Kulikuli ye lau Hebelu tamowaidiyao udiyedi
Buka ta hededehemasalahana
Teina leta ta ye lau Hebelu tamowaidi** Hebelu tamowaidi: Hebelu meta Dius tamowaidiyao hesadi hesau. udiyedi, siya nuwana Italiya unai taumiya** Italiya unai taumiya: Teina tausonoga yodi kaimasi, matawuwuna Italiya unai taulaoma yodi lautoki ye kulilae leta ta tauhaina ne udiyedi (Hebelu 13:24). Leta ta kaniyona ede Dius tamowaidiyao Yesu tausunumaena bena tabu se uyoꞌuyo yodi tabaꞌohu beyabeyana unai na laugagayo yo kabikabi Yaubada ye mosedi Mose unai na se laoma Dius tamowaidiyao udiyedi meta tabu se miyawataniꞌuyoidi. Huyana leta ta se hai meta ekalesiya hekamkamna lakilakina se hekalo ede hekadiyo se hetubu se nuwabasabasa na Yesu Keliso bena se kitagabaei (Hebelu 6:11-12, 12:1-3).
Leta taukulina Dius tamowaidi siya Yesu tausunumaeina wa ye henuwaisinidi meta Keliso iya ede Yaubada natuna. Yesu ye saekalili, na kabo anelu, Mose yo peloweta hekadiyo (Hebelu 1:5—4:14). Yo iya yoda taukaitalasam saesaena, na yona kabihemauli hesabada wa ye saekalili na kabo Aloni yo taukaitalasam maudoidi yodi kabikabi wa (Hebelu 9:23—10:18). Yesu iya talam hauhauna tauhaiyamana. Na talam ne ye saekalili na kabo talam bagubagunana (Hebelu 4:14—5:10) yo iya yoda tauhedehedede Yaubada matanawai doha Dius yodi taukaitalasam saesaedi (7:1—8:13). Leta ta hinage ye hekatada meta sunuma iya ginauli saesaekalilina (Hebelu 11:1—12:29).
Leta ta taukulina meta hesana nige ye kulihemasalaha, unai nige kabina ta kata iya kaiteya. Bagubagunana tausibasiba gwaudi yodi nuwatu bena Paulo iya leta ta taukulina ede, matawuwuna taukulikuli wa Timoti wasana ye hededegabaei (Hebelu 13:23). Iyamo mulinawai tausibasiba hekadiyo yodi nuwatu udoi. Na ye masalahakalili meta leta taukulina wa Dius tamowaidiyao yodi tabaꞌohu kabikabidi kabidi ye katakalili (Hebelu 8:3-5, 9:1—10:18), unai iya nuwana Dius tamowaina hesau. Huyana leta ta ye kuli meta Yelusalema unai Numa Tabuna wa sola ma totolona. Loma tamowaidi Numa Tabuna ne se heyababa bolimaina meta ta hedede ta wane 70 AD** 70 AD kaniyona ede Yesu yona huyalabasi na bolimai 70 mulidiwai. unai.
Nuwatu lakilakidi
• Keliso meta Yaubada yona tauhedehedede na iya ede Yaubada natuna (Hebelu 1:1-3)
• Keliso ye saekalili na kabo anelu (Hebelu 1:4—2:18)
• Keliso ye saekalili na kabo Mose (Hebelu 3:1—4:13)
• Keliso ye saekalili na kabo Aloni yo taukaitalasam maudoidi (Hebelu 4:14—7:28)
• Keliso yona kaitalasam ye saekalili na kabo kaitalasam hekadiyo (Hebelu 8:1—10:39)
• Hededehebayao ye lau Keliso tausunumaena udiyedi (Hebelu 11:1—12:29)
• Hededehebayao gehegehena (Hebelu 13:1-25)
1
Yaubada natuna Yesu iya ye saekalili
1 Huya bagubagunana unai Yaubada hedehedede ye moseidi peloweta udiyedi huya udoiꞌudoi udiyedi yo laulau udoiꞌudoi udiyedi, na kabo se hededegabaedi kada mumugao udiyedi. 2 Na teina huya mulimulitana ta unai Yaubada yona hedehedede ye mosei natuna unai, na iya ye hededelaoma kalidawai. Natuna iya ede Yaubada maiyana tanoubu maudoina ta se hetubudi wa,** Yowane 1:1-3 yo Yaubada iya ye kaisunuwai kabo ginauli maudoidi ye mosehekawadi unai. 3 Natuna Tamana yona namanamali yo hinage kana kao dudulaina ye hemasalahadi kalidawai yo ginauli maudoidi ye hebayaodi yona hedehedede gigibwalina unai, to bena se miyahai. Baꞌaya kabaheꞌaꞌana ye ginauli, mulinawai kabo ye tulidobi Wasawasa Saesaena nimatutunaena galewa unai.
Yesu ye saekalili na kabo anelu
4 Teina ye hemasalaha meta Natuna ye saekalili na kabo anelu, yo hinage gonogonowana doha iya hesana ye saekalili na kabo anelu hesadiyao.
5 Matawuwuna Yaubada nige ye hededelau anelu hesau unai ye wane,
“Kowa yau natugu,
mayadai ta unai ya hemala tamam.” (Same 2:7)
o hinage,
“Yau kabo tamana na iya kabo natugu.” (2 Samuwela 7:14)
6 Yo huyana Yaubada natuna taubaguna** Yaubada natuna taubaguna: Kalina Giliki unai taubaguna kaniyona ede, ye saekalili, o, hekahekasisina. Gonogonowana doha, Dius tamowaidiyao taubaguna se kita meta iya ye saekalili na kabo yona golowao. ye hetamaliyama tanoubu ta unai iya hedehededena ye hedehededei ye wane,
“Yaubada yona anelu maudoidi taba se kaihelahui.” (Dutelonomi 32:43) ** Anelu maudoidi taba se kaihelahui: Buka ta taukulina nimakulikuli pepwadi beyabeyadi hekadi yodi kulikuli ye katai, siya ede Dius yodi tausonoga bodana hesana Masora (600-1000 AD) se kuliyawasidi na se laoma kalidaena. Na Buka Tabuna kalina Dimdimyena se kulidi, doha New International Version (NIV) o New English Translation (NET), Dutelonomi 32:43 unai siya nimakulikuli pepwadi beyabeyakalilidi hekadi se kuliwatanidi na Masora yodi kulikuli wa FOOTNOTE mo unai se katai.
7 Yona anelu hedehedededi ye wane,
“Yona anelu ye ginaulidi yodi sagena siya yaumai** Yaumai meta kalina Giliki unai kaniyona labui, yaumai yo yaluwa.,
yo yona heyayai tauhaidi yodi gigibwali siya kaiwa pulupululuna.” (Same 104:4)
8 Na Yaubada ye hededelau natuna unai ye wane,
“Yaubada, yom kabatuli kabo ye miya nige kana siga,
yo yom basileiya ne kabo laulaududulai unai ku tanuwagai.
9 Kowa laulau dudulaina ku henuwa na laulau yabayababadi ku subudi.
Unai Yaubada, iya yom Yaubada, ye heyausigo gwauyala yausina unai.
Teina unai ye kitahesaego kam kahao maudoidi luwadiwai.” (Same 45:6-7)
10 Hinage ye hededelau natuna unai ye wane,
“Guiyau, huya bagubagunana unai kowa tanoubu wuwuna ku tole
yo hinage galewa meta nimam ginaulina. (Same 8:6, Sakaliya 12:1)
11 Siya kabo se tauwadam, na kowa ku miyahai.
Kabo se beyabeya doha kaleko beyabeyana.
12 Kabo ku nokudi doha kaleko,
yo doha luwuluwu beyabeyana kabo ku haigabaedi na hauhaudi ku toledi.
Na kam kao gonogonowana mo
yo yom bolimai taba nige kadi siga.” (Same 102:25-27)
13 Yo Yaubada nige anelu hesau unai ye hededelau ye wane,
“Nimatuutuugu ta unai ku tuli,
kana siga kam waiunu ya toledi kaem kabatoledi.” (Same 110:1)
14 Na anelu meta siya yaluyaluwa** Yaluyaluwa hedehededena kalina Giliki unai meta kaniyona labui, yaumai yo yaluwa. yo heyayai tauhaina mo, na Yaubada ye hetahetamalidi bena mauli tauhaidi se saguidi.
**^ Hebelu tamowaidi: Hebelu meta Dius tamowaidiyao hesadi hesau.
**^ Italiya unai taumiya: Teina tausonoga yodi kaimasi, matawuwuna Italiya unai taulaoma yodi lautoki ye kulilae leta ta tauhaina ne udiyedi (Hebelu 13:24)
**^ 70 AD kaniyona ede Yesu yona huyalabasi na bolimai 70 mulidiwai.
**1:6: Yaubada natuna taubaguna: Kalina Giliki unai taubaguna kaniyona ede, ye saekalili, o, hekahekasisina. Gonogonowana doha, Dius tamowaidiyao taubaguna se kita meta iya ye saekalili na kabo yona golowao.
**1:6: Anelu maudoidi taba se kaihelahui: Buka ta taukulina nimakulikuli pepwadi beyabeyadi hekadi yodi kulikuli ye katai, siya ede Dius yodi tausonoga bodana hesana Masora (600-1000 AD) se kuliyawasidi na se laoma kalidaena. Na Buka Tabuna kalina Dimdimyena se kulidi, doha New International Version (NIV) o New English Translation (NET), Dutelonomi 32:43 unai siya nimakulikuli pepwadi beyabeyakalilidi hekadi se kuliwatanidi na Masora yodi kulikuli wa FOOTNOTE mo unai se katai.
**1:7: Yaumai meta kalina Giliki unai kaniyona labui, yaumai yo yaluwa.
**1:14: Yaluyaluwa hedehededena kalina Giliki unai meta kaniyona labui, yaumai yo yaluwa.