kosininama adi matakedae a virana. Be anea kosina matakeda viraviranama ya kitakitana dabudine nam aitau i gurina, naumeki da inam vadanama ya naḡo pore be wari vadae ya naḡona. Vutuna aubainama yodi soi isanama ‘Naḡopore soinama.’ Exodas 12:1-16 ko kitana.
Olip - inam kai, be votanama inam oeri ta voivoiedina anirau buka be bunama aubaidima, maika oil palm.
Olta - Olta tenaḡa musara anigabu basunama aubainama, inam doḡae be nam tempol nopone. Be olta ḡesau inam piupiu anigabubasunama aubainama. Inam tempol nopone.
Omega - Alfa ko kitana.
Parisi - Parisi taudi dam ḡaubonama tarawatu riuriuna nama ta miamiana.
Pearl - yeku iḡoti noponama kurenama maika.
Pentekost - inam namba 50. Taudi nama awai isana, baninama Naḡopore soinama murine raḡan matabudi 50 da Pentekost soinama awai karena. Tauwai sumaḡa Pentekost soinama ta voivoiena, baninama inam raḡanine Arua Babau ya yovona.
Pero - inam Ijipt banegidima adi guyauma.
Pita - inam Gurik bonane yeku tawai isana.
Sabat - inam Satade be nam Sande. Mamaitua dobu be yaba matabudi ya voivoia rovodina, inam raḡanine tauna ya siperena. Inam vutuna Sabat be Jius adi kaba waitaparoroma raḡaninama. Genesis 2:1-3 ko kitana.
Sadisi - inam Jius dam ḡaubonama, taudi midisuḡu munaḡa nam tiwai sumaḡena.
Saion - inam oya isanama. Be inam oyanama debane meagai dosinama Jerusalem. Be meagainama poune tempol ya midimidina.
Sakibegi - inam peroveta ḡesaudima adi garama be nuaboya na matairama garedima. Genesis 37:34 bo Waimaḡatara 11:3 ko kitedina.
Salfa - inam yaba ta gabuna yai poya kauana, be basunama ya pana kauana.
Samaria - inam provins Israel kantri nopone.
Sanedrion - inam maika parlament.
Seitan - tauna vutuna arua gewegewedima adi guyauma, be Mamaitua tauwai ḡavienama. Tauna e rarau rubu guratana da banaga ei kedadoka waigewedi da gewagewa ta voiena. Seitan isanama ḡesaunama inam ‘Diaboro’, uma dobunama kana guyauma.
Selot - inam political party be taudi kerere tauvoiedima.
Sinagog - inam Jius adi kaba waiboruma vadanama. Be Sabat raḡandie inam vadane a tapataparorona, baninama tempol madanie aubainama. Be wari raḡan dabudi banaga a etaetaredina.
Siruva - inam teneḡinama maika Denari. Denari ko kitana.
Sisa - tauna na waibadama dosi yababinama. Tauna na waibadama dibune, guyaguyau a miamiana.
Sus - inam Gurik banegidima adi bariawama, be taudi a rarau dunena maika Mamaitua. Sus tauna yai rewapana kauana, be Hemes tauna Sus na tana kirokiroḡama.
Tauwai yawasana - tauna vutuna Yesu. Tauna ya mariyawa be dà gewagewama maesinama ya guri be ya kuvesidana. Vutuna aubainama yodi deḡoda tauda tauna tài sumaḡena, yawasana tà paḡona.
Tempol - inam Jius adi kaba taparoroma vadanama Jerusalem nopone. Be inam dabudine Jius banegidima Mamaitua ḡarone a rarau puyona, be nam sinagog nopone.
Tipa - Bada Yesu tauna aubaidama ya tipana Tamanama ḡarone.
Tuera - tauna sida. Banaga kaḡanama be nimanama a guri be ḡesaudima ai kaukudukuduna.
Vokaukaua raḡaninama - inam Paraide. Baninama Jius taudi nam Sabatie tima noyanoyana, maika raubuka bo yaba ḡesaudima. Vutuna aubainama taudi Paraide ta vovo kaukaua wainonoḡana.
Waianina bogesinama - Inam bogesinama boni Mousis kaie ya voiena, be kainama taurinama matabuna goldie a patina. Be inam bogesinama nopone yeku tabetabedima rabui, be inam yekudima bogedie boni Mamaitua na riuvavasaḡama 10 ya girumidina, Hibru 9:3-4 ko kitana. Be Israel banegidima taudi dobu kavakavane a naḡonaḡona raḡanine, inam bogesinama a kiroḡi be mate a naḡonaḡona. Inam bogesinama be abaḡa nopone a kenakenana taudi yaba babau vavasaḡidima, baninama inam waianina poranama matairidima. Inam waianina poranama Mamaitua ya voiena Israel banegidima, be tauna poudie.
Waianina vaunama - inam Mamaitua ya saugedana da gewagewa e noḡota poredi be na tarawatuma nopode e girumina.
Yeku - Gurik bonane tawai isana ‘Pita’, be Hibru bonane tawai isana ‘Kepas’. Baibol kana raḡanie yeku e giugiuena inam tauna Yesu.
Yeku kurikuridima - inam yekudima waimatakanikanidima be maesidima dosidima.
Aget - yeku gidagidava ḡominama.
Ametist - yeku raumorawa gatugatunama maika.
Beril - yeku tapara kobosunama maika.
Kanelian - yeku sabasabanama.
Kirisolait - yeku tadawara bodinama maika.
Kirisopres - yeku gidava vogapugapunama.
Daimond - yeku kitanama garasi ḡavoḡavorinama maika.
Emorold - yeku kitanama garasi gidegidevinama maika.
Hayasin - yeku kitanama nabuka raudubadubana maika.
Jaspa - yeku musara taurivatunama maika.
Mabol - inam yeku kitanama verenama be maesinama dosinama.
Sapaiya - yeku noponama egasi maika.
Sadonikis - yeku yogeyogenama.
Topas - yeku kitanama garasi yawayawanama maika.
Yist - Yist ḡaubonama buredi nopone ta boru be buredi e moramorabana. Yist e daberarana maika tuva. Ḡaubonama kwa riḡa be topae kwa boruna, inam e daberarana. Be yist ḡaubonama parawa nopone kwa boruna, inam e daberarana.