13
Qirip kǝtkǝn iq tambaldin alƣan sawaⱪ
Pǝrwǝrdigar manga mundaⱪ dedi: — Barƣin, kanap iq tambalni al, belinggǝ baƣla; lekin uni suƣa qilima. Xunga Pǝrwǝrdigar manga degǝndǝk mǝn bir iq tambalni aldim wǝ belimgǝ baƣlap ⱪoydum.
Əmdi Pǝrwǝrdigarning sɵzi ikkinqi ⱪetim manga kelip mundaⱪ deyildi: — «Sǝn pulƣa alƣan, belinggǝ baƣlanƣan iq tambalni elip, ornungdin tur, Fratⱪa berip xu yǝrdǝ taxning yeriⱪiƣa yoxurup ⱪoy». «...ornungdin tur, Fratⱪa berip,...» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «...ornungdin tur, Əfrat (dǝryasi)ƣa berip...».
Yǝrǝmiyaning yurti Anatotƣa yeⱪin «Frat» degǝn kiqik bir yeza idi. Əfrat dǝryasi bolsa Pǝlǝstindin 550 kilometr yiraⱪ. Əgǝr toƣra tǝrjimisi «Frat» bolsa, xübⱨisizki, bu yǝnila sɵz oyuni arⱪiliⱪ «Əfrat dǝryasi»ni, xuningdǝk Əfrat dǝryasining boyida ⱪurulƣan Asuriyǝ imperiyǝsini, xundaⱪla keyinki Babil imperiyǝsini kɵrsitidu. Bu ikki imperiyǝning Israilƣa andin keyin Yǝⱨudaƣa (ular xu yǝrgǝ sürgün bolƣan waⱪtida) etiⱪadni bulƣaydiƣan tǝsiri bolƣan. Asuriyǝning butpǝrǝslikining wǝ Babilning pulpǝrǝslikining etiⱪadni bulƣaydiƣan tǝsiri bar idi.
Ixning baxⱪa birhil xǝrⱨi: ular ǝsli Pǝrwǝrdigarƣa «qing munasiwǝttǝ baƣlinix»i kerǝk idi. Lekin buning orniƣa ular Babilƣa baƣlanmaⱪqi bolup (Ⱨǝzǝkiya padixaⱨning künliridǝ) bulƣinip kǝtkǝn. Lekin bizningqǝ bundaⱪ xǝrⱨi Yǝrǝmiyaning dǝwrigǝ uyƣun kǝlmǝytti.
Xunga mǝn bardim wǝ Pǝrwǝrdigar manga buyruƣandǝk uni Fratⱪa yoxurup ⱪoydum. Kɵp künlǝr ɵtkǝndin keyin, Pǝrwǝrdigar manga: «Ornungdin tur, Fratⱪa berip, Mǝn sanga xu yǝrgǝ yoxuruxⱪa buyruƣan iq tambalni ⱪolungƣa al» — dedi.
Xunga mǝn Fratⱪa bardim; mǝn yoxurƣan yǝrdin iq tambalni kolap qiⱪirip ⱪolumƣa aldim; mana, iq tambal sesip qirip kǝtkǝnidi, pütünlǝy kiygüsiz bolƣanidi. Pǝrwǝrdigarning sɵzi manga kelip mundaⱪ deyildi: —
Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mǝn Yǝⱨudaning pǝhrini wǝ Yerusalemning qong pǝhrini muxu ⱨalda yoⱪitimǝn; 10 Mening sɵzlirimni anglaxni rǝt ⱪilƣan, kɵnglidiki jaⱨilliⱪida mangidiƣan, baxⱪa ilaⱨlarning ⱪulluⱪida bolup, ularƣa ibadǝt ⱪilixⱪa intilidiƣan bu rǝzil hǝlⱪ pütünlǝy kardin qiⱪⱪan bu iq tambalƣa ohxax bolidu. 11 Qünki huddi iq tambal adǝmning qatiriⱪiƣa qing baƣlanƣandǝk, ularmu Manga yeⱪin bir hǝlⱪ bolsun, Manga nam-abruy, mǝdⱨiyǝ wǝ xan-xǝrǝp kǝltürsun dǝp, Mǝn Israilning pütkül jǝmǝtini wǝ Yǝⱨudaning pütkül jǝmǝtini Ɵzümgǝ qing baƣlandurƣanmǝn — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — lekin ular ⱨeq ⱪulaⱪ salmidi. «...huddi iq tambal adǝmning qatiriⱪiƣa qing baƣlanƣandǝk, ularmu Manga yeⱪin bir hǝlⱪ bolsun ... dǝp, Mǝn Israilning pütkül jǝmǝtini wǝ Yǝⱨudaning pütkül jǝmǝtini Ɵzümgǝ qing baƣlandurƣanmǝn» — bu tǝmsilning mǝnisi bǝlkim xuki, Israil Hudaƣa qing baƣlanƣan bolsa, ⱨeq bulƣanmaytti (tǝmsildǝ pǝyƣǝmbǝr ɵzi Hudaƣa wǝkil bolidu). Lekin bu ziq munasiwǝttin ayrilsa, bǝribir yat ǝllǝr (mǝsilǝn, Asuriyǝ, Babildǝk) tǝripidin bulƣinidu. 1-ayǝttiki «suƣa qilima» degǝn sirliⱪ buyruⱪ, bǝlkim bu ziq munasiwǝtning ⱨeq ayrilmasliⱪi kerǝklikini tǝkitligǝn boluxi mumkin.
12 Ularƣa muxu sɵzni degin: — Israilning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Ⱨǝmmǝ xarab idixi xarab bilǝn toluxi kerǝk». Ular sanga: «Əjǝba, ⱨǝmmǝ xarab idixi xarab bilǝn toluxi kerǝklikini obdan bilmǝmduⱪ?» — dǝydu; «Ⱨǝmmǝ xarab idixi xarab bilǝn toluxi kerǝk» — bǝlkim hǝlⱪ arisidiki maⱪal-tǝmsil boluxi mumkin — mǝnisi bǝlkim «ⱨǝmmǝ ix onguxluⱪ bolidu» yaki «kɵprǝk kütkün bolsang kɵprǝk alisǝn» ⱪatarliⱪlar.
Ibraniy tilida «idix» wǝ «ǝhmǝⱪ» bir-birigǝ ohxap ketidu. Hǝlⱪ pǝⱪǝtla ɵz kǝyp-sapsini (xarab buning simwoli bolup) intilip ⱪoƣliƣandin keyin Huda ularƣa: «Mǝn silǝr izdigininglarni ɵz bexinglarƣa qüxürimǝn, silǝr bir-biringlarni nabut ⱪilisilǝr» dǝp jawap bǝrgǝn ohxaydu.
13 Sǝn ularƣa mundaⱪ dǝysǝn: «Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mana, mǝn bu zeminda barliⱪ turuwatⱪanlarni, Dawutⱪa wǝkil bolup uning tǝhtigǝ olturƣan padixaⱨlarni, kaⱨinlarni wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrni ⱨǝmdǝ Yerusalemda barliⱪ turuwatⱪanlarni mǝstlik-biⱨoxluⱪ bilǝn toldurimǝn. 14 Mǝn ularni bir-birigǝ, yǝni ata bilǝn oƣullirinimu ohxaxla bir-birigǝ soⱪuxⱪa salimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar; — Mǝn ularƣa iqimni aƣritmaymǝn, ularni ayimaymǝn, ularƣa rǝⱨim ⱪilmaymǝn; ularni nabut ⱪilixⱪa ⱨeqnǝrsǝ meni tosumaydu. 15 Anglanglar, ⱪulaⱪ selinglar, ⱨali qong bolmanglar; qünki Pǝrwǝrdigar sɵz ⱪilƣan. 16 Əmdi U bexinglarƣa zulmǝt qüxürgiqǝ, putunglar zawal qüxkǝn taƣlarda putlaxⱪandǝk putlaxⱪuqǝ, U silǝr izdigǝn nurni ɵlüm sayisiƣa, ⱪapⱪarangƣuluⱪⱪa aylandurƣuqǝ, Pǝrwǝrdigar Hudayinglarƣa layiⱪ xan-xǝrǝp ⱪayturunglar! Zǝb. 44:20-21
 
Yǝrǝmiya ɵz dǝrd-ǝlimini hǝlⱪⱪǝ bildüridu
17 Buni anglimisanglar, silǝrning ⱨakawurluⱪunglar tüpǝylidin jenim yoxurunqǝ yiƣlaydu; aqqiⱪ yiƣlap kɵz yaxlirim eⱪip taxidu; qünki silǝr, i Pǝrwǝrdigarning padisi, sürgün ⱪilinisilǝr. Yiƣ. 1:2,16
 
Pǝrwǝrdigarning sɵzi dawamlixidu
18 Padixaⱨ wǝ hanixⱪa: «Tǝhtinglardin qüxüp yǝrgǝ olturunglar; qünki kɵrkǝm tajliringlar bexinglardin qüxürülidu» — degin. «Padixaⱨ wǝ hanixⱪa: «Tǝhtinglardin qüxüp yǝrgǝ olturunglar... tajliringlar bexinglardin qüxürülidu» — degin» — padixaⱨ wǝ hanix bǝlkim Yǝⱨoakin wǝ anisini kɵrsitidu. Ular miladiyǝdin ilgiri 597-yili sürgün bolƣan («Yǝr.» 22:26, 29:2, «2Pad.» 24:14-16ni kɵrüng). 19 Jǝnubdiki xǝⱨǝrlǝr ⱪorxiwelnip taⱪilidu; ularni aqidiƣan ⱨeqkim bolmaydu; pütkül Yǝⱨuda sürgün bolidu; ularning ⱨǝmmisi ǝsirgǝ qüxüp sürgün bolidu. «Jǝnubdiki xǝⱨǝrlǝr ⱪorxiwelnip taⱪilidu; ularni aqidiƣan ⱨeqkim bolmaydu» — demǝk, ⱨeqkim qiⱪalmaydu, ⱨeqkim kirǝlmǝydu. 20 Bexingni kɵtür, i Zion, ximaldin qiⱪⱪanlarƣa ⱪara; sanga tapxurulƣan pada, yǝni yeⱪimliⱪ padang nǝgǝ kǝtkǝndu? «Bexingni kɵtür, i Zion, ximaldin qiⱪⱪanlarƣa ⱪara; sanga tapxurulƣan pada, yǝni yeⱪimliⱪ padang nǝgǝ kǝtkǝndu?» — bu ayǝttiki peillar «ayalqǝ rod»ta bolup, bu sɵzlǝr bǝlkim Yerusalemƣa, yǝni uningda turƣan «Hudaning hǝlⱪi bolƣan pada baⱪⱪuqiliri»ƣa — padixaⱨⱪa, kaⱨinlarƣa wǝ «pǝyƣǝmbǝrlǝr»gǝ eytilidu. 21  Pǝrwǝrdigar seni baxⱪuruxⱪa dostliringni bekitkinidǝ sǝn nemǝ deyǝlǝytting? Əsli ɵzüng ularƣa baxⱪuruxni ɵgǝtkǝn tursang! Xu tapta tolƣaⱪ tutⱪan ayaldǝk azab-oⱪubǝtlǝr seni tutmamdu? «Pǝrwǝrdigar seni baxⱪuruxⱪa dostliringni bekitkinidǝ sǝn nemǝ deyǝlǝytting? Əsli ɵzüng ularƣa baxⱪuruxni ɵgǝtkǝn tursang!» — Israilning ittipaⱪdaxliri («dostlar»i) awwal Asuriyǝ, andin Babilni ɵz iqigǝ alƣanidi. Ularning ⱨǝmmisi Israil bilǝn bolƣan munasiwitidin paydilanmaⱪqi bolƣan, halas (mǝsilǝn, «Yǝxaya» 39-babni kɵrüng; Babilning ǝlqiliri Yǝⱨudaning kɵp mǝlumatlirini igiligǝndin keyin ularƣa asiyliⱪ ⱪilƣan).
22 Sǝn ǝgǝr kɵnglüngdǝ: Bu ixlar nemixⱪa beximƣa qüxti? — dǝp sorisang, bu ixlar ⱪǝbiⱨliking intayin eƣir bolƣanliⱪidin boldi — kɵyniking saldurup taxlandi, yotiliring zorawanliⱪta axkarilandi. «yotiliring zorawanliⱪta axkarilandi» — ibraniy tilida «tapanliring zorawanliⱪta yarilandi» — wapasiz ayal bǝlkim ɵz yoldixi tǝripidin xundaⱪ muamiligǝ uqrixi mumkin.   Yǝx. 47:2, 3; Yǝr. 5:19; 16:10 23 Efiopiyǝlik ⱪara terisini ɵzgǝrtǝlǝmdu? Yaki yilpiz qipar tǝnggilirini ɵzgǝrtǝlǝmdu? Undaⱪ bolƣanda silǝr rǝzillikni ⱪilixⱪa kɵngǝnlǝrmu yahxiliⱪni ⱪilalaydiƣan bolisilǝr! 24 Əmdi qɵl-bayawandiki xamal ⱨǝydiwǝtkǝn samandǝk Mǝn silǝrni ⱨǝydǝp qaqimǝn.
25 Bu sening aⱪiwiting bolidu, Mǝn sanga bekitkǝn nesiwǝng, — dǝydu Pǝrwǝrdigar; qünki sǝn Meni untuƣansǝn, yalƣanqiliⱪⱪa tayanƣansǝn. «sǝn Meni untuƣansǝn, yalƣanqiliⱪⱪa tayanƣansǝn» — «yalƣanqiliⱪ» muxu yǝrdǝ bǝlkim butlarni kɵrsitidu. 26 Xunga Mǝn kɵynikingning pǝxlirini yüzüng üstigǝ kɵtürüp taxlaymǝn, nomusung kɵrülidu. 27 Aⱨ, sening zinaliring, ayƣirningkidǝk pohur kixnǝxliring, egizliklǝrdǝ wǝ etizlarda bolƣan buzuⱪqiliⱪliringning pǝskǝxliki! — Barliⱪ yirginqlikliringni kɵrdum! Ⱨalingƣa way, i Yerusalem! Sǝn pak ⱪilinixni ⱪaqanƣiqǝ rǝt ⱪilmaⱪqisǝn?! «Aⱨ, sening zinaliring, ayƣirningkidǝk pohur kixnǝxliring, egizliklǝrdǝ wǝ etizlarda bolƣan buzuⱪqiliⱪliringning pǝskǝxliki! ...» — bu ayǝt xübⱨisiziki, butpǝrǝslikni kɵrsitidu. U Hudaning kɵz aldida yirginqlik zinahorluⱪⱪa ohxaxtur. Lekin oⱪurmǝnlǝrgǝ xu bǝlkim ayanki, mundaⱪ butpǝrǝslik Hudaƣa wapasizliⱪ bolup roⱨiy jǝⱨǝttǝ paⱨixiwazliⱪ bolupla ⱪalmay, Pǝlǝstindiki butpǝrǝsliktǝ kixilǝr butliriƣa «atalƣan», buthanida turƣan paⱨixǝ ayallarƣa pul berip ular bilǝn yatatti.
 
 

13:4 «...ornungdin tur, Fratⱪa berip,...» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «...ornungdin tur, Əfrat (dǝryasi)ƣa berip...». Yǝrǝmiyaning yurti Anatotƣa yeⱪin «Frat» degǝn kiqik bir yeza idi. Əfrat dǝryasi bolsa Pǝlǝstindin 550 kilometr yiraⱪ. Əgǝr toƣra tǝrjimisi «Frat» bolsa, xübⱨisizki, bu yǝnila sɵz oyuni arⱪiliⱪ «Əfrat dǝryasi»ni, xuningdǝk Əfrat dǝryasining boyida ⱪurulƣan Asuriyǝ imperiyǝsini, xundaⱪla keyinki Babil imperiyǝsini kɵrsitidu. Bu ikki imperiyǝning Israilƣa andin keyin Yǝⱨudaƣa (ular xu yǝrgǝ sürgün bolƣan waⱪtida) etiⱪadni bulƣaydiƣan tǝsiri bolƣan. Asuriyǝning butpǝrǝslikining wǝ Babilning pulpǝrǝslikining etiⱪadni bulƣaydiƣan tǝsiri bar idi. Ixning baxⱪa birhil xǝrⱨi: ular ǝsli Pǝrwǝrdigarƣa «qing munasiwǝttǝ baƣlinix»i kerǝk idi. Lekin buning orniƣa ular Babilƣa baƣlanmaⱪqi bolup (Ⱨǝzǝkiya padixaⱨning künliridǝ) bulƣinip kǝtkǝn. Lekin bizningqǝ bundaⱪ xǝrⱨi Yǝrǝmiyaning dǝwrigǝ uyƣun kǝlmǝytti.

13:11 «...huddi iq tambal adǝmning qatiriⱪiƣa qing baƣlanƣandǝk, ularmu Manga yeⱪin bir hǝlⱪ bolsun ... dǝp, Mǝn Israilning pütkül jǝmǝtini wǝ Yǝⱨudaning pütkül jǝmǝtini Ɵzümgǝ qing baƣlandurƣanmǝn» — bu tǝmsilning mǝnisi bǝlkim xuki, Israil Hudaƣa qing baƣlanƣan bolsa, ⱨeq bulƣanmaytti (tǝmsildǝ pǝyƣǝmbǝr ɵzi Hudaƣa wǝkil bolidu). Lekin bu ziq munasiwǝttin ayrilsa, bǝribir yat ǝllǝr (mǝsilǝn, Asuriyǝ, Babildǝk) tǝripidin bulƣinidu. 1-ayǝttiki «suƣa qilima» degǝn sirliⱪ buyruⱪ, bǝlkim bu ziq munasiwǝtning ⱨeq ayrilmasliⱪi kerǝklikini tǝkitligǝn boluxi mumkin.

13:12 «Ⱨǝmmǝ xarab idixi xarab bilǝn toluxi kerǝk» — bǝlkim hǝlⱪ arisidiki maⱪal-tǝmsil boluxi mumkin — mǝnisi bǝlkim «ⱨǝmmǝ ix onguxluⱪ bolidu» yaki «kɵprǝk kütkün bolsang kɵprǝk alisǝn» ⱪatarliⱪlar. Ibraniy tilida «idix» wǝ «ǝhmǝⱪ» bir-birigǝ ohxap ketidu. Hǝlⱪ pǝⱪǝtla ɵz kǝyp-sapsini (xarab buning simwoli bolup) intilip ⱪoƣliƣandin keyin Huda ularƣa: «Mǝn silǝr izdigininglarni ɵz bexinglarƣa qüxürimǝn, silǝr bir-biringlarni nabut ⱪilisilǝr» dǝp jawap bǝrgǝn ohxaydu.

13:16 Zǝb. 44:20-21

13:17 Yiƣ. 1:2,16

13:18 «Padixaⱨ wǝ hanixⱪa: «Tǝhtinglardin qüxüp yǝrgǝ olturunglar... tajliringlar bexinglardin qüxürülidu» — degin» — padixaⱨ wǝ hanix bǝlkim Yǝⱨoakin wǝ anisini kɵrsitidu. Ular miladiyǝdin ilgiri 597-yili sürgün bolƣan («Yǝr.» 22:26, 29:2, «2Pad.» 24:14-16ni kɵrüng).

13:19 «Jǝnubdiki xǝⱨǝrlǝr ⱪorxiwelnip taⱪilidu; ularni aqidiƣan ⱨeqkim bolmaydu» — demǝk, ⱨeqkim qiⱪalmaydu, ⱨeqkim kirǝlmǝydu.

13:20 «Bexingni kɵtür, i Zion, ximaldin qiⱪⱪanlarƣa ⱪara; sanga tapxurulƣan pada, yǝni yeⱪimliⱪ padang nǝgǝ kǝtkǝndu?» — bu ayǝttiki peillar «ayalqǝ rod»ta bolup, bu sɵzlǝr bǝlkim Yerusalemƣa, yǝni uningda turƣan «Hudaning hǝlⱪi bolƣan pada baⱪⱪuqiliri»ƣa — padixaⱨⱪa, kaⱨinlarƣa wǝ «pǝyƣǝmbǝrlǝr»gǝ eytilidu.

13:21 «Pǝrwǝrdigar seni baxⱪuruxⱪa dostliringni bekitkinidǝ sǝn nemǝ deyǝlǝytting? Əsli ɵzüng ularƣa baxⱪuruxni ɵgǝtkǝn tursang!» — Israilning ittipaⱪdaxliri («dostlar»i) awwal Asuriyǝ, andin Babilni ɵz iqigǝ alƣanidi. Ularning ⱨǝmmisi Israil bilǝn bolƣan munasiwitidin paydilanmaⱪqi bolƣan, halas (mǝsilǝn, «Yǝxaya» 39-babni kɵrüng; Babilning ǝlqiliri Yǝⱨudaning kɵp mǝlumatlirini igiligǝndin keyin ularƣa asiyliⱪ ⱪilƣan).

13:22 «yotiliring zorawanliⱪta axkarilandi» — ibraniy tilida «tapanliring zorawanliⱪta yarilandi» — wapasiz ayal bǝlkim ɵz yoldixi tǝripidin xundaⱪ muamiligǝ uqrixi mumkin.

13:22 Yǝx. 47:2, 3; Yǝr. 5:19; 16:10

13:25 «sǝn Meni untuƣansǝn, yalƣanqiliⱪⱪa tayanƣansǝn» — «yalƣanqiliⱪ» muxu yǝrdǝ bǝlkim butlarni kɵrsitidu.

13:27 «Aⱨ, sening zinaliring, ayƣirningkidǝk pohur kixnǝxliring, egizliklǝrdǝ wǝ etizlarda bolƣan buzuⱪqiliⱪliringning pǝskǝxliki! ...» — bu ayǝt xübⱨisiziki, butpǝrǝslikni kɵrsitidu. U Hudaning kɵz aldida yirginqlik zinahorluⱪⱪa ohxaxtur. Lekin oⱪurmǝnlǝrgǝ xu bǝlkim ayanki, mundaⱪ butpǝrǝslik Hudaƣa wapasizliⱪ bolup roⱨiy jǝⱨǝttǝ paⱨixiwazliⱪ bolupla ⱪalmay, Pǝlǝstindiki butpǝrǝsliktǝ kixilǝr butliriƣa «atalƣan», buthanida turƣan paⱨixǝ ayallarƣa pul berip ular bilǝn yatatti.