A Velenga Kamumu ne Isu Kristo i Herea e
Ioanes
A Nita Vakalohoka
A Velenga Kamumu iea i uka ma i taki tala ne rei i herea. Pali paru hosi e huriki ri luhoi ra murimuri e Isu i ngaru hatekea (13:23; 19:26; 20:2; 21:7,20), ia kunana i masia a nugumaheto o Rom i padia e Isu na maheto (19:34-35). Ne sapta 21, a bakovi iea kunana i takitala ne ia kunana ra viri i herea a Velenga Kamumu iea (21:24). I paru hosi e huriki ri luhoia a bakovi iea e Ioanes kunana, re tune Sebedi. Pali pololilo na hinere, i uka ma ni here e rei muholi i herea a Velenga iea.
E huriki ala kupo ri luhoia a puhu na hinere iea, ta ni here muga na pida 100 AD, muri na Velenga Kamumu ranga ni here. Pali e huriki ranga ri luhoi ni here muga na pida e 70 AD, muga ne Ierusalem ni ratapile.
I mata manga a Velenga Kamumu iea ni here o Epesus.
A Velenga Kamumu iea ni here ni vakarike a hatene huriki ri gi luhoi torea e Kristo, ri gi koru rike na ni luhoi tora. Ne 20:31, i taki ni here puru a nuverei na maka nivakasiri, ge rata e huriki ri gi luhoi torea e Isu ia e Mesaia, “mu gu luhoi torea e Isu ia e Kristo, a Tuna Vure. Lakea na tahuna mu luhoi tora, bara mu bole a nimahuri vakaroro na rana.” I uka ma ni lohoka vona ni here lakea ne huriki a Iuda, o e huriki i uka ma ria a Iuda.
1
A Nita i Bakovi
1 *Ion 17:5; 1Ion 1:1-2; Kap 19:13Hosi na nidoko na hunu a malala, a Nita i made pali. A Nita i made turana Vure. A Nita ia a Vure. 2 Hosi na nidoko na hunu a malala, i made pali turana Vure.
3 *1Ko 8:6; Kol 1:16-17; Hib 1:2Na limana Nita iea kunana, a Vure i ratarike a maki lobo. I uka tara maki ge bele na dala ranga, a maki lobo i bele kunana na limana. 4 *Ion 5:26Ia a vuhuna a nimahuri. A nimahuri iea i vakapalala e huriki a bakovi a ngatavine. 5 *Ion 3:19A nipara iea i para na hini uvo, a uvo i uka ma i kavitagua.*A ngava ‘e kavitagu’ na nita Grik i tahoka a pelegona i rua. A pelegona tara i manga i ‘kavitagu.’ A pelegona tara i manga i ‘matakilala.’
6 *Mat 3:1; Luk 1:13-17,76A Vure i rudu vilia tara bakovi, a rana e Ioanes. 7 I valai ge vakalongo e huriki vona a nipara iea, ri gi luhoi torea. 8 Pali e Ioanes i uka ma ia a nipara iea. I valai kunana ge vakalongo e huriki na nipara iea.
9 *Ion 8:12A nipara muholi, ra i vakapalala e huriki lobo, ta ge valai na malala. 10 A nipara iea, na limana Vure i ratarike a malala. Pali na tahuna i luve na malala, e huriki na malala i uka ma ri matakilalea. 11 I luve ne huriki a viri vona, pali i uka ma ri taguia. 12 Pali e huriki ri taguia, ri luhoi tora ia, i rata ria ge ria e huriki a tuna Vure. 13 *Ion 2:11; 3:3-6; 1Pe 1:23E huriki nga ria a tuna Vure, i uka ma i ramai a darane kinane ria o ne tamane ria, o na ningaru na kakaina viri, o na ningaru na bakovi. A Vure kunana i rata ria ge ria e huriki e tuna.
14 *Pili 2:7A Nita i bele manga a bakovi, i made turane hita. Mi masia a bagetuanga vona, a bagetuanga ne Tuna a Madiva, ra viri i valai ne Tamana. Ia a mari ni dodo, a mari ni ta muholi.
15 E Ioanes i vakalongo e huriki, i gale tala, i ta maea, “Ia ra bakovi a taki muga mua vona ge muri valai nau, i dagi hateka nau, a vuhuna i made hosi na tahuna iau i uka ma ni poda ma.” 16 A naro kamumu vona i dagi hateka. Balaka kupo i rata kamumu hita. 17 *Nim 34:28; Rom 6:14A Vure i habi polo ne Moses a vinara, i habi ne hita. Pali a naro kamumu, a nita muholi, a Vure i habi polo ne Isu Kristo, i habi ne hita. 18 *Nim 33:20; Ion 6:46; 1Tim 6:16I uka tara viri ge masia a Vure. Pali a Vure Kikeri, ra i made tabukoi ne Tamana, ia kunana i vakasiri a Vure ne hita.
E Ioanes a Mari ni Vahilolo
(Mateo 3:1; Markus 1:4; Lukas 3:1)
19 Iea ngane a ngavane Ioanes i ratea na tahuna e huriki a Iuda o Ierusalem ri rudu e huriki a prister, e huriki a Levi, ri gi nanea e Ioanes ia e rei muholi. 20 Lakea e Ioanes i uka ma i ruhuloloa tara ngava. I ta kavakava ne ria, i ta maea, “Iau, i uka ma iau e Kristo.”†A ngava e ‘Kristo’ na nita Grik i maea, ‘A viri a Vure i vulakia.’
21 *Vin 18:15,18; Mat 11:14Lakea ri nanea, “Pali ioe e rei ke? Ioe e Elaisa?”
I lavuni, i ta maea, “I uka.”
Lakea ri nana tabua, “Pali ioe e rei? Ioe ra propet ta ge valai?”
I koli, i ta maea, “I uka.”
22 Lakea ri nana tabua, “Pali ioe e rei muholi? O vakalongo mia mi gi hamule, mi gi vakalongo e huriki ri rudu mia. O taki ioe, ge ioe e rei muholi?”
23 *Ais 40:3Lakea e Ioanes i koli, i ta maea, “Iau a lohona viri i gale dagi na robo, a ta maea, ‘Mu kado a dala ne Bakovi Dagi,’ i manga a ngava e Isaia, a propet, i taki hosi.”
24 E huriki ranga, e huriki a vinuru ne huriki a Pariseo, 25 ri nanea, “O taki ioe, ta i uka ma ioe e Kristo, i uka ma ioe e Elaisa, i uka ma ioe a propet tara. Pali i navai o vahilolo e huriki?”
26 Lakea e Ioanes i koli, “Iau a vahilolo e huriki na naru. Pali a viri tara i pesi turane mua, i uka ma mu lohoka vona. 27 *Ion 1:15A bakovi iea bara i muri valai nau. Iau i uka ma a bakovi kamumu, ga puga vuroki a mota na vahapolo vona.”
28 A maka naro nga ri bele o Betani, na gagana naru e Iordan, na tabeke e Ioanes i vahilolo e huriki vona.
A Tuna Sipsip na Vure
29 *Ais 53:6-7; 1Pe 1:18-19Na parava muri e Ioanes i masia e Isu i laho valai vona. Lakea i taki e huriki, i ta maea, “Mu mata lakea, mu masia a Tuna Sipsip na Vure, ra viri i puga vuroki a naro hale ne huriki na malala! 30 *Ion 1:15Ra bakovi iea kunana a vakalongo mua muga vona, a ta maea, ‘Ra viri bara i muri nau, i dagi hateka nau, a vuhuna i made muga hosi na tahuna iau i uka ma ni poda ma.’ 31 I muga, iau i uka ma lohoka vona ia e rei muholi. Pali iau a valai, a vahilolo e huriki ne vona ni vakasiri kavakava ne huriki a Israel vona a bakovi iea.”
32 *Mat 3:16Muri e Ioanes i vakalongo ria, i ta maea, “A masia a Hanu Kiripiripi i puru valai na hunu i manga a balu, i toka langa vona. 33 I muga, iau i uka ma a lohoka ge ia a bakovi iea. Pali a viri i rudu iau a valai ga vahilolo e huriki na naru, i taki iau, i ta maea, ‘Ra bakovi o masia a Hanugu ge puru valai na hunu i manga a balu ge toka langa vona, ra bakovi iea kunana bara i vahilolo e huriki na Hanu Kiripiripi.’ 34 *Mat 3:17Iau a masia, lakea a vakalongo mua vona ngane, ra bakovi iea a Tuna Vure.”
E Huriki a Mugana Murimuri
35 Na parava muri e Ioanes i pesi tabu vonga turana murimuri vona ala rua. 36 Na tahuna e Ioanes i masia e Isu i laho polo, i ta maea, “Muru mata lakea! A Tuna Sipsip na Vure!”
37 Ru longoa, ru muri maia e Isu. 38 E Isu i matagege i matai rua ru muri vona, lakea i nana rua, “A ra muru ngarua?”
Lakea ru nanea, “Rabi,‡E ‘Rabi’ i manga a mari ni tovo. o made vai?”
39 E Isu I koli, i ta maea, “Muru valai, muru masia a hini a made vona.”
Lakea ru vano ru masia a hini e Isu i made vona. Ru made turana, a vuhuna i malunga pali a hini.
40 *Mat 4:18-20I tara ne rua e Andreas, e tarine Simon Petrus, ra viri i longoa a ngavane Ioanes, lakea i muri ne Isu. 41 E Andreas i malaviriri kunana i vano, i matavisia e tukana, i vakalongoa, i ta maea, “Miri matavisia e Mesaia” (re Kristo).§A ngava e ‘Mesaia’ na nita Hibru, e ‘Kristo’ na nita Grik i maea, “A viri a Vure i vulakia.”
42 *Mat 16:18Muri e Andreas i tulia e Simon, ru lakea ne Isu. Na tahuna e Isu i masia, i ta maea, “Ioe e Simon, e tune Ioanes. Ngane a vunu ioe ge ioe e Sipas” (e Sipas na nita Grik i manga e Petrus).**A ngava e ‘Sipas’ a nita Aram. A ngava e ‘Petrus’ a nita Grik. A pelegone rua varago i manga ‘a kedo.’
E Pilip Rua e Nataniel
43 Na parava muri e Isu i ngaru ni lakea o Galili. I pakaraua e Pilip, lakea i turea, i ta maea, “O valai o muri mai iau.”
44 E Pilip, e Andreas, e Petrus, tou lobo a bakovi na tanga e Betsaida. 45 *Vin 18:18; Ais 7:14; 9:6; Jer 23:5; Ese 34:23Muri e Pilip i vano ge gosia e Nataniel. Na tahuna i matavisia, i ta maea, “Mete matavisia ra viri e Moses turana e huriki a propet ri here vona hosi. Ia e Isu, e tune Iosep o Nasaret!”
46 Lakea e Nataniel i nana, “A ra maki kamumu ge bele na tanga e Nasaret?”
E Pilip i koli, i ta maea, “O valai o masia.”
47 Na tahuna e Isu i masia e Nataniel i laho valai vona, lakea i takia, “Muholi, ra bakovi iea a koma o Israel. I uka ma ia a bakovi ni tatami.”
48 Lakea e Nataniel i nanea, “O lohoka navai nau?”
E Isu i koli, i ta maea, “A matai ioe na tahuna o made na taruna kai a pik, muga ne Pilip i tura valai ioe koea.”
49 *Mat 14:33; 16:16; Mrk 3:11Muri e Nataniel i ta maea, “Mari ni tovo, ioe a Tuna Vure, ioe a hariki ne Israel.”
50 E Isu i takia, “O luhoi tora iau a vuhuna a taki ioe a matai ioe o made na taruna kai a pik. Pali a maka maki dagi hateka bara o matai ma.” 51 *Vuh 28:12Muri i voropolo, i ta maea, “A taki muholi mua, bara mu masia a hunu i mata ka, mu matai e huriki a agelo na Vure ri rike puru na Tuna Bakovi.”
*1:1: Ion 17:5; 1Ion 1:1-2; Kap 19:13
*1:3: 1Ko 8:6; Kol 1:16-17; Hib 1:2
*1:5: A ngava ‘e kavitagu’ na nita Grik i tahoka a pelegona i rua. A pelegona tara i manga i ‘kavitagu.’ A pelegona tara i manga i ‘matakilala.’
*1:13: Ion 2:11; 3:3-6; 1Pe 1:23
*1:18: Nim 33:20; Ion 6:46; 1Tim 6:16
†1:20: A ngava e ‘Kristo’ na nita Grik i maea, ‘A viri a Vure i vulakia.’
*1:21: Vin 18:15,18; Mat 11:14
*1:23: Ais 40:3
*1:29: Ais 53:6-7; 1Pe 1:18-19
‡1:38: E ‘Rabi’ i manga a mari ni tovo.
§1:41: A ngava e ‘Mesaia’ na nita Hibru, e ‘Kristo’ na nita Grik i maea, “A viri a Vure i vulakia.”
**1:42: A ngava e ‘Sipas’ a nita Aram. A ngava e ‘Petrus’ a nita Grik. A pelegone rua varago i manga ‘a kedo.’
*1:45: Vin 18:18; Ais 7:14; 9:6; Jer 23:5; Ese 34:23
*1:49: Mat 14:33; 16:16; Mrk 3:11