Muⱪeddes Kalam (yǝngi yeziⱪ) Əzakiyal 16

Wapasiz Yerusalem

1 Wǝ Pǝrwǝrdigarning sɵzi manga kelip mundaⱪ deyildi: —

2 I insan oƣli, ɵzining yirginqlik ⱪilmixlirini Yerusalemning yüzigǝ selip mundaⱪ degin: —

3 Rǝb Pǝrwǝrdigar Yerusalemƣa mundaⱪ dǝydu: «Sening ǝsliy zating wǝ tuƣuluxung Ⱪanaaniylarning zeminida bolƣan; sening atang Amoriy, apang Hittiy ⱪiz idi. □ 4 Sening tuƣuluxuƣa kǝlsǝk, sǝn tuƣulƣan kününgdǝ kindiking kesilmigǝn, sǝn suda yuyulup pakiz ⱪilinmiƣan; ⱨeqkim sanga tuz sürkmigǝn yaki seni zakilimiƣan.

5 Ⱨeqkimning kɵzi muxu ixlar üqün sanga rǝⱨim ⱪilmiƣan yaki iqini sanga aƣritmiƣan; ǝksiqǝ sǝn dalaƣa taxliwetilgǝnsǝn, qünki tuƣulƣan kününgdǝ kǝmsitilgǝnsǝn.

6 Xu qaƣda Mǝn yeningdin ɵtüp ketiwetip, seni ɵz ⱪeningda eƣinap yatⱪiningni kɵrgǝn; wǝ Mǝn ɵz ⱪeningda yatⱪan ⱨalitingdǝ sanga: «Yaxiƣin!» — dedim. Bǝrⱨǝⱪ, sǝn ɵz ⱪeningda yatⱪan ⱨalitingdǝ Mǝn sanga: «Yaxiƣin!» — dedim.

7 Mǝn seni daladiki ot-qɵplǝrdǝk aynittim; sǝn ɵsüp heli boy tartip qirayliⱪ bezilip wayiƣa yǝtting; kɵksiliring xǝkillǝndi, qaqliring üzün ɵsti; biraⱪ sǝn tehi tuƣma-yalingaq iding. □ 8 Mǝn yǝnǝ yeningdin ɵtüwetip sanga ⱪaridim; mana, ixⱪ-muⱨǝbbǝt mǝzgiling yetip kǝldi; Mǝn tonumning pexini üstünggǝ yeyip ⱪoyup, yalingaqliⱪingni ǝttim; Mǝn sanga ⱪǝsǝm iqip, sǝn bilǝn bir ǝⱨdǝ tüzdum, dǝydu Rǝb Pǝrwǝrdigar, wǝ sǝn Meningki boldung. □ ■ 9 Mǝn seni su bilǝn yuyup, ⱪeningni teningdin yuyuwetip, sanga puraⱪliⱪ mayni sürttüm. 10 Mǝn sanga kǝxtilik kɵnglǝkni kiygüzüp, ayiƣingƣa dǝlfin terisidin tikkǝn kǝxlǝrni saptim; seni nepis kanap bilǝn orap, yipǝk bilǝn yepip ⱪoydum. 11 Seni zibu-zinnǝtlǝr bilǝn pǝrdazlidim, ⱪolliringƣa bilǝzüklǝrni, boynungƣa marjanni taⱪap ⱪoydum; 12 burnungƣa ⱨalⱪini, ⱪulaⱪliringƣa zirilǝrni, bexingƣa güzǝl tajni kiygüzdum. 13 Xundaⱪ ⱪilip sǝn altun-kümüx bilǝn pǝrdazlanding; kiyim-keqǝkliring nepis kapap, yipǝk wǝ kǝxtilik rǝhttin idi. Yegining aⱪ un, bal ⱨǝm zǝytun meyi idi; sǝn intayin güzǝl bolup, hanix mǝrtiwisigǝ kɵtürüldung. 14 Güzǝlliking tüpǝylidin ǝllǝrdǝ dangⱪing qiⱪti; qünki Mǝn sanga kɵrkǝmlikimni beƣixlixim bilǝn güzǝlliking kamalǝtkǝ yǝtti, — dǝydu Rǝb Pǝrwǝrdigar.

15 — Biraⱪ sǝn güzǝllikinggǝ tayinip, dangⱪingdin paydilinip paⱨixǝ boldung; sǝn ⱨǝrbir ɵtküqi kixigǝ paⱨixǝ muⱨǝbbǝtliringni tɵktüng; güzǝlliking uning boldi! 16 Sǝn kiyim-keqǝkliringdin elip ɵzüng üqün rǝnggarǝng bezǝlgǝn «yuⱪiri jaylar»ni yasap, andin ularning üstidǝ buzuⱪluⱪ ⱪilƣansǝn. Bundaⱪ ixlar yüz berip baⱪmiƣan, wǝ ikkinqi yüz bǝrmǝydu!□

17 Sǝn Mǝn sanga beƣixliƣan güzǝl zibu-zinnǝtlirim wǝ altun-kümüxüm bilǝn ǝrkǝk mǝbudlarni yasap ular bilǝn buzuⱪluⱪ ⱪilƣansǝn. □ 18 Sǝn ɵz kǝxtilik kiyimliringni elip ularƣa kiygüzdüng; Mening meyim wǝ Mening huxbuyumni ularƣa sunup beƣixliding; 19 Mǝn ɵzünggǝ bǝrgǝn nenimni, Mǝn sanga ozuⱪⱪa bǝrgǝn aⱪ an, zǝytun meyi wǝ balni bolsa, sǝn ularning aldiƣa huxpuraⱪ ⱨǝdiyǝ süpitidǝ atap sundung: ixlar dǝl xundaⱪ idi! — dǝydu Rǝb Pǝrwǝrdigar.

20 — Uning üstigǝ sǝn Ɵzümgǝ tuƣup bǝrgǝn ⱪiz-oƣulliringni elip, mǝbudlarning ozuⱪi bolsun dǝp ularni ⱪurbanliⱪ ⱪilding. Sening buzuⱪluⱪung azliⱪ ⱪilƣandǝk, 21 sǝn Mening balilirimni soyup ularni ottin ɵtküzüp mǝbudlarƣa atap ⱪoydungƣu? ■

22 Sening barliⱪ yirginqlik ⱪilmixliring ⱨǝm paⱨixǝ buzuⱪluⱪliringda, sǝn yaxliⱪingda tuƣma-yalingaq bolup ɵz ⱪeningda eƣinap yatⱪan künliringni ⱨeqⱪaqan esinggǝ kǝltürmiding. 23 Əmdi sening bu rǝzillikliringdin keyin — (Way, ⱨalingƣa way! — dǝydu Rǝb Pǝrwǝrdigar) 24 sǝn yǝnǝ ɵzüng üqün bir pǝxtaⱪ ⱪurup, ⱨǝrbir mǝydanƣa bir «yuⱪiri jay»ni yasiding; □ 25 sǝn ⱨǝrbir koqining bexida «yuⱪiri jay»ingni salding; sǝn ɵz güzǝllikingni yirginqlik ⱪilip, teningni ⱨǝrbir ɵtküqigǝ tutup, putungni eqip ɵzüngni berip paⱨixǝ buzuⱪluⱪungni kɵpǝytting. 26 Sǝn ixⱪwaz ǝrliki qong ⱪoxnang bolƣan Misirliⱪlar bilǝn buzuⱪluⱪ ɵtküzdüng; Mening aqqiⱪimni ⱪozƣap, paⱨixǝ buzuⱪluⱪungni kɵpǝytting. 27 Wǝ mana, Mǝn Ɵz ⱪolumni üstünggǝ uzartip, sening nesiwǝngni azaytip ⱪoydum. Mǝn seningdin nǝprǝtlinidiƣan, buzuⱪ yolungdin nomus ⱪilip qɵqigǝnlǝrning, yǝni Filistiylǝrning ⱪizlirining ⱪoliƣa tapxurdum.■

28 Sǝn yǝnǝ ⱪanmay yǝnǝ Asuriyliklǝr bilǝn buzuⱪluⱪ ɵtküzdung; buzuⱪluⱪ ɵtküzgǝndin keyin yǝnǝ ⱪanaǝt ⱪilmiding. 29 Xunga sǝn sodigǝrning zemini, yǝni Kaldiyǝ bilǝn bolƣan buzuⱪluⱪungni kɵpǝytip, buningdin yǝnǝ ⱪanaǝt ⱪilmiding. 30 Muxundaⱪ barliⱪ ixlarni, yǝni nomussiz paⱨixǝ ayalning ixlirini ⱪilisǝn, nemanqǝ suyuⱪ sening ⱪǝlbing! — dǝydu Rǝb Pǝrwǝrdigar, 31 Ɵzüngning pǝxtiⱪingni ⱨǝr koqining bexida ⱪuridiƣan, ⱨǝrbir mǝydanda «yuⱪiri jay»ingni yasaydiƣan! Uning üstigǝ sǝn paⱨixǝ ayaldǝk ǝmǝs iding, qünki sǝn ⱨǝⱪni nǝziringgǝ almaytting!

32 I wapasiz ayal, erining ornida yat adǝmlǝrgǝ kɵngül beridiƣan! 33 Hǝⱪlǝr paⱨixǝ ayalƣa ⱨǝmixǝ ⱨǝⱪ beridu; biraⱪ sǝn axniliringni buzuⱪluⱪ muⱨǝbbǝtliridin ⱨuzur elixⱪa ⱨǝryandin yeningƣa kǝlsun dǝp ularning ⱨǝmmisigǝ üstǝk berip in’am ⱪilisǝn; 34 buzuⱪluⱪta sǝn baxⱪa ayallarning ǝksisǝn, qünki ⱨeqkim sening buzuⱪ muⱨǝbbitingni izdǝp kǝlmidi; sǝn üstǝk bǝrding, ⱨeq ⱨǝⱪ sanga berilmidi — sǝn ⱨǝⱪiⱪǝtǝn ularning ǝksisǝn!

35 Xunga, i paⱨixǝ ayal, Pǝrwǝrdigarning sɵzini angla!

36 — Rǝb Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Sening tǝnggiliring tɵkülüp, axniliring bilǝn bolƣan buzuⱪluⱪliring bilǝn sening uyat yering axkarilanƣanliⱪi tüpǝylidin, barliⱪ yirginqlik mǝbudliring tüpǝylidin, ularƣa atap sunƣan baliliringning ⱪeni tüpǝylidin —

37 xunga mana, Mǝn sening ɵzünggǝ ǝyx-ixrǝt mǝnbǝsi ⱪilƣan, barliⱪ sɵygǝn ⱨǝm barliⱪ nǝprǝtlǝngǝn axniliringni yiƣimǝn — Mǝn ularni sanga ⱪarxi qiⱪirip ǝtirapingdin yiƣip, sening uyat yeringni ularƣa axkarǝ ⱪilimǝn, ular sening barliⱪ uyat yeringni kɵridu. 38 Xuning bilǝn seni buzuⱪluⱪ ⱪilƣan ⱨǝm ⱪan tɵkkǝn ayallarni jazaliƣandǝk jazalaymǝn; Mǝn ⱪǝⱨr bilǝn, ottǝk ƣǝzipimning tǝlipi bilǝn üstünggǝ ⱪanliⱪ jazani qüxürimǝn; 39 Wǝ Mǝn seni ularning ⱪoliƣa tapxurimǝn; ular sening pǝxtaⱪliringni ƣulitidu, sening «yuⱪiri jay»liringni qeⱪip taxlaydu; ular kiyim-keqikingni üstüngdin saldurup taxlap, güzǝl zibu-zinnǝtliringni bulap-talap, seni tuƣma-yalingaq ⱪalduridu. 40 Ular sanga ⱪarxi bir top kixilǝrni yiƣip epkelidu, ular seni qalma-kesǝk ⱪilidu ⱨǝm seni ⱪiliqliri bilǝn qepiwetidu. 41 Ular ɵyliringni ot bilǝn kɵydüridu, kɵp ayallarning kɵz aldida üstünggǝ jazalarni qüxüridu; xuning bilǝn Mǝn seni paⱨixǝ ayal boluxtin ⱪaldurimǝn; sǝn yǝnǝ ⱨeqⱪandaⱪ «muⱨǝbbǝt ⱨǝⱪⱪi»ni bǝrmǝysǝn. ■

42 Xuning bilǝn Mǝn sanga ⱪaratⱪan ⱪǝⱨrimni tohtitimǝn, Mening muⱪǝddǝslikimdin qiⱪⱪan ƣǝzǝp sǝndin ketidu; Mǝn tinqlinip ⱪayta aqqiⱪlanmaymǝn. □ 43 Sǝn yaxliⱪ künliringni esinggǝ kǝltürmiding, ǝksiqǝ muxu ⱪilmixliring bilǝn Meni ƣǝzǝplǝndürdüng; xunga mana, ɵz yolungni ɵz bexingƣa ⱪayturimǝn, — dǝydu Rǝb Pǝrwǝrdigar, — xuning bilǝn bu buzuⱪluⱪni baxⱪa yirginqlik ⱪilmixliring üstigǝ ⱪoxup ikkinqi ⱪilmaysǝn.□ ■

Yerusalem, Samariyǝ wǝ Sodom

44 Mana, maⱪallarni ixlitidiƣanlarning ⱨǝmmisi sǝn toƣruluⱪ: «Anisi ⱪandaⱪ bolsa, ⱪizi xundaⱪ bolar» degǝn bir maⱪalni tilƣa alidu. 45 Sǝn ɵz eri ⱨǝm baliliridin nǝprǝtlǝngǝn anangning ⱪizidursǝn; ⱨǝm ɵz ǝrliri ⱨǝm baliliridin nǝprǝtlǝngǝn aqa-singilliringning ariliⱪidikisǝn; sening anang bolsa Ⱨittiy, sening atang Amoriy idi. □ 46 Sening aqang bolsa sol tǝripingdǝ turƣan Samariyǝ, yǝni u wǝ uning ⱪizliri; singling bolsa ong tǝripingdǝ turƣan Sodom wǝ uning ⱪizliri.

47 Sǝn nǝ ularning yolliridida mangmiƣan, nǝ ularning yirginqlik ⱪilmixliri boyiqǝ ix ⱪilmiƣansǝn; Yaⱪ! Bǝlki ⱪisⱪiƣinǝ bir waⱪit iqidǝ sǝn barliⱪ yolliringda ulardin buzuⱪ bolup kǝtting. □ 48 Ɵz ⱨayatim bilǝn ⱪǝsǝm ⱪilimǝnki, — dǝydu Rǝb Pǝrwǝrdigar, — singling Sodom, yǝni u yaki ⱪizliri sǝn yaki sening ⱪizliringning ⱪilmixliridǝk ⱪilmidi; □ 49 Mana, muxu singling Sodomning ⱪǝbiⱨliki — u wǝ ⱪizlirining tǝkǝbbuluⱪi, nanliri mol, ǝndixisiz azadilik künliridǝ ajiz-namratlarning ⱪolini ⱨeq küqǝytmigǝnliki idi. □ ■ 50 Ular tǝkǝbburlixip, Mening aldimda yirginqlik ixlarni ⱪildi; Mǝn buni kɵrginimdǝ, ularni yoⱪattim.■

51 Samariyǝ bolsa sening gunaⱨliringning yerimidǝkmu gunaⱨ sadir ⱪilmidi; ⱨalbuki, sǝn bolsang yirginqlik ⱪilmixliringni ularningkidin kɵp awutup ⱪilding; xundaⱪ ⱪilip sǝn yirginqlik ⱪilmixliring tüpǝylidin aqa-singlingni huddi ⱨǝⱪⱪaniydǝk kɵründürgǝniding. □ 52 Sǝn ǝslidǝ ɵz aqa-singlingning üstidin ⱨɵküm ⱪilƣuqi iding; ǝmdi sǝnmu, ɵz xǝrmǝndilikingni kɵtürüp yür! Sening ularningkidin tehimu nǝprǝtlik gunaⱨliring tüpǝylidin ular sǝndin ⱨǝⱪⱪaniy kɵrünidu; xunga sǝnmu aqa-singlingni ⱨǝⱪⱪaniy kɵrsǝtkining tüpǝylidin hijalǝtkǝ ⱪelip xǝrmǝndilikingni kɵtürüp yür!□

53 Wǝ mǝn ularni sürgündin, yǝni Sodom ⱨǝm ⱪizlirini sürgündin, Samariyǝ ⱨǝm ⱪizlirini sürgündin qiⱪirip, xundaⱪla ularning arisiƣa sürgün bolƣanliringni qiⱪirip sürgünlüktin ǝsligǝ kǝltürimǝn; □ 54 xuning bilǝn ularƣa tǝsǝlli bǝrginingdǝ, sǝn ɵz xǝrmǝndilikingni kɵtürisǝn, sening barliⱪ ⱪilmixliring tüpǝylidin hijalǝtkǝ ⱪalisǝn. □ 55 Sening aqa-singling, Sodom ⱨǝm ⱪizliri ǝsli ⱨaliƣa, Samariyǝ ⱨǝm ⱪizlirimu ǝsli ⱨaliƣa kelidu; sǝnmu wǝ sening ⱪizliring ǝsliy ⱨalinglarƣa kelisilǝr. 56-57 Sening rǝzilliking pax ⱪilinmay, tǝkǝbburluⱪta yürgǝn kününgdǝ, singling Sodom aƣzingda sɵz-qɵqǝk bolƣan ǝmǝsmidi? Əmdi ⱨazir sǝn ɵzüng Suriyǝ ⱪizliri wǝ uning ǝtrapidikilǝrning ⱨǝmmisi ⱨǝmdǝ Filistiyǝ ⱪizliri, yǝni seni kɵzgǝ ilmaydiƣan ǝtrapingdikilǝrning mazaⱪ obyekti bolup ⱪalding.□ ■

58 Sǝn buzuⱪluⱪung, yirginqlik ⱪilmixliringning jazasini kɵtürisǝn, dǝydu Pǝrwǝrdigar. 59 Qünki Rǝb Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Ɵz ⱪilƣanliring, yǝni iqkǝn ⱪǝsǝmingni kǝmsitip, ǝⱨdini buzƣanliⱪing boyiqǝ seni bir tǝrǝp ⱪilimǝn; □ 60 Ⱨalbuki, Mǝn sening bilǝn yaxliⱪ künliringdǝ tüzgǝn ǝⱨdǝmni ǝslǝymǝn, ⱨǝm sǝn bilǝn mǝnggülük bir ǝⱨdǝ tüzimǝn. 61 Xuning bilǝn sǝn ɵzüngdin qong aqiliring ⱨǝmdǝ seningdin kiqik singilliringni tapxuruwalƣiningda, sǝn yolliringni esinggǝ kǝltürüp hijalǝtkǝ ⱪalisǝn; qünki muxu aqa-singilliringni sanga ⱪizlar süpitidǝ tapxurimǝn; biraⱪ bu ixlar seningdiki ǝⱨdǝ tüpǝylidin bolmaydu. □ 62 Mǝn Ɵz ǝⱨdǝmni sǝn bilǝn tüzimǝn, sǝn Mening Pǝrwǝrdigar ikǝnlikimni bilisǝn; 63 xuning bilǝn seni kǝqürüm ⱪilƣinimda, sǝn ⱪilmixliringni esinggǝ kǝltürüp hijil bolup, xǝrmǝndiliking tüpǝylidin ⱪaytidin aƣzingni ⱨeq aqmaysǝn» — dǝydu Rǝb Pǝrwǝrdigar.

□16:3 «...sening atang Amoriy, apang Ⱨittiy ⱪiz idi» — Israilning ǝjdadi Ibraⱨim wǝ ayali Saraⱨ, ǝlwǝttǝ. Muxu ayǝt wǝ keyinki 1-14-ayǝtlǝrning bǝlkim üq muⱨim mǝzmuni bar: (1) Ibraⱨim ɵzi ǝsli Ⱪanaandikilǝrdǝk butpǝrǝs adǝm idi («Yǝ.» 24:2) — Huda uni zor meⱨir-xǝpⱪitidin Ɵzining adimi boluxi üqün talliwalƣan; (2) Pǝrwǝrdigarning buyruⱪliriƣa hilap ⱨalda, Israil Ⱪanaan zeminiƣa kirgǝndǝ ularning kɵp oƣul-ⱪizliri yǝrlik (butpǝrǝs Ⱪanaaniy, Amoriy, Ⱨittiy) ⱪiz-yigitlǝr bilǝn toy ⱪilƣan; (3) Israil Ⱪanaan zeminiƣa kirgǝndǝ Ⱪanaandikilǝrning butpǝrǝs yaman adǝtlirini ⱪobul ⱪilip ularƣa inatayin ohxax bolup kǝtkǝnidi.

□16:7 «sǝn ɵsüp heli boy tartip qirayliⱪ bezilip wayiƣa yǝtting» — ahirⱪi jümligǝ ⱪariƣanda, «qirayliⱪ bezilip wayiƣa yǝtting» degǝn sɵz kɵksliri wǝ qaqliri toluⱪ ɵskǝnlikini kɵrsitixi mumkin.

□16:8 «Mǝn tonumning pexini üstünggǝ yeyip ⱪoyup, yalingaqliⱪingni ǝttim» — ⱪǝdimki zamanlarda ǝrkǝk kixi ⱪizning üstigǝ kiyim-keqikini yepixi xu ⱪizni ɵz ǝmrigǝ almaⱪqi bolƣanliⱪini bildürǝtti. «Rut» 3:9-ayǝt, «Kan.» 22:30-ayǝtni kɵrüng.

■16:8 Yar. 22:16; 24:7

□16:16 «yuⱪiri jaylar» — butpǝrǝslik ⱪilidiƣan jaylar: 6:3-ayǝtning izaⱨatini kɵrüng.

□16:17 «altun-kümüxüm bilǝn ǝrkǝk mǝbudlarni yasap ular bilǝn buzuⱪluⱪ ⱪilƣansǝn» — «buzuⱪluⱪ» bolsa butⱪa qoⱪunuxni insanning Hudaƣa bolƣan wapasizliⱪiƣa ohxitidu; uning üstigǝ, Ⱪanaandiki butlarƣa qoⱪunuxtǝk «diniy murasimlar» kɵp waⱪitlarda xǝⱨwaniy buzuⱪluⱪ, paⱨixiwazliⱪ bilǝn baƣliⱪ idi.

■16:21 Yǝx. 57:5

□16:24 «sǝn... ⱨǝrbir mǝydanƣa bir «yuⱪiri jay»ni yasiding» — paⱨixǝ ayallar bǝlkim koqilarda yuⱪiri bir jayda turup «heridarlar»ni qaⱪiratti. Muxu yǝrdǝ «yuⱪiri jay» ǝmdi ikki bisliⱪ bolup, yǝnǝ «butⱪa qoⱪunidiƣan jaylar»ni kɵrsitidu.

■16:27 2Tar. 28:18

■16:41 2Pad. 25:9; Yǝr. 52:13

□16:42 «Mening muⱪǝddǝslikimdin qiⱪⱪan ƣǝzǝp» — Ibraniy tilida «Mening ⱨǝsitim».

□16:43 «...bu buzuⱪluⱪni baxⱪa yirginqlik ⱪilmixliring üstigǝ ⱪoxup ikkinqi ⱪilmaysǝn» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «...bu buzuⱪluⱪni baxⱪa nǝprǝtlik ⱪilmixliring üstigǝ ⱪoxup ⱪilding ǝmǝsmu?»

■16:43 Əz. 9:10; 11:21; Law. 19:29

□16:45 «sening anang bolsa Ⱨittiy, sening atang Amoriy idi» — 3-ayǝttiki izaⱨatta eytilƣandǝk: — Israilning ǝjdadi Ibraⱨim wǝ ayali Saraⱨ, ǝlwǝttǝ. Muxu ayǝt wǝ keyinki 1-14-ayǝtlǝrning bǝlkim üq muⱨim mǝzmuni bar: (1) Ibraⱨim ɵzi ǝsli Ⱪanaandikilǝrdǝk butpǝrǝs adǝm idi («Yǝ.» 24:2) — Huda uni zor meⱨir-xǝpⱪitidin Ɵzining adimi boluxi üqün talliwalƣan; (2) Pǝrwǝrdigarning buyruⱪliriƣa hilap ⱨalda, Israil Ⱪanaan zeminiƣa kirgǝndǝ ularning kɵp oƣul-ⱪizliri yǝrlik (butpǝrǝs Ⱪanaaniy, Amoriy, Ⱨittiy) ⱪiz-yigitlǝr bilǝn toy ⱪilƣan; (3) Israil ⱪǝnan zeminiƣa kirgǝndǝ ⱪǝnandikilǝrning butpǝrǝs yaman adǝtlirini ⱪobul ⱪilip ularƣa inatayin ohxax bolup kǝtkǝnidi.

□16:47 «Bǝlki ⱪisⱪiƣinǝ bir waⱪit iqidǝ sǝn barliⱪ yolliringda ulardin buzuⱪ bolup kǝtting» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «bǝlki ularning ⱪilmixlirini az dǝp, sǝn barliⱪ yolliringda ulardin buzuⱪ bolup kǝtting».

□16:48 «singling Sodom, yǝni u yaki ⱪizliri sǝn yaki sening ⱪizliringning ⱪilmixliridǝk ⱪilmidi» — bǝlkim oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Ibraⱨimning dǝwridǝ Sodom xǝⱨiri ǝsli bǝqqiwazliⱪ gunaⱨi üqün Huda tǝripidin ot bilǝn ⱨalak ⱪilinƣan.

□16:49 «Mana, muxu singling Sodomning ⱪǝbiⱨliki — u wǝ ⱪizlirining tǝkǝbbuluⱪi, nanliri mol, ǝndixisiz azadilik künliridǝ ajiz-namratlarning ⱪolini ⱨeq küqǝytmigǝnliki idi» — bu ayǝt Sodomning bǝqqiwazliⱪidiki asasiy gunaⱨlirini kɵrsitip, bügünki kɵp bay dɵlǝtlǝrgǝ yaki bay adǝmlǝrgǝ qongⱪur agaⱨ beridu.

■16:49 Yar. 18:20-21; 19; Am. 5:12

■16:50 Yar. 19:24

□16:51 «Samariyǝ bolsa sening gunaⱨliringning yerimidǝkmu gunaⱨ sadir ⱪilmidi..» — «Samariyǝ» muxu yǝrdǝ «Ximaliy Padixaⱨliⱪ»ni kɵrsitidu. U Israilning on ⱪǝbililik «Ximaliy Padixaⱨliⱪ»ining paytǝhti idi. Ularning butpǝrǝsliki tüpǝylidin Huda Asuriyǝ imperiyǝsining wasitisi bilǝn miladiyǝdin ilgiriki 722-yilda ularni jazalap sürgün ⱪildi.

□16:52 «Sǝn ǝslidǝ ɵz aqa-singlingning üstidin ⱨɵküm ⱪilƣuqi iding;...» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Sǝn aqa-singlingning üstidin yahxi bir ⱨɵküm qiⱪarƣuqi bolup ⱪalding;...» — demǝk, «ularni ɵz ⱪilmixliringƣa selixturup, ularni adil dǝp kɵrsǝtting». Biraⱪ 56-ayǝt bizning tǝrjimimizni ⱪollaydu, dǝp ⱪaraymiz.

□16:53 «mǝn ularni sürgündin, yǝni Sodom ⱨǝm ⱪizlirini sürgündin.. qiⱪirip, ... ǝsligǝ kǝltürimǝn» — Sodom xǝⱨiri ǝsli «Ɵlük dengiz» boyida idi. «Ɵlük dengiz»ning ǝtrapidiki xǝⱨǝrlǝr miladiyǝdin ilgiriki 537-yilidin baxlap ⱪaytidin aⱨalilik boldi. Sodom xǝⱨirining ɵzining ǝsli dǝl ⱪǝyǝrdǝ ikǝnlikini bilmǝymiz. «... Samariyǝ ⱨǝm ⱪizlirini sürgündin qiⱪirip, xundaⱪla ularning arisiƣa sürgün bolƣanliringni qiⱪirip sürgünlükdin ǝsligǝ kǝltürimǝn» — bu bexarǝt bǝlkim Pars imperatori Ⱪorǝxning Babil imperiyǝsi sürgün ⱪilƣan hǝlⱪlǝrni azad ⱪilixliri bilǝn (miladiyǝdin ilgiriki 539-yili) ⱪismǝn baxlanƣan; kǝlgüsidǝ toluⱪ ǝmǝlgǝ axurulidu, dǝp ixinimiz: 37-babta, «Yǝⱨuda» wǝ «Israil»ning yengidin «bir hǝlⱪ» bolidiƣanliⱪi toƣruluⱪ yǝnǝ bir bexarǝt bar.

□16:54 «Xuning bilǝn ularƣa tǝsǝlli bǝrginingdǝ...» — bu tǝsǝlli bolsa ǝllǝrning ⱪalƣanlirining Yǝⱨuda wǝ Yerusalemƣa qüxürülgǝn jazani kɵrüp «biz yamanliⱪ ⱪilduⱪ, biraⱪ ular bizdin tehimu yaman ⱪildi, tehimu eƣir jazani kɵridu» dǝp tapⱪan tǝsǝllisi boluxi kerǝk.

□16:56-57 «singling Sodom aƣzingda sɵz-qɵqǝk bolƣan ǝmǝsmidi?» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «singling Sodomni ⱨǝtta tilingƣa almaytting».

■16:56-57 Yǝx. 9:10-16

□16:59 «Ɵz ⱪilƣanliring, yǝni iqkǝn ⱪǝsǝmingni kǝmsitip, ǝⱨdini buzƣanliⱪing boyiqǝ...» — «ǝⱨdǝ» xübⱨisizki, Huda Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ tüzgǝn ǝⱨdǝ («Mis.» 19-20-babni kɵrüng).

□16:61 «...qünki muxu aqa-singilliringni sanga ⱪizlar süpitidǝ tapxurimǝn; biraⱪ bu ixlar seningdiki ǝⱨdǝ tüpǝylidin bolmaydu» — ahirⱪi zamanda Israil hǝlⱪi kɵp ǝllǝrgǝ Hudaning yolini kɵrsitidiƣan yahxi bir ülgǝ bolidu. Bu ixlar Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ «kona ǝⱨdǝ» bilǝn ǝmǝs, bǝlki Hudaning ular bilǝn yengi «mǝnggülük ǝⱨdǝ»si bilǝn bolidu.