56
«Yǝxaya» 3-ⱪismi •••• Ahirⱪi zamanlarni, tǝltɵküs nijatliⱪni kütüx •••• Rǝbkǝ tǝxna bolƣanlarni riƣbǝtlǝndürüx
Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —
Adalǝt ⱨǝm ⱨidayǝttǝ qing turunglar,
Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni yürgüziweringlar;
Qünki Mening nijatim yeⱪinlaxti,
Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪim ayan ⱪilinay dǝwatidu, «Adalǝt ⱨǝm ⱨidayǝt» — (ibraniy tilida birla sɵz bilǝn ipadilinidu) — Muxu yǝrdǝ Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ berilgǝn muⱪǝddǝs ⱪanun-pǝrmanlarning barliⱪ tǝlǝplirini kɵrsitidu.
Muxularni ⱪilƣuqi kixi,
Muxularda qing turƣuqi insan balisi —
Xabat künini bulƣimay pak-muⱪǝddǝs saⱪliƣuqi,
Ⱪolini ⱨǝrⱪandaⱪ rǝzilliktin tartⱪuqi kixi nemidegǝn bǝhtliktur! «Xabat küni» — ibraniy tilida ⱨǝm «yǝttinqi» ⱨǝm «tohtitix» degǝn mǝnidǝ. Huda Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ Israilƣa «yǝttinqi küni»dǝ, yǝnǝ xǝnbǝ künidǝ ɵz xǝhsiy ix-hizmitini tohtitip, ɵzining ⱨɵrmitidǝ dǝm elixni buyruƣan. Əlwǝttǝ, mundaⱪ ⱪilix ⱨǝrⱪandaⱪ bir millǝtning, bolupmu Israillardǝk deⱨⱪanqiliⱪ bilǝn xuƣullinidiƣan millǝtning ⱨǝⱪiⱪiy iman-ixǝnqi bar-yoⱪluⱪini ispatlaydiƣan ixtur. Mǝyli sodigǝr yaki deⱨⱪan bolsun: — «Xǝnbǝ künidǝ ixlisǝm alƣan paydam bǝlkim altidin bir ⱨǝssǝ kɵp bolar» — dǝp oylixi mumkin.
Ɵzini Pǝrwǝrdigarƣa baƣliƣan yat yurtluⱪ adǝm: — «Pǝrwǝrdigar qoⱪum meni ɵz hǝlⱪidin ayriwetidu!»,
Yaki aƣwat bolƣan kixi: — «Mana, ⱪaⱪxal bir dǝrǝhmǝn!» degüqi bolmisun. «Yaki aƣwat bolƣan kixi: — «Mana, ⱪaⱪxal bir dǝrǝhmǝn!» degüqi bolmisun — «aƣwat» piqiwetilgǝn adǝm. Kona jǝmiyǝtlǝrdǝ ular padixaⱨlarning yaki baylarning ⱨǝrǝmhanilirida ayal-kenizǝklirini ⱪoƣdax hizmitini ⱪilatti. Muxu yǝrdǝ aƣwatlar bǝlkim barliⱪ meyiplǝrgǝ, barliⱪ orni pǝslǝrgǝ, barliⱪ kɵzgǝ ilinmaydiƣan kixilǝrgǝ wǝkillik ⱪilixi mumkin.
Qünki Pǝrwǝrdigar: — Mǝn Ɵz «xabat künlirim»ni saⱪlaydiƣan,
Kɵnglümdiki ixlarni talliƣan,
Əⱨdǝmdǝ qing turidiƣan aƣwatlarƣa mundaⱪ dǝymǝnki: —
Mǝn ularƣa Ɵz ɵyümdǝ,
Yǝni Ɵz tamlirim iqidǝ orun ⱨǝm nam-ataⱪ ata ⱪilimǝn;
Muxu nam-ataⱪ oƣul-ⱪizliri barlarningkidin ǝwzǝldur;
Mǝn ularƣa üzülmǝs, mǝnggülük namni berimǝn. «mǝn ularƣa Ɵz ɵyümdǝ, yǝni Ɵz tamlirim iqidǝ orun ⱨǝm nam-ataⱪ ata ⱪilimǝn» — muxu ayǝttiki «ɵyüm» bolsa, Hudaning muⱪǝddǝs ibadǝthanisi. Əslidǝ Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ tapxurulƣan ⱪanunƣa asasǝn, aƣwatlar wǝ meyiplar ibadǝthaniƣa kirixkǝ bolmaytti; biraⱪ «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli» ⱪilƣan ixlardin keyin kirixkǝ bolidiƣan bolƣan; muxundaⱪ bolupla ⱪalmay, Huda ularƣa «muⱪim orun»ni beridu, demǝk halisa mǝnggü turidiƣan bir jayni beridu.
Əsliy ibraniyqǝ tekisttǝ «ⱪol wǝ nam-ataⱪ ata ⱪilimǝn» deyilgǝn. Biz uni «orun wǝ nam-ataⱪ ata ⱪilimǝn» dǝp tǝrjimǝ ⱪilduⱪ. «Ⱪol» bizningqǝ «turuxⱪa ⱨoⱪuⱪluⱪ orun» degǝn mǝnidǝ ixlitilgǝn boluxi mumkin. Qünki Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ aƣwatlarning muⱪǝddǝs qedirƣa yaki muⱪǝddǝs ibadǝthaniƣa kirix ⱨoⱪuⱪi yoⱪ idi («Ⱪan.» 23:1)
«Orun ⱨǝm nam-ataⱪ ata ⱪilimǝn... » baxⱪa birhil tǝrjimisi «nam-ǝmǝl abidisi tiklǝymǝn,...».
«...ularƣa... nam-ataⱪ ata ⱪilimǝn... muxu nam-ataⱪ oƣul-ⱪizliri barlarningkidin ǝwzǝldur; Mǝn ularƣa üzülmǝs, mǝnggülük namni berimǝn» — aƣwatning pǝrzǝnt kɵrüxi mumkin ǝmǝs, ǝlwǝttǝ.
Pǝrwǝrdigarning hizmitidǝ boluxⱪa,
Uning namiƣa seƣinixⱪa,
Uning ⱪulliri boluxⱪa Pǝrwǝrdigarƣa ɵzini baƣliƣan,
Xabat künini bulƣimay pak-muⱪǝddǝs saⱪliƣan,
Əⱨdǝmni qing tutⱪan yat yurtluⱪning pǝrzǝntlirini bolsa,
Ularnimu Ɵz muⱪǝddǝs teƣimƣa elip kelimǝn,
Mening duagaⱨ bolƣan ɵyümdǝ ularni huxal ⱪilimǝn;
Ularning kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪliri ⱨǝm tǝxǝkkür ⱪurnanliⱪliri Mening ⱪurbangaⱨim üstidǝ ⱪobul ⱪilinidu;
Qünki Mening ɵyüm «Barliⱪ ǝl-yurtlar üqün dua ⱪilinidiƣan ɵy» dǝp atilidu. Mat. 21:13; Mar. 11:17; Luⱪa 19:46
Israildin tarⱪilip kǝtkǝn ƣeriblarni yiƣip ⱪayturidiƣan Rǝb Pǝrwǝrdigar: —
Mǝn yǝnǝ uningƣa baxⱪilarni,
Yǝni yiƣilip bolƣanlarƣa baxⱪilarnimu ⱪoxup yiƣimǝn! — dǝydu.
 
Israildiki yetǝkligüqilǝrgǝ bolƣan bir bexarǝt
— I dalalardiki barliⱪ ⱨaywanlar, kelip ozuⱪtin elinglar,
Ormanliⱪtiki barliⱪ ⱨaywanlar, kelinglar! «I dalalardiki barliⱪ ⱨaywanlar, kelip ozuⱪtin elinglar, ormanliⱪtiki barliⱪ ⱨaywanlar, kelinglar!» — Huda Ɵzining jazalixidin ɵlgǝnlǝrning jǝsǝtliri bilǝn ozuⱪlinixⱪa ⱨaywanlarni tǝklip ⱪilidu.
10  Israilning kɵzǝtqiliri ⱨǝmmisi ⱪariƣu;
Ular ⱨeq bilmǝydu;
Ⱨǝmmisi ⱪawaxni bilmǝydiƣan gaqa itlar,
Qüxǝkǝp yatidiƣan, uyⱪuƣa amraⱪlar!
11 Muxu itlar bolsa nǝpsi yaman, toyƣanni bilmǝydu,
Ular bolsa hǝlⱪimni «baⱪⱪuqi»larmix tehi!
Ular yorutuluxni ⱨeq bilmǝydu,
Ularning ⱨǝmmisi haliƣanqǝ yol tallap ⱪeyip kǝtkǝn,
Birsimu ⱪalmay ⱨǝrbiri ɵz mǝnpǝitini kɵzlǝp yürgüqilǝr! «Muxu itlar bolsa nǝpsi yaman, toyƣanni bilmǝydu, ular bolsa hǝlⱪimni «baⱪⱪuqi»larmix tehi!» — «baⱪⱪuqi» yaki «kɵzǝtqi» (yetǝkligüqi)ning ikki muⱨim roli bar: — (1) kɵzǝtqilik; yǝni sirttin kelidiƣan hǝwp-hǝtǝr ǝⱨwalidin hǝlⱪni agaⱨlandurup taⱪabil turux qarisini tepix; (2) «baⱪⱪuqiliⱪ»; ɵz hǝlⱪigǝ kɵyünüp ularning ǝⱨwalini obdan qüxinip hǝwǝr elixtur.
12 Ular: «Ⱪeni, xarab kǝltürimǝn,
Ⱨaraⱪni ⱪanƣuqǝ iqǝyli;
Ətimu bolsa bügünkidǝk bolidu,
Tehimu molqiliⱪ bolidu yǝnǝ!» — dǝweridu.
 
 

56:1 «Adalǝt ⱨǝm ⱨidayǝt» — (ibraniy tilida birla sɵz bilǝn ipadilinidu) — Muxu yǝrdǝ Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ berilgǝn muⱪǝddǝs ⱪanun-pǝrmanlarning barliⱪ tǝlǝplirini kɵrsitidu.

56:2 «Xabat küni» — ibraniy tilida ⱨǝm «yǝttinqi» ⱨǝm «tohtitix» degǝn mǝnidǝ. Huda Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ Israilƣa «yǝttinqi küni»dǝ, yǝnǝ xǝnbǝ künidǝ ɵz xǝhsiy ix-hizmitini tohtitip, ɵzining ⱨɵrmitidǝ dǝm elixni buyruƣan. Əlwǝttǝ, mundaⱪ ⱪilix ⱨǝrⱪandaⱪ bir millǝtning, bolupmu Israillardǝk deⱨⱪanqiliⱪ bilǝn xuƣullinidiƣan millǝtning ⱨǝⱪiⱪiy iman-ixǝnqi bar-yoⱪluⱪini ispatlaydiƣan ixtur. Mǝyli sodigǝr yaki deⱨⱪan bolsun: — «Xǝnbǝ künidǝ ixlisǝm alƣan paydam bǝlkim altidin bir ⱨǝssǝ kɵp bolar» — dǝp oylixi mumkin.

56:3 «Yaki aƣwat bolƣan kixi: — «Mana, ⱪaⱪxal bir dǝrǝhmǝn!» degüqi bolmisun — «aƣwat» piqiwetilgǝn adǝm. Kona jǝmiyǝtlǝrdǝ ular padixaⱨlarning yaki baylarning ⱨǝrǝmhanilirida ayal-kenizǝklirini ⱪoƣdax hizmitini ⱪilatti. Muxu yǝrdǝ aƣwatlar bǝlkim barliⱪ meyiplǝrgǝ, barliⱪ orni pǝslǝrgǝ, barliⱪ kɵzgǝ ilinmaydiƣan kixilǝrgǝ wǝkillik ⱪilixi mumkin.

56:5 «mǝn ularƣa Ɵz ɵyümdǝ, yǝni Ɵz tamlirim iqidǝ orun ⱨǝm nam-ataⱪ ata ⱪilimǝn» — muxu ayǝttiki «ɵyüm» bolsa, Hudaning muⱪǝddǝs ibadǝthanisi. Əslidǝ Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ tapxurulƣan ⱪanunƣa asasǝn, aƣwatlar wǝ meyiplar ibadǝthaniƣa kirixkǝ bolmaytti; biraⱪ «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli» ⱪilƣan ixlardin keyin kirixkǝ bolidiƣan bolƣan; muxundaⱪ bolupla ⱪalmay, Huda ularƣa «muⱪim orun»ni beridu, demǝk halisa mǝnggü turidiƣan bir jayni beridu. Əsliy ibraniyqǝ tekisttǝ «ⱪol wǝ nam-ataⱪ ata ⱪilimǝn» deyilgǝn. Biz uni «orun wǝ nam-ataⱪ ata ⱪilimǝn» dǝp tǝrjimǝ ⱪilduⱪ. «Ⱪol» bizningqǝ «turuxⱪa ⱨoⱪuⱪluⱪ orun» degǝn mǝnidǝ ixlitilgǝn boluxi mumkin. Qünki Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ aƣwatlarning muⱪǝddǝs qedirƣa yaki muⱪǝddǝs ibadǝthaniƣa kirix ⱨoⱪuⱪi yoⱪ idi («Ⱪan.» 23:1) «Orun ⱨǝm nam-ataⱪ ata ⱪilimǝn... » baxⱪa birhil tǝrjimisi «nam-ǝmǝl abidisi tiklǝymǝn,...». «...ularƣa... nam-ataⱪ ata ⱪilimǝn... muxu nam-ataⱪ oƣul-ⱪizliri barlarningkidin ǝwzǝldur; Mǝn ularƣa üzülmǝs, mǝnggülük namni berimǝn» — aƣwatning pǝrzǝnt kɵrüxi mumkin ǝmǝs, ǝlwǝttǝ.

56:7 Mat. 21:13; Mar. 11:17; Luⱪa 19:46

56:9 «I dalalardiki barliⱪ ⱨaywanlar, kelip ozuⱪtin elinglar, ormanliⱪtiki barliⱪ ⱨaywanlar, kelinglar!» — Huda Ɵzining jazalixidin ɵlgǝnlǝrning jǝsǝtliri bilǝn ozuⱪlinixⱪa ⱨaywanlarni tǝklip ⱪilidu.

56:11 «Muxu itlar bolsa nǝpsi yaman, toyƣanni bilmǝydu, ular bolsa hǝlⱪimni «baⱪⱪuqi»larmix tehi!» — «baⱪⱪuqi» yaki «kɵzǝtqi» (yetǝkligüqi)ning ikki muⱨim roli bar: — (1) kɵzǝtqilik; yǝni sirttin kelidiƣan hǝwp-hǝtǝr ǝⱨwalidin hǝlⱪni agaⱨlandurup taⱪabil turux qarisini tepix; (2) «baⱪⱪuqiliⱪ»; ɵz hǝlⱪigǝ kɵyünüp ularning ǝⱨwalini obdan qüxinip hǝwǝr elixtur.