11
«Babil munari weqesi» — Xudaning insanlarning tilini parchiliwétishi
U zamanda pütkül yer yüzidiki til hem söz birxil idi.«pütkül yer yüzidiki til ... birxil idi» — bu til qaysi til bolushi kérek? Biz uni ibraniy tili, dep qaraymiz. Sewebi: (1) «Alemning Yaritilishi»da uchraydighan, «Babil munari» weqesidin ilgiriki barliq nam-isimlar ibraniy tilidiki nam-isimlar idi; (2) «Alemning Yaritilishi» 1-11 bablardiki köp ayetlerde «söz oyuni» ishlitilgenliki bizge melum (mesilen, 2:32, 11:9 we shuninggha munasiwetlik izahatlarni körüng). Eger shu zamandiki til ibraniy tili bolmighan bolsa, undaqta, «Alemning Yaritilishi»da shundaq «söz oyuni»ning ishlitilishi mumkin bolmaytti. Lékin shundaq boldiki, ademler meshriq terepke seper qilip, Shinar yurtida bir tüzlenglikni uchritip, shu yerde olturaqlashti.Yar. 10:10. Ular bir-birige: — Kélinglar, biz xish quyup, otta pishurayli! — déyishti. Shundaq qilip, ular qurulushta tashning ornigha xish, layning ornigha qarimay ishletti. Ular yene: — Kélinglar, emdi özimizge bir sheher bina qilip, sheherde uchi asmanlargha taqashqudek bir munar yasayli! Shundaq qilip özimizge bir nam tikliyeleymiz. Bolmisa, pütkül yer yüzige tarilip kétimiz, — déyishti.«uchi asmanlargha taqashqudek bir munar yasayli» — ularning mushu meqsiti bir xil meghrurluqni bildürüpla qalmay, belki yene munar arqiliq asmandiki rohlar (jin-sheytanlar) bilen alaqe qilish («Ef.» 2:2), palchiliq qilish meqsitiningmu barliqini ipadileydu. Démek, u munar Xudaning yoligha qarimuqarshi bolghan. Uning üstige ularning bundaq özlirini tarilip kétishtin saqlash tedbiri Xudaning ademlerge: «siler jüpliship köpiyip, yer yüzini toldurunglar» (9:1) dégen emrige xilap idi.  Qan. 1:28
U waqitta Perwerdigar adem baliliri bina qiliwatqan sheher bilen munarni körgili chüshti. Perwerdigar: — «Mana, bularning hemmisi bir qowmdur, ularning hemmisining tilimu birdur; bu ularning ishining bashlinishidur! Bundin kéyin ularning niyet qilghan herqandaq ishini héch tosuwalghili bolmaydu. Shunga Biz töwen’ge chüshüp ularning bir-birining geplirini uqalmasliqi üchün ularning tilini bashqa-bashqa qilip qalaymiqanlashturuwéteyli» — dédi.
Shundaq qilip Perwerdigar ularni u jaydin pütkül yer yüzige taritiwetti. Shuning bilen ular sheherni yasashtin toxtap qaldi.Qan. 32:8; Ros. 17:26. Shunga bu sheherning nami «Babil» dep ataldi; chünki u yerde Perwerdigar pütkül yer yüzidikilerning tilini qalaymiqanlashturuwetti. Shundaq qilip Perwerdigar ularni u jaydin pütkül yer yüzige taritiwetti.«Babil» — bu sözning ikki menisi bar: — «Xudaning derwazisi» we «qalaymiqanchiliq»; shübhisizki, sheherni qurghuchilar «mushu sheher bilen asmanlargha yétimiz» dégen meqsette sheherge «Xudaning derwazisi» dégen menilik namni qoyghan; lékin kéyin «Babil» dégen sözning «qalaymiqanchiliq» dégen ikkinchi menisi shu sheherge del munasip keldi. «Perwerdigar ularni u jaydin pütkül yer yüzige taritiwetti» — bu weqe 10-babtiki yetmish el-qowmning qaysi yol bilen bir-biridin ayrilip kektlenlikini, shundaqla Nimrodning Babil shehiridin chiqip ketkenlikini chüshendüridu. Yene bir mumkinchiliki barki, Babildikiler kéyinki dewrlerde choqun’ghan ilah «Marduk» yaki «Merodak» eslide Nimrodning özi idi.
 
Shemning nesebnamisi
1Tar. 1:1-27
10 Töwendikiler Shemning ewladliridur: — topan ötüp ikki yildin kéyin, Shem yüz yéshida, uningdin Arfakshad töreldi.«Töwendikiler Shemning ewladliridur: — » — mushu jümle bilen «Alemning Yaritilishi»ning beshinchi «tolidoti» («tarixi»), yeni «Shemning tolidoti» («Shemning ewladlirining tarixi») (11:9-11:26) bashlinidu.  Yar. 10:22-31; 1Tar. 1:17. 11 Arfakshad tughulghandin kéyin Shem besh yüz yil ömür körüp, uningdin yene oghul-qizlar töreldi.
12 Arfakshad ottuz besh yashqa kirgende uningdin Shélah töreldi. 13 Shélah tughulghandin kéyin Arfakshad töt yüz üch yil ömür körüp, uningdin yene oghul-qizlar töreldi.
14 Shélah ottuz yashqa kirgende uningdin Éber töreldi. 15 Éber tughulghandin kéyin Shélah töt yüz üch yil ömür körüp, uningdin yene oghul-qizlar töreldi.
16 Éber ottuz töt yashqa kirgende uningdin Peleg töreldi. 17 Peleg tughulghandin kéyin Éber töt yüz ottuz yil ömür körüp, uningdin yene oghul-qizlar töreldi.
18 Peleg ottuz yashqa kirgende uningdin Reu töreldi.1Tar. 1:25 19 Reu tughulghandin kéyin Peleg ikki yüz toqquz yil ömür körüp, uningdin yene oghul-qizlar töreldi.
20 Reu ottuz ikki yashqa kirgende uningdin Sérug töreldi. 21 Sérug tughulghandin kéyin Reu ikki yüz yette yil ömür körüp, uningdin yene oghul-qizlar töreldi.
22 Sérug ottuz yashqa kirgende uningdin Nahor töreldi. 23 Nahor tughulghandin kéyin Sérug ikki yüz yil ömür körüp, uningdin yene oghul-qizlar töreldi.
24 Nahor yigirme toqquz yashqa kirgende uningdin Terah töreldi. 25 Terah tughulghandin kéyin Nahor bir yüz on toqquz yil ömür körüp, uningdin yene oghul-qizlar töreldi.
26 Terah yetmish yashqa kirgende uningdin Abram, Nahor we Haran töreldi.
 
Terahning nesebnamisi
27 Terahning ewladliri töwendikiche: — Terahtin Abram, Nahor we Haran töreldi; Harandin Lut töreldi.«Terahning ewladliri töwendikiche: —» — mushu jümle bilen «Alemning Yaritilishi»ning altinchi «tolidot»i («tarixi»), yeni «Terahning tolidoti» («Terahning ewladlirining tarixi») (11:27-25:11) bashlinidu.  Ye. 24:2; 1Tar. 1:26. 28 Lékin Haran tughulghan yurti bolghan, kaldiylerning Ur shehiride atisi Terahning aldida, Terahtin ilgiri öldi.«Kaldiyler» — ibraniy tilida «kasdiylar». 29 Abram bilen Nahor ikkisi öylendi. Abramning ayalining ismi Saray, Nahorning ayalining ismi Milkah idi; Milkah Haranning qizi idi; Haran bolsa Milkah we Iskahning atisi idi.Yar. 22:20. 30 Lékin Saray tughmas bolghachqa, uning balisi yoq idi.Yar. 16:1, 2; 18:11, 12.
31 Terah bolsa oghli Abramni, newrisi Lut (Haranning oghli)ni we kélini, yeni Abramning ayali Sarayni élip, Qanaan zéminigha bérish üchün kaldiylerning Ur shehiridin yolgha chiqti; biraq ular Haran dégen jaygha yétip kelgende, shu yerde olturaqliship qaldi.«Qanaan zéminigha bérish üchün kaldiylerning Ur shehiridin yolgha chiqti» — xerite bétini körüng.  Ye. 24:2; Neh. 9:7; Ros. 7:4. 32 Terahning körgen künliri ikki yüz besh yil bolup, Haranda alemdin ötti. «Ibrahimning sepiri» — munasiwetlik xeritini körüng.
 
 

11:1 «pütkül yer yüzidiki til ... birxil idi» — bu til qaysi til bolushi kérek? Biz uni ibraniy tili, dep qaraymiz. Sewebi: (1) «Alemning Yaritilishi»da uchraydighan, «Babil munari» weqesidin ilgiriki barliq nam-isimlar ibraniy tilidiki nam-isimlar idi; (2) «Alemning Yaritilishi» 1-11 bablardiki köp ayetlerde «söz oyuni» ishlitilgenliki bizge melum (mesilen, 2:32, 11:9 we shuninggha munasiwetlik izahatlarni körüng). Eger shu zamandiki til ibraniy tili bolmighan bolsa, undaqta, «Alemning Yaritilishi»da shundaq «söz oyuni»ning ishlitilishi mumkin bolmaytti.

11:2 Yar. 10:10.

11:4 «uchi asmanlargha taqashqudek bir munar yasayli» — ularning mushu meqsiti bir xil meghrurluqni bildürüpla qalmay, belki yene munar arqiliq asmandiki rohlar (jin-sheytanlar) bilen alaqe qilish («Ef.» 2:2), palchiliq qilish meqsitiningmu barliqini ipadileydu. Démek, u munar Xudaning yoligha qarimuqarshi bolghan. Uning üstige ularning bundaq özlirini tarilip kétishtin saqlash tedbiri Xudaning ademlerge: «siler jüpliship köpiyip, yer yüzini toldurunglar» (9:1) dégen emrige xilap idi.

11:4 Qan. 1:28

11:8 Qan. 32:8; Ros. 17:26.

11:9 «Babil» — bu sözning ikki menisi bar: — «Xudaning derwazisi» we «qalaymiqanchiliq»; shübhisizki, sheherni qurghuchilar «mushu sheher bilen asmanlargha yétimiz» dégen meqsette sheherge «Xudaning derwazisi» dégen menilik namni qoyghan; lékin kéyin «Babil» dégen sözning «qalaymiqanchiliq» dégen ikkinchi menisi shu sheherge del munasip keldi. «Perwerdigar ularni u jaydin pütkül yer yüzige taritiwetti» — bu weqe 10-babtiki yetmish el-qowmning qaysi yol bilen bir-biridin ayrilip kektlenlikini, shundaqla Nimrodning Babil shehiridin chiqip ketkenlikini chüshendüridu. Yene bir mumkinchiliki barki, Babildikiler kéyinki dewrlerde choqun’ghan ilah «Marduk» yaki «Merodak» eslide Nimrodning özi idi.

11:10 «Töwendikiler Shemning ewladliridur: — » — mushu jümle bilen «Alemning Yaritilishi»ning beshinchi «tolidoti» («tarixi»), yeni «Shemning tolidoti» («Shemning ewladlirining tarixi») (11:9-11:26) bashlinidu.

11:10 Yar. 10:22-31; 1Tar. 1:17.

11:18 1Tar. 1:25

11:27 «Terahning ewladliri töwendikiche: —» — mushu jümle bilen «Alemning Yaritilishi»ning altinchi «tolidot»i («tarixi»), yeni «Terahning tolidoti» («Terahning ewladlirining tarixi») (11:27-25:11) bashlinidu.

11:27 Ye. 24:2; 1Tar. 1:26.

11:28 «Kaldiyler» — ibraniy tilida «kasdiylar».

11:29 Yar. 22:20.

11:30 Yar. 16:1, 2; 18:11, 12.

11:31 «Qanaan zéminigha bérish üchün kaldiylerning Ur shehiridin yolgha chiqti» — xerite bétini körüng.

11:31 Ye. 24:2; Neh. 9:7; Ros. 7:4.

11:32 «Ibrahimning sepiri» — munasiwetlik xeritini körüng.